Link tải luận văn miễn phí cho ae

Luận văn ThS. Ngôn ngữ học -- Trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn. Đại học Quốc gia Hà Nội, 2009
Khái quát một số cơ sở lý thuyết về vấn đề mạch lạc, hội thoại, diễn ngôn và phân tích diễn ngôn. Nghiên cứu mạch lạc trong các cặp thoại Hỏi - Đáp tương hợp như: câu hỏi thuộc dạng chính danh; chính danh chuyên biệt; chính danh tổng quát; chính danh hạn định; câu hỏi chính danh dạng siêu ngôn ngữ mở đầu bằng “Có phải (là)/ có thật (là)/ có đúng (là)” và kết thúc bằng “không”, ở giữa là mệnh đề trọn vẹn; câu hỏi được cấu tạo bằng cách ghép một tiểu cú “phải không (phỏng)/ chứ/ đúng không/ có không” sau mệnh đề được đưa ra hỏi; câu hỏi được kết thúc bằng nhỉ, nhé, nhá; câu hỏi có giá trị cầu khiến; khẳng định; phủ định; câu hỏi biểu thị sự ngờ vực, ngần ngại, phân vân; giá trị cảm thán. Nghiên cứu trường hợp các cặp thoại Hỏi - Đáp không tương hợp thì yếu tố quyết định sự mạch lạc chính là sự tồn tại của các lớp nghĩa ngầm ẩn, sâu xa, những tiền giả định, hàm ý, cử chỉ điệu bộ. Việc nghiên cứu mạch lạc trong diễn ngôn hội thoại nói chung và các cặp hội thoại Hỏi - Đáp nói riêng giúp cho quá trình giao tiếp giữa con người với con người được tốt hơn

PHẦN MỞ ĐẦU
1. Lý do chọn đề tài
Ngôn ngữ học văn bản là một lĩnh vực của ngôn ngữ học hiện đại.
Những vấn đề cơ bản của nó đã và đang được tập trung nghiên cứu, trong
đó có mạch lạc văn bản. Mạch lạc là điều kiện trọng yếu để một tập hợp
câu nào đó trở thành một văn bản. Lý thuyết về mạch lạc đã được ứng dụng
vào nghiên cứu, phân tích văn chương và giúp ích rất nhiều cho sự lĩnh hội
văn bản với tư cách là một chỉnh thể nghệ thuật. Tuy nhiên theo ý kiến của
nhiều nhà nghiên cứu, cho đến nay những giải thuyết về mạch lạc còn chưa
đi đến thống nhất bởi tính phức tạp trong nội tại khái niệm.
Trong những năm gần đây, mạch lạc đã và đang trở thành một vấn
đề thu hút được sự quan tâm của nhiều nhà ngôn ngữ trong và ngoài nước
và đã thu được những kết quả bước đầu quan trọng. Có thể nói đây chính là
sự mở rộng của ngôn ngữ học trên nhiều phương diện như đối tượng
nghiên cứu, hệ thống khái niệm và phương pháp luận.
Trong những nghiên cứu về mạch lạc, mạch lạc trong lời nói chiếm
một vị trí khá quan trọng và là một vấn đề tương đối mới mẻ. Tuy vậy,
trong các tư liệu, công trình nghiên cứu từ trước đến nay, vấn đề mạch lạc
trong lời nói chưa được đề cao và đưa lên vị trí xứng tầm của nó. Mặc dù
các lời nói rất đa dạng, biến hoá muôn hình vạn vẻ nhưng không phải lúc
nào chúng ta cũng dễ dàng nắm bắt được cái “mạch” giữa chúng. Như vậy,
hiểu biết về mạch lạc để xác định, nắm bắt những biểu hiện cụ thể của
mạch lạc là hết sức quan trọng, không chỉ đối với người nghiên cứu ngôn
ngữ, người làm công tác phê bình văn học mà còn quan trọng với cả những
người viết văn, làm báo, nhà chính trị, nhà khoa học…
Chọn đề tài Mạch lạc diễn ngôn hội thoại trong một số tác phẩm
văn học hiện đại, chúng tui mong muốn góp phần làm rõ thêm khái niệm
mạch lạc, đồng thời chỉ ra hướng triển khai mạch lạc mới trong văn bản
nghệ thuật, trên cơ sở đó đi vào lý giải sự phát triển tư duy văn học trong
những năm gần đây dựa trên các phương pháp nghiên cứu ngôn ngữ nhằm
cụ thể hoá khái niệm mạch lạc nói chung, khái niệm mạch lạc diễn ngôn
hội thoại nói riêng trong các văn bản văn học, vai trò tạo lập tính chỉnh thể
văn bản của mạch lạc, cách xác định mạch lạc trong một văn bản nghệ thuật.
2. Lịch sử vấn đề nghiên cứu “mạch lạc”
Mạch lạc nói chung và mạch lạc diễn ngôn hội thoại nói riêng không
phải là những khái niệm quá mới mẻ, nhưng việc ứng dụng chúng vào việc
nghiên cứu văn học lại chưa được nhiều người quan tâm.
Trong ngôn ngữ học hiện đại, giai đoạn thứ hai của ngôn ngữ học
văn bản và là thời kì hưng thịnh của dụng học, vấn đề mạch lạc được đề
cập khá thường xuyên, hầu như trong các công trình nghiên cứu về diễn
ngôn, dù là trực tiếp hay gián tiếp.
K.Wales đã viết “Mạch lạc được coi là một trong những điều kiện
hay những đặc trưng hàng đầu của một văn bản: ngoài mạch lạc, một văn
bản không đích thực là một văn bản”. Như vậy đối với một văn bản, mạch
lạc vừa là điều kiện cần vừa là điều kiện đủ. Không có mạch lạc, một chuỗi
câu không thể trở thành một văn bản được.
Trên thế giới đã có khá nhiều công trình nghiên cứu về mạch lạc, có
thể kể đến công trình của các tác giả Widdowson, Green, Edmoson, Gullian
Brown, David Nunan… Tuy nhiên các cách hiểu về mạch lạc cho đến nay
vẫn chưa có sự thống nhất hoàn toàn trên cơ sở khoa học. Chẳng hạn, D.
Nunan, 1993, quan niệm mạch lạc là cái tầm rộng mà ở đó các lời nói
được tiếp nhận như là có mắc vào nhau, chứ không phải là một tập hợp các
câu nói không có liên quan với nhau. Pergram Press trong “Bách khoa thư
ngôn ngữ và ngôn ngữ học”, 1994, quan niệm mạch lạc là sự nối kết có
tính chất logic được trình bày trong quá trình triển khai một cốt truyện,
một truyện kể… lệ thuộc vào việc tạo ra những sự kiện được nối kết với nhau, hơn là những dây liên hệ thuộc ngôn ngữ (như trong liên kết). D.
Togeby, 1994 cho rằng mạch lạc là cái đặc tính của sự tích hợp văn bản,
tức là cái đặc tính đảm bảo cho các yếu tố khác nhau trong văn bản được
khớp với nhau trong một tổng thể gắn kết. Còn Galperin hiểu mạch lạc
trong văn bản văn chương nói chung như sau: “Những phương tiện liệt kê
mạch lạc được xem là những phương tiện logic bởi vì chúng được sắp xếp
vào những khái niệm logic-triết học, những khái niệm về chuỗi liên tục, về
quan hệ thời gian, không gian, nhân-quả. Những phương tiện giải mã dễ
dàng bởi vậy không kìm giữ sự chú ý của người đọc, chỉ trừ những trường
hợp muốn hay không vẫn phát hiện ra sự tương ứng giữa các thay mặt được
kết chuỗi với chính những phương tiện mạch lạc”.
Ở Việt Nam, các nhà nghiên cứu Diệp Quang Ban, Đinh Trọng Lạc,
Nguyễn Thiện Giáp… là những người đi đầu trong việc nghiên cứu các vấn
đề về mạch lạc nhưng cũng mới chỉ dừng lại ở việc giới thiệu những khái
niệm ban đầu chứ chưa đi sâu vào khảo sát nghiên cứu từng hiện tượng cụ
thể. Công trình nghiên cứu của Giáo sư Diệp Quang Ban với Văn bản và
liên kết trong tiếng Việt (1998) lần đầu tiên đã đề cập đến mạch lạc một
cách tổng thể và chi tiết. Sau đó, với Giao tiếp, văn bản, mạch lạc, liên kết,
đoạn văn (2003), Giáo sư đã giới thiệu “những nội dung có phân hoạch rõ
ràng hơn và chi tiết hơn, xứng đáng với vị trí thực hữu của mạch lạc trong
quá trình tạo lập và giải thích văn bản”. Đinh Trọng Lạc với Phong cách
tiếng Việt (2004), Đỗ Hữu Châu với Ngữ pháp văn bản (2004), Nguyễn
Thiện Giáp với Dụng học Việt ngữ (2000), Bùi Minh Toán với Tiếng Việt
thực hành (2004), Nguyễn Thị Thìn, Nguyễn Thị Việt Thanh… cũng đã có
những nghiên cứu từ những góc độ khác nhau, góp phần làm “dày” dần
những nghiên cứu về mạch lạc ở Việt Nam. Trong những năm gần đây
cũng đã có một vài khoá luận, luận văn đề cập đến vấn đề này, như khoá
luận của Vương Bá Cẩn (K42 Ngôn ngữ), Nguyễn Thị Xuân Nữ (K43
Ngôn ngữ), Hoàng Thu Trang (K46CLC Ngôn ngữ) đi vào tìm hiểu mạch
lạc từ các góc độ khác nhau… Luận văn thạc sĩ của tác giả Nguyễn Thị
Hồng Nga cũng đã đề cập đến các biểu hiện của mạch lạc theo quan hệ thời
gian và không gian trong một số truyện ngắn. Các công trình trên đã đưa ra
được một số nhận xét bước đầu về mạch lạc, góp phần bổ sung và hoàn
thiện thêm những nghiên cứu của các tác giả đi trước.
Trên cơ sở vận dụng lý thuyết chung và tiếp thu, tổng hợp những
công trình nghiên cứu của các tác giả đi trước, trong luận văn này, chúng
tui đi vào tìm hiểu hiện tượng mạch lạc diễn ngôn hội thoại trong một số
tác phẩm văn học hiện đại, qua đó hi vọng sẽ rút ra được các đặc trưng của
mạch lạc trong văn bản nói chung và trong các văn bản diễn ngôn hội thoại
nói riêng.
3. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu
Đối tượng của luận văn này là các diễn ngôn hội thoại, cụ thể là các
cặp thoại Hỏi - Đáp được rút ra từ các tác phẩm truyện ngắn, tiểu thuyết in
trong một số tuyển tập như:
- Tiểu thuyết Việt Nam thời kỳ đổi mới (NXB Hội Nhà văn - 2004)
- 37 truyện ngắn Nguyễn Thị Thu Huệ (NXB Hội Nhà văn – 2004)
- Giấc mơ không có con dế nhỏ (NXB Hội Nhà văn và báo Tiền
Phong - 1997)
- 80 tác giả nữ Việt Nam (NXB Thanh niên – 2000)
- Truyện ngắn hay 2000 (NXB Hội Nhà văn – 2000)
- Truyện ngắn chọn lọc (NXB Hội Nhà văn – 1995)
- Truyện ngắn chọn lọc báo Văn nghệ trẻ 2002 (NXB Hội Nhà văn –
2003)
- Truyện ngắn hay và đoạt giải Tạp chí Văn nghệ Quân đội 2001-
2002 (NXB Văn học – 2003)
- Dương Hướng, Bến không chồng (NXB Hội Nhà văn)
- Nguyễn Quang Sáng, Con mèo của Foujitta (NXB Phụ nữ - 1996)
- Thạch Lam, Một đời người (NXB Văn học, 1987)
- Ma Văn Kháng, Mùa lá rụng trong vườn
- Đoàn Giỏi, Đất rừng phương Nam
- Trần Văn Tuấn, Ngõ hẻm bên cầu
- Nguyễn Dậu, Con thú bị ruồng bỏ
Có thể nói rằng, trong diễn ngôn, mạch lạc biểu hiện ở khả năng
dung hợp giữa các hành động nói. Hành động nói là hành động được thực
hiện trong khi nói như hành động hỏi, ra lệnh, hứa hẹn, chào, cảm ơn, xin
lỗi… Có những hành động nói thường phải đi đôi với nhau và cũng có
những hành động nói không thể ăn nhập với nhau. Khi các hành động nói
đi đôi với nhau thì bản thân chúng cũng tạo ra được mạch lạc cho những lời
trao đổi hay những chuỗi câu nối tiếp nhau. Chẳng hạn hành động hỏi
thường kéo theo hành động trả lời, hành động mời thường kéo theo hành
động chấp nhận hay từ chối lời mời, hành động chào thường kéo theo
hành động chào đáp lễ... Tuy nhiên, trong phạm vi luận văn này, do sự giới
hạn về thời gian và tư liệu, chúng tui chỉ xin đề cập đến vấn đề mạch lạc
trong các cặp thoại Hỏi – Đáp (cặp thoại có thể được xem là dạng tiêu biểu
nhất của diễn ngôn hội thoại), đặc biệt là các cặp thoại Hỏi – Đáp bao gồm
một lượt lời và hai lượt lời.
4. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu
Trong các cặp thoại Hỏi – Đáp thường có một người đưa ra câu hỏi
và người kia đáp lại. Tuy nhiên trong thực tế, không phải lúc nào câu hỏi
và câu đáp cũng có sự tương hợp với nhau. Trong nhiều trường hợp câu
đáp dường như không có sự liên quan gì với câu hỏi cả về mặt nội dung
cũng như sự hiện diện của các phương tiện liên kết ngữ kết học, song nó lại
chính là câu trả lời xác đáng cho thông tin còn thiếu cũng như biểu thị sự
phản ứng đối với câu hỏi. Mục đích của luận văn này là đi tìm sự mạch lạc
trong cả hai trường hợp: cặp thoại Hỏi – Đáp tương hợp và cặp thoại Hỏi –
Đáp không tương hợp. Trong các cặp thoại Hỏi – Đáp tương hợp thì mạch
lạc chính là khi người nghe hiểu câu hỏi của người nói và đưa ra lời đáp
phù hợp với câu hỏi đó (có thể là nội dung thông tin của sự đồng tình, bác
bỏ, khẳng định, tuyên bố…). Còn trong trường hợp các cặp thoại Hỏi –
Đáp không tương hợp thì yếu tố quyết định sự mạch lạc chính là sự tồn tại
của các lớp nghĩa ngầm ẩn, sâu xa, những tiền giả định, hàm ý… mà chúng
ta khó có thể nhận thấy thông qua các phương tiện ngôn ngữ hiển ngôn.
Việc nghiên cứu mạch lạc trong diễn ngôn hội thoại nói chung và các cặp
thoại Hỏi – Đáp nói riêng sẽ giúp cho quá trình giao tiếp giữa con người
với con người được tốt hơn, duy trì được những xu hướng tích cực trong
hội thoại để từ đó mỗi đối tượng giao tiếp đều có thể đạt được những mục
đích giao tiếp nhất định.
Đi tìm sự mạch lạc trong các cặp thoại Hỏi – Đáp đồng nghĩa với
việc tìm hiểu sự liên quan về mặt nội dung giữa chúng, đồng thời lý giải
được sự liên quan về nghĩa đó được biểu hiện như thế nào. Bên cạnh đó,
việc khảo sát hiện tượng mạch lạc trong các cặp thoại Hỏi – Đáp được
chúng tui tiến hành trên cả ba bình diện: kết học, nghĩa học và dụng học.
5. Phƣơng pháp nghiên cứu
Trong công trình này, chúng tui chủ yếu sử dụng phương pháp phân
tích miêu tả. Ngoài ra các phương pháp khác như thống kê, so sánh, đối
chiếu… cũng được chúng tui vận dụng nhằm phục vụ hiệu quả cho mục
đích nghiên cứu của mình.
6. Kết cấu luận văn
Ngoài phần Mở đầu, Kết luận và Tài liệu tham khảo, luận văn của
chúng tui được bố cục thành ba chương cụ thể như sau:
Chương 1: Một số cơ sở lí thuyết
Chương 2: Mạch lạc trong các cặp thoại Hỏi – Đáp tương hợp
Chương 3: Mạch lạc trong các cặp thoại Hỏi – Đáp không tương hợp

60km5pww4677BG9

---