Vai trò và tác dụng của yếu tố thần kì trong dạy học Tấm Cám nhằm phát huy năng lực nhận thức và cảm thụ thẩm mĩ cho học sinh lớp 10 THPT - pdf 16

Link tải luận văn miễn phí cho ae Kết nối

Phần mở đầu 1
I. Lý do chọn đề tài 1
II. Lịch sử vấn đề 2
III. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu 6
IV. Mục đích, nhiệm vụ của đề tài 7
V. Đóng góp của đề tài. 7
VI. Phương pháp nghiên cứu 7
VII. Cấu trúc luận văn 8
Phần Nội dung 9
Chương một. Những tiền đề lí luận của đề tài 9
I. Đổi mới phương pháp dạy học văn. 9
I.1. Đổi mới phương pháp dạy học văn nói chung 9
I.1.1. Phương pháp dạy học văn truyền thống 10
I.1.2. Sự đổi mới trong phương pháp dạy học văn 10
I.2. Đổi mới phương pháp dạy học truyện cổ tích thần kì nói riêng 11
II. Tấm Cám trong nhà trường phổ thông. 14
II.1. Trước chương trình sách giáo khoa thí điểm năm 2003. 14
II.2. Trong chương trình sách giáo khoa thí điểm năm 2003 15
II.2.1. Về mức độ hợp lý của việc chọn học Tấm Cám 16
II.2.2. Về mức độ hợp lý của việc chọn học văn bản 16
II.2.3. Về mức độ hợp lý của việc giảng dạy Tấm Cám theo hướng Tích hợp 18
IIi. Đặc điểm tâm lý tiếp nhận tấm cám của học sinh lớp 10 THPT 20
III.1. Thuận lợi 20
III.2. Khó khăn 20
III.3. Phương hướng tác động 21
IV. vai trò và tác dụng của yếu tố thần kì trong dạy học tấm cám 22
IV.1. Khái quát về yếu tố thần kì 22
IV.1.1. Khái niệm và biểu hiện 23
IV.1.2. Vai trò và ý nghĩa 24
IV.2. Đặc sắc của yếu tố thần kì trong truyện cổ tích Tấm Cám 24
IV.3. Vai trò và tác dụng của yếu tố thần kì trong dạy học Tấm Cám 26
IV.3.1. Giúp học sinh khám phá giá trị nổi bật về nội dung, ý nghĩa của truyện 27
IV.3.2. Giúp học sinh phát huy năng lực nhận thức 35
IV.3.3. Giúp học sinh phát huy năng lực cảm thụ thẩm mĩ 36
Chương HAI -Khảo sát và đánh giá việc dạy và học Tấm Cám theo chương trình thí điểm ở trường THPT. 37
I. Mục đích khảo sát 37
I.1. Tầm quan trọng của việc khảo sát 37
I.2. Mục đích khảo sát 38
II. Đối tượng và tài liệu khảo sát. 39
II.1. Giáo viên đứng lớp 40
II.2. Học sinh 40
II.3. Tài liệu khảo sát (Sách giáo khoa, Sách giáo viên, Sách bài tập) 40
III. Hình thức khảo sát 41
III.1. Khảo sát tài liệu 41
III.1.1 Tài liệu là sách giáo khoa 41
III.1.2. Tài liệu là “Sách giáo viên” 41
III.1.3. Tài liệu là sách bài tập 41
III.2. Trao đổi với giáo viên và học sinh 41
III.3. Sử dụng hình thức phiếu điều tra 42
III.3.1. Phiếu điều tra đối với học sinh 42
III.3.2. Phiếu điều tra đối với giáo viên 44
IV.Khảo sát và kết quả khảo sát 45
IV.1. Khảo sát và đánh giá tài liệu khảo sát 45
IV.1.1. Sách giáo khoa 45
IV.1.2. Sách giáo viên 50
IV.1.3. Sách bài tập 52
IV.2. Khảo sát và đánh giá tình hình dạy và học Tấm Cám theo chương trình thí điểm ở trường THPT. 53
IV.2.1. Tình hình học 53
IV.2.2. Tình hình giảng dạy 59
IV.3. Tổng hợp kết quả 61
IV.3.1. Kết quả khảo sát về sách giáo khoa 62
IV.3.2. Kết quả khảo sát về sách giáo viên 63
IV.3.3. Kết quả khảo sát về sách bài tập 63
IV.3.4. Kết quả khảo sát về tình hình học Tấm Cám theo chương trình thí điểm ở trường THPT. 63
IV.3.5. Kết quả khảo sát về tình hình dạy Tấm Cám theo chương trình thí điểm ở nhà trường THPT. 64
Chương ba: Phương hướng dạy học Tấm Cám từ việc nhận thức về vai trò và tác dụng của yếu tố thần kì 66
I. Phương hướng truyền thống trong dạy học Tấm Cám 66
I.1. Đối với học sinh mẫu giáo 5-6 tuổi 66
I.2. Đối với học sinh lớp 7-THCS 68
I.2.1. Khái quát chung 68
I.2.2. Hướng phân tích theo nhân vật 69
I.2.3. Hướng phân tích theo chủ đề, theo mô típ 70
II. Cơ sở và phương hướng cụ thể của việc đề xuất 72
II.1. Cơ sở đề xuất. 72
II.1.1. Xuất phát từ yêu cầu đổi mới về phương pháp dạy học Tấm Cám. 72
II.1.2. Xuất phát từ yêu cầu rèn luyện tư duy sáng tạo cho học sinh trong giờ dạy tác phẩm văn chương. 74
II.1.3. Xuất phát từ yêu cầu thực tiễn của việc dạy và học Tấm Cám hiện nay (theo chương trình thí điểm lớp 10-THPT) 75
II.2.Phương hướng cụ thể 75
II.2.1. Từ vai trò của yếu tố thần kì đến phương hướng dạy học Tấm Cám theo tiến trình của cốt truyện 75
II.2.2. Những định hướng cụ thể về nội dung và phương pháp hướng dẫn học sinh tìm hiểu truyện Tấm Cám 76
Iii. Thiết Kế Bài Dạy Tấm Cám 89
III.1. Hướng đổi mới thiết kế bài dạy 89
III.2. Mục đích thiết kế 90
III.3. Thiết kế thử nghiệm: Bài dạy: Truyện Cổ Tích Tấm Cám 90
PHần kết luận 102
thư mục tham khảo 104

PHẦN MỞ ĐẦU

I. LÝ DO CHỌN ĐỀ TÀI
“tui yêu truyện cổ nước tôi.
Vừa nhân hậu lại tuyệt vời sâu xa”
(Lâm Thị Mĩ Dạ)
Từ lâu, Tấm Cám đã được coi là truyện cổ tích thần kì tiêu biểu và hay nhất Việt Nam. Nó đóng một vai trò hết sức quan trọng trong đời sống tinh thần của dân tộc ta.Những giá trị đặc sắc về nội dung, những giá trị độc đáo về nghệ thuật cùng với sức biểu cảm to lớn đã tạo nên sức cuốn hút cũng như sức sống vĩnh cửu của truyện. Chính niềm yêu thích, lòng ham mê từ thuở nhỏ đối với “thế giới cổ tích” Tấm Cám là nẻo đường đầu tiên dẫn người viết đến việc lựa chọn đề tài của mình.
Một tác phẩm hay bao giờ cũng là một tác phẩm khó dạy. Đặc biệt Tấm Cám lại là tác phẩm có nội dung đa tầng văn hoá và hết sức phong phú nên việc giảng dạy càng khó hơn.
Thực tiễn cho thấy việc giảng dạy truyện cổ tích này là vấn đề không dễ đối với mỗi giáo viên. Và đã có rất nhiều thầy cô băn khoăn, trăn trở đi tìm hướng giảng dạy tốt nhất cho tác phẩm.
Đã nhiều năm, Tấm Cám được đưa vào chương trình văn học dân gian lớp 7 – THCS. Do có nhiều tranh luận xung quanh truyện, nên từ năm 1995 Tấm Cám không còn được dạy và học ở trường phổ thông. Đến năm 2003, truyện lại được tuyển chọn vào sách giáo khoa thí điểm lớp 10THPT, được giảng dạy theo quan điểm mới – quan điểm tích hợp.
Như vậy, đối tượng giảng dạy đã thay đổi, quan điểm giảng dạy không còn như trước, phương pháp giảng dạy tất yếu không thể giữ nguyên như cũ. Vấn đề đặt ra là cần có một phương pháp giảng dạy tác phẩm đúng đắn, giúp học sinh khám phá được giá trị nổi bật của truyện, giúp các em phát huy năng lực nhận thức và cảm thụ thẩm mĩ của mình
Rõ ràng, đây là vấn đề còn để ngỏ, thu hút tất cả những ai có nhiệt tấm đối với việc giảng dạy tác phẩm này
Xuất phát từ giá trị đặc sắc của Tấm Cám, xuất phát từ thực tiễn giảng dạy, xuất phát từ yêu cầu đổi mới phương pháp dạy học là phát huy vai trò chủ thể sáng tạo của học sinh và dạy văn là dạy cho học sinh thấy cái hay, cái đẹp của văn chương, người viết lựa chọn đề tài:
“Vai trò và tác dụng của yếu tố thần kì trong dạy học Tấm Cám nhằm phát huy năng lực nhận thức và cảm thụ thẩm mĩ cho học sinh lớp 10 THPT”.
Đây là việc làm có ý nghĩa thiết thực đối với bản thân người viết sau khi ra trường. Đồng thời là một đóng góp nhỏ vào hành trình đi tìm phương pháp giảng dạy tối ưu cho truyện Tấm Cám ở trường phổ thông.
Người viết hi vọng sẽ tiếp tục phát triển đề tài này ở bề rộng hơn, sâu hơn trong bậc học tiếp theo của bản thân!

II. LỊCH SỬ VẤN ĐỀ
Truyện cổ tích ra đời không chỉ làm hấp dẫn mọi lứa tuổi mà còn là vấn đề quan tâm lớn của rất nhiều nhà nghiên cứu. Trên thế giới, nhiều trường phái nghiên cứu truyện cổ tích đã ra đời với những phương pháp nghiên cứu riêng biệt. Ở Việt Nam, ngành “Cổ tích học” cũng đã tồn tại và phát triển hơn 50 năm.
Tấm Cám là truyện cổ tích thể hiện được khá đầy đủ những đặc trưng của truyện cổ tích thần kì và cũng là truyện cổ tích Việt Nam được yêu thích nhất. Do đó nó lại càng thu hút sự quan tâm đặc biệt của các nhà nghiên cứu.
Có thể coi công trình nghiên cứu của Đinh Gia Khánh “Sơ bộ tìm hiểu những vấn đề của truyện cổ tích qua truyện Tấm Cám” (NXB Văn học - H - 1968) là “công trình nghiên cứu có tính chất toàn diện hơn cả, đề cập gần như hầu hết các vấn đề chính của kiểu truyện Tấm Cám ở Việt Nam.” [5.305].
Do tính chất tiêu biểu của Tấm Cám, qua việc nghiên cứu toàn diện về truyện, Đinh Gia Khánh đã đề cập đến những vấn đề quan trọng của chuyên ngành cổ tích học. Đó là tính dân tộc, tính quốc tế của truyện cổ tích; là vấn đề hình thái biểu hiện của nội dung đấu tranh xã hội trong thể loại này; là vấn đề phương pháp nghệ thuật trong truyện; là vấn đề tâm lý của nhân dân khi sáng tác và lưu truyền tác phẩm văn học dân gian.
Những ý kiến này giúp người viết khai thác đúng đắn hơn những giá trị của truyện Tấm Cám.
Tiếp theo là bài giảng Tấm Cám của Trần Gia Linh trong cuốn “Giảng văn I” – Lương Văn Đang, Đinh Thái Hương (Biên tập) – NXB Đại học và trung học chuyên nghiệp – H – 1982.
Sau khi lựa chọn bản kể của Đỗ Thận và khảo sát tư liệu (các bản kể của người Kinh, của đồng bào miền núi và bản kể ở nước ngoài), tác giả đưa ra cách phân tích gồm có 4 mục lớn sau:
I. Chủ đề.
II. Bố cục:
1. Từ đầu đến lúc cô Tấm ướm giày vừa như in.
2. Sự hoá kiếp qua 4 kiếp của cô Tấm.
3. Tấm trừng trị mẹ con Cám.
III. Nội dung, ý nghĩa.
IV. Kết luận.
Cách giảng của Trần Gia Linh đã chia nhỏ tác phẩm, nhiều phần của đoạn sau trùng ý với đoạn trước dẫn đến hiện tượng lặp trong phân tích. Việc phân tích nghệ thuật tách rời với việc phân tích nội dung.
Năm 1991, Nguyễn Xuân Lạc đã “Thử đề xuất cách tiếp cận truyện Tấm Cám theo tinh thần Phôncơlo học” (Tạp chí Văn hoá dân gian – Số 3 – 1991) theo 6 mặt:
1. Cách cấu tạo cốt truyện.
2. Các môtip.
3. Những câu văn vần xen kẽ.
4. Thời gian nghệ thuật và không gian nghệ thuật.
5. Không khí truyện.
6. Sự vận động của truyện trong đời sống dân gian và diễn xướng dân gian.
Với bài viết này, tác giả “mong muốn đóng góp một tiếng nói của nhà trường trên con đường đi tới thi pháp văn học dân gian hiện nay”.
Tấm Cám được giảng dạy ở THCS, có rất nhiều ý kiến tranh luận xung quanh truyện, đặc biệt là phần kết thúc của truyện.
Phạm Xuân Nguyên đưa ra “Đôi điều suy nghĩ về truyện Tấm Cám” (Tạp chí Văn hoá dân gian – Số 2 năm 1994). Tác giả cho rằng: hiểu hành động trả thù của Tấm là độc ác, man rợ, không phù hợp với tính cách dân tộc Việt, không thích hợp với ngày này là “hiểu sai tinh thần truyện”. Tác giả bài báo tán thành cách hiểu tinh thần truyện là “Cái thiện thắng, cái ác phải bị trừng trị. Đây là quy luật đấu tranh khi có sự sống của bên này nghĩa là cái chết của bên kia và ngược lại.” và cho rằng “sự báo thù của Tấm… là một biểu trưng, nó mang ý nghĩa cảnh tỉnh cái ác”.
Trên cơ sở đó, tác giả kết luận: “Truyện Tấm Cám dạy trong nhà trường không nên cắt đoạn báo thù và cũng không nên lảng tránh chuyện đó… Thầy cô giáo phải giúp các em hiểu rõ tinh thần của sự trả thù của Tấm [23.52]
Hoàng Ngọc Hiến lại quan tâm đến “Giảng truyện Tấm Cám ở trường phổ thông” (Báo Giáo dục và Thời đại số 29 – 18/71994). Hoàng Ngọc Hiến cho rằng “Đúng, mẹ con Cám bị trừng phạt là “công bằng và đích đáng”, nhưng cách trả thù của Tấm vẫn cứ đáng bị phê phán và lên án” [9.14]. Tác giả cho rằng nên chuyển hướng phân tích “tư tưởng trả thù”, “luật trả thù” là để giáo dục thế hệ trẻ trong xã hội văn minh “bước qua hận thù” một cách cao thượng.
Nhằm tranh luận với ý kiến của Hoàng Ngọc Hiến, Đặng Thiêm đã đặt ra vấn đề “Trao đổi về “giảng truyện Tấm Cám ở trường phổ thông”. (Báo Giáo dục và thời đại – Số 34 – 22/8/1994). Đặng Thiêm cho rằng “ý kiến của anh Hiến có phần không sát thực tế và phiến diện, cực đoan” [26.13]. Từ việc chỉ ra cái hay của truyện Tấm Cám, chỉ ra “Trong Tấm Cám đúng là có sự trả thù. Nhưng đó không phải là tư tưởng chính của truyện, càng không phải là chủ đề. Đó chỉ là những môtip nghệ thuật cần có để thực hiện quan niệm “ác giả, ác báo” của người sáng tác, chứ nó không bao giờ được coi là mục đích giãi bày” [26.13], Đặng Thiêm đã kết luận rằng: “Theo tôi, nếu giảng như anh Hiến, với học sinh lớp 7 sẽ mất hết và chỉ được một bài học luân lí khô khan về chỉ nghĩa nhân văn hiện đại mà thôi” [26.13].
Tiếp theo, trong Báo Giáo dục và thời đại số 39, ra ngày 26/9/1994, Bùi Văn Tiếng đã tham gia “Bàn về cách ứng xử nghệ thuật của truyện cổ tích Tấm Cám”. Tác giả cho rằng “việc trả thù tàn bạo” của Tấm là thường tình vì con người luôn luôn biến đổi, và “hàm chứa tất cả mọi khả năng khôn ngu, thiện ác…”, ngay cả mụ dì ghẻ cũng không phải hoàn toàn mất hết nhân tính vì mụ thương con. Quan điểm này cho rằng, tác giả Tấm Cám “không đứng về phía mẹ con Cám đã đành mà cũng không hẳn đứng về phía Tấm”. Vấn đề nhân vật trong Tấm Cám chỉ là một “cách ứng xử nghệ thuật”.
Như vậy, ý kiến bàn về cách kết thúc truyện Tấm Cám là rất nhiều song không phải là hoàn toàn thống nhất mà thậm chí có cả những ý kiến trái chiều nhau. Trước tình hình đó mỗi giáo viên trên cơ sở tham khảo phải biết tiếp thu chọn lọc để giải thích hợp lý cho học sinh về phần kết của truyện cổ tích này.
Sự quan tâm của các nhà nghiên cứu đối với truyện Tấm Cám vẫn không dừng lại ở đó.
Ở bài bình giảng truyện “Tấm Cám” trong sách: “Bình giảng truyện dân gian” (NXB Giáo dục – H – 1998), Hoàng Tiến Tựu tập trung bình giảng về hai chỗ “có vấn đề”: Một là: tên truyện và chủ đề truyện; Hai là: hành động trả thù của Tấm và đoạn kết của truyện. Từ việc phân tích các tình tiết của truyện Tấm Cám, tác giả chỉ rõ “mối quan hệ và sự phù hợp giữa hành động trả thù với lôgic phát triển tính cách của Tấm”. Và cho rằng nếu nhận thức được như vậy thì sự băn khoăn về mức độ và hình thức trả thù của nhân vật này cũng không thành vấn đề phải đặt ra bàn cãi nữa.
Từ cái nhìn khái quát về tình hình nghiên cứu truyện cổ tích Tấm Cám, GS – TS Nguyễn Thanh Hùng đã đặt ra vấn đề “Tấm Cám và sự bội ước cổ tích”. (Sách “Hiểu văn – Dạy văn – NXB Giáo dục – 2003).
Giáo sư đã đưa ra ý kiến của mình về: “Sự đánh giá chưa thống nhất về giá trị truyện cổ tích Tấm Cám” trong lịch sử nghiên cứu; đưa ra “những suy nghĩ về giá trị đích thực của truyện cổ tích thần kì Tấm Cám”. Đặc biệt giáo sư đã có những gợi ý rất quan trọng về “Phương pháp giảng dạy Tấm Cám”. Đó là: “phải phản ánh trung thành giá trị của truyện cổ tích thần kì biểu hiện trên hai phương diện: sự thật đời sống và chân lý nghệ thuật”. [13.145]. Và dạy Tấm Cám nên đi theo từng tiến trình của cốt truyện. Có như vậy mới tránh được sự phân tích, đánh giá truyện Tấm Cám dưới con mắt hiện đại và đạo đức học thuần tuý, tránh được “sự bội ước đối với những giá trị đẹp đẽ và nhân bản của truyện cổ tích Tấm Cám”. [13.150].
Như vậy, có thể thấy rằng Tấm Cám là truyện cổ tích được rất nhiều nhà nghiên cứu quan tâm. Phần lớn các bài viết tập trung vào bàn luận vấn đề gây nhiều tranh cãi (kết thúc truyện Tấm Cám). Đó là những ý kiến quý báu giúp người viết hiểu được giá trị đích thực của truyện, làm tiền đề lý luận của đề tài.
Thứ nữa, có thể thấy đa số các bài viết đi vào phân tích, “thử đề xuất cách tiếp cận truyện Tấm Cám” hay đi vào hướng dẫn cách giảng dạy đoạn cuối truyện sao cho thích hợp chứ không đề xuất phương pháp giảng dạy.
Đặc biệt, gợi ý của Giáo sư Nguyễn Thanh Hùng: dạy Tấm Cám nên đi theo từng tiến trình của cốt truyện trong bài viết “Tấm Cám và sự bội ước cổ tích” là gợi ý hết sức quý báu và trực tiếp giúp người viết có định hướng trong việc thực hiện đề tài của mình.
Tóm lại, từ thực tiễn nghiên cứu cho thấy chưa có công trình nào bàn trực tiếp, cụ thể cách giảng dạy Tấm Cám từ một đặc điểm thi pháp nổi bật: yếu tố thần kì nhằm tác động toàn diện đến học sinh THPT.
Tiếp thu thành tựu nghiên cứu về truyện Tấm Cám cũng như thành tựu trong phương pháp dạy học văn hiện đại, luận văn đặt ra vấn đề: “Vai trò và tác dụng của yếu tố thần kì trong dạy học Tấm Cám nhằm phát huy năng lực nhận thức và cảm thụ thẩm mĩ cho học sinh lớp 10 THPT”.


Tpp3y4DbOil37Qw
Music ♫

Copyright: Tài liệu đại học © DMCA.com Protection Status