ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
TRƯỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN
***
NGUYỄN THỊ THÙY DUNG
NHẬN THỨC CỦA HỌC SINH TRƯỜNG THPT
NGUYỄN TRƯỜNG TỘ (TP. VINH – NGHỆ AN)
VỀ VẤN ĐỀ BẠO LỰC HỌC ĐƯỜNG LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC TÂM LÝ HÀ NỘI – 2012
Tôi xin cam đoan những kết quả đạt được trong nghiên cứu này hoàn
toàn mới, không có sự sao chép của các nghiên cứu khác. Các kết quả nghiên
cứu khoa học trên chưa từng được công bố hay sử dụng trong bất kể hình
thức nào.
Lời cam đoan trên là đúng sự thật và Tôi xin chịu hoàn toàn trách
nhiệm với lời nói của mình.
Học viên
NguyÔn ThÞ Thïy
Dung
Lời cảm ơn
Sau mt thi gian lm vic tớch cc v nghiờm tỳc, lun vn Nhn thc
ca hc sinh trng THPT Nguyn Trng T (TP.Vinh- Ngh An) v vn
bo lc hc ng ó c hon thnh. Tụi xin by t lũng bit n sõu sc
n PGS.TS. Phan Th Mai Hng- ngi ó nhit tỡnh, tõm huyt truyn li
cho tụi nhng mch tri thc khoa hc ng thi hng dn tng ni dung,
phng phỏp nghiờn cu lun vn c hon thin.
Tụi cng xin cm n cỏc thy cụ giỏo khoa Tõm lý hc Trng i hc
PHẦN MỞ ĐẦU 1
1. Lý do chọn đề tài 1
2. Mục đích nghiên cứu 3
3. Nhiệm vụ nghiên cứu 3
4. Đối tượng và khách thể nghiên cứu 4
5. Giả thuyết khoa học 5
6. Phương pháp nghiên cứu 5
PHẦN NỘI DUNG 6
CHƯƠNG 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN CỦA ĐỀ TÀI 6
1.1. Tổng quan một số vấn đề nghiên cứu về bạo lực học đường 6
1.1.1. Một số công trình nghiên cứu về bạo lực học đường trên thế giới 6
1.1.2 Một số công trình nghiên cứu về bạo lực học đường ở Việt Nam . 11
1.2. Khái niệm bạo lực học đường 15
1.2.1. Khái niệm 15
1.2.2. Các hình thức bạo lực học đường 17
2.4. Tiến trình nghiên cứu 41
2.5. Mô tả mẫu nghiên cứu 41
CHƯƠNG III: KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU THỰC TIỄN 43
3.1. Nhận thức về khái niệm Bạo lực học học đường 43
3.2. Nhận thức về các hình thức Bạo lực học đường 47
3.2.1. Nhận thức về hình thức Bạo lực học đường về mặt thể chất 48
3.2.2. Nhận thức về hình thức Bạo lực học đường về tinh thần 51
3.2.3. Bạo lực về kinh tế (vật chất) 53
3.3. Nhận thức về các nguyên nhân của Bạo lực học đường 55
3.3.1. Nguyên nhân từ phía chủ thể (bản thân học sinh) 55
3.3.2. Nguyên nhân từ những tác động khách quan bên ngoài đến hành
vi Bạo lực học đường của học sinh 62
3.4. Nhận thức về hậu quả của Bạo lực học đường đối với học sinh 80
3.5. Nhận thức về cách phòng tránh Bạo lực học đường 86
3.5.1. Nhận thức những cách phòng tránh từ phía học sinh 86
3.5.2. Nhận thức về vai trò của gia đình, nhà trường và xã hội để hạn
thông, cả đồng bằng và miền núi các vụ liên quan đến bạo lực học đường đều
gia tăng đáng kể.
Học sinh lứa tuổi Phổ thông trung học (16-18), luôn được gia đình, nhà
trường và xã hội dành cho một sự quan tâm lớn, bởi các em chính là tương lai
của đất nước. Trong bối cảnh văn hóa-xã hội có nhiều thay đổi hiện nay, các
2
em có điều kiện thuận lợi để học tập, vui chơi nhưng đồng thời cũng chịu ảnh
hưởng của rất nhiều yếu tố dễ gây nên những hành vi sai lệch, phá vỡ những
giá trị đạo đức và chuẩn mực xã hội.
Đây là lứa tuổi bước đầu tiếp xúc đa dạng với thế giới xung quanh. Các
em có nhu cầu cao trong khẳng định bản thân và có xu hướng thiên về bạn bè
hơn là cha mẹ. Do vậy việc thiếu vắng sự quan tâm từ cha mẹ, hoàn cảnh gia
đình không thuận lợi; sự lôi kéo, rủ rê từ nhóm bạn bè xấu; biện pháp giáo
dục chưa hiệu quả của nhà trường và những ảnh hưởng tiêu cực khác từ môi
trường xã hội… Là những nguyên nhân chủ yếu làm cho các em có những
biểu hiện tiêu cực trong bạo lực học đường như: xô xát, gây hấn, lăng nhục
bạn bè…, nghiêm trọng hơn có thể dẫn tới hành vi gây chết người. Hậu quả là
nhiều em bị truy tố trước pháp luật và phải chịu trách nhiệm hình sự.
Trong những năm trở lạ đây, các phương tiện thông tin đại chúng liên
tục có những bài viết phóng sự về thực trạng học sinh Phổ thông trung học có
những biểu hiện sa sút tinh thần, mờ nhạt về lý tưởng, yếu kém về đạo đức….
Thực trạng bạo lực học đường tăng cả về số lượng lẫn tính chất nguy hiểm.
Ông Phùng Khắc Bình cho biết: “Thống kê từ 38 Sở GD&ĐT gửi về Bộ từ
năm 2003 đến nay có tới hơn 8.000 vụ học sinh tham gia đánh nhau và bị xử
lý kỷ luật”.
Mỗi thời kỳ trong đời sống con người, sự phát triển về thể chất, tâm lý
và nhân cách có những quy luật riêng. Lứa tuổi vị thành niên là giai đoạn phát
triển rất cao về thể chất và có những biến chuyển tâm lý hết sức phức tạp.
Chính yếu tố chưa hoàn thiện đó khiến cho các em trong lứa tuổi này thường
bị khủng hoảng về tâm lý, dẫn đến những suy nghĩ và hành động sai lệch.
+ Khái niệm Bạo lực học đường
4
+ Một số đặc điểm tâm-sinh lý của học sinh lứa tuổi PTTH
* Nghiên cứu thực tiễn:
- Khảo sát thực trạng nhận thức của học sinh trường THPT Nguyễn
Trường Tộ (TP.Vinh-Nghệ An) về bạo lực học đường với các nội dung:
+ Nhận thức về khái niệm bạo lực học đường
+ Nhận thức về hình thức bạo lực học đường
+ Nhận thức về nguyên nhân bạo lực học đường
+ Nhận thức về hậu quả của bạo lực học đường
+ Nhận thức về cách phòng tránh bạo lực học đường
+ Mối quan hệ của nhận thức với thái độ và hành vi của học sinh đối
với bạo lực học đường.
- Đề xuất một số kiến nghị nhằm ngăn chặn hiện tượng bạo lực học
đường cho học sinh trường THPT Nguyễn Trường Tộ (TP.Vinh-Nghệ An) về
vấn đề bạo lực học đường hiện nay.
4. Đối tượng và khách thể nghiên cứu
4.1. Đối tượng nghiên cứu
Nhận thức của học sinh trường THPT Nguyễn Trường Tộ (TP. Vinh-
Nghệ An) về bạo lực học đường.
4.2. Khách thể nghiên cứu
- 270 học sinh trường THPT Nguyễn Trường Tộ (TP.Vinh-Nghệ An),
trong đó: • 90 học sinh lớp 10
• 90 học sinh lớp 11
• 90 học sinh lớp 12
- 3 Giáo viên: • 2 Giáo viên Chủ nhiệm
• 1 Giáo viên phụ trách giáo dục đạo đức học sinh 5
1.1. Tổng quan một số vấn đề nghiên cứu về bạo lực học đường
1.1.1. Một số công trình nghiên cứu về bạo lực học đường trên thế giới
Trong những năm gần đây, thanh thiếu niên là mối quan tâm lớn của
các nhà nghiên cứu của nhiều ngành khoa học khác nhau, bởi đây là lứa tuổi
đặc biệt trong sự phát triển nhân cách con người và có hành vi sai lệch chuẩn
mực xã hội có xu hướng ngày càng tăng. Từ năm 1950 trở lại đây, cứ 5 năm
Liên hợp quốc lại thảo luận về các biện pháp phòng ngừa tội phạm do trẻ vị
thành niên gây ra. [2; 3]
Qua khảo sát các công trình nghiên cứu có thể chia theo các hướng
nghiên cứu chính như sau:
* Nghiên cứu về các nguyên nhân dẫn tới bạo lực học đường:
Nhà tâm lý học tội phạm Đonvonga (Liên Xô cũ) cho biết: ảnh hưởng
của nhóm bạn không chính thức tiêu cực đến hành vi phạm pháp của trẻ em
được thể hiện qua bốn điểm sau: một là, các nhóm tiêu cực là cơ sở hình
thành quan điểm và định hướng dẫn đến hành vi phạm pháp; hai là, trẻ vị
thành niên tuân theo những quyết định của nhóm dù bản thân có quan điểm
riêng. Sự phục tùng này lúc đầu có thể là hình thức, nhưng dần dần có thể làm
thay đổi định hướng bên trong; ba là, việc tham gia vào nhóm bạn tiêu cực có
tác dụng làm tăng động cơ thực hiện tội phạm và làm cho cá nhân cảm thấy
tinh thần trách nhiệm đối với hành vi của mình giảm đi; bốn là, nhóm bạn tiêu
cực có vai trò quan trọng trong việc loại trừ nỗi sợ hãi của các thành viên
trước sự phạt của pháp luật. [6; 45]
Ngoài ra, còn có thể kể đến những công trình tiêu biểu khác về hành vi
bắt nạt học đường như “Liên hệ giữa thừa cân và béo phì với các hành vi bắt
7
nạt ở trẻ em tuổi đi học” ở Canada do Janssen và cộng sự tiến hành năm 2004.
Nghiên cứu đã cho thấy mối liên quan giữa những trẻ em bị béo phì và nguy
cơ trở thành nạn nhân của hành vi bắt nạt học đường. Những trẻ em này bị bắt
nạt nhiều hơn so với trẻ em có cân nặng bình thường. Hành vi bắt nạt có thể là
học đường cho toàn xã hội. Có thể nói đây là một nghiên cứu hây và thiết
thực, không chỉ đối với Mỹ mà còn đối với các nước khác.
Năm 2010, báo cáo có tên “Understanding school violence” (Hiểu biết
về bạo lực học đường) của tổ chức Center for disease control and prevention
(Trung tâm kiểm soát và phòng ngừa bệnh tật) đã chỉ ra một thực trạng đáng
báo động về bạo lực học đường ở Mỹ: Năm 2007, một cuộc khảo sát về các
hành vi có tính chất đe dọa được tiến hành trên phạm vi toàn quốc về học sinh
từ lớp 9 đến lớp 12 cho thấy có 5,9% học sinh mang theo vũ khí (như súng,
dao, gậy, dùi cui…) tới trường trong vòng 30 ngày trước cuộc khảo sát; Có
7,8% học sinh bị đe dọa hoặc bị thương do những vũ khí mang đến trường
trong vòng 12 tháng trước cuộc khảo sát; Có 12,4% học sinh là nạn nhân của
trận gây hấn về thể chất ở trường học trong vòng 12 tháng trước cuộc khảo sát
và có 22,3% học sinh được người khác mời, bán hoặc cho thuốc gây nghiện ở
trường học trong vòng 12 tháng trước cuộc khảo sát; Năm 2006, có 29 trên
1000 học sinh là tội phạm học đường về hành vi bạo lực trong đó có cả hiếp
dâm, ăn cướp, đánh nhau. Đến năm 2007, khoảng 32% học sinh cho biết rằng
họ đã bị bắt nạt trong năm học. [23]
* Nghiên cứu về các hành vi lệch chuẩn dẫn tới bạo lực học đường:
Ở các nước phương Tây có một số công trình nghiên cứu về hành vi
lệch chuẩn của học sinh, về tình trạng bắt nạt học đường tiêu biểu có thể kể
đến những nghiên cứu sau:
Ở Canada, hành vi sai lệch chuẩn mực xã hội đang trở thành một vấn
đề đáng lo ngại của cả quốc gia và nỗi quan tâm hàng đầu của các nhà giáo
9
dục. Qua kết quả khảo sát với 3700 học sinh ở độ tuổi từ 9-16 cho thấy: 2/3
số trẻ em gái 9 tuổi là nạn nhân của bạo lực học đường và 8% muốn tự sát.[2;
4]
Một công trình nghiên cứu của Glew GM và các cộng sự tiến hành năm
2005 trên 3530 học sinh lớp ba, lớp bốn, lớp năm tại Mỹ với đề tài “Bắt nạt,
tâm lý xã hội điều chỉnh và kết quả học tập ở trường tiểu học” với mục tiêu
Nghiên cứu cũng cho thấy kẻ bắt nạt là nạn nhân thường thể hiện hành vi bạo
lực, chống đối xã hội và có những hành vi nguy hiểm hơn so với kẻ bắt nạt.
Kẻ bắt nạt là nạn nhân có ý định tử tự và hút thuốc nhiều hơn so với nạn nhân.
Nghiên cứu cho rằng hành vi bắt nạt là một vấn đề khá phổ biến của trẻ Nam
Phi. Hành vi bắt nạt cũng được xem như là một chỉ báo của các hành vi bạo
lực, chống đối xã hội và hành vi nguy hiểm. [5]
* Nghiên cứu về các hình thức của biểu hiện bạo lực học đường:
Công trình nghiên cứu của Wang.J và cộng sự năm 2009 được tiến
hành tại Mỹ với đề tài: “Bắt nạt trường học trong thanh thiếu niên tại Hoa
Kỳ: thể chất, bằng lời nói, quan hệ, và trên Internet” đã nghiên cứu 4 hình
thức của hành vi bắt nạt trong trường học ở nhóm thanh thiếu niên Mỹ và mối
liên quan với các đặc điểm về mặt nhân học xã hội, hỗ trợ của cha mẹ, và bạn
bè đã được khảo sát.
Kết quả của nghiên cứu cho thấy rằng tỷ lệ về hành vi bắt nạt người
khác hoặc đã từng bị bắt nạt ở trường học ít nhất một lần trong 2 tháng gần
đây là 20.8% về mặt thể chất, 53.6% bằng lời nói, 51.4% về mặt xã hội, hoặc
13.6% về các trò chơi trên Internet. Các bạn trai dính líu nhiều hơn vào bắt
nạt thể chất hoặc bằng lời nói, trong khi các bạn gái thì bị dính líu nhiều hơn
đến các kiểu bắt nạt khác. Các bạn nam có xu hướng là người đi bắt nạt qua
11
mạng, trong khi các bạn gái có xu hướng là nạn nhân của hiên tượng bắt nạt
đó. Thanh thiếu niên người Mỹ gốc Phi đã tham gia bắt nạt nhiều hơn (về mặt
thân thể, lời nói, hay qua mạng), nhưng lại ít trở thành nạn nhân của những
hình thức bắt nạt (bằng lời nói hoặc quan hệ). Nghiên cứu cho thấy, sự hỗ trợ
của cha mẹ có liên quan đến việc thanh thiếu niên ít dính líu đến tất cả các
hành vi bắt nạt nêu trên. Ngoài ra, việc thanh thiếu niên có nhiều bạn bè sẽ có
liên quan đến các hành vi bắt nạt nhiều hơn và họ cũng ít bị bắt nạt hơn về
những hình thức như thể chất, bằng lời nói, và quan hệ trừ hình thức bắt nạt
qua mạng.
Từ kết quả nghiên cứu như trên, tác giả cũng đưa ra những kết luận
cấp; nghiên cứu định tính bao gồm phỏng vấn sâu và thảo luận nhóm.
Kết quả nghiên cứu thu được như sau: Các đối tượng nghiên cứu đều
cho rằng hành vi bạo lực học đường là những hành vi như kết băng nhóm hăm
he bạn bè, ăn hiếp người nhỏ hoặc yếu thế, có thể là hành vi trấn lột đồ - tiền
của bạn khác hoặc thậm chí có thể do ghét nhau lâu ngày nên dẫn đến xô xát
đánh nhau hoặc đánh nhau có sử dụng hung khí. Đa số các đối tượng cho rằng
hành vi chửi nhau và hành vi hiếp dâm không phải là bạo lực học đường. Đa
số các đối tượng nghiên cứu đều cho rằng bạo lực học đường ảnh hưởng đến
thể chất, tinh thần và xã hội của nạn nhân. Đồng thời, nghiên cứu cũng đã chỉ
ra được mối quan hệ giữa các đặc tính cá nhân, xã hội, các mối quan hệ xã hội
và hoàn cảnh gia đình với thái độ của học sinh khi thấy hành vi bạo lực. [4]
Mã Ngọc Thể với công trình nghiên cứu “Ảnh hưởng của nhóm bạn
không chính thức đến hành vi phạm pháp của trẻ” (1998), đã nói lên sự nhức
nhối của các nhà nghiên cứu và toàn xã hội trước tình trạng gia tăng hành vi
phạm pháp của các em tuổi vị thành niên. Qua nghiên cứu 100 học sinh ở
13
trường giáo dưỡng sô 2- V26- Bộ công an, tác giả đã chỉ ra một số hành vi vi
phạm pháp luật mà các em đã thực hiện dưới sự tác động của bạn bè đó là: sử
dụng ma túy (7,8%), đánh nhau (19,8%), gây rối trật tự công cộng (12,5%)…
Tác còn khẳng định, nhóm bạn không chính thức đóng vai trò quan trọng
trong việc tác động tới nhận thức, hành vi của trẻ làm cho trẻ phạm tội một
cách từ thụ động tới tự giác (55%). Đối với lứa tuổi 17-18 tình hính phạm
pháp giảm xuống còn 17,5% do sự nhận thức về bản thân mình ở lứa tuổi này
tốt hơn so với lứa tuổi thiếu niên. [7]
TS.Nghiêm Thị Phiến tiến hành nghiên cứu đề tài “Ảnh hưởng của
nhóm bạn bè tới hành vi lệch chuẩn của học sinh” trên 31 học sinh thiếu niên
cá biệt tại trường THCS Thịnh Quang (Hà Nội), đã liệt kê những hành vi lệch
chuẩn của nhóm học sinh này và chỉ ra những nguyên nhân dẫn đến các hành
vi đó. Tác giả kết luận, hiện tượng bạn bè xấu rủ rê, lôi kéo là một trong
những nguyên nhân khá chủ yếu dẫn trẻ tới những hành vi lệch chuẩn. [12]
trọng về thực trạng hành vi bạo lực trong nhóm nữ sinh THPT như mức độ
xảy ra hiện tượng bạo lực trong nhà trường, phương thức, công cụ, phương
tiện tiến hành hành vi bạo lực. Đề tài nghiên cứu cũng tìm hiểu nhận thức của
học sinh về hành vi bạo lực và nguyên nhân xuất hiện bạo lực. Đồng thời,
nghiên cứu cũng chỉ ra một số yếu tố tác động đến hành vi bạo lực của học
sinh như sự thiếu quan tâm của cha mẹ, bạo hành gia đình; Ảnh hưởng của
phương tiện truyền thông đại chúng; Sức ép tâm lý và bất mãn xã hội… Từ
đó, đưa ra một số kết luận, kiến nghị nhằm giúp giảm thiểu, ngăn chặn hành
vi bạo lực trong nhóm nữ sinh THPT. [13]
Bài nghiên cứu: “Gây hấn học đường ở học sinh trung học phổ thông”
của Trần Thị Minh Đức, tác giả nghiên cứu về bạo lực học đường hay gây hấn
15
học đường dưới góc độ Tâm lý học. Nghiên cứu này cũng áp dụng các
phương pháp nghiên cứu định tính như phân tích tài liệu, phỏng vấn sâu, thảo
luận nhóm; phương pháp nghiên cứu định lượng là trưng cầu ý kiến trên 771
học sinh phổ thông trung học ở 3 tỉnh, thành phố là Hà Nội, Bắc Ninh, Thái
Bình.
Trong đề tài nghiên cứu này, tác giả Trần Thị Minh Đức đi vào phân
tích hai nội dung chính: Nội dung thứ nhất là tình trạng gây hấn ở học sinh
(trong đó có cả mức độ gây hấn và bị gây hấn). Nội dung này còn được tác
giả phân tích dựa trên cơ sở về giới. Nội dung thứ hai là nhận thức của học
sinh về hành vi gây hấn. Từ đó, tác giả đã rút ra được những kết luận như sau:
Gây hấn học đường là hiện tượng phổ biến và ngày càng trở nên nguy hiểm,
tình trạng này có nguyên nhân tác động từ nhiều phía như bản thân học sinh,
gia đình, nhà trường, xã hội. Học sinh nhận thức còn yếu về bản chất của gây
hấn, nhiều học sinh đã không nhận biết được đâu là hành vi gây hấn, do đó đã
khiến cho tình trạng bạo lực học đường diễn ra ngày càng trầm trọng hơn.
Nhà trường, gia đình và xã hội hiện vẫn chưa có biện pháp mang tính hệ
thống và tích cực nhằm hạn chế vấn đề này. [18; 42-52]
Nhìn chung, các nghiên cứu trên đây chủ yếu vạch ra thực trạng của
và nhân phẩm của người bị hại. Bạo lực không chỉ xảy ra trong phạm vi nhà
trường mà nhiều khi xảy ra bên ngoài nhà trường. [32]
Theo TS. Trần Viết Lưu, bạo lực học đường là hệ thống xâu chuỗi lời
nói, hành vi mang tính miệt thị, đe doạ, khủng bố người khác (thường xảy ra
giữa trò với trò, giữa thầy với trò hoặc ngược lại), để lại thương tích trên cơ
thể, thậm chí dẫn đến tử vong, đặc biệt là gây tổn thương đến tư tưởng, tình
cảm, tạo cú sốc về tâm sinh lý cho những đối tượng trực tiếp tham gia vào quá
17
trình giáo dục trong nhà trường, cũng như đối với những ai quan tâm tới sự
nghiệp giáo dục.[33]
Hiện nay, các nhà nghiên cứu vấn đề Bạo lực học đường đang còn
nhiều vướng mắc và chưa có sự thống nhất trong việc đưa ra một định nghĩa,
khái niệm cụ thể mang tính khoa học lý luận. Trong giới hạn nghiên cứu của
đề tài này chúng tôi xin đưa ra một khái niệm về Bạo lực học đường như sau:
“Bạo lực học đường là hành vi cố ý của học sinh hay/và giáo viên
diễn ra trong hay ngoài phạm vi nhà trường mà gây tổn hại hoặc có khả
năng gây tổn hại về thể chất, tinh thần, kinh tế đối với học sinh hay/và giáo
viên khác”.
1.2.2. Các hình thức bạo lực học đường
Có nhiều cách phân chia các hình thức Bạo lực học đường, song với
nghiên cứu này tôi cho rằng có 3 hình thức BLHĐ chính:
- Bạo lực về mặt tinh thần:
Là loại hình bạo lực không sử dụng vũ lực, tác động lên tinh thần nạn
nhân, bao gồm:
+ Mắng chửi, lămh mạ, miệt thị
+ Bỏ rơi không quan tâm; cô lập, tránh giao tiếp với nạn nhân
+ Để nạn nhân luôn lo lắng, trạng thái tinh thần bất an, sống trong bầu
không khí bị đe dọa hoặc bị lăng mạ với những lời lẽ mạt sát
+ Bị xúc phạm khiến nạn nhân ngộ nhận, bị mất đi niềm tin vào chính
bản thân mình, buộc họ phải tin rằng họ bị hành hạ như thế là đúng
- Cá nhân không chấp nhận các qui chuẩn đạo đức của xã hội, quan
điểm riêng khác với chuẩn mực chung “bạo lực học đường là vi phạm chuẩn
Copyright: Tài liệu đại học ©