Download miễn phí Giáo trình Địa chất đới bờ
2-1. Khái quát chung
Hình thái và cấu trúc đới bờ hiện đại là sản phẩm tương tác của nhiều quá
trình phức tạp, trong đó có sự biến động không ngừng của đá gốc và trầm tích.
Việc mô tả các đặc điểm địa chất đới bờ thường gặp khó khăn do thiếu sự thống
nhất trong việc sử dụng các thuật ngữ chuyên môn và những khái niệm liên
quan đến các qúa trình địa chất nói chung và nói riêng. Mục 2-2 và 2-3 của
chương sẽ khái quát các đặc điểm chung của đới bờ và giải thích một số khái
niệm thông dụng như “bờ biển” và “đường bờ”. Mục 2-4 đề cập đến các thuật ngữ
liên quan đến mực nước và thủy triều. Các mục còn là các quan điểm khác nhau
của các nhà địa chất, hải dương học và sinh học đối với qúa trình phát triển và
hình thành cấu trúc địa mạo dải ven biển, trong đó có các yếu tố tác động của
con người. Để giúp người đọc có thể hình dung và nắm bắt nhanh chóng cơ sở lý
thyết ban đầu, các tác giả của cuốn sách đã lựa chọn một số khu vực đặc trưng
trên thế giới làm ví dụ minh họa.
2-2. Định nghĩa đới bờ và các yếu tố hình thành đới bờ
a. Giới thiệu
1. Có rất nhiều các yếu tố đới bờ và qúa trình địa chất thành tạo khó xác
định được ranh giới vì bản thân chúng luôn biến động theo không gian và thời
gian. Hơn nữa, do chưa có sự chuẩn hóa về thuật ngữ chuyên môn chung, nên
khi đi vào mô tả các đặc điểm, mỗi một nhà nghiên cứu lại sử dụng một thuật
ngữ khoa học riêng. Điều này dẫn đến sự bất đồng lớn trong công tác nghiên cứu
khoa học. Đặc biệt là trong việc định nghĩa hai khái niệm dải ven bờ và dải ven
biển. Việc xây dựng một hệ thống thuật ngữ chuyên môn thống nhất sẽ giúp cho
các nhà nghiên cứu dễ dàng trao đổi kinh nghiệm và thuận lợi trong việc xuất
bản các công trình nghiên cứu của mình.
2. Để phân loại và mô tả các cấu trúc hình thái, địa chất đới bờ, trước tiên
cần có sự thống nhất một số định nghĩa liên quan. ở đây, chúng tui có sử dụng
một số định nghĩa riêng được xây dựng dựa trên các nguyên tắc tổng hợp từ
1.1. Mục đích
Mục đích của tài liệu này là cung cấp cho người đọc khái niệm tổng hợp về
địa chất đới bờ, giới thiệu các nguồn thông tin, dữ liệu có liên quan và các
phương pháp khoa học công nghệ có khả năng ứng dụng trong lĩnh vực nghiên
cứu địa chất bờ. “Địa chất bờ” là một ngành khoa học chuyên về nghiên cứu các
đặc điểm hình thái, cấu trúc, cấu tạo đá gốc và trầm tích ở khu vực đới bờ. Các
tư liệu tham khảo của tài liệu đều nằm trong các cuốn sách giáo khoa kinh điển
và những tư liệu chuyên môn trong các lĩnh vực địa chất, địa mạo, địa lý, hải
dương, khí tượng hải văn và các công nghệ kỹ thuật địa vật lý. Hy vọng rằng,
cuốn sách này sẽ giúp cho người đọc, đặc biệt là những người hiện đang hoạt
động trong các lĩnh vực liên quan đến chuyên ngành này có được những khái
niệm tổng quát về mọi khía cạnh địa chất của khu vực đới bờ và các nguồn thông
tin liên quan.
1.2. ý nghĩa thực tiễn
Cuốn sách này được xuất bản nhằm đáp ứng nhu cầu chuyên môn và nâng
cao hiểu biết về khu vực đới bờ cho các hoạt động quản lý, nghiên cứu phục vụ lợi
ích kinh tế xã hội. Vì vậy đối tượng bạn đọc thường là các kỹ sư, các nhà địa chất
và hải dương học, những người đã có ít nhiều những kiến thức và kinh nghiệm
hoạt động trong lĩnh vực đới bờ, muốn được mở rộng thêm những hiểu biết và
tiếp cận với một số vấn đề chuyên biệt liên quan đến qúa trình động lực đới bờ,
tương tác biển khí và lục địa. ở đây “Đới bờ” được hiểu là một khu vực nằm giữa
rìa của thềm lục địa và phần đất liền tiếp giáp còn chịu ảnh hưởng của các hoạt
động sóng, bão (chi tiết ở chương II). Định nghĩa này có thể áp dụng cho các khu
vực nằm ven bờ các đại dương, các hồ lớn, các thủy vực chứa nước, các cửa sông
ven biển và cho một khu vực bờ biển bất kỳ nào có các qúa trình động lực ven bờ.
Với cách sử dụng linh hoạt như vậy, chúng tui hy vọng rằng cuốn sách này sẽ trở
thành tài liệu bổ ích cho các nhà nghiên cứu và là cuốn cẩm nang cho những
người hiện đang hoạt động trong các lĩnh vực liên quan.
1.3. Sách tham khảo
Danh mục sách và các tài liệu tham khảo sẽ được liệt kê ở phần phụ lục A.
Do nội dung của cuốn sách bao trùm nhiều vấn đề trên quy mô lớn và phục vụ
cho nhiều đối tượng bạn đọc nên trong phần phụ lục không có sự phân loại theo
chủ đề hay nội dung được xuất bản. Một số cuốn sách mang tính kinh điển như
Môi trường đới bờ của Carter (1988); Môi trường trầm tích đới bờ của Davis
(1985) và Hình thái học bờ biển của Pethick (1984) nên được tìm đọc, nhất là đối
với những người hiện đang hoạt động trong các lĩnh vực liên quan tới “đới bờ” và
điều này giống như một tấm “chứng chỉ khoa học” với những ai đã đọc nó.
1.4. Cơ sở lý luận
a. Kể từ khi con người biết tới biển cả, họ đã bị thu phục bởi sự đa dạng
phong phú của những cảnh quan địa mạo và các hệ sinh thái nằm ven bờ. Ngoại
trừ đỉnh núi cao Ampơ, tất cả những môi trường đới bờ khác nhau đều được tìm
thấy ở khắp mọi nơi trên thế giới. Từ những bờ biển băng hà ở cực bắc tới những
bờ đá nằm trên các đứt gẫy, các barie cát ở vùng khí hậu ấm và những trảng cây
lùm cỏ ở vùng nhiệt đới với vô số các hình dạng trung gian và hỗn hợp. Con
người đã biết sử dụng biển cả để phục vụ cho các hoạt động của mình như sản
xuất thực phẩm, mỹ phẩm, giao thương và cả chiến tranh. Nhiều nhà cửa và
thành phố đã mọc lên ở các khu vực ven bờ, cũng vì vậy mà con người đã phải
chịu những tổn thất do biển cả gây ra, những thiệt hại do thiên tai ập đến bất
ngờ và những trở ngại bởi những thay đổi do biển cả tác động lên đất liền trong
những nhịp thời gian ngắn đáng chú ý như sự biến mất của các bãi biển trong
từng giờ, sự biến mất của các lạch triều trong từng ngày và sự sụp đổ của các
vách bờ trong một thời kỳ nào đó. Nhiều công trình xây dựng của con người đã bị
chôn vùi trong cát, quét sạch và bị nghiền vụn thành những đống gạch vỡ làm
nản lòng những phát kiến công nghệ của con người. Tại sao lại như vậy? Điều gì
đã chi phối những tác nhân gây ra sự thay đổi này của biển cả?
b. Câu trả lời này đã bị lảng tránh, mặc dù trong nhiều thế kỷ qua, con
người chưa bao giờ từ bỏ những nỗ lực để làm chủ biển cả. Bỏ qua các yếu tố tự
nhiên và sự qúa độ của thói hubris (đây là một từ Hy lạp không thể dịch được đủ
nghĩa, từ này dùng để chỉ thái độ kiêu căng tự phụ, sẵn sàng thách thức mọi
người và mọi thứ có thể xảy ra), con người đã xây dựng nhiều công trình để bảo
vệ những thành phố của họ ở những khu vực xung yếu. Nhưng một điều đáng
tiếc là khi xây dựng những công trình đó họ đã không để ý đến những cấu trúc
vật lý tự nhiên của khu vực, sự cân bằng mỏng manh giữa các nguồn cung cấp
trầm tích, chất lượng nước, các hệ sinh thái, những yếu tố không thể thiếu của
một môi trường đới bờ.
c. Cho đến những năm cuối cùng của thế kỷ 20, người ta mới nhận biết được
tầm quan trọng của ba yếu tố cơ bản sau trong vùng đới bờ: cấu trúc địa chất
khu vực, các qúa trình vật lý - động lực ven bờ, sinh thái và sinh học của các loài
động thực vật ven bờ. Tuy nhiên, trong cuốn sách này chúng tui chủ yếu tập
trung vào các nội dung liên quan đến chủ đề thứ nhất, đó là địa chất, trong đó sẽ
bao gồm cả phần địa mạo cảnh quan (hình dạng và hình thái) và cấu trúc của
các địa tầng cổ nằm bên dưới hay lộ trên bề mặt. Mối tương quan giữa các lực
tác động và dạng địa hình, các mô tả bờ biển như là một phần của bức tranh
tổng quát trên cơ sở các khái niệm địa chất tổng hợp của các ngành khoa học trái
đất khác nhau như khí tượng và hải dương.
d. Mục đích của cuốn sách này là :
- Khái quát các đặc điểm địa chất, khí hậu và môi trường vùng bờ biển trên
thế giới.
- Mô tả chi tiết một số kiểu bờ biển đặc trưng
- Giải thích sự hình thành của các kiểu bờ khác nhau và mối tương tác của
chúng với các qúa trình sóng, dòng chảy và biến đổi của thời tiết (đôi khi được
hiểu đơn giản là hình thái động lực”.
- Trình bày các phương pháp khảo sát thực địa và quy trình phân tích, xử lý
các số liệu điều tra phục vụ cho công tác nghiên cứu đới bờ.
e. Trong các nội dung trình bày, chúng tui sẽ nhấn mạnh đến các đặc điểm
hình thái và các dạng địa hình có kích thước khác nhau từ cm đến km cùng với
những qúa trình hình thành và biến đổi của chúng trên quy mô thời gian từ
phút đến hàng nghìn năm (hình 1-1). Và những tương quan trên quy mô địa
chất nhỏ như sự chyển động của các hạt trầm t
/file/d/0Bz7Zv9 ... sp=sharing
