Điêu Khắc Chăm: kho tàng
Việt nam
Triển lãm được tổ chức bởi Viện Bảo tàng Quốc Gia về Nghệ Thuật Châu Á Guimet
với sự bảo trợ của Ngân hàng Crédit Agricole cùng đối tác tài trợ là Vietnam
Airlines và La Maison de l’Indochine.

Thần voi Ganesha – Thánh địa Mỹ Sơn, tháp E 5 (tỉng Quảng nam – việt Nam)
thuộc thế kỷ thứ 7, bằng sa thạch, cao 96 cm, đang bảo tồn ổ Bảo tàng Đà Nẵng.
Cat.11 © Thierry Ollivier
Triển lãm này mang đến các kiệt tác từ hai bộ sưu tập chính về Nghệ Thuật Chăm ở
Việt Nam: Bộ mang đến từ Đà Nẵng (48 tác phẩm) và bộ từ Viện Bảo tàng Thành
phố Hồ Chí Minh (15 tác phẩm) Thêm vào còn có 7 bức điêu khắc đang bảo tồn tại
Thánh địa Mỹ Sơn (tỉnh Quảng Nam), 23 tác phẩm được tuyển chọn ra từ Viện Bảo
tàng Guimet, 2 của Viện Bảo tàng Rietberg Museum ở Zurich, và 01 từ Viện Bảo
tàng Guimet tại Lyon. Triển lãm này là một phần trong sự hợp tác giữa Việt Nam
và Pháp nói chung, và đặc biệt hơn nữa giữa Viện Bảo tàng Đà Nẵng với Viện Bảo
tàng Guimet nói riêng. Năm 2002, Viện bảo tàng Guimet đã phối hợp với Viện Bảo
tàng Đà Nẵng khai trương xưởng phục hồi các tác phẩm điêu khắc, việc này thắt
chặt mối quan hệ văn hóa lâu đời giữa Việt Nam và Pháp. Cuộc triển lãm này là
một kết quả

Thần Devi – Hương Quế (tỉnh Quảng Nam – Việt Nam, thế kỷ thứ 10, bằng đá, bảo
tồn tại Viện Bảo tàng Lịch sử Thành phố Hồ Chí Minh. Cat.35 © Thierry Ollivier
Toàn bộ có tác phẩm điêu khắc bằng đá, đồng và quý kim tiêu biểu cho lịch sử và
minh họa các tôn giáo của vương quốc Champa cổ từng nằm ở Nam Trung Bộ Việt
Nam ngày nay, vương quốc này hiện không còn tồn tại. Các tác phẩm được trưng
bày theo niên đại, từ tác phẩm cổ nhất hiện tìm được (khoảng thế kỷ thứ 5) cho đến
tác phẩm cuối (khoảng thế kỷ 15), giúp có một cái nhìn về sự phát triển hệ tượng
Chăm trước khi vương quốc Champa suy tàn dần vào thế kỷ 19.
Vài dòng lược sử
Tài liệu Trung Hoa có ghi chép từ cuối thế kỷ thứ 2 đã có một vương quốc tên Lâm

Từ thế kỷ thứ 10 người Chăm bị quân Đại Việt chinh phục và đẩy lùi dần về phía
nam, ngày nay trở thành một trong 54 dân tộc ít người của Việt Nam với dân số
130.000 người, chủ yếu sống ở vùng Phan Rang. Ngiười Chăm bị xóa tên trên bản
đồ địa chính trị vùng Đông Nam Á vào năm 1832 khi phần đất cuối cùng ở phía
nam bị sáp nhập vào các tỉnh của Việt Nam. Thực tế vào thời kỳ này này phần lớn
lãnh thổ trước đó là nước Champa đã bị bỏ phế suốt nhiều thế kỷ cho người Việt rồi
và các đền đài đầy những tác phẩm điêu khắc để mặt cho thời gian tàn phá, bỏ mặc
cho người mới đến chiếm đóng biến đổi chúng đi.
Một vài nét chủ đạo về nghệ thuật Chăm
Vào cuối thế kỷ 19 những người Pháp sinh sống ở Việt Nam bắt đầu quan tâm đến
nền văn hóa cổ đầy những di tích kỳ ảo và cuốn hút này. Các bộ sưu tập đầu tiên do
những tay nghiệp dư, nhất là ngững người được sự bảo trợ của Trường Viễn Đông
Bác Cổ Pháp, đã kiểm kê, quét dọn và phục hồi các đền đài Champa. Trong một lần
đưa ra triển lãm, các bức ảnh chụp của những lần khai quật đầu tiên ở hai khu di
chỉ lớn Mỹ Sơn và Đồng Dương, cũng như ở nhiều di chỉ lớn khác, đã minh chứng
cho chất lượng công trình của họ,

Trang trí bệ: vũ nữ quấn khăn; Trà Kiệu – Quảng Nam, thế kỷ thứ 10, bằng đá, cao
78 cm. Bảo tồn ở Viện Bảo tàng Lịch sử Thành phố Hồ Chí Minh.Cat.49 © Thierry
Ollivier
Hệ tượng Chăm và tôn giáo
Đền đài Chăm được xây bằng gạch và trang trí bằng đá là những đền tháp được
kiến trúc theo phong cách Nam Ấn. Chúng mang hình tượng ngọn núi thiêng, nơi
trú xứ của các vị thần. Bộ tượng trong kỳ triển lãm này gắn bó với các đền tháp đó.
Các nghiên cứu trước đây về nước Champa và nền nghệ thuật vương quốc này cho
thấy ảnh hưởng Ấn Độ trên các đề nđài và tác phẩm đuêu khắc là điều rất dễ nhận
ra. Các ngôi đền xây lên cho các vua Chăm (gọi là Kalan) là loại đền tháp làm nơi
trú xứ cho thần linh được thờ cúng ngay tại Trần gian này. Nó gồm một ngôi đền
theo phong cách Ấn Độ: vuông vức, thon nhỏ dần cho tới đỉnh với những tầng giả.
Loại gạch dùng xây dựng mang tính đặc biệt của dân tộc Chăm suốt lịch sử của họ,


Nam Thần; Đồng Dương – tỉnh Quảng Nam, cuối thế kỷ thứ 9 đầu thế kỷ thứ 10,
cao 114 cm, bằng đá. Bảo tồn ở Viện Bảo tàng Đà Nẵng. Cat 23 © Thierry Ollivier
Mỹ Sơn
Mỹ Son, có nghĩa là “ngọn núi đẹp”, là một trong những di chỉ chính của Champa.
Nằm ngay chính giữa một loại hình địa chất đài vòng, các ngôi đền kết lại thành một
quần thể ôm ngôi đền chính ở trung tâm. Nằm tách biệt khỏi các đô thị và trung
tâm thương mại, Mỹ Sơn từng mang đặc điểm riêng biệt của thần Shiva. Trong thời
gian khai quật Mỹ Sơn vào năm 1903, Henri Parmentier đã phát hiện ra một bộ sưu
tập vài pho tượng hết sức giống nhau.
Nhiều khả năng thuở ban đầu các pho tượng này được đặt trong một ngôi đền thu
nhỏ ở dưới chân ngôi đền chính Mỹ Sơn thờ thần Shiva dưới dạng linga (sinh thực
khí). trước khi ra chiếc bệ khắc chạm loại hình thần linh này (từ đó giải đáp được
chúng), nhiều lời lý giải đã được đưa ra. Các pho tượng đó là nhữ nghộ thần canh
chừng trời đất (dikpala) coi giữ tứ phương và một phương trung ương. Một số hộ
thần cỡi trên con thú (vật cỡi của thần), con thú đó chạm khắc dưới chân bệ tượng,
hay là thuộc tính được thần cầm giữa nơi tay. Hôm nay, các tượng thần này được
đưa đến từ ba viện bảo tàng của Việt Nam để triển lãm, tất cả đều được phát hiện từ
năm 1903 trở về sau

Tượng Phật Đồng Dương, thế kỷ 13-14, bằng đồng, cao 108 cm. Bảo tồn ở Viện Bảo
tàng Lịch sử Thành phố Hồ Chí Minh. Cat. 17 © Thierry Ollivierr
Đền tháp Đồng Dương
Do vua Indravarman II xây cúng năm 875, chánh điện thờ Phật Đồng Dương được
dựng phía Nam đền thờ thần Shiva khoảng chục cây số. Được xây dựng ở một đồng
bằng rộng, chắc hẳn là khu đô thị lớn mang tên Indrapura, các đền tháp này bao
gồm một quần thể rất to lớn các đền tháp được bố trí cách đều và liên kết với nhau
theo trục Đông-Tây. Chúng nối liền nhau bởi những chái nhà lớn (tiếng Chăm gọi là
gopura) thông cửa đền tháp này qua đền tháp kia. và dọc theo có những bức tượng
hộ thần (tiếng Chăm gọi là dvarapala), vẽ mặt đầy đe dọa. Di chỉ này được Henri

ở trung tâm gian Triển lãm; nó được coi là một trong những di vật để công nhận sự
hiện hữu của Tháp Mẫm. Người tìm thấy pho tượng này là một nông dân; lúc đầu
người này cứ tưởng đó là một cối đá thôn quê nên định vần đi (bởi mặt hình thú úp
xuống đất). Sau khi đào bới xuống một chút thì mới biết đó l;à một tác phẩm điêu
khắc.
Thời suy tàn của nghệ thuật Chăm
Từ năm 1471 vương quốc Champa chỉ còn lại hai tình phía nam Kauthara và
Panduranga. Thời vàng son về chính trị và thương mại của nhiều thế kỷ trước đó bị
thay thế bằng bóng mây mù của sức mạnh chinh phục của Việt Nam. Từ thế kỷ 13
sức sáng tạo nghệ thuật Chăm đi vào buổi hoàng hôn dằng dặc và không sao biến
chuyển khác được. Thời kỳ cuối cùng trong lịch sử Champa này chỉ còn lưu lại một
vài mẩu kiến trúc, điện thờ, nhưng bù lại cho chúng ta nhiều tác phẩm lớn, các tác
phẩm này biểu hiện một sự trừu tượng với kiểu cách sắc sảo. .
Viên Bảo tàng Quốc Gia về Nghệ Thuật Châu Á Guimet, do Crédit Agricole bảo trợ

Thần duy trì vũ trụ Ishana ? Ảnh 30 Mỹ Sơn, nhóm A (tỉnh Quảng Nam), thế kỷ
thứ 10, bằng đá, cao 78 cm. Bảo tồn ở Viện Bảo tàng Đà Nẵng Cat. 72 © Thierry
Ollivier

Độ Mẫu Tara (?), Đồng Dương – tỉnh Quảng Nam. cuối thế kỷ thứ 9 và đầu thế kỷ
thứ 10, bằng đồng dát vàng, cao 115 cm. Bảo tồn ở Viện Bảo tàng Đà Nẵng. Cat. 18
© Thierry Ollivier

Họa tiết trang trí ở bệ: Con voi đang bước đi. Trà Kiệu – Quảng Nam, thế kỷ thứ
10, cao 63 cm. Bảo tồn ở Viện Bảo tàng Lịch sử Thành phố Hồ Chí Minh. Cat. 44 ©
Thierry Ollivier Vishnu cỡi vật cỡi của ngài là Kim sí điểu (Garuda). Ngũ Hành Sơn – tỉnh Quảng
Nam, đầu thế kỷ thứ 9, bằng đá, cao 58 cm. Bảo tồn ở Viện Bảo tàng Guimet –