Link tải luận văn miễn phí cho ae Kết nối
1. Lý do chọn đề tài
Xã hội cùng với sự phát triển của khoa học kỹ thuật ngày càng mang
đến cho con người nhiều tiện nghi trong cuộc sống nhưng cũng kéo theo đó là
những mặt trái còn tồn tại nhức nhối trong mọi mặt đời sống. Chúng ta đang
phải đối mặt với những thách thức to lớn từ môi trường tự nhiên và môi
trường xã hội đặc biệt là mối quan hệ giữa người với người. Trước đây, trẻ
thường được học văn hóa, ứng xử thông qua gia đình, làng xã, văn hóa dân
gian, chương trình giáo dục chính quy… thì ngày nay, những chuyển biến xã
hội diễn ra quá nhanh chóng đã phần nào hạn chế chức năng giáo dục của gia
đình và các thiết chế truyền thống đem lại cho lứa tuổi thanh thiếu niên, đặc
biệt là các em ở tuổi vị thành niên nhiều thử thách.
Thực tế cho thấy trong những năm gần đây, tình trạng các em trong lứa
tuổi vị thành niên có hành vi lệch chuẩn như: quay cóp, vô lễ với giáo viên,
đua xe, vi phạm pháp luật, sử dụng ma túy, quan hệ tình dục sớm, bạo lực…
đang ngày càng gia tăng và ở mức báo động, gây ảnh hưởng xấu đến môi
trường học đường và nhân cách trong tương lai. Đặc biệt là tình hình người
phạm tội chưa thành niên trong những năm qua rất phức tạp, tăng cả số lượng,
tính chất và mức độ nghiêm trọng.
Ở trường giáo dưỡng số 2 Ninh Bình, các em chưa thành niên là những
học sinh “đặc biệt” phải nhập trường bằng hồ sơ thụ án pháp nhân, bằng
những dấu vân tay, thầy cô là những người quản giáo nghiêm khắc… Đặc
điểm nổi bật của những học sinh ở đây là nhận thức hạn chế, có hành vi lệch
chuẩn ở mức độ cao là vi phạm pháp luật, đa số các em vi phạm pháp luật
nhiều lần như: trộm cắp, quậy phá, sa vào tệ nạn xã hội, nghiện ma túy, cờ
bạc và nhiều thói quen xấu. Một số em thực hiện hành vi có dấu hiệu của tội
phạm rất nghiêm trọng, đặc biệt nghiêm trọng do cố ý như: giết người, cướp
tài sản, hiếp dâm trẻ em nhưng do chưa đủ độ tuổi chịu trách nhiệm hình sự.
Có rất nhiều nguyên nhân dẫn đến việc trẻ chưa thành niên phạm tội,
nhưng trong đó quan trọng nhất là việc giáo dục hành vi của trẻ vị thành niên
chưa được quan tâm đúng mức, cần được xã hội nói chung và ngành giáo dục
nói riêng thực sự chú trọng. Chính vì vậy, người nghiên cứu đã chọn đề tài:
“Trẻ vị thành niên có hành vi lệch chuẩn tiếp cận dưới góc độ công tác xã
hội (Nghiên cứu trường hợp tại trường giáo dưỡng số 2 Ninh Bình)” là đề
tài nghiên cứu của mình, góp phần là yếu tố tác động vào sự hình thành và
phát triển nhân cách toàn diện của trẻ vị thành niên.
2. Tổng quan vấn đề nghiên cứu
2.1. Nghiên cứu nước ngoài
Vấn đề trẻ em phạm tội với những đặc trưng tâm lý, nhân cách đã được
nhiều tác giả quan tâm nghiên cứu.
Theo David P.Farrington (1996), tính hiếu động và tính hay bốc đồng
là những nét tính cách quan trọng nhất của trẻ giúp cho việc phán đoán khả
năng phạm tội sau này. Ông đã tiến hành điều tra tại Thụy Điển cho thấy, các
em học sinh bị giáo viên nhận xét là hiếu động ở độ tuổi 13 thì thường phạm
các tội có sử dụng bạo lực cho đến độ tuổi 26. Ngoài ra ông còn tiến hành
nghiên cứu trí tuệ của trẻ chưa thành niên phạm tội. Cuộc điều tra ở Thụy
Điển cho thấy, trẻ được kiểm tra nếu thiểu năng trí tuệ lúc 3 tuổi thì sẽ có
nguy cơ phạm tội cao cho tới độ tuổi 30. Nghiên cứu ở Cambridge cho thấy
trẻ có điểm IQ nhỏ hơn 90 trong độ tuổi từ 8-10 tuổi có tỷ lệ phạm tội cao gấp
đôi các em khác. Như vậy, theo kết quả nghiên cứu của ông tại Thụy Điển
việc trẻ hiếu động ở tuổi 13 và khả năng nhận thức kém của trẻ cũng là một
trong những yếu tố dẫn đến việc trẻ có hành vi lệch chuẩn ở mức độ cao là
làm trái pháp luật trong tương lai.
Dựa trên kết quả nghiên cứu của mình, nhà tâm lý học tội phạm người
Nga A.I Đongova đã đưa ra nhận định rằng, những người chưa thành niên
phạm tội thường có tính phô trương, khoe khoang, thể hiện phẩm chất tiêu
cực thiếu lành mạnh của mình, làm ra vẻ anh hùng rơm… Chúng thường thỏa
hiệp với những nét tính cách của mình như: Sống không có lý tưởng, hoài
bão, dễ chịu ảnh hưởng tiêu cực từ những người khác, thiếu tính điềm đạm,
bình tĩnh mà chỉ quen ăn chơi, đàng điếm, lười biếng, nghiện. [24] Đặc biệt ở
giai đoạn này trẻ thay đổi mối quan hệ gia đình và xã hội, giành nhiều thời
gian hơn cho bạn bè. Thời kỳ này, trẻ rất sợ bị bỏ rơi, tẩy chay, loại khỏi
nhóm bạn, và đặc biệt hơn, trẻ mong muốn được vào nhóm để thể hiện tính
cách và đóng góp vào lợi ích chung của nhóm.
Theo các nhà tâm lý Nga [22], ở người chưa thành niên phạm tội cũng
như những người chưa thành niên bình thường thì các quan điểm pháp luật ,
nhận thức pháp luật không được hình thành hay bị lệch lạc. Điều này tạo khả
năng phát sinh hành vi không phù hợp với các qui định của pháp luật.
Môi trường xã hội có ảnh hưởng rất lớn đến quá trình hình thành và
phát triển nhân cách của người chưa thành niên nói chung và người chưa
thành niên có hành vi phạm tội nói riêng. Qua các nghiên cứu cho thấy có
nhiều nguyên nhân dẫn người chưa thành niên đến việc thực hiện những hành
vi phạm tội. Đó là nguyên nhân từ phía gia đình và nhóm bạn bè vẫn được
xem là hai yếu tố có ảnh hưởng lớn đối với hành vi phạm tội của người chưa
thành niên. Tiêu biểu cho quan điểm này phải kể đến các tác giả như V.M
Koromosikov, Margot Prior (2000), Rutter Giller (1983) và Sarnecki (1985).
2.2. Nghiên cứu trong nước
Tác giả Phạm Minh Đức (1981) đã tiến hành nghiên cứu 265 học sinh
có hành vi lệch chuẩn ở độ tuổi từ 10-17, học tại hai trường phổ thông công -
nông nghiệp. Theo tác giả các em học sinh phạm pháp nói chung phát triển
bình thường về mặt trí tuệ nhưng do động cơ học tập bị suy thoái, nhu cầu
nhận thức thấp, nhu cầu tầm thường khác cao nên dẫn đến hành vi phạm tội
của các em.
Tác giả Nguyễn Xuân Thủy (1993) đã khẳng định rằng [30], người
chưa thành niên phạm tội về cơ bản cũng có những đặc điểm tâm lý như
những trẻ em bình thường khác cùng lứa tuổi. Song, do tiếp xúc thường
xuyên với những điều kiện tiêu cực và trong quá trình phạm tội mà nhân cách
của các em bị giảm sút nghiêm trọng
Theo tác giả Trần Trọng Thủy [31], ở phần lớn các thiếu niên phạm
pháp, phẩm chất tiêu cực chiếm ưu thế trong cấu trúc nhân cách, đó là: thiếu
quyết tâm, vô trách nhiệm, hay bắt chước một cách mù quáng, thô lỗ, gây gổ.
Trong quá trình nghiên cứu của mình, tác giả Nguyễn Duy Xi là một nhà
tâm lý học làm công tác quản lý trại giam của Bộ Công An đã đưa ra một số
nhận xét cơ bản về đặc điểm tâm lý của trẻ em làm trái pháp luật như sau [19]:
- Về trí tuệ, ở trẻ làm trái pháp luật có sự phát triển chậm, tư duy trừu
tượng kém hơn trẻ bình thường, không biết phân tích đánh giá đúng một số
hiện tượng mà nặng về tư duy cụ thể thực dụng và rất khéo léo “mưu trí”
trong thực hiện hành vi trái pháp luật như kỹ xảo ăn cắp, móc túi, che dấu, đối
phó với sự theo dõi phát hiện của nhà chức trách”
- Về hứng thú, ham muốn của các em thường nặng về vật chất tầm
thường, thấp hèn, thậm chí kỳ quặc. Các em không còn hứng thú học tập, hiểu
biết như trẻ bình thường, thích đua đòi, ăn chơi như người lớn (có 82%
nghiện thuốc lá, 70% uống bia rượu, 72% nghiện cafe, chè.
- Về tình cảm, thiếu bền vững, thay đổi dễ dàng, nhanh chóng, nhưng
lại mạnh mẽ. Tình cảm có tính rung động cao, dễ bị kích động, bồng bột, sôi
nổi là đặc trưng cơ bản của tình cảm ở trẻ em làm trái pháp luật.
- Về tính cách, nét tính cách đặc trưng là các em muốn vươn lên làm
người lớn, muốn hoạt động để thử sức và có xu hướng bắt chước cái xấu của
người lớn. Có tính độc lập và tự trọng cao, nên nếu bị chửi rủa, đánh mắng,
xúc phạm thì các em thường có phản ứng quyết liệt, chống trả lại hay nảy
sinh tiêu cực bỏ nhà đi lang thang, tỏ ra bất cần đời.
Nghiên cứu của tác giả Phạm Minh Hạc [9], đi sâu tìm hiểu nguyên
nhân dẫn đến hành vi phạm pháp ở người chưa thành niên. Kết quả nghiên
cứu đã chỉ ra: giao tiếp nhóm (có quan hệ trong nhóm bạn bè) có thể là
nguyên nhân khá cơ bản và rất trực tiếp đưa đứa trẻ tới hành vi phạm pháp,
với những trẻ này, giao tiếp nhóm không hướng trẻ vào hoạt động học tập mà
hướng trẻ vào hoạt động nhằm thỏa mãn nhu cầu vật chất.
Theo tất cả những nghiên cứu cho tới nay thì mối quan hệ với bạn đồng
lứa dẫn đến hành vi lệch chuẩn của trẻ vị thành niên là rất lớn. Trẻ rất dễ bắt
chước, học nhau những hành vi xấu và coi đó là trò vui, tiêu khiển. Bên cạnh
đó, khi trẻ vị thành niên bị bạn bè từ chối mối quan hệ, coi thường… thì dễ
sinh ra cảm giác cô độc, ghẻ lạnh hay có thể liên quan đến sức khỏe tâm thần
và những vấn đề phạm pháp. Một số nhà nghiên cứu mô tả văn hóa bạn đồng
lứa của trẻ vị thành niên là ảnh hưởng đồi bại, làm giảm giá trị tác động và sự
kiểm soát của cha mẹ. Tệ hơn, nó có thể lôi kéo trẻ vị thành niên vào rượu
chè, ma túy, phạm pháp và những hành vi lệch lạc khác.
Ngoài ra, còn nguyên nhân từ phía gia đình. Theo số liệu thống kê của
Viện Kiểm sát Nhân dân Tối cao [37] cho thấy 71% trẻ vị thành niên phạm
pháp là do không được quan tâm chăm sóc đến nơi đến chốn. Một nghiên cứu
mới đây của Bộ Công an cũng chỉ ra nguyên nhân phạm tội của trẻ vị thành
niên xuất phát từ gia đình: 8% trẻ phạm tội có bố mẹ ly hôn, 28% phàn nàn bố
mẹ không đáp ứng nhu cầu cơ bản của các em, 49% phàn nàn về cách đối xử
của bố mẹ.
Các kết quả thống kê đã chỉ ra rằng, đa số các trường hợp làm trái pháp
luật ở trẻ em đều rơi vào khoảng độ tuổi từ 14 đến dưới 18 tuổi, một số ít
trường hợp rơi vào lứa tuổi từ 13 tuổi trở xuống. Vì vậy, tìm hiểu về tâm lý
trẻ em làm trái pháp luật, ngoài việc nghiên cứu tâm lý trẻ vị thành niên nói
chung, chúng ta sẽ tập trung nghiên cứu và lý giải các hiện tượng tâm lý ở lứa
tuổi 14 đến dưới 18 là lứa tuổi tập trung nhiều nhất các hành vi làm trái pháp
luật ở trẻ em.
Theo tác giả Trần Thị Minh Đức [6, Tr.31,32] người chưa thành niên
có hành vi vi phạm pháp luật thường thuộc nhóm trẻ em chưa ngoan. Các đặc
điểm tâm lý nổi trội là:
- Lệch lạc trong nhận thức về hành vi vi phạm: Đó là những sai lệch về
tư duy, kiểu suy nghĩ ủng hộ cho hành vi vi phạm xã hội hay chống đối xã hội
của trẻ (các hành vi này thường thể hiện qua cơ chế biện minh, hợp lý hóa).
Các lệch lạc trong suy nghĩ ăn sâu, bám rễ trong nhận thức và được lặp đi lặp
lại trong hành vi trở thành thói quen hành động của trẻ. Các lệch lạc trong
nhận thức thường thể hiện ở các mức độ sau:
+ Nói giảm nhẹ hành vi vi phạm của mình để người nghe chấp nhận
được: “Cháu chỉ lấy mỗi một cái bánh thôi”, “Vì cháu đói”, “Chúng cháu
chỉ giả vờ chơi vợ chồng thôi”, “Cháu chỉ đánh nó mấy cái”...
+ Chối bỏ trách nhiệm về hành vi của mình: “Không phải là lỗi của
cháu”, “Cháu không biết”, “Nó bảo cháu làm thế thì cháu làm, còn bán được
bao nhiêu thì cháu không biết”...
+ Niềm tin về sở hữu, khi cho rằng mình có quyền đối với tài sản của
người khác: “Cháu chỉ mượn đi tạm thôi”, “Nếu cháu không được thì họ
cũng đừng hòng được hưởng”, “Của cháu, họ đã hứa cho cháu mà”...
+ Cho rằng mình có quyền gây tổn thương cho người khác: “Cháu có
quyền làm như vậy”, “Đáng lẽ cháu còn cho ăn đòn nặng hơn”...
+ Đổ lỗi cho nạn nhân: “Nó bắt đầu trước chứ”, “Ai bảo họ có tiền mà
không biết giữ”, “Ai bảo nó mách lẻo”...
- Đặc điểm tính cách xấu nổi trội ở trẻ vi phạm pháp luật
+ Không vâng lời, bướng bỉnh, có xu hướng chống đối các biện pháp
giáo dục
+ Vô kỷ luật, dối trá, xấc xược, hung tính, dễ manh động
+ Lười biếng, thiếu quyết tâm, thiếu trách nhiệm đối với bản thân và
người khác
+ A dua, bắt chước
+ Thất vọng ở bản thân
+ Xu hướng xung đột nội tâm, mâu thuẫn trong hành vi
+ Thiếu kiềm chế, xúc cảm thất thường (sự tức giận, lo hãi, vênh váo
kiểu “anh hùng rơm”
Khi vị thành niên bị người thân bỏ rơi, thiếu nâng đỡ tinh thần hay bị
bạo lực, chửi rủa, xỉ vả và xúc phạm liên tục, hay trẻ bị sống trong lo sợ,
căng thẳng... trẻ dễ bị tổn thương tâm lý. Đôi khi để giải tỏa trạng thái tâm lý
tiêu cực trong gia đình trẻ có những phản ứng chống trả quyết liệt, bỏ học, bỏ
nhà đi lang thang, sử dụng các chất kích thích, gây ra những hành vi rối loạn
xã hội, như gây hấn với người khác, phá hoại tài sản, trộm cắp, thậm chí tự
hủy hoại bản thân (tự làm đau mình, tự sát)
Hành vi lệch chuẩn cũng là một hiện tượng tâm lý của con người và
đằng sau đó là những nhu cầu được lắng nghe, được thấu hiểu và giúp đỡ của
trẻ vị thành niên. Qua những nghiên cứu của các tác giả về trẻ vị thành niên
có hành vi lệch chuẩn cho thấy được vị thế và vai trò của gia đình và xã hội
trong việc giáo dục nhận thức và hành vi của thế hệ trẻ. Điều này đã gợi mở
cho tui hướng đến việc nghiên cứu thực trạng và nguyên nhân dẫn đến trẻ vị
thành niên có hành vi lệch chuẩn và hướng đến những giải pháp giúp cha mẹ
và giáo viên tiếp cận gần hơn với các em để hiểu và giảm thiểu những hành vi
lệch chuẩn đó.
3. Ý nghĩa nghiên cứu
Nhìn chung các công trình nghiên cứu trong và ngoài nước đều khẳng
định môi trường gia đình không thuận lợi và nhóm bạn bè tiêu cực có ảnh
hưởng rất lớn tới hành vi phạm tội của người chưa thành niên. Tuy nhiên
những nghiên cứu về thực trạng, nguyên nhân dẫn tới hành vi lệch chuẩn của
trẻ vị thành niên, tâm lý và nhu cầu của các em trong trường giáo dưỡng số 2
còn chưa nhiều. Vì vậy việc tiếp tục nghiên cứu về vấn đề này là rất cần thiết
và có ý nghĩa cả về mặt lý luận cũng như thực tiễn.
3.1. Về mặt lý luận: Luận văn góp phần làm phong phú thêm cơ sở lý
luận về trẻ vị thành niên có hành vi lệch chuẩn. Đặc biệt, luận văn nghiên cứu
sâu vào cơ sở giáo dưỡng số 2 Ninh Bình, củng cố thêm những kiến thức về
cơ sở và trẻ vị thành niên đang theo học tại cơ sở đó.
3.2. Về mặt thực tiễn:
- Luận văn góp phần làm rõ thêm cơ sở lý luận về nhu cầu của trẻ vị
thành niên và thực trạng, nguyên nhân dẫn đến hành vi lệch chuẩn của trẻ vị
thành niên, vai trò người Nhân viên công tác xã hội đối với trẻ vị thành niên
có hành vi lệch chuẩn.
- Luận văn cũng góp phần bổ sung nguồn học liệu, làm tài liệu tham
khảo cho sinh viên ngành công tác xã hội về những vấn đề có liên quan đến
trẻ vị thành niên nói chung và trẻ có hành vi lệch chuẩn nói riêng:
+ Là nguồn học liệu cho học phần Công tác xã hội với trẻ em
+ Tài liệu tham khảo với các trường giáo dưỡng.
4. Đối tƣợng và khách thể nghiên cứu
4.1 Đối tượng nghiên cứu: Trẻ vị thành niên có hành vi lệch chuẩn
dưới góc độ công tác xã hội.
4.2. Khách thể nghiên cứu
- Trẻ vị thành niên độ tuổi từ 12 – dưới 18 tuổi thực hiện hành vi lệch
chuẩn tại trường giáo dưỡng số 2 Ninh Bình
- Cán bộ, giáo viên đang trực tiếp tham gia quản lý, giảng dạy tại
trường giáo dưỡng số 2 Ninh Bình
5. Phạm vi nghiên cứu của đề tài
- Nội dung: Đề tài chỉ tập trung nghiên cứu hành vi lệch chuẩn của trẻ
vị thành niên ở các khía cạnh:
+ Thực trạng hành vi lệch chuẩn của trẻ vị thành niên ở trường giáo
dưỡng số 2 Ninh Bình, đó là hành vi làm trái pháp luật, như: trộm cắp, cướp
tài sản, cố ý gây thương tích, gây rối, giết người, hiếp dâm…
+ Nguyên nhân hình thành hành vi lệch chuẩn của trẻ vị thành niên, ở
mức độ làm trái pháp luật tại trường giáo dưỡng số 2 Ninh Bình
+ Nhu cầu của trẻ vị thành niên tại trường giáo dưỡng số 2 Ninh Bình
Trên cơ sở đó đưa ra các góp ý giúp cho quản giáo có thể dễ dàng tiếp
cận và định hướng hành vi của trẻ vị thành niên.
yTNmL0986Hkm62o
