LUẬN VĂN:

Quản lý nhà nước vừa đảm bảo
định hướng xã hội chủ nghĩa Lời nói đầu

Sau hơn 15 năm thực hiện đường lối đổi mới toàn diện, đất nước ta đã vượt qua một giai
đoạn thử thách gay go. Trong những hoàn cảnh hết sức phức tạp, khó khăn, nhân dân ta không
những đứng vững mà còn vươn lên, đạt những thắng lợi nổi bật trên nhiều mặt. Để có được
những kết quả đó không thể không kể đến vai trò kinh tế hết sức quan trọng của nhà nước trong
nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam. Thực tế đã chứng minh điều
khẳng định trên là hoàn toàn đúng đắn. Nước ta đã ra khỏi khủng hoảng kinh tế xã hội, tình trạng
đình đốn trong sản xuất, rối ren trong lưu thông được khắc phục. Kinh tế tăng trưởng nhanh và ổn
định, nhịp độ tăng tổng sản phẩm trong nước (GDP) bình quân hàng năm thời kỳ 1991-1995 đạt
8,2%, lạm phát bị đẩy lùi từ 774,7% năm 1986 xuống còn 67,1% năm 1991; 12,7% năm 1995.
Lương thực không những đủ ăn mà còn xuất khẩu được mỗi năm khoảng 2 triệu tấn gạo. Đời

Nam hiện nay trước hết chúng ta phảI hiểu kinh tế thị trường là cơ chế tự điều tiết nền kinh tế
hàng hoá do sự tác động của các quy luật kinh tế vốn có của nó. Cơ chế đó giải quyết ba vấn
đề cơ bản của tổ chức kinh tế là gì, như thế nào và cho ai. Cơ chế đó có tác dụng giải phóng
mọi năng lực của xã hội, huy động mọi tiềm năng của ngành và thanh phần kinh tế. Cơ chế
thị trường đã có tác dụng tích cực to lớn đến sự phát triển kinh tế - xã hội. Nó không những
không là nhân tố đối lập mà còn là nhân tố khách quan cần thiết cho xây dựng và phát triển đất
nước theo con đường XHCN.
Tuy vậy bản thân nền kinh tế thị trường cũngchứa đựng những khuyết tật. Có những
mục tiêu xã hội mà dù cơ chế thị trường có hoạt động tốt cũng không thể đạt được. Sự tác
động của cơ chế thị trường sẽ dẫn tới sự phân hoá giàu nghèo ngày càng sâu sắc, số người thất
nghiệp ngày càng tăng, công bằng xã hội không được đảm bảo. . . như vậy bản thân nền kinh
tế thị trường không thể giải quyết đồng thời mục tiêu phát triển và muc tiêu công bằng xã hội.
Vì vậy tất cả các nước mà nền kinh tế do cơ chế thị trường điều tiết đều có sự can thiệp
của nhà nước vào nền kinh tế nhằm phát huy những ưu điểm và khắc phục những khuyết điểm
của nó, đảm bảo cho nền kinh tế phát triển ổn định, hiệu quả và đạt được sự công bằng xã hội.
Trong nền kinh tế thị trường nhà nước thực hiện sự định hướng, tạo lập các cân đối vĩ mô,
ngăn nhừa những đột biến xấu, điều chỉnh thông qua các công cụ chính sách pháp luật đảm
bảo về mặt pháp lý sự bình đẳng đối vơí mọi thành phần kinh tế. Vì vậy sự tác động của nhà
nước- một chủ thể có khả năng nhận thức và vận dụng các quy luật khách quan vào nền kinh
tế là một tất yếu của sự phát triển kinh tế và xã hội. Thiếu sự can thiệp của nhà nước vào nền
kinh tế để cho nền kinh tế thị trường tự do hoạt động thì việc điều hành nền kinh tế nước ta sẽ
không có hiệu quả. 2. Nền kinh tế thị trường XHCN và vai trò kinh tế của nhà nước ở Việt Nam.
Sự cần thiết phải chuyển sang nền kinh tế hàng háo nhiều thành phần theo định hướng
XH vận động theo cơ chế thị trường.
Kinh tế hàng hoá ra đời và tồn tại trong nhiều hình thái kinh tế - xã hội gắn liền với hai
điều kiện tiền đề là: sự phân công lao động xã hội và các hình thức sở hữu khác nhau về tư
liệu sản xuất và sản phẩm lao động. ở nước ta, những điều kiện chung của kinh tế hàng hoá

thế giới. Nó giải phóng các mối quan hệ kinh tế ra khỏi sự chói buộc của nền sản xuất tạo
những điều kiện cần thiết cho việc phát triển sản xuất ở trình độ cao.
Vì vậy, ở Việt Nam kinh tế hàng hoá mà đảng ta chủ trương xây dựng và phát triển trong
thời kỳ quá độ lên CNXH là :”nền kinh tế hàng hoá nhiều thành phần theo định hướng xã hội
chủ nghĩa vận động theo cơ chế thị trường có sự quản ký của nhà nước”(văn kiện ĐạI hội
VII).
Từ thực tiễn hơn 15 năm đổi mới, ĐạI hội VIII của Đảng đã khẳng định rằng cơ chế thị
trường đã phát huy tác dụng tích cực, to lớn đến sự phát triển kinh tế -xã hội.
* Đặc trưng của nền kinh tế thị trường theo định hướng xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam
Một là, từng bước thực hiện những quá trình mang tính quy luật của bước chuyển từ nền
kinh tế tập trung quan liêu bao cấp sang cơ chế thị trường có sự điều tiết vĩ mô của nhà nước
với tự do hoá giá cả, tự do hoá thương mại là khâu trung tâm đột phá từng bước tiến tới cơ chế
thị trường đích thực. Đặc điểm này phát huy vai trò điều tiết của thị trường, hình thành thị
trường cạnh tranh, làm cho hàng hoá được lưu thông thông suốt, cung cầu được cân đối, thoát
khỏi tình trạng khủng hoảngthiếu, giá cả ổn định dần, lạm phát được ngăn chặn. Góp phần
giảI phóng lực lượng sản xuất. Phát huy tính tự chủ, sáng tạo của hộ kinh tế và chủ doanh
nghiệp. Phần lớn các doanh nghiệp nhà nước cũng được giảI phóng khỏi các chỉ tiêu pháp
lệnh để thích ứng theo nhu cầu của thị trường. Cơ chế này cũng thúc đẩy việc phải sử lý
những vấn đề mấu chốt làm đảo lộn cả hệ thống tư duy và quan điểm kinh tế cũ như vấn đề sở
hưu, thừa nhận và đánh giá cao những thành tựu của kinh tế nhiều thành phần, chuyển ntừ
phân biệt đối xử với kinh tế tư nhân sang đối xử bình bẳng, đồng thời cũng xác định những
biện pháp nâng cao hiệu quả khu vực kinh tế tư doanh cho phù hợp với thực tiễn của nước ta.
Cơ chế tài chính tiền tệ, giá cả, tỷ giá được hình thành thông qua thị trường đã tạo ra bước
ngoặt trong cơ cấu kinh tế. Hai là, cơ chế thị trường còn thiếu đồng bộ, mang nhiều yếu tố tự phát, rối loạn. Đó là
sản phẩm của nền kinh tế sản xuất nhỏ, bộ máy quản lý của nhà nước còn yếu kém, tình trạng
quan liêu thiếu hiểu biết, thậm chí trì trệ, bảo thủ trước bước ngoặt chuyển đổi kinh tế. Thể
chế thị trường chưa toạ môi trường ổn địnhvà an toàn cho sản xuất kinh doanh đặc biệt là

kinh tế nhiều thành phần nên đã không chủ trương tư nhân hoá tràn lan mà trái lại chủ trương
phát triển kinh tế nhiều thành phần và xây dựng kinh tế quốc doanh thành thực lực làm chỗ
dựa của nhà nước ở các khâu và lĩnh vực then chốt để ổn định và định hướng thị trường.
Mặc dù còn nhiều thiếu sót và yếu kém nhất là trong điều hành kinh tế vĩ mô và gần đây
có nan tham nhũng khá phổ biến trong bộ máy quản lý nhà nước các cấp nhưng nhìn chung
tính ổn định và hoạt đông theo đường lối đổi mới tiến tới một nhà nước pháp quyền là nhân tố
quan trọng đảm bảo cho thành công của công cuộc cảI cách. Đảng ta cũng khẳng định vai trò
của nhà nước trong việc đảm bảo các chính sách xã hội, xử lý hàI hoà giữa tăng trưởng kinh tế
và cân bằng, ổn định giữa phát triển kinh tế với thực hiện các chính sách xã hội và công bằng
xã hội.
Cơ chế thị trường hướng tới của chúng ta là:" Thể chế kinh tế mà trong đó thị trường và
các quan hệ thị trương ngày càng đóng vai trò quyết định đôi với sản xuất kinh doanh và phân
phối tài nguyên quốc gia dưới sự quản lý vĩ mô của nhà nước, nền kinh tế nhiều thành phần
thông qua cạnh tranh,liên kết, hợp tác có trình độ xã hội hoá cao, thúc đẩy sự vận hành theo
các quy luật kinh tế khách quan và các chính sách kinh tế phù hợp đảm bảo thị trường thống
nhất, mở rộng phục vụ các mục tiêu tăng trưởng hiệu quả, cân bằng và ổn định, nhà nước
dùng luật pháp, kế hoạch định hướng và chính sách kinh tế dẫn dắt thị trường phát triển lành
mạnh, dùng chính sách phân phối và điều tiết để đảm bảo phúc lợi cho toàn đân và thực hiện
công bằng xã hội ( cơ chế thị trường- vat trò kinh tế của nhà nước- NXB Thống kê-
1994). Đó là thể chế kinh tế của những chủ thể tự chủ, tự do kinh doanh theo pháp luật,
các thành phần kinh tế vừa cạnh tranh vừa liên kết hợp tác và phát triển đạt trình độ hoá
thương mại và canh tranh tự điều chỉnh sản xuất kinh doanh và cung cầu hàng hoá.
Trong điều hành các hoạt động kinh tế cần hạn chế tối đa những mệnh lệnh hành chính
để cho các hoạt động thị trường được diễn ra chủ yếu dựa trên sự hướng dẫn của các quy
luật giá trị, quy luật cung cầu, quy luật cạnh tranh đảm bảo nguyên tắc vận hành chủ yếu
của nền kinh tế là nguyên tắc thị trường. Không xem các quan hệ thị trường hoạt động
theo các quy luật khách quan một cách độc lập hoàn toàn, biệt lập với kế hoạch định
hướng và các chính sách kinh tế của nhà nước. Mọi yếu tố sản xuất phảI đi vào thị
trường. Đây là đặc trưng chủ yếu của kinh tế thị trường, đối với nước ta đây còn là điiều
kiện cơ bản để nền kinh tế thị trường vận hành bình thường.

hơn nữa, nhận thức rõ vai trò của mình trong điều kiện mới, đặc biệt thay đổi chất lượng, tác phong chỉ huy mệnh lệnh sang hỗ trợ, tạo điều kiện cho thị trường phát triển, đưa bộ
máy thoát khỏi tình trạng"cửa quan” và nạn tham nhũng.
Điều đó nói lên tầm quan trọng của nhà nước XHCN trong hoạt động thị trường ở
nước ta.
3. Mục tiêu, chức năng và công cụ quản lý kinh tế vĩ mô của nhà nước.
* Mục tiêu quản lý kinh tế của nhà nước là nhằm ổn định và phát triển kinh tế, phát huy
ưu thế, khắc phục khuyết tật của cơ chế thị trường, can thiệp, điều tiết nền kinh tế thị trường
để ổn định và tăng trưởng giúp cho nền kinh tế thị trường đi theo đúng định hướng xã hội chủ
nghĩa- con đường mà Đảng và Nhà nước ta đã sáng suốt lựa chọn.
* Chức năng quản lý kinh tế của nhà nước.
Vai trò của nhà nước ta trong quản lý kinh tế thị trường rất quan trọng. Vai trò đó được
thực hiện qua các chức năng kinh tế của nó.
Thứ nhất, nhà nứơc phải đảm bảo ổn định chính tri, xã hội và thiết lập khuôn khổ luật
pháp để tạo ra những điều kiện cần thiết cho hoạt động kinh tế, nhà nước tạo ra hành lang luật
pháp cho hoạt độngkinh tế bằng cách đặt ra những điều luật cơ bản về quyền sở hữu tài sản và
hoạt động của các doanh nghiệp. Khuôn khổ luật pháp mà mà nước thiết lập vó tác dụng sâu
sắc tới các hành vi kinh tế của con người và cả bản thân chính phủ.
Thứ hai, là điều tiết kinh tế để đảm bảo cho nền kinh tế thị trường phát triển ổn định.
Nền kinh tế thị trường khó tránh khỏi bị chấn động bởi các cuộc khủng hoảng kinh tế mà đều
phảI trải qua các chu kỳ kinh doanh, tức là các giao động lên xuống về mức độ thất ngiệp và
lạm phát. nhà nước cần cố gắng làm dịu những giao động lên xuống chu kỳ kinh doanh thông
qua chương trình hoá kinh tế, chính sách kinh tế và chính sách tiền tệ. Chẳng hạn nhà nước có
thể giảm thiểu trong cơn suy thoái để tăng chi tiêu dân chủ nhờ đó sẽ nâng GDP. Ngân hàng
trung ương có thể" nới lỏng tiền tệ”. Vì vậy thông qua chính sách tài chính và chính sách tiền
tệ, nhà nước cố gắng ổn định nền kinh tế, duy trì nền kinh tế càng sát càng tốt đối với tình
trạng đầy đủ việc làm và lạm phát thấp. Nhà nước không thể kiểm soát nền kinh tế một cách
hoàn hảo - đó là điều tất yếu, nếu không thì chúng ta không phải chứng kiến những suy thoái

đảm bảo sự ổn định về chính trị, xã hội thiết lập khuôn khổ luật pháp thống nhất, có hệ thống
chính sách nhất quán tạo môi trường ổn định và thuận lợi cho giới kinh doanh làm ăn có hiệu
quả. Thứ hai, là định hướng cho sự phát triển, trực tiếp đầu tư vào một số lĩnh vực để đưa
nền kinh tế đi đúng hướng, giảm lạm phát, chống khủng hoảng, ngăn ngừa những đột biến xấu
trong nền kinh tế.
Thứ ba, là xây dưng kết cấu hạ tầng kinh tế xã hội tạo nền móng vững chắc cho sự phát
triển kinh tế.
Thứ tư, nhà nước quản lý tài sản công, kiểm kê kiểm soát các hoạt động kinh tế, xã hội,
thực hiện đúng chức năng quản lý nhà nước về kinh tế và chức năng chủ sở hữu tài sản công.
Các bộ các cấp chính quyền không can thiệp vào chức năng quản trị kinh doanh và tự chủ của
các doanh nghiệp.
Thứ năm, là khắc phục,đẩy lùi các mặt tiêu cực của cơ chế thị trường, phân phối thu
nhập một cách công bằng, tăng trưởng kinh tế gắn với cải thiện đời sống nhân dân, tiến bộ và
công bằng xã hội.
Với các chức năng như trên, chúng ta có thể khẳng định rằng việc tham gia của nhà nước
vào quản lý kinh tế là một tất yếu khách quan và hết sức cần thiết.
Hệ thống công cụ quản lý ở nước ta:
Để hoàn thành các chức năng quản lý của mình, nhà nước cần phải có hệ thống công cụ
quản lý. Đối với mô hình kinh tế thị trường có sự quản lý của nhà nước chúng ta không thể
nào dùng các công cụ quản lý trực tiếp vì thị trường không chựu áp đặt bất cứ một ý đồ nào
không phù hợp với xu hướng vận động của quan hệ cung cầu - giá cả thị trường chỉ có thể
hoạt dộng khi tât cả quan hệ kinh tế được tiền tệ hoá, thương mại hoá và tự do hoá. Mặt khác
khi họ nhận thấy lợi ích của mình, khi đó họ sẽ tợ giác hoạt động mà không cần sợ giáo dục,
thuyết phục hay bất cứ một sự cưỡng bức nào. Chính vì vậy mà họ có thể vì lợi ích riêng mà
chà đạp lên lợi ích chung cho nên biện pháp hành chính vẫn rất cần thiết song không phải là sợ
can thiệp thô bạo mà quyền lực hành chính cần phải được thể chế hoá thành pháp luật. Hệ
thống công cụ quản lý có ba yếu tố cơ bản kế hoạch hoá định hướng, pháp luật và hệ thống

Thứ nhất, pháp luật là công cụ cướng chế hành vi của các doanh nghiệp nếu như hoạt
động sản xuất kinh doanh của họ có thể làmm tổn hại đến lợi ích của toàn xã hội.
Thứ hai, pháp luật là công cụ tạo ra môi trường tự do kinh doanh,tự do cạnh tranh lành
mạnh cho các doanh nghiệp bởi vì nhờ có pháp luật mà các doanh nghiệp biết được cái gì
được làm và không được làm, cái gì được làm thì sẽ được pháp luật bảo vệ. Pháp luật phát
triển cùng với sự phát triển của hệ thống chính trị, xã hội của thị trường. Từng bước chuyển đổi cơ chế quản lý, đồng thời với việc tích cực xây dựng đầy đủ các bộ luật chúng ta cần coi
trọng những văn bản pháp luật đơn hành trong nền kinh tế. Công cụ cuối cùng là các chính
sách kinh tế. Hệ thống các chính sách và công cụ kinh tế sẽ giúp nhà nước điều khiển hoạt
động của các doanh nghiệp. Mỗi chính sách kinh tế là một hành lang hướng dân hoạt động
đầu tư mở rộng phát triển sản xuất, hướng dẫn các doanh nghiệp hoạt độnh phù hợp với lợi ích
của toàn xã hôi. Trong nền kinh tế thị trường, chính sách kinh tế là những công cụ cực kỳ sắc
bén và trước hết là chính sách tài chính, tiền tệ, tín dụng, giá cả, thuế và đầu tư. Sự ổn định
giá cả có tác dụng trực tiếp nhất đến hoạt động của thị trường. Việc thực hiện giá thị trường,
hình thành thị trường thống nhất trong nước gắn với thị trường nước ngoài là một điều then
chốt cho sự ra đời của cơ chế quản lý mới. Việc xoá bỏ bao cấp trong vốn, tín dụng đối với
các doanh nghiệp nhà nước, tiền tệ hoá tiền lương, thu nhập,điều chỉnh lãi xuất hợp lý hơn và
từng bước kìm chế lạm phát là thắng lợi rõ nét nhất trong quản lý kinh tế ở nước ta từ sau đại
hội VI đến nay. Vấn đề cấp bách hiện nay là ổn định tài chính, tiền tệ, duy trì, ổn định mức
lạm phát như hiện nay đảm bảo sức mua thực tế của tiền lương,giảm bất chắc về mặt bằng giá
đối với các nhà đầu tư. Việc điều hoà khối lương tiền tệ cần thiết trong lưu thông chuyển từ
cách ấn định trước sang xử lý linh hoạt theo tín hiệu của thị trường. Nhà nước có chính sách
để huy động vốn trong dân cư, tích tụ vốn của các đơn vị kinh tế,thu hút vốn đầu tư từ nước
ngoài. Nâng cao hiệu quả sử dụng vốn, thực hiện chi tiêu hợp lý và phấn đấu tạo nguồn thu
trong nước đủ để chi tiêu và có dự trữ để trả nợ và đầu tư phát triển sản xuất. Thuế là công cụ
hữu hiệu để tăng thu ngân sách nhà nước. Do vậy cần phải hoàn thiện hệ thống thuế và kiện
toàn bộ máy thu thuế, đảm bảo bộ máy thu thuế phải trong sạch gọn nhẹ. Giá cả là công cụ để
điều tiết hoạt động kinh tế. Mở rộng quyền tự chủ trong định giá, thoả thuận giá cả của các

cán bộ quản lý vĩ mô. Đối với đối tượng này, thông qua hình thức đào tạo, bồi dưỡng để nâng
cao kiến thức. Đối với cán bộ quản lý doanh nghiệp cần trang bị sâu hơn những kiến thức về
kinh doanh, thị trường, luật kinh tế, quản lý kinh tế, nghệ thuật kinh doanh,
Thứ ba, là nâng cao hiệu lực của bộ máy quản lý nhà nước. Chuyến sang nền kinh tế thị
trường, nhiều chức năng quản lý cuả nhà nước có sự thay đổi. Từ chỗ nhà nước quản ký nền
kinh tế bắng mệnh lệnh hành chính, qua nhiều cấp chuyển sang định hướng, điều tiết, kiểm tra
các hoạt động kinh tế. Từ yêu cầu của hoạt động kinh tế mà xác định chức năng quản lý, tổ
chức bộ máy, bố chí cán bộ có đủ năng lực phẩm chất, thực hiện tốt những nhiệm vụ đã đặt ra.
Đổi mới phong cách làm việc của cán bộ trong bộ máy quản lý của nhà nước về kinh tế. Hiệu lực của bộ máy thông qua hiệu quả hoạt động của nền kinh tế, uy tín của cán bộ và kết quả của
cuộc đấu tranh chống tham nhũng.
Bốn là, xây dựng và thực hiện chính sách xã hội gắn liền với chính sách kinh tế. Nền
kinh tế thị trường thường nảy sinh nhiều vấn đề gay gắt không dễ giải quyết như lạm phát, thất
nghiệp, phân hoá giàu nghèo,. . . . Đó là những hạn chế của cơ chế thị trường đặt ra đòi hỏi
chúng ta phải tìm cách khắc phục. Phát huy vai trò của nhà nước trong việc đề ra chính sách
thích hợp và tổ chức thực hiện đầy đủ. Chính sách đó làm sao để phát triển tài năng, dân làm
giàu hợp pháp, giúp đỡ người nghèo, giảm dân số, tạo việc làm, phát triển giáo dục, nâng cao
dân trí, đào tạo nhân tài, phát triển truyền thống văn hoá dân tộc, tiếp thu những tinh hoa văn
hoá của nhân loại.
Năm là, phải tinh giảm bộ máy hành chính nhà nước sao cho gọn nhẹ, làm việc có hiệu
quả. Xây dựng các chương trình kế hoạch phát triển phù hợp với điều kiện kinh tế xã hội
nước ta theo mục tiêu mong muốn. Thực chất của việc định hướng sự phát triển của nền kinh
tế là thống nhất các lợi ích khác nhau, quy tụ các lợi ích khác nhau về một lợi ích để sao cho
trong khi mỗi người theo đuổi các lợi ích cá nhân của mình cũng đồng thời góp phần của mình
vào việc theo đuổi lơị ích dân tộc. Đồng thời phải tạo môi trường thuận lợi cho nền sản xuất
hàng hoá nhiều thành phần phát triển, phân phối thu nhập quốc dân một cách công bằng hiệu
quả, tạo động lực kích thích sản xuất phát triển, quản lý tài sản quốc gia, phân bổ một cách
hợp lý

phát huy tích cực đi đôi với ngăn ngừa, hạn chế và khắc phục những măt tiêu cực.
Luôn tìm mọi cách để nâng cao vai trò quản lý của nhà nước về kinh tế bởi nếu không
có sự quản lý của nhà nước về kinh tế thì việc điều hành nền kinh tế nước ta sẽ không
có hiệu quả và chúng ta sẽ không thể tiến lên chủ nghĩa xã hội được.
tài liệu tham khảo

1-/ Văn kiện đại hội Đảng VI, VII, VIII.
2-/ Giáo trình kinh tế chính trị tập II.
3-/ Cơ chế thị trường và vai trò kinh tế của nhà nước ở Việt Nam
NXB Thống Kê - 1994.
4-/ Kinh tế học của P. Samuelson Tập I
5-/ Kinh tế học của David - Begg Tập I
6-/ Tạp chí kinh tế phát triển số 13/96
Bài “Vai trò nhà nước trong việc định hướng xã hội chủ nghĩa kinh tế thị trường
của nước ta”
Tác giả: Dương Thị Liễu
7-/ Tạp chí nghiên cứu phát triển số 102/99
Bài “Vai trò của nhà nước trong nền kinh tế thị trường “
Tác giả: TS Vũ Anh Tuấn.

Mục lục Lời nói đầu 1