LỜI CẢM ƠN

Để hoàn thành luận văn “ Vận dụng phƣơng pháp trực quan trong dạy
học chủ đề diện tích và thể tích ở Tiểu học”, tôi đã nhận được nhiều sự giúp đỡ
nhiệt tình của các thầy cô giáo,bạn bè và người thân.
Trước hết tôi xin được bày tỏ sự kính trọng và lòng biết ơn sâu sắc đến thầy
giáo PGS.TS. Đỗ Tiến Đạt, thầy đã giao đề tài và trực tiếp hướng dẫn khoa học, tận
tình chỉ bảo, giúp đỡ tôi trong suốt quá trình nghiên cứu và hoàn thành luận văn
này.
Tôi xin được trân trọng cảm ơn Các thầy cô giáo Phòng Sau đại học, các thầy
cô giáo trường Đại học Sư phạm Hà Nội 2, đã tạo mọi điều kiện cho tôi học tập,
nghiên cứu và hoàn thành luận văn.
Tôi xin chân thành cảm ơn sự hợp tác, giúp đỡ của Ban giám hiệu, các thầy
cô giáo và các em học sinh trường Tiểu học Tích Sơn- Thành phố Vĩnh Yên, trường
Tiểu học Tam Hồng 1- Yên Lạc- Vĩnh Phúc.
Cuối cùng, tôi xin chân thành cảm ơn gia đình, bạn bè, đồng nghiệp đã luôn
quan tâm, giúp đỡ và động viên tôi trong suốt quá trình học tập và hoàn thành luận
văn.
Mặc dù đã cố gắng và nỗ lực để hoàn thành tốt luận văn nhưng chắc chắn sẽ
không thể tránh khỏi những thiếu sót. Kính mong nhận được sự chỉ bảo của các
thầy(cô) giáo cũng như ý kiến đóng góp của các bạn.
Tôi xin chân thành cảm ơn!
Hà nội, tháng 12 năm 2012
Tác giả Nguyễn Thu Ba

STT
KÍ HIỆU
NỘI DUNG
1
ĐTHH
Đối tượng hình học
2
QHHH
Quan hệ hình học
3
SGK
Sách giáo khoa
4
PPDH
Phương pháp dạy học
5
GV
Giáo viên
6
HS
Học sinh
7
PTDH
Phương tiện dạy học
8
PMDH
Phần mềm dạy học
9

Danh mục các kí hiệu, chữ cái viết tắt
Mục lục
Trang
MỞ ĐẦU
NỘI DUNG
CHƢƠNG 1: Cơ sở lí luận và thực tiễn của đề tài
1
6
6
1.1. Một số khái niệm cơ bản
6
1.1.1. Phương pháp dạy học
6
1.1.1.1. Khái niệm:
6
1.1.1.2. Đặc điểm của phương pháp dạy học:
9
1.1.1.3. Hệ thống các phương pháp dạy học:
11
1.1.2. Kĩ thuật dạy học
13
1.1.2.1. Khái niệm
13
1.1.2.2 Hệ thống các kĩ thuật dạy học
14
1.1.3. Phương tiện dạy học
14
1.1.3.1. Khái niệm
14
1.1.3.2. Phương tiện dạy học

28
1.2.5.1. Nhận thức của giáo viên về việc vận dụng phương pháp
trực quan trong dạy học môn Toán ở Tiểu học
28
1.2.5.2. Thực tế việc vận dụng phương pháp trực quan trong dạy
học môn Toán ở Tiểu học
29
Kết luận chương 1
33
CHƢƠNG 2: Vận dụng phƣơng pháp trực quan trong dạy học
chủ đề diện tích và thể tích ở Tiểu học
35
2.1. Nội dung dạy học về chủ đề diện tích và thể tích và những
yêu cầu cơ bản của chuẩn kiến thức kĩ năng
35
2.1.1. Nội dung
35
2.1.2. Các yêu cầu cơ bản của chuẩn kiến thức, kĩ năng
37
2.2. Vận dụng phương pháp trực quan vào dạy học chủ đề diện
tích và thể tích
40
2.2.1. Vận dụng phương pháp trực quan trong dạy học biểu tượng
diện tích, thể tích
40
2.2.1.1. Quy trình dạy học
40
2.2.1.2. Kĩ thuật trình diễn trực quan
42
2.2.1.3. Một số cách trình diễn trực quan trong đó chú ý sử dụng

học
69
2.2.4. Ứng dụng phương pháp trực quan trong dạy học chủ đề diện
tích và thể tích có nội dung gắn với thực tiễn đời sống
72
Kết luận chương 2
75
Chƣơng 3: Thực nghiệm sƣ phạm
77
3.1. Khái quát chung
77
3.1.1. Mục đích thực nghiệm
77
3.1.2. Nội dung và cách thức tiến hành thực nghiệm
77
3.1.2.1. Nội dung thực nghiệm
77
3.1.2.2. Cách tiến hành thực nghiệm
77
a.Chọn mẫu
77
b. Các bước tiến hành thực nghiệm
79
3.2. Kết quả thực nghiệm
79
3.2.1. Thống kê kết quả
79
3.2.2. Đánh giá kết quả thực nghiệm:
82
3.3. Kết luận thực nghiệm:

lực tư duy, khả năng suy luận hợp lý, diễn đạt chúng (nói và viết), rèn luyện
khả năng phát hiện và giải quyết những vấn đề đơn giản, gần gũi trong cuộc
sống; kích thích trí tưởng tượng; gây hứng thú học tập toán; góp phần hình
thành bước đầu phương pháp tự học và làm việc có kế hoạch, khoa học, chủ
động, linh hoạt, sáng tạo. Trong đó, nội dung kiến thức về hình học khá
phong phú và trừu tượng. Dạy học các yếu tố hình học ở tiểu học vừa nhằm
cung cấp cho học sinh những hiểu biết cần thiết về hình dạng, vị trí, kích
thước,QHHH của các vật trong không gian trong cuộc sống hàng ngày, vừa

2
để chuẩn bị cho học các môn học ở trường trung học cơ sở và các bậc học tiếp
theo.
Các ĐTHH, quan hệ hình học trong chương trình và sách giáo khoa
(SGK) môn Toán tiểu học được hình thành thông qua các hoạt động dựa trên
các đồ vật, mô hình và bằng trực giác. Đối với học sinh tiểu học, việc nhận
thức các (ĐTHH) và (QHHH) là khó và trừu tượng, vì vậy phải dựa trên các
họat động với các đồ vật qua đó giúp học sinh phát hiện và giải quyết vấn đề
để chiếm lĩnh nội dung tri thức. Mặt khác, tư duy của học sinh tiểu học chủ
yếu còn mang tính cụ thể nên những tác động trực giác, sẽ làm cho các em
hứng thú hơn trong việc tìm tòi và phát hiện cái mới.
Một trong những yêu cầu đặt ra đối với giáo dục ở nước ta hiện nay là
phải thực hiện đổi mới phương pháp dạy học nhằm tích cực hóa hoạt động
học tập của học sinh và nâng cao hiệu quả giảng dạy ở các cấp học. Ở Tiểu
học, yêu cầu cơ bản của đổi mới phương pháp dạy học là nhằm phát huy tính
tích cực, chủ động, sáng tạo của học sinh trong học tập. Vì thế trong quá trình
dạy học, giáo viên phải không ngừng đổi mới phương pháp, vận dụng linh
hoạt, sáng tạo các phương pháp vào quá trình giảng dạy. Phương pháp trực
quan là một trong những phương pháp thường được giáo viên sử dụng trong
những giờ lên lớp. Vì khi hoạt động với đồ vật, mô hình trực quan sẽ giúp cho
học sinh Tiểu học dễ dàng hơn trong việc tiếp cận với những nội dung hình

- Nghiên cứu cách vận dụng phương pháp trực quan nhằm phát huy tính
tích cực học tập cho học sinh;
- Tìm hiểu thực trạng nhận thức và vận dụng phương pháp trực quan
trong dạy học Toán ở trường Tiểu học làm cơ sở thực tiễn cho đề tài;
- Kiểm nghiệm tính khả thi của việc vận dụng phương pháp trực quan
trong dạy học chủ đề diện tích và thể tích ở tiểu học.

4
4. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu
a. Đối tượng nghiên cứu:
Vận dụng phương pháp trực quan vào dạy học chủ đề diện tích và thể
tích ở Tiểu học.
b. Phạm vi nghiên cứu:
+ Quá trình dạy học chủ đề diện tích và thể tích trong môn Toán ở các
lớp 3,4,5.
5. Phƣơng pháp nghiên cứu
- Nghiên cứu lý luận: Nghiên cứu các tài liệu có liên quan đến phương
pháp trực quan trong dạy học ở trường tiểu học, nghiên cứu sách giáo khoa và
các tài liệu khác .
- Phương pháp điều tra: Thực hiện điều tra, phỏng vấn, dự giờ để quan
sát việc vận dụng phương pháp trực quan vào dạy học của giáo viên Tiểu học.
- Phương pháp thống kê: thống kê số liệu, phân tích kết quả điều tra thực
trạng và kết quả thực nghiệm.
- Thực nghiệm sư phạm: Tiến hành thực nghiệm sư phạm theo hướng đã
đề xuất để xem xét tính khả thi và hiệu quả của việc vận dụng phương pháp
trực quan vào dạy học chủ đề diện tích và thể tích ở Tiểu học .
6. Giả thuyết khoa học
Nếu vận dụng phương pháp trực quan trong dạy học chủ đề diện tích và
thể tích ở Tiểu học một cách hợp lý thì sẽ góp phần nâng cao hiệu quả dạy
học các chủ đề nói trên trong dạy học môn Toán ở các lớp 3,4,5.

PHẦN NỘI DUNG
CHƢƠNG 1
CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA ĐỀ TÀI
1.1. Một số khái niệm cơ bản
1.1.1. Phƣơng pháp dạy học
1.1.1.1. Khái niệm:
Thuật ngữ “phương pháp” trong tiếng Hy Lạp là “Méthodos” có nghĩa
là con đường, cách thức hoạt động nhằm đạt được mục đích nhất định.
Vấn đề phương pháp được đề cập sớm và khá nhiều trong Triết học,
trong đó có hướng tiếp cận của G.Hêghen (1770-1831) và C.Mác (1818-
1883). Cả hai hướng tiếp cận này đều rất có ý nghĩa cho việc lựa chọn và sử
dụng phương pháp, phương tiện trong dạy học.
Theo G.Hêghen: “ phương pháp là hình thức tự vận động bên trong
của nội dung” . Nghĩa là, mỗi sự vật đều có bản chất của nó và được thể hiện
qua những hình thức nhất định, hình thức không bao giờ tồn tại tách rời nội
dung và đồng thời nội dung cũng không tách rời hình thức vận động của nó.
Mỗi sự vật trong quá trình tồn tại đều gắn với một hình thức vận động đặc
trưng. Vận dụng cách tiếp cận về phương pháp của G.Hêghen vào dạy học
cho ta phương pháp luận rất quan trọng. Mỗi nội dung dạy học sẽ có một
phương pháp đặc thù mang lại hiệu quả cao nhất mà không thể thay thế bằng
các phương pháp khác. Do đó không thể nói rằng phương pháp dạy học này
tốt, PPDH kia không tốt mà cần phải xác định, với nội dung này thì PPDH
phù hợp với nó là gì? Cách tiếp cận của G.Hêghen cho thấy, muốn xác định
và sử dụng PPDH tối ưu, trước hết phải trả lời câu hỏi dạy cái gì? Sau đó mới
đến câu hỏi dạy như thế nào? Tức là cách dạy phải luôn phù hợp với nội dung

7
dạy học. Sự thay đổi nội dung sẽ dẫn đến thay đổi PPDH và hình thành
phương thức dạy học mới.
Cũng về vấn đề phương pháp, theo cách tiếp cận của C.Mác thì C.Mác

học xác định nhằm đạt mục tiêu dạy học”
- Theo PGS.TS Trần Kiều: “ Phương pháp dạy học là một hệ thống tác
động liên tục của giáo viên nhằm tổ chức hoạt động nhận thức và thực hành
của học sinh để học sinh lĩnh hội vững chắc các thành phần của nội dung giáo
dục nhằm đạt được mục tiêu đã định.”
- Theo G.S Nguyễn Bá Kim: “PPDH là cách thức hoạt động và giao lưu
của thầy gây nên những hoạt động và giao lưu cần thiết của trò nhằm đạt được
mục đích dạy học”
- Còn tác giả Lê Nguyên Long cho rằng PPDH là con đường, là cách thức,
là hoạt động phối hợp thống nhất giữa giáo viên và học sinh, do giáo viên tổ
chức và chỉ đạo, nhằm đạt tới mục đích dạy học- giáo dục xác định.
Qua một số quan điểm trên, ta thấy có nhiều quan điểm khác nhau về
phương pháp dạy học, song dù ở cấp độ nào thì các tác giả cũng cho ta thấy
được phương pháp giúp con người nhận thức được hiện thực khách quan và
đảm bảo chất lượng, hiệu quả của các hoạt động thực tiễn. không có phương
pháp, con người sẽ hoạt động không có hiệu quả. Trong dạy học càng cần
phải có phương pháp, vì phải làm cho học sinh tiếp thu kiến thức bằng con
đường ngắn nhất, với sự nỗ lực của bản thân mình, dưới sự hướng dẫn giảng
dạy của giáo viên. Vì thế PPDH chính là hoạt động giao lưu giữa thầy và trò
nhằm đạt được mục tiêu giáo dục đã đề ra.
PPDH không phải là một thực thể độc lập, tồn tại vì mục đích tự thân
mà chỉ là hình thức vận động của một hoạt động đặc thù: hoạt động dạy học.

9
Qua việc phân tích các quan niệm về PPDH, chúng tôi hiểu và quan niệm về
PPDH như sau: Phương pháp dạy học là cách thức ,là con đường tiến hành
các hoạt động của người dạy và người học nhằm thực hiện một nội dung dạy
học nhất định.
1.1.1.2. Đặc điểm của phƣơng pháp dạy học:
Để lựa chọn PPDH thích hợp đối với bài dạy học, giáo viên có thể dựa

phương pháp dạy học khác nhau nhằm thực hiện mục đích dạy học đề ra.
Ngày nay, cùng với sự phát triển mạnh mẽ của công nghệ thông tin, các thế
hệ máy tính mới đã ra đời, những quyển sách điện tử đang dần thay thế cho
những loại sách truyền thống, một số nhà trường ở nước ta cũng đã trang bị
các phương tiện dạy học hiện đại. Tất nhiên khi sử dụng các phương tiện này
trong dạy học (chẳng hạn như máy vi tính, máy chiếu, projector…) các giáo
viên phải thay đổi phương pháp dạy học của mình cho phù hợp và có hiệu
quả.
Bên cạnh đó, việc sử dụng các phương pháp dạy học còn phụ thuộc vào
các hình thức tổ chức dạy học. Nhìn chung, các phương pháp dạy học chỉ phát
huy tối đa ưu điểm của mình khi được sử dụng phối hợp với nhau một cách
hợp lý và phù hợp với điều kiện, hoàn cảnh cụ thể.
* Căn cứ vào điều kiện vật chất của việc dạy học.
Đây là những yếu tố, tuy không quyết định, nhưng cũng có ảnh hưởng
nhất định đến việc lựa chọn PPDH. Chẳng hạn như: tài liệu, phương tiện( máy
tính, máy chiếu ), số lượng học sinh, thời gian, địa điểm…
* Căn cứ vào năng lực, kinh nghiệm của giáo viên
Việc lựa chọn phương pháp vừa có tính khách quan lại vừa có tính chủ
quan. Các nhà sư phạm đều có thể dễ dàng mô tả phương pháp dạy học trực quan
song sử dụng phương pháp này sao cho có hiệu quả quả tốt nhất, phần lớn phụ

11
thuộc vào năng lực, kinh nghiệm của mỗi người. Vì vậy, mỗi giáo viên cần phải
không ngừng nâng cao trình độ của mình để có thể phối hợp tối ưu các phương
pháp dạy học trong giảng dạy.
Lựa chọn PPDH nào , thì điều quan trọng nhất chính là ở chỗ PPDH đó
phải “Phát huy được tính tích cực, tự giác,chủ động, sáng tạo của học sinh;
phù hợp với đặc điểm của từng lớp, từng môn học; bồi dưỡng phương pháp tự
học, rèn luyện kĩ năng vận dụng kiến thức vào thực tiễn, tác động đến tình
cảm, đem lại niềm vui, hứng thú học tập cho học sinh”(Luật Giáo

hướng đích và gợi động cơ, làm việc với nội dung mới, củng cố, kiểm tra và
đánh giá, hướng dẫn công việc nhà)
+ Những con đường nhận thức (suy diễn, quy nạp)
+ Những hình thức hoạt động bên ngoài của thầy và trò (GV thuyết
trình; thầy - trò vấn đáp; HS hoạt động độc lập)
+ Những mức độ tìm tòi khám phá (truyền thụ tri thức dưới dạng có
sẵn, dạy học phát hiện và giải quyết vấn đề)
+ Những hình thức tổ chức dạy học: căn cứ vào số lượng HS trong
đơn vị học tập ta có các hình thức: dạy học theo lớp,dạy học theo nhóm, dạy
học từng cặp.
Mặt khác, trong quá trình dạy học tùy từng đối tượng HS khác nhau
mà người ta phân biệt dạy học đồng loạt với dạy học phân hoá. Dạy học phân
hoá lại được phân chia thành dạy học phân hoá nội tại (phân hoá trong) và
dạy học phân hoá về tổ chức (phân hoá ngoài).Trong các hình thức dạy học
phân hoá ngoài, ta có thể kể hoạt động ngoại khoá,lớp chuyên môn, nhóm HS
yếu kém

13
+ Những phương tiện dạy học (sử dụng phương tiện nghe nhìn, sử
dụng phương tiện chương trình hoá, làm việc với SGK, làm việc với bảng
treo, sử dụng công nghệ thông tin và truyền thông như công cụ dạy học).
+ Những tình huống dạy học điển hình: dạy học những khái niệm toán
học, dạy học những quy tắc, phương pháp; dạy học giải bài tập toán học.
+ Những hình thức tự học: đọc sách; tự tìm kiếm thông tin trong môi
trường công nghệ thông tin và truyền thông; học thầy, học bạn, học tập
chuyên gia.
Hiện nay đã có rất nhiều công trình nghiên cứu nhưng người ta vẫn
chưa thoả đáng về vấn đề phân loại PPDH.
1.1.2. Kĩ thuật dạy học
1.1.2.1. Khái niệm

các phương tiện dạy học.
- Theo “Tài liệu Hội thảo tập huấn Phát triển năng lực thông qua
phương pháp và phương tiện dạy học mới” của GS.Bernd Meier- TS Nguyễn
Văn Cường còn có các kĩ thuật dạy học được sử dụng trong các PPDH theo
hướng tích cực như: kĩ thuật động não, kĩ thuật tia chớp,kĩ thuật lược đồ tư
duy, kĩ thuật phòng tranh, kĩ thuật 635, kĩ thuật bể cá,…
Cũng như PPDH, KTDH là một khái niệm vẫn còn nhiều quan điểm
khác nhau trong việc đưa ra định nghĩa chính xác cũng như hệ thống phân
loại. Việc hệ thống hoá các KTDH như trên chỉ có tính chất tương đối, nhằm gợi
ra cho giáo viên có ý tưởng kết hợp nhiều kĩ thuật dạy học khác nhau trong dạy
học. GV có thể chủ động lựa chọn và áp dụng những kĩ thuật dạy học thích hợp
nhất nhằm nâng cao chất lượng dạy học .
1.1.3. Phƣơng tiện dạy học
1.1.3.1. Khái niệm

15
Trong lý luận dạy học, vấn đề phương tiện dạy học(PTDH) cũng giống
như PPDH và KTDH còn nhiều tranh luận. Phần vì mỗi nhà lý luận lại có một
quan niệm riêng về vấn đề này, phần vì do có sự tác động nhanh chóng và
mạnh mẽ của khoa học công nghệ vào trong dạy học vì thế nó làm thay đổi
những quan niệm đã có.
Theo từ điển tiếng Việt ( Hoàng Phê chủ biên, Hà Nội – Đà Nẵng
1997), thì Phƣơng tiện là: “ Cái dùng để làm một việc gì, để đạt được một
mục đích nào đó”
Theo tác giả Nguyễn Bá Kim, khái niệm PTDH được được hạn chế ở
những thiết bị có khả năng chứa đựng hoặc truyền tải những thông tin về nội
dung dạy học và về sự điều khiển quá trình dạy học. Mô hình, hình vẽ, SGK,
phiếu học tập, máy vi tính là những ví dụ về PTDH. Bàn, ghế, không phải
là PTDH theo đúng nghĩa này, bởi vì chúng không có khả năng chứa đựng
hay chuyển tải thông tin liên quan đến chương trình dạy học.

nhằm hỗ trợ cho việc dạy học có hiệu quả hơn rất nhiều so với việc sử sụng
các PTDH truyền thống như : tranh ảnh, thí nghiệm Các PTDH mới này có
rất nhiều tên gọi khác nhau như: Bài học điện tử, thiết bị điện tử, PTDH ảo
Để đạt được mục đích dạy học, việc vận dụng các phương pháp dạy
học không thể tách rời việc sử dụng các phương tiện dạy học, trong đó có các
phương tiện trực quan(PTTQ). Do đó khi nói đến phương pháp dạy học là nói
đến PTTQ và cách sử dụng nó trong các khâu của quá trình dạy học.
1.1.3.3. Phương tiện trực quan
Để có hình ảnh trực quan về sự vật, một mặt cần có sự hoạt động của
con người; mặt khác sự vật ấy phải tác động phù hợp với cơ quan cảm giác và
nằm trong vùng ngưỡng của nó. Tuy nhiên, hoạt động nhận thức của con
người nói chung, trong dạy học nói riêng không phải bao giờ và lúc nào chủ

17
thể cũng tác động trực tiếp nên đối tượng nhận thức( đối tượng học tập);
không phải bao giờ đối tượng nhận thức cũng xuất hiện trong khả năng cảm
nhận của các giác quan của chủ thể. Trong trường hợp các sự vật quá nhỏ
( nguyên tử, điện tử, vi sinh vật), hoặc những chuyển động có bước sóng quá
ngắn( sóng , ánh sáng, siêu âm) hoặc các vật thể ở quá xa với tri giác mắt của
con người thì con người không thể trực tiếp cảm nhận được chúng. Khi đó,
chủ thể nhận thức phải dựa vào các phương tiện trung gian, thông qua các
phương tiện này mà chủ thể có được hình ảnh trực quan về đối tượng. Các
phương tiện trung gian có chức năng làm cho các giác quan của chủ thể được
“ mở rộng” và “ nối dài” hơn, tạo điều kiện cho con người nhận thức được sâu
sắc và đầy đủ về thế giới khách quan.
Như vậy trong trường hợp con người không thể “ đến tận nơi ” để sờ
mó đối tượng hoặc tiếp xúc đối tượng rất tốn kém, ta có thể sử dụng vật thay
thế cho đối tượng như tranh ảnh, mô hình, sơ đồ để diễn tả và biểu diễn
chúng. Những phương tiện như vậy có thể gọi chung là “ phương tiện trực
quan” trong nhận thức.

Quan niệm thứ nhất coi PPDHTQ là phương pháp trình bày các phương
tiện trực quan của GV và PP của HS quan sát các PTTQ đó. Khi GV trình bày
các PTTQ để minh họa tri thức thì HS theo dõi, quan sát việc trình diễn các
PTTQ của GV một cách tích cực, nhằm thu hút được nhiều hình ảnh về
chúng. Ngày nay đã có nhiều đổi mới về kĩ thuật, giới thiệu, trình bày PTTQ
của GV và các yêu cầu đối với HS khi quan sát nhưng về cơ bản sự phối hợp
giữa quan sát của HS với trình bày trực quan có kết hợp với ngôn ngữ của GV
vẫn là đặc trưng cơ bản của PPTQ theo quan niệm này.
Quan niệm thứ hai về phương pháp dạy học trực quan (PPDHTQ) gắn
liền với triết học biện chứng và tâm lý học hiện đại về nhận thức. Xuất phát từ