MÙA XUÂN NHO NHỎ
Nhà thơ Thanh Hải tên thật là Phạm Bá Ngoãn, sinh ngày 4 tháng 11 năm 1930, quê
Hương Điền, Thừa Thiên Huế. Trong những năm kháng chiến chống Mỹ nhà thơ
Thanh Hải làm công tác văn hoá văn nghệ ở Đoàn văn công tỉnh và cán bộ Tuyên
huấn ở chiến khu. Sau năm 1975, ông là Tổng thư ký Hội Văn nghệ Bình Trị Thiên.
Ông mất ngày 15 tháng 12 năm 1980 tại Huế. Với 50 mùa xuân cuộc đời, nhà thơ đã
để lại 6 tập thơ: “Những đồng chí Trung Kiên”; “Huế mùa xuân” (2 tập); “Dấu võng
Trường Sơn”; “Mưa xuân đất này” và “Thanh Hải thơ tuyển”. Thơ Thanh Hải là
tiếng nói bình dị, chân thành của người chiến sĩ kiên trung, một lòng theo cách mạng,
đã có những đóng góp đang quí cho nền thơ chống Mỹ. Ông được tặng giải thưởng
văn học Nguyễn Đình Chiểu 1965 và được truy tặng Giải thưởng Nhà nước về văn
học nghệ thuật, đợt 1, năm 2001.
“Mùa xuân nho nhỏ” là một trong những bài thơ tiêu biểu trong gia tài thơ xuân Việt
Nam , được nhà thơ Thanh Hải viết trên giường bệnh, trước khi mất chỉ vài ngày. Đó
là lời tự bạch chân thành với những tâm niệm đầy tính nhân văn về lẽ sống và đời
thơ.
Bài thơ nhanh chóng chinh phục người đọc trước hết bởi âm hưởng, ngân nga mà sâu
lắng, bởi năng lượng cảm xúc dồi dào truyền tải và lan toả. Chính cái giọng điệu dịu
ngọt, chan chứa tình yêu đời, yêu cuộc sống đã tạo nên giá trị nghệ thuật đặc sắc và
góp phần làm nổi bật lên cấu tứ, hình ảnh, hình tượng và ngôn từ của bài thơ.
Ta dễ dàng nhận thấy bài thơ có cấu tứ “lộ thiên” theo chiều không gian mở. Mạch
thơ đi theo trình tự: Xuân thiên nhiên – Xuân con người – Xuân đất nước – Xuân thi
sĩ và cuối cùng là Xuân đất Huế quê hương. Đây là dạng cấu tứ thông thường. Nếu
không có những thành công ở những yếu tố nghệ thuật khác loại cấu tứ này, dễ sa vào
đơn giản, dễ dãi. Nhưng nhờ những hình ảnh độc đáo, bát ngờ, nhạc điệu, trạng thái
xuất thần của cảm xúc đã khiến bài thơ trôi chảy một cách tự nhiên như một dòng
sông đầy ắp hiền hoà, ào ạt reo ca.
Mọc giữa dòng sông xanh
Một bông hoa tím biếc
Ơi con chim chiền chiện
Hót chi mà vang trời

vô tận dưới những bàn tay lặng lẽ gieo trồng. Thiên nhiên ban tặng lộc. Con người
ươm nên lộc. Tất cả hoà quyện trong sự phồn thực của mùa xuân, mang chứa khát
vọng lớn lao muôn thuở về cuộc sống bình yên và no ấm.
Mùa xuân gieo vào lòng người những niềm vui mới mẻ, “như hối hả”, “như xôn xao”.
Hai từ tượng thanh liên tiếp trong câu thơ diễn tả niềm hạnh phúc dâng tràn. Mùa
xuân không còn là người khách lạ mà nó thực sự được sinh ra từ hồn người.
Theo chiều không gian mở, cảm xúc của nhà thơ được nâng lên ở sự suy ngẫm về
mùa xuân đất nước:
“Đất nước bốn ngàn năm
Vất vả và gian lao
Đất nước như vì sao
Cứ đi lên phía trước”
Khái quát về đất nước Việt Nam vất vả, gian lao, đau thương, ngời sáng là điểm gặp
gỡ của rất nhiều nhà thơ: Nguyễn Đình Thi từng viết: “Anh yêu em như yêu đất
nước/ Vất vả đau thương tươi thắm vô ngần”… Vậy mà cách nói giản dị hình ảnh
quen thuộc trong thơ Thanh Hải vẫn “chạm” vào cái phần thiêng liêng trong sâu
thẳm tâm hồn con người – tình yêu Tổ quốc. Ở đây số phận của đất nước, dân tộc đã
hàm chứa số phận của công dân. Mỗi người là một phần thân thể của đất nước. Và
đất nước dù trong bất kỳ hoàn cảnh nào vẫn “như vì sao đi lên phía trước”, vẫn kiên
cường vượt lên tăm tối, nô lệ, bần cùng mà toả sáng. Cảm hứng ngợi ca và khí thế
hào sảng của câu thơ đã xác định vị trí của nhà thơ trong cuộc hành quân vĩ đại của
dân tộc. Vị trí một công dân đất nước, một người lính trong đội ngũ. Niềm vinh dự tự
hào như chất men say thôi thúc thơ ông cất lên tiếng hát:
“Ta l àm con chim hót
Ta làm một cành hoa
Ta nhập vào hoà ca
Một nốt trầm xao xuyến”
Người đọc bất ngờ bắt gặp một mùa xuân thi sĩ. Bằng điệp khúc “Ta làm”, “Ta
nhập”… bài thơ đã tấu nên khúc ca chan chứa nhiệt huyết tình yêu cuộc sống và khát
vọng dâng hiến mùa xuân cho cuộc đời và cho thi ca.

Bài thơ đã được nhạc sĩ Trần Hoàn phổ nhạc trở thành ca khúc vượt thời gian về
mùa xuân của nền âm nhạc nước nhà. Quả là một sự tương ngộ như có duyên định
của hai tâm hồn nghệ sĩ.