Ghế K’pan – niềm tự hào
của người Êđê

Đối với cộng đồng dân tộc Êđê, Ghế K’pan không những là tài sản của gia chủ mà,
là một vật thiêng thể hiện sự sung túc giàu có của mỗi gia đình… còn là niềm tự
hào chung của cả Buôn làng.
Ghế K’pan – niềm tự hào của người Êđê
Ghế K’pan biểu tượng sung túc
K’pan là một chiếc ghế độc mộc, bằng gỗ nguyên khối dài khoảng 15m, rộng từ 65
đến 85cm, với độ dày 7-8cm kê cao 45-50cm, hơi cong ở hai đầu tạo nên dáng vẻ
vững chắc, mạnh mẽ.
Không phải nhà nào cũng được làm K’pan, thường trong buôn chỉ có 1 đến 2 gia
đình, còn buôn nào có nhiều người giàu thì cũng chỉ có thêm 3 đến 4 nhà mà thôi.
Gia đình nào muốn được cộng đồng ủng hộ cho tổ chức lễ hội làm K’pan thì gia
đình đó phải có kinh tế khá giả, có tấm lòng hào hiệp, hay giúp đỡ những người
xung quanh.
Bên cạnh đó, gia đình được làm K’pan không chỉ phải lo đủ trâu, lợn, gà, rượu, gạo
phục vụ cho bà con trong những ngày làm K’pan, mà theo tục lệ còn phải tổ chức
được các lễ hiến sinh, cầu sức khỏe, có nhiều cuộc khoản đãi cộng đồng và có
nhiều chiêng ché.

Ghế K'Pan trong nhà dài của người Ê Đê
Để làm được một chiếc K’pan cần phải có sự giúp sức của cả buôn làng, chứ một
gia đình khó lòng làm nổi, vì thế K’pan cũng có thể xem là biểu tượng thể hiện tinh
thần đoàn kết giữa các gia đình trong cộng đồng buôn làng dân tộc Êđê. Thời gian
làm K’pan khoảng một tuần mới có thể hoàn thành.
Do đồng bào Êđê theo chế độ mẫu hệ nên việc tìm chặt cây phải được bàn định
trước với gia đình bên vợ và cây rừng để làm K’pan phải được người phụ nữ có
tiếng nói trong gia đình lựa chọn. Đó là một cây gỗ cổ thụ, cao, to, thẳng, đã được

mang theo các loại nhạc cụ như đinh năm, đinh tút, tù và. Trước khi vào hành lễ,
thầy cúng mặc khố, áo truyền thống đi trước, theo sau là một tốp nam thanh niên
gồm 14 đến 20 người ghé vai cùng khiêng chiếc K’pan.
Tiếp đến là thanh niên nam, nữ đi thành hai hàng dọc, còn các Nghệ nhân thì vừa
đi vừa diễn tấu, múa các loại nhạc cụ. Khi rước K’pan về đến nhà, trên sàn nhà đã
được trải chiếu và bày sẵn một bát cơm, vòng đồng, áo. Thầy cúng hoặc chủ nhà
cầm khiên, kiếm đạp lên đầu ghế K’pan bảy lần hoặc múa khiên, kiếm đi dọc
K’pan để “đuổi thần xấu” ra khỏi K’pan. Múa xong, thầy cúng báo cho dân làng và
những người đến dự biết tên của K’pan là gì. Ghế K’pan được quay đầu đưa vào
nhà và được kê vào đúng vị trí dọc theo vách phía tây tại gian tiếp khách, sát với
hàng cột. Khi được kê xong xuôi, thầy cúng bắt đầu cúng báo cho tổ tiên biết ghế
K’pan đã được đưa vào nhà.

Cùng đưa K'Pan về làng
Lễ vật cúng gồm 5 ché rượu, 5 chén cơm, 5 chén rượu, 5 chén đựng thịt (mỗi thứ
một ít), một đầu heo, một miếng lá chuối cắt tròn. Khi lễ vật được bày xong, thầy
cúng ngồi trước lễ vật, chủ nhà ngồi bên cạnh, dàn chiêng đánh bài Tông Ngă
Yang khoảng 5 đến 10 phút thì dừng lại để thầy cúng khấn. Cúng xong, thầy cúng
cầm cần uống rượu trước, sau đó đưa cần cho chủ nhà và những người trong gia
đình vừa uống vừa ăn thịt. Khi những người trong nhà uống xong thì mời mọi
người dự lễ cùng ăn uống. Tiếng chiêng vang dội khắp buôn làng, những điệu múa
nhịp nhàng ngân mãi cho đến khi rượu nhạt thì buổi lễ mới chấm dứt.
Theo quan niệm cổ xưa, gia đình nào làm được K’pan, chủ nhà nghỉ 2 ngày không
đi làm nhưng đến ngày thứ ba mở một ché rượu ngon mời người thân tới uống
mừng sự hoàn thành tốt đẹp của K’pan. Ngày nay, họ không thực hiện nhiều thủ
tục kiêng kị như trước, nhưng những bữa liên hoan chúc mừng vẫn diễn ra suốt
đêm
Lễ rước K’pan là nghi lễ đặc trưng, mang tính sinh hoạt cộng đồng, thể hiện sự
đoàn kết của đồng bào Êđê. Vì thế, việc bảo tồn lễ rước K’pan là cơ hội để đồng
bào nhớ lại và gìn giữ những nét đẹp văn hóa đặc trưng của cộng đồng dân tộc