25
hình dạng, thành phần, tính chất của vách tế bào cũng rất đa dạng để thích
nghi với chức năng mà tế bào đó đảm nhiệm.

Yêu cầu đối với sinh viên
Sau khi nghiên cứu chương này, sinh viên có thể:
- Phân biệt vách tế bào bằng celuloz hay mộc tố sau khi nhuộm màu
- Phân biệt các loại vách tế bào khác nhau của nhiều loại tế bào khác nhau

1. THÀNH PHẦN HÓA HỌC CỦA VÁCH TẾ BÀO

Câu hỏi: 1. Liệt kê và mô tả ngắn gọn các chất hoá học chính có trong vách tế
bào.
2. Làm thế nào phân biệt vách tế bào bằng celuloz hay bằng hợp chất
khác?
3. Cấu tạo hóa học của cutin và suberin giống nhau không?

Ở thực vật, vách tế bào cứng bọc thêm bên ngoài màng tế bào chất không
chỉ bảo vệ tế bào mà còn cung cấp bộ khung nâng đỡ giữ cho cây vươn thẳng lên
khỏi mặt đất. Vách tế bào thực vật cấu tạo bởi các hợp chấ
t polysaccharides,
trong đó chất quan trọng nhất là celuloz, hemiceluloz và hợp chất pectin.

1.1. Celuloz

Đặt vấn đề: Người ta cho rằng tất cả các sản phẩm của thực vật đều từ celuloz.
Theo bạn, điều nầy có đúng không? Hãy giải thích và cho ví dụ minh họa
.

/ H
2
SO
4
/ ZnCl
2
, celuloz bị thủy giải thành hydro-celuloz,
chất này gặp iod sẽ có màu xanh.
Celuloz biến thiên trong thành phần vách tế bào, các sợi bông vải có thể
chứa celuloz nguyên chất 100%, trung bình celuloz chiếm từ 40-50% trong vách
tế bào. Ở nấm, vách tế bào chỉ chứa từ 01-10% celuloz.
26
Celuloz có ý nghĩa kinh tế rất lớn vì tất cả hàng dệt có nguồn gốc thực vật
và giấy đều trích từ celuloz của vách tế bào thực vật, gỗ cũng là nguyên liệu rất quan
trọng. Ngày nay, celuloz còn được dùng để chế tạo các sản phẩm hữu cơ có giá trị.

1.2. Hemiceluloz hay pseudoceluloz
Là nhóm hợp chất cao phân tử của một hydrat carbon (hetero - polysacchride),
gốc đường C
5
và C
6
không phải là glucoz mà là xyloz, manoz, galactoz, arabinoz Trong
một phân tử hemiceluloz có thể có nhiều gốc đường khác nhau và có thể có cả nhiều
loại khác nhau, phân tử hemiceluloz nhỏ hơn phân tử celuloz.
Hemiceluloz không tan trong nước, không tan trong dung dịch Schweitzer
nhưng rất dễ bị acid loãng thủy giải cho ra nhiều chất tùy nguồn gốc của chúng.

pectin hiện được nghiên cứu sử dụng trong công nghệ thực phẩm.

1.4. Gôm và chất nhầy
Cũng là hợp chất hydrat carbon của vách tế bào, có liên quan với các hợp
chất pectic và cũng có đặc tính trương phồng trong nước. Gôm xuất hiện trong
cây chủ yếu là do sự rối loạn sinh lý hoặc bệnh lý dẫn tới sự phá vỡ của vách và
nội dung của tế bào (sự thoái hóa gôm). Các chất nhầy thường tồn tại ở một số
dạng nhầy hoặc dạng keo của vách tế bào. Những vách đó thường n
ằm ở lớp tế
bào ngoài cơ thể của nhiều loại cây sống trong nước và trong các vỏ hột.

27
1.5. Lignin
Là phân tử với hàm lượng carbon cao khác với hydrat carbon. Lignin bao gồm
chủ yếu các đơn vị phenyl propanoid (C
6
, C
5
) và tồn tại ở một số dạng; đây là sản
phẩm cuối cùng của sự trao đổi chất. Về mặt vật lý học, đó là một chất cứng rắn.

1.6. Những chất khác
- Silic thường thấy ở vách tế bào biểu bì của một số cây tre, trúc, một số
cây cỏ nhỏ, mộc tặc … nên các cây nầy thường cứng và nhám.
- Cutin và suberin trái lại không thể nóng chảy được và cũng không hòa
tan được trong các dung môi hòa tan chất béo. Suberin và cutin có liên quan mật
thiết với nhau, chúng đều là những chất cao phân tử bao gồm các acid béo.


28 H.2.1. Vách tế bào liên kết và các diện tiếp xúc tế bào
29



2. Vì sao nói "celuloz ở vách hậu lập có tính bất đẳng hướng mạnh"?

Vách hậu lập dày nhứt, là lớp nằm bên trong cả và được thành lập sau
cùng. Giống như vách sơ lập, sự hình thành vách hậu lập là do các sản phẩm hoạt
động tổng hợp của chất nguyên sinh; các vật liệu để xây dựng nên vách hậu lập là
những yếu tố riêng biệt của mạng lưới nội chất và của th
ể hình mạng có sự xuật
hiện những vi quan tại những chổ tổng hợp trên vách, chủ yếu là để hoàn chỉnh
chức năng cơ học hay dự trữ. Ví dụ: trong nội nhũ của một số hột, vách hậu lập
chủ yếu là hemiceluloz làm chức năng dự trữ chất dinh dưỡng cho sự nảy mầm
của hột.