Website: http://www.docs.vn Email : [email protected] Tel (: 0918.775.368
Đề cơng
A. Lời mở đầu.
B. Nội dung.
I. Cơ sỡ lý luận: Quy luật thống nhất và đáu tranh giữa các mặt đối lập (Quy
luật mâu thuẫn) Nội dung cơ bản.
1. Các khái niệm cơ bản.
2. Mâu thuẫn là một hiên tợng khách quan và phổ biến.
3. Quan hệ giữa thống nhất và đấu tranh của các mặt đối lập.
4. Phơng pháp phân tích và giải quyết mâu thuẫn .
5. Một số loại mâu thuẫn và hớng giải quyết mâu thuẫn.
6. ý nghĩa phơng pháp luận.
II . Vận dụng quy luật mâu thuẫn để phân tích mâu thuẫn biện chứng giữa
nền kinh tế thị trờng với định hớng xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam hiện nay.
1. Một số vấn đề lý luận về nền kinh tế thị trờng định hớng xã hội chủ nghĩa ở
Việt Nam.
1.1 Những nét khái quát về kinh tế thị trờng.
1.2 Nền kinh tế thị trờng định hớng xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam.
2. Phân tích một số mâu thuẫn cơ bản của nền kinh tế thị trờng định hớng xã
hội chủ nghĩa ở Việt Nam hiện nay.
2.1 Nhóm mâu thuẫn thứ nhất: Các mâu thuẫn phát sinh từ bản thân nền kinh
tế .
2.1.1 Mâu thuẫn giữa quan hệ sản xuất với tính chất, trình độ của lực lợng
sản xuất.
2.1.2 Mâu thuẫn giữa tính tự phát và tính tự giác trong quá trình phát trình
kinh tế.
2.1.3 Mâu thuẫn trong quá trình phân phối thu nhập.
2.1.4 Mâu thuẫn trong sự tồn tại của nhiều thành phần kinh tế với mục tiêu
của chủ nghĩa xã hội.
2.1.5 Mâu thuẫn giữa lợi ích cá nhân với lợi ích tập thể và lợi ích xã hội.
2.2 Nhóm mâu thuẫn thứ hai: Các mâu thuẫn phát sinh do sự tác động của

đi lên chủ nghĩa xã hội. Việc giải quyết các mâu thuẫn của nền kinh tế đó không
chỉ là một nhu cầu cấp thiết mà còn là một quá trình lâu dài, đòi hỏi chúng ta phải
không ngừng đổi mới trên mọi mặt kinh tế, chính trị, văn hoá, t tởng, xã hội.
Để nắm rõ và hiểu sâu sắc hơn chủ trơng, đờng lối của Đảng và thực trạng
của nền kinh tế Việt Nam, tôi đã chọn và nghiên cứu đề tài: Phép biện chứng về
mâu thuẫn và vận dụng phân tích mâu thuẫn biện chứng trong nền kinh tế thị
trờng định hớng xã hội chủ nghĩa ở nớc ta" dới góc độ triết học, trong tổng thể
mối quan hệ biện chứng với nền tảng t tởng lý luận của triết học Mac Lê-nin.
Với trình độ còn hạn chế của mình, chắc chắn bài tiểu luận sẽ không tránh
khỏi những thiếu sót. Do vậy, tôi mong nhận đợc sự nhận xét, đóng góp ý kiến
của ngời đọc.
Tôi xin chân thành cảm ơn PGS.TS Đoàn Văn Thọ và ThS Nguyễn Vân Hà
đã hớng dẫn tôi hoàn thành bài tiểu luận !
Hà nội, tháng1-2003.
Sinh viên
Nguyễn Quý Tùng

2
Website: http://www.docs.vn Email : [email protected] Tel (: 0918.775.368
B. Nội dung
I. Cơ sở lí luận: Quy luật thống nhất và đấu tranh của những mặt
đối lập (Quy luật mâu thuẫn ).
Quy luật thống nhất và đấu tranh của những mặt đối lập (Còn gọi là quy
luật mâu thuẫn) là hạt nhân của phép biện chứng, nó vạch ra nguồn gốc bên trong
của sự vận động và phát triển. Lê-nin viết: Có thể định nghĩa vắn tắt phép biện
chứng là học thuyết về sự thống nhất của các mặt đối lập. Nh thế là nắm đợc
hạt nhân của phép biện chứng, nhng điều đó đòi hỏi phải có những giải thích và
một sự phát triển thêm (V.I Lê-nin:Toàn tập,tr29.Nxb Tiến bộ.M1981,tr. 240).
Nắm vững nội dung của quy luật này là cơ sở để hiểu biết tất cả các phạm trù và
quy luật khác của phép biện chứng duy vật. Nó giúp ngời ta hình thành phơng

trong một thể thống nhất.
Lê-nin nói: Sự thống nhất của các mặt đối lập, đó là sự thừa nhận (sự
tìm ra) những khuynh hớng đối lập, mâu thuẫn, bài trừ lẫn nhau trong tất cả các
hiện tợng và quá trình của giới tự nhiên (kể cả tinh thần và xã hội)(V.I.Lê-
nin:Bút kí triết học. Nxb Sự thật. Hà Nội, 1963, tr. 382.).
Chúng ta cần hiểu đúng về hai khái niệm thống nhất và đồng nhất: sự đồng
nhất là một trạng thái của sự thống nhất, khi vai trò của các mặt đối lập ngang
nhau, tức là trong lúc đấu tranh với nhau, các mặt đối lập tác động ngang nhau thì
có sự đồng nhất. Lê-nin nói: Phép biện chứng là học thuyết vạch ra rằng những
mặt đối lập làm thế nào mà có thể và thờng là (và trở thành ) đồng nhất-trong
những điều kiện nào chúng là đồng nhất bằng cách chuyển hoá từ mặt đối lập
này sang mặt đối lập là chét, cứng đờ, mà là sinh động, có điều kiện, hoạt động,
chuyển hoá lẫn nhau(V.I.Lê-nin:Bút kí triết học, Nxb Sự thật, Hà Nội, 1983,tr.
118).
Những ngời theo quan điểm siêu hình hiểu sự thống nhất một cách cứng đờ,
phiến diện, họ cho rằng sự vật là một cái gì thống nhất tuyệt đối, trong đó không
có sự biến hoá, không có sự khác nhau nào cả. Đối với họ sự thống nhất và sự
khác nhau hoàn toàn tách rời nhau. Ngợc lại, theo quan điểm biện chứng thì sự
thống nhất và sự khác nhau không tách rời nhau. Mỗi sự vật vừa là bản thân nó lại
vùa là cái khác với nó. Trong sự thông nhất đã có sự khác nhau rồi, chứ không có
sự thống nhất nào là tuyệt đối cả.
1.3. Đấu tranh của các mặt đối lập là gì?
Sự thống nhất của các mặt đối lập không tách rời sự đấu tranh của các mặt
đối lập. Mỗi sự vật hay hiện tợng là một thể thống nhất của hai mặt đối lập, hai
mặt đó liên hệ với nhau, có khuynh hớng phát triển trái ngợc nhau, nên chúng
không nằm yên ở bên nhau mà bài trừ lẫn nhau, phủ định lẫn nhau. Đó là sự đấu
tranh của các mặt đối lập

Khái niệm đấu tranh ở đây đợc Lê-nin dùng đôi khi đặt trong những dấu
ngoặc kép. Không nên hiểu sự đấu tranh của các mặt đối lập bao giờ cũng với

nhau. Ăng-ghen viết: ...tức là những mặt (mặt đối lập-N.T), thông qua sự đấu
tranh thờng xuyên của chúng và sự chuyển hoá cuối cùng của chúng từ mặt đối
lập này thành mặt đối lập kia, hoặc lên những hình thức cao hơn, đã quy định
sự sống của giới tự nhiên(F.ăng-ghen: Biện chứng của tự nhiên, Nxb Sự thật, Hà
Nội, 1971, tr. 321).
Trên đây chúng ta đã nói đến nội dung của khái niệm đấu tranh của các
mặt đội lập. Đối với phép biện chứng duy vật, nghiên cứu sự đấu tranh của các
mặt đối lập là rất quan trọng vì sự đấu tranh đó nói lên nguồn gốc và động lực bên
trong của sự phát triển của các sự vật và hiện tợng.
Lê-nin nói: Phát triển là một cuộc đấu tranh giữa các mặt đối
lập(V.I.Lê-nin:Bút kí triết học, Nxb Sự thật, Hà Nội, 1963, tr. 382).
Thực vậy, trong giới tự nhiên, sự đấu tranh của các mặt đối lập nh điện tích
âm dơng, sức hút và sức đẩy, hoà hợp và phân giải của các nguyên tử, đồng hoá và
dị hoá, di truyền và biến dị,v.v... đã làm cho thế giới vật chất vận động và phát
triển từ thấp đến cao, từ đơn giản đến phắc tạp. Trong xã hội loài ngời, mâu thuẫn
giữa lực lợng sản xuất và quan hệ sản xuất là nguồn gốc của sự phát triển của xã
hội đi từ hình thái kinh tế-xã hội này đến hình thái kinh tế-xã hội khác.
1.4.Mâu thuẫn là gì?
5
Website: http://www.docs.vn Email : [email protected] Tel (: 0918.775.368
Mâu thuẫn chính là sự tác động qua lại lẫn nhau của các mặt đối lập, hay
nó là sự thống nhất và đấu tranh giữa các mặt đối lập của một sự vật, hiện tợng
hoặc giữa các sự vật, hiện tợng với nhau.
Một sự vật, hiện tợng bất kỳ luôn có những mâu thuẫn. Bởi vậy, mâu thuẫn
là một hiện tợng phổ biến, và nó mang tính khách quan, tất yếu trong quá trình
tồn tại và phát triển của sự vật, hiện tợng.
2.Mâu thuẫn là một hiện t ợng khách quan và phổ biến.
Phơng pháp siêu hình cho rằng không có mâu thuẫn ở bên trong một sự vật
hoặc hiện tợng, mà chỉ có sự khác nhau hoặc mâu thuẫn giữa các sự vật, hiện tợng
với nhau, trong t tởng có thể có mâu thuẫn, nhng một khi t tởng có mâu thuẫn thì

đối lập, chúng ta cần hiểu câu nói sau đây của Lê-nin:Sự thống nhất, (phù hợp,
đồng nhất, tác dụng ngang nhau) của các mặt đối lập là có điều kiện, tạm thời,
thoáng qua, tơng đối. Sự đấu tranh của các mặt đối lập bài trừ lẫn nhau là tuyệt
đối, cũng nh sự phát triển, sự vận động là tuyết đối (V.I.Lê-nin: Bút ký triết
học, Nxb Sự thật, Hà Nội,1963,tr. 382).
Nh trên đã nói, mỗi sự vật hay hiện tợng là sự thống nhất của các mặt đối
lập, những mặt đối lập này đấu tranh với nhau và chuyển hoá lẫn nhau. Khi mâu
thuẫn đợc giải quyết thì sự thống nhất của các mặt đối lập mới, các mặt đối lập
mới này lại đấu tranh với nhau. Bất cứ sự thống nhất nào của các mặt này lại đấu
tranh với nhau. Bất cứ sự thống nhất nào của các mặt đối lập cũng đều có tính chất
tạm thời, tơng đối của các sự vạt và hiện tợng . ở đây Lê-nin còn nói đến sự thống
nhất của các mặt đối lập với ý nghĩa là sự phù hợp, tác dụng nhau của chúng.
Trong quá trình đấu tranh của hai mặt đối lập của mọi mâu thuẫn, đến một lúc nào
đó với những điều kiện nhất định, có thể xảy ra sự phù hợp của hai mặt đói lập về
một điểm nào đó hay sự ngang bằng nhau về sức làm cho cha bên nào thắng đợc
bên nào. Rõ ràng là tình hình đó chỉ có tính chất tạm thời, thoáng qua, tơng đối
mà thôi.
Sự đấu tranh của các mặt đối lập có tính chất tuyệt đối, nghĩa là nó diễn ra
liên tục không bao giờ ngừng. Trong suốt quá trình tồn tại của một thể thống nhất,
hai mặt đối lập đấu tranh với nhau suốt từ đầu đến cuối, chính sự đấu tranh đó đã
làm cho thể thống nhất này bị phá vỡ, chuyển sang thể thống nhất mới, trong thể
thống nhất mới này sự đấu tranh lại tiệp tục diễn ra, do đó mà có sự vận động và
phát triển của sự vật và hiện tợng.
Nh vậy là tính tơng đối của sự thống nhất của các mặt đối lập nói lên rằng
mợi vật chỉ tồn tại trong một thời gian nhất định, có phát sinh, phát triển rồi tiêu
vong. Tính tuyệt đối của sự đấu tranh của các mặt đối lập nói lên sự vận động,
phát triển không ngừng của thế giới vật chất, chuyển từ dạng này sang dạng khác
một cách vô tận.
Nguyên lý nói trên của Lê-nin là hoàn toàn đúng đắn. Ngày nay có ngời
cho nguyên lý đó đã lỗi thời. Họ viện cớ rằng Lê-nin đã khái quát thực tiễn của

lực bên trong của sự vận động và phát triển.
4. Ph ơng pháp phân tích mâu thuẫn và giải quyết mâu thuẫn.

Những nguyên lý của phép biện chứng duy vật về duy luật mâu thuẫn có ý
nghĩa thực tiễn rất quan trọng, giúp cho chúng ta có phơng pháp khoa học để
nghiên cứu tình hình thực tế khách quan. Đó là phơng pháp phân tích mâu thuẫn.
Phơng pháp này đòi hỏi chúng ta phải phân tích thật cụ thể một mâu thuẫn và tìm
biện pháp giải quyết cụ thể đối với từng mâu thuẫn.
Trong thế giới mâu thuẫn có tính phổ biến, nhng mỗi mâu thuẫn lại có tính
riêng biệt của nó. Nghiên cứu tính phổ biến của mâu thuẫn giúp chúng ta biểu đợc
nguyên nhân phổ biến của sự vận động và phát triển nói chung của thế giới vật
chất. Nhng nếu không nghiên cứu tính riêng biệt của mâu thuẫn thì không xác
định đợc bản chất riêng biệt làm cho sự vật này khác với sự vật khác, không thấy
đợc nguyên nhân cụ thể làm cho sự vật đó vận động và phát triển.
Nghiên cứu tính riêng biệt của mâu thuẫn cần chú ý đến ba mặt sau đây:
Một là, sự vật khác nhau, quá trình khác nhau có những mâu thuẫn khác
nhau. Mỗi sự vật có mâu thuẫn riêng của nó. Mâu thuẫn riêng biệt của từng sự
vật tạo nên bản chất riêng biệt của sự vật đó. Thí dụ: mâu thuẫn trong giới vô cơ
khác với mâu thuẫn trong giới hữu cơ, mâu thuẫn trong tự nhiên khác với mâu
thuẫn trong xã hội, mâu thuẫn trong xã hội có giai cấp cũng khác mâu thuẫn trong
xã hội không có giai cấp, v..v.. Chính do nghiên cứu những loại mâu thuẫn riêng
biệt đó mà có các ngành khoa học khác nhau nh vật lý học, hoá học, sinhvật
học , xã hội học, v..v...
8
Website: http://www.docs.vn Email : [email protected] Tel (: 0918.775.368
Hai là, trong một sự vât, quá trình phức tạp có nhiều mâu thuẫn thì mỗi
mâu thuẫn lại có đặc điểm riêng của nó. Mỗi mâu thuẫn giữ một vai trò khác
nhau đối vói sự vận động và phát triển của sự vật. Nhất là trong xã hội thì những
mâu thuẫn lại càng phức tạp, khác nhau. Thí dụ: nớc ta hiện nay có nhiều mâu
thuẫn: mâu thuẫn giữa hai con đờng xã hội chủ nghĩa và t bản chủ nghĩa, mâu

ta không đợc nóng vội giải quyết mâu thuẫn theo ý muốn chủ quan khi cha có đủ
điều kiện, nhng chúng ta cũng không đợc tiêu cực ngồi chờ để cho mâu thuẫn đợc
giải quyết một cách tự phát, chúng ta phải cố gắng tạo điều kiện thúc đẩy cho
mâu thuẫn mau chóng đợc giải quyết.
Cần chú ý là mâu thuẫn bao giờ cũng đợc giải quyết bằng con đờng đấu
tranh chứ không thể bằng cách dung hoà các mặt đối đợc. Tuy nhiên, phơng pháp
đấu tra phải khác nhau, tuỳ theo những điều kiện cụ thể, đối với tùng mâu thuẫn
phải có biện pháp giải quyết thich hợp. Mâu thuẫn khác nhau đòi hỏi phơng pháp
9
Website: http://www.docs.vn Email : [email protected] Tel (: 0918.775.368
giải quyết khác nhau.
Trong việc giải quyết những mâu thuẫn trong xã hội, chúng ta phải chống
bệnh giáo điều, máy móc, giải quyết mâu thuẫn một cách rập khuôn nh nhau
trong những diều kiện khác nhau. Thí dụ: giải quyết mâu thuẫn giữa nền kinh tế
thị trờng với định hớng xã hội chủ nghĩa ở nớc ta, nếu rập khuôn theo cách giải
quyết mâu thuẫn đó ở Liên Xô hay Trung Quốc thì sẽ sai lầm. Làm nh vậy là chỉ
thấy tính phổ biến của mâu thuẫn ấy mà không thấy tính riêng biệt của nó. Mặt
khác, chúng ta lại phải chống khuynh hớng coi nhẹ hoặc phủ nhân tính phổ biến
của mâu thuẫn mà thổi phồng tính riêng biệt của mâu thuẫn. Làm nh vậy là chỉ
thấy đặc điểm riêng của sự vật mà không thấy những quy luật chung chi phối
nhiều sự vật khác nhau. Phép biện chứng duy vật đòi hỏi phải xem xét và giải
quyết mâu thuẫn một cách cụ thể , kết hợp đúng đắn tính phổ biến và tính riêng
biệt của mâu thuẫn. Phơng pháp cụ thể là một phơng pháp vô cùng quan trọng của
chủ nghĩa Mác-Lênin. Lê-nin nói: Bản chất, linh hồn sống của chủ nghĩa Mác
là: phân tích cụ thể một tình hình cụ thể (V.I.Lê-nin: Toàn tập, tập 31,Nxb Sự
thật Hà Nội, 1969,tr.201).
Muốn làm nh vậy, chúng ta phải biết phát hiện mâu thuẫn và giải quyết
mâu thuẫn của mọi vấn đề. Hồ Chủ Tịch nói: Khi việc gì có mâu thuẫn, khi
phải tìm cách giải quyết tức là có vấn đề. Khi đã có vấn đề, ta phải nghiên cứu
cho rõ cái gốc mâu thuẫn trong vấn đề đó là gì. Phải điều tra, phải nghiên cứu

triển của sự vật. Nó bị chi phối bởi mâu thuẫn cơ bản.
Sự vật nào cũng chứa đựng mâu thuẫn cơ bản. Khi mâu thuẫn cơ bản đợc
giải quyết thì sự vật thay đổi căn bản về chất. Mâu thuẫn cơ bản giữ vai trò quan
trọng nh vậy nên muốn tìm hiểu bản chất của sự vật, trớc tiên phải tìm hiểu đâu là
mâu thuẫn cơ bản của nó. Trong hoạt động thực tiễn, ta xác định dợc mâu thuẫn
cơ bản thì xác định đợc nhiệm vụ chiến lợc.
5.3. Mâu thuẫn chủ yếu và mâu thuẫn không chủ yếu.
Mâu thuẫn chủ yếu là mâu thuẫn nổi lên hàng đầu ở mỗi giai đoạn nhất
định của quá trình phát triển của sự vật, tuỳ theo hoàn cảnh khách quan biến đổi.
Nó chi phối các mâu thuẫn khác tồn tại trong cùng giai đoạn đó. Còn mâu thuẫn
thứ yếu là mâu thuẫn không mang tính chất quyết định đối với sự vật trong một
giai đoạn nhất dịnh. Nó bị chi phối bởi mâu thuẫn chủ yếu.
Mâu thuẫn chủ yếu thờng là hình thức biểu hiện cụ thể của mâu thuẫn cơ
bản. Cho nên giải quyết mâu thuẫn chủ yếu chính là quá trình giải quyết dần dần
mâu thuẫn cơ bản. Còn giải quyết mâu thuẫn thứ yếu chỉ góp phần đế giải quyết
mâu thuẫn chủ yếu. Trong hoạt động thực tiễn, nếu ta xác định đợc mâu thuẫn chủ
yếu thì ta xác định đợc nhiệm vụ trung tâm cần tập trung giải quyết trong giai
đoạn đó.
5.4. Mâu thuẫn đối kháng và mâu thuẫn không đối kháng.
Mâu thuẫn đối kháng là mâu thuẫn giữa những khuynh hớng, những lực l-
ợng xã hội, mà lợi ích căn bản đối lập nhau không thể điều hoà đợc. Ví dụ nh:
mâu thuẫn giữa chủ nô và nô lệ, giữa địa chủ và nông dân, giữa t sản và vô sản
v.v..
Mâu thuẫn kkhông đối kháng là mâu thuẫn giữa những khuynh hớng,
11