Bài 8: TƯ TƯỞNG HỒ CHÍ MINH
VỀ VĂN HÓA, ĐẠO ĐỨC VÀ XÂY DỰNG CON NGƯỜI MỚI
I. Đặt vấn đề
 !
"#$%&UNESCO'()*+,*-.*/0+12314+1233536789
:;<$0=*+,>237?@A>*;>BCD*E(“Anh hùng
giải phóng dân tộc và Nhà văn hóa kiệt xuất của Việt Nam”?
F$00*/536+G*HIJ=*KLCML*5N9
OP5Q.R***=F>*;>BCS“Từ Nguyễn Ái Quốc tỏa ra
một nền văn hóa, không phải văn hóa châu Âu, mà có lẽ là 5*F
*EH(???T
1
?
.*U5Văn hóa và đổi mới*ED-5N9
VW;S“ Tư tưởng Hồ Chí Minh là một kho tàng đầy của báu, là di sản chứa
đựng bao giá trị, giá trị đó, nói cho cùng, là giá trị văn hóa mà chúng ta khai thác
chưa được bao nhiêu”
2
.
Q*Q0$XYZ[5\:EX9](
P^**5*YPJ_<$`a$(>BC
>BC*E*Eb^<$`:EX?
II. Mục đích, yêu cầu
1. Mục đích
cP0d!S
- Về kiến thức
e.fa0E"O<$]5>BCF$
5*Y%(\Z*]?
1
Hồ Chí Minh Biên niên Tiểu sử:La>#366G*Q3*.?+1,
2

2
2. Thời gianS*a(@*=*
sX(!(DS
sX*P($QJ($0[S
IV. Phương pháp
s!S$0=**.f5*!$RF?
sn!S*([$Mp*P($Q?
V. Giáo trình, tài liệu
- Giáo trình:
ec*Giáo trình tư tưởng Hồ Chí Minh &t_*.
*.EXW':La>#+11@&aP+117+131+133'?
- Tài liệu tham kho:
euva!Y*.f<$%Giáo trình tư tưởng Hồ Chí
Minh:La>#+11G&aP+117'?
e>B.;Giáo trình tư tưởng Hồ Chí Minh:La#:t+11@?
en&>a!'Hồ Chí Minh nhà tư tưởng lỗi lạc:La>#+131
e>BCToàn tập,:La>#+133*Q343A?
3
I. TƯ TƯỞNG HỒ CHÍ MINH VỀ VĂN HOÁ
1.1. Những quan điểm chung của Hồ Chí Minh về văn hoá
1.1.1. Định nghĩa văn hoá

Theo Từ điển Tiếng Việt, Nxb Đà Nẵng, 2011, tr.1406:
Văn hóa: 1. Tổng thể nói chung những giá trị vật chật và tinh thần do con
người sáng tạo ra trong quá trình lịch sử. 2. Những hoạt động của con người nhằm
thỏa mãn nhu cầu đời sống tinh thần nói chung. 3. Tri thức kiến thức khoa học. 4.
Trình độ cao trong sinh hoạt xã hội…

Theo Tổ chức Giáo dục, Khoa học và Văn hoá của Liên Hợp Quốc
(UNESCO):

5
.
s>BCE.A]5(D[L^0ZF^*S
eI^0Z*^5(`S**)(Q*ZEX
eI^0Z($^(`Sa=*0Y5f(5("<$)d
eI^0ZL9S(55EX$Y%R5dafW?
eI^0ZB*.;S*Z[<$0F^^^L^0Z
ED^^f^?
eI^0ZV*=?
:EQ0V[5*M>BCE"]$*MEY$S
s:$%StEXY*.?
s:$S*aO*.;Q*R***)?
sCBS~5$)$****.]
EX*X5B$Y%5f?
sc[L^0ZSC$%L^0ZF^**fP
L^0Z*R*P5•*SV*=B*.;L9*^5(`EX?
1.1.2. Vị trí, vai trò của văn hóa
* Văn hóa quan trọng ngang kinh tế, chính trị, xã hội
sE">BCL;(XY%**)L9*$
FV=*.d*E"*)?5%<$[5Q**=*DB*.;sV*=s
L9**a%RF0=$XY%L9?
s.c$0[*[*<$%()*rrr&36@+'
>BCVW;: “Dân tộc bị áp bức thì văn nghệ cũng mất tự do. Văn nghệ
muốn tự do, phải tham gia cách mạng”
6
?
5
>BCSToàn tập*QG.?,G3
6
>BCSToàn tập*Q31.?@,A

L^0Z**.]V*=?-**.]V*=(HYb]**.]
EVJ\(*XV*=**.].5D=
7
c>$<$%Y%.07231236,@
8
>BCSToàn tập*Q7.?+73
6
(E"*5f**.]?*B*BZ(5*(Z*(D*d
U0V*=B*.;**.]“văn hóa mở đường cho quốc dân đi”?
s>BCVW;S“Văn hóa – nghệ thuật cũng như mọi hoạt động
khác, không thể đứng ngoài, mà phải ở trong kinh tế và chính trị”
9
.
e“Văn hoá ở trong chính trị”*(P*5[5B*.;
*5V=L^0Z\L9?
e“Văn hoá ở trong kinh tế”*(P*dU0[L^0
Z**.]V*=?
e“Văn hoá ở trong kinh tế và chính trị”\((5V*=(5B
*.;P?
t:EX0!$)$S“Trong công cuộc kiến thiết nước nhà, có 4 vấn
đề cần chú ý đến, cùng phải coi trọng ngang nhau: chính trị, kinh tế, xã hội, văn
hóa”
10
.
1.1.3. Tính chất của nền văn hoá mới
* Trong thời kỳ cách mạng dân tộc dân chủ nhân dân
s:0*/536,G*.Đề cương văn hóaP!$(!G*BR*
$QL^0ZF5DS^*Vd?
sn$VED[*:5^g.X>*;>BC
9F$()h(G*BR*0?

:EXS“Nay nước ta đã được độc lập, tinh thần được giải phóng, cần
phải có một nền văn hóa hợp với khoa học và hợp cả với nguyện vọng của nhân
dân”
14
?BVglPR$*.%(Of*.DV
P*=aP*.$0Fa*E*Eb5LB*R$*.%$0*^5a*./5!
*B;q
e Tính đại chúng

 (P^^{P*^5*E
$0[`B^^?
;a]$OEX*BZ*.*.
<$)d&+236@1':EXS“Văn hóa phải thiết thực phục vụ nhân dân,
góp phần vào việc nâng cao đời sống vui tươi, lành mạnh của quần chúng”
15
.
* Trong thời kỳ cách mạng xã hội chủ nghĩa
sXV„)$>BC*BR*F5D(PL9
\F$^*Ff*?
s/rrr&36@1':EXF5D$L9
\*BR*^*?
eNội dung xã hội chủ nghĩa(*][*B*!*=V[
a=**=*$^(_"D*.(E$*=*.*X5D?
13
>BCSToàn tập*Q3+.?AAG
14
Hồ Chí Minh Biên niên Tiểu sử*QG*.?3@
15
>BCSToàn tập*Q31.?A6
8

EXP^*?
M>BCP(5*=*^5(`<$%^]
L^0Z*fP5(DE(0!$ED0!$>:I0!$*EHEX0!$
*[kY%$*Z^*{p**E*Q*LR$Ya=
R*5*_•q
* Hai là, nâng cao dân trí
s^0(0=$?t^*.B(*.f]$a=**.f
V=*EX^*.!5(\ZSB*.;V*=&*M
\|*EX_(*.fR'$0!5J[VV‡
*$Q*(;Ym*Z*ƒ[*:5*Z*ƒ*=Dq~55
*!$(Q^*>:I?
sR*ED9E"(Q>BCS“Một trong những công
việc phải thực hiện cấp tốc trong lúc này là nâng cao dân trí”
16
.cbfS“Một dân
tộc dốt là một dân tộc yếu”.
s5Fch<$(!\L9:EXS“Chúng ta phải
biến một nước dốt nát, cực khổ thành một nước văn hoá cao và đời sống vui
tươi, hạnh phúc”
17
.
sRF^^*.B*ZYZv*]*Z[E"VB<$0F
F*0^^VB*.;9E"P?
->$.0!$ED)$*=VoII9F.*.EHSz
^*.BR^VBQ$^YT EH>5b*.EXJ\
*YVJ*]*Z[E"abYZ*Z^V=?t
g5*.ED55v(5$0]a=^
*.BE")?
snZ[L^0Z>:I.R*VV*(^$!^
^*.B(glVJ]5*Q_?

F(*OEXB<$0F*Z^S*_0
*J!lq
s.!HYb>BC9(!$.5*[*%(`($Q
d*[FRF?
18
c>$<$%0+A233236,@
11
.aNhững nhiệm vụ cấp bách của Nhà nước Việt Nam Dân chủ Cộng
hòa &G26236,A'>*;>BCv.ˆS“Chúng ta có nhiệm vụ cấp bách là
phải giáo dục lại cho nhân dân chúng ta. Chúng ta phải làm cho dân tộc chúng ta
thành một dân tộc dũng cảm, yêu nước, yêu lao động, một dân tộc xứng đáng vơi
nước Việt Nam độc lập”
19
+ Mục tiêu của giáo dục (*Z[Paa~
\(a~0?
•Thứ nhất0]5b5^*.B^V=*aEX*E
*Eb*fP5dhOU5R**.Y(5
^^{*OEX*a=*(5R*ED
YZ[L^0Z\L9?
•Thứ haiVJP0*Ma~R5P*ZR*]
(5[(5aY$0(<$*.fzP**.*N**.*
5DT*Z[zJJ*.B**.B*JJTL^0ZN
*.B*0JP*.f?
+ Nội dung giáo dục: -Pa5PB*.;V4V‡
*$Q*$0!5JF[(q:O$P_"D
YZ**.]R*ED*P•**.5%<$[•*€D$
VJE"LM5k5•*?
+ Phương châm, phương pháp giáo dục
•Phương chấmSJD(`($Q(![D*Z*=*QV=*"
D(?-%"aV^$f*.EXL9{*Z[^af

- Văn nghệ là mặt trận, nghệ sỹ là chiến sỹ, tác phẩm văn nghệ là vũ khí sắc
bén trong đấu tranh cách mạng, trong xây dựng xã hội mới, con người mới.
.a*H>P5*Eb!*>BC9*][.ˆ
<$]50S
13
“Thơ xưa yêu cảnh thiên nhiên đẹp
Mây, gió, trăng, hoa, tuyết, núi, sông;
Nay ở trong thơ nên có thép,
Nhà thơ cũng phải biết xung phong.”
- Văn nghệ phải gắn bó với đời sống nhân dân.
eZ*ƒXY%^^*((YPL$R*=R$Y*
L^0Z$Y%5D?
e:P*Q*)N<$[5Q**p*D^^]h5
ah**^5*E*fP5^^P*.*U5[?
>BCv.ˆS“Chỉ có nhân dân mới nuôi dưỡng cho sáng tác của các
nhà văn bằng những nguồn nhựa sống. Còn nếu nhà văn quên điều đó nhân dân
cũng sẽ quên anh ta”.
- Văn nghệ phải có những tác phẩm hay phản ánh sự nghiệp xây dựng và
bảo vệ đất nước.
e[*<$%()*rrr&323+236@+'>BC9
D[Y‡S“Quần chúng đang chời đợi những tác phẩm văn nghệ xứng
đáng vơi thời đại vẻ vang cuẩ chúng ta”
20
.
eU5[LD*X(*U55!$*P/0
/^*Q*YZ[5^^ED^^*DO(`
*Ebk?
:EQ0*M>BC[<$)dVJP(
*R[*$Q*5P*.O*U5*B[*$Q*?
1.2.3. Văn hoá đời sống

0!$*EH<$`5=*.^*.EX•*€D5fV$
(E"DEXV?
ePhong cách làm việcSPa5*<$)d**Q
*]s^*V?
ePhong cách viết, nóiS^*Q**=;ƒ]$af^5VJ*J*]?
21
>BCSToàn tập*QA*.?6,
15
ePhong cách ăn mặc:PYY€PHR*D(E"**E"*L
Lv((k*?
R*!>BCVJQ$)$B5‰
EXS“Người ta ai cũng muốn ăn ngon mặc đẹp, nhưng muốn phải cho đúng thời,
đúng hoàn cảnh. Trong lúc nhân dân ta còn thiếu thốn mà một nguời nào đó muốn
riêng hưởng ăn ngon mặc đẹp như vậy thì không có đạo đức”
22
.
- Nếp sống mới
e:=Y%5D\(a=(%Y%5D**<$M5‰
Eg***Q<$P?[0*(=Y%
5D0=Y%5?
e:=Y%5D(P/V=*/**.]O*.$0F*%*%*k
^*/a=*P*O**Q<$(Q$?
>BC=*S“Đời sống mới, mới không phải cái gì cũng bỏ hết, không
phải cái gì cũng làm mới. Cái gì cũ mà xấu thì phải bỏ. Thí dụ: ta phải bỏ hết tính
lười biếng, tham lam. Cái gì cũ mà không xấu, nhưng phiền phức thì phải sửa lại
cho hợp lý. Thí dụ: đơm cúng, cưới hỏi qúa xa xỉ, ta phải giảm bớt đi. Cái gì cũ mà
tốt, ta phải phát triển thêm. Thí dụ: ta phải tương thân tuơng ái, tận trung với nước,
tận hiếu với dân hơn khi trước. Cái gì mà hay thì ta phải làm. Thí dụ: ăn ở cho hợp
vệ sinh, làm việc cho có ngăn nắp”
23

đức cách mạng là cần, kiệm, liêm, chính, chí công vô tư, quyết tâm tẩy bỏ cho kỳ
hết bệnh quan liêu, tham ô, lãng phí” (T7, tr.19).
e.Đạo đức cách mạng (1958): “Đạo đức cách mạng là quyết tâm suốt
đời đấu tranh cho Đảng, cho cách mạng. Đó là điểu chủ chốt nhất” (T9, tr.285).
“Đạo đức cách mạng là tuyệt đối trung thành với Đảng, với nhân dân” (T9,
tr.285). “Đạo đức cách mạng là vô luận trong hoàn cảnh nào, cũng phải quyết tâm
đấu tranh, chống mọi kẻ thù, luôn cảnh giác, sẵn sàng chiến đấu, quyết không chịu
khuất phục, không chịu cúi đầu” (T9, tr.287). “Đạo đức cách mạng là vô luận
trong hoàn cảnh nào, người đảng viên cũng phải đặt lợi ích của Đảng lên trên
hết”(T9, tr.289). “Đạo đức cách mạng là hoà mình với quần chúng thành một khối
thống nhất, tin quần chúng, hiểu quần chúng, lắng nghe ý kiến của quần chúng”
(T9, tr.290).
24
>BCSToàn tập*QA*.?317
17
 5(SĐạo đức là một hình thái ý thức xã hội, là tổng hợp những qui
tắc, nguyên tắc, chuẩn mực xã hội nhờ đó mà con người tự giác điều chỉnh hành vi
của mình sao cho phù hợp với lợi ích, hạnh phúc của con người và với tiến bộ xã
hội trong quan hệ giữa con người với con người, giữa cá nhân với xã hội.
* Cơ sở hình thành tư tưởng Hồ Chí Minh về Đạo đức
- Truyền thống đạo đức của dân tộc Việt Nam:
e*.$0F*%^*[*:5*V$0!5EXY%
*f\*.EDY$*0$=$*Pq
et^*[*:5(5*^*F(`(5EX*.0!$
EDO;*.B*.$*^5?B(*f0!$(g*.$*%D<$%
^^?
e.$0F*%^*9*=>BC*<$
(%Lm)0*B^OEX**.fc?
- Tư tưởng đạo đức phương Đông, phương Tây:
>BCd*.h*(*^(*.

EXL9?
* Đạo đức là cái gốc của người cách mạng
sM>BC(%F*PEX5?
“Cũng như sông thì có nguồn mới có nước, không có nguồn thì sông cạn. Cây phải
có gốc, không có gốc thì cây héo. Người cách mạng phải có đạo đức, không có đạo
đức thì dù tài giỏi mấy cũng không lãnh đạo được nhân dân”
26
.
sM>BC(55(]PRP
^*P^(?^0(5*[(5*(DŠ“mà tự mình
không có đạo đức cách mạng, không có căn bản, tự mình đã hủ hoá xấu xa thì còn
làm nổi việc gì”
27
.
:EXgR55(5*$R$*.*(^$
V?tEX5P54^0B(Y
25
Q8*.?A@7
26
>BCSToàn tập*QA*.?+A+
27
>BCSToàn tập*QA*.?+AG
19
5**)*(D]E"*<$5VV]5$0?:EXS“Sức có
mạnh mới gánh được nặng và đi được xa. Người cách mạng phải có đạo đức cách
mạng làm nền tảng mới hoàn thành được nhiệm vụ cách mạng vẻ vang”
28
?
f*=536AA*.aNgười cán bộ cách mạng*.!c:^
^:EXv.ˆ“Mọi việc thành hay bại, chủ chốt là do cán bộ có thấm nhuần

20
* Đạo đức còn là thước đo lòng cao thượng của con người và sự văn
minh tiến bộ của xã hội.
>BC.~5‰EXJ[*;;V
$E]LM5EX(g*E"0VJ*fP
?ŒOE"(*E"?
.L9N*=S“Một dân tộc biết cần, kiệm, biết liêm là một dân tộc
giàu về vật chất, mạnh về tinh thần, là một dân tộc văn minh tiến bộ”
31
.
* Mối quan hệ giữa Đức và Tài:
s>BC(%F*PEXVJ
\(*$0[*%5•*k5•*?M:EXS“Có đức mà không
có tài làm việc gì cũng khó. Có tài mà không có đức không những vô dụng mà còn
có hại”?tP(%?
s$0!*.^EX5($J<$[
•*€D*?nZV=*"•*€OO>$0!
9*.b*0!$)$ah*a$%D5‰aP!?
:EX•S“Trong giáo dục không những phải có tri thức phổ thong mà
phải có đạo đức cách mạng. Có tài phải có đức. Có tài không có đức, tham ô hủ
hóa có hại cho nước. Có đức không có tài như ông Bụt ngồi trong chùa, không
giúp ích gì được ai”
32
.
* Liên hệ vấn đề đạo đức của cán bộ, đng viên hiện nay.
snZY$0*F(%Y%5*aQaP![
0q
s>)aEi^5aP
!^^q?
2.2. Quan điểm về những phẩm chất đạo đức cơ bản của con người Việt

•:!$**)^*.[5*.ED^?
•^(hM^^*Q^^_*Z[
*%*EX(%BYP:ED?
•>5(=XY%Q*R***)^^?
•-*$0<$0F^^^^^*.Bq
22
2.2.2. Yêu thương con người
s^0($U5ZkR**][5D<$[OEX
DEX*.L9?
s=*/*.$0F*%^\^*V=*"*.$0F*%^
\D\^YP*=*$**)^^(
<$F$*=Vo<$**Z*ƒ>BC9L;*f0!$
*EHEX(U5R*kR*EX5?f0!$
*EH^^0!$*EHEX5QQV0Y]M5(
H5R5(Q*ZEX?
s>EXb^0VJP(EX$$*./$*E"5(
^*EXa;aa(*$V{(OEXL$<$
*(aBaa†q‹!$*EH(FD*J*.^
EX(!P*EX*%*k*?
s>BC0!$*EHEXD5**fP5Y^$Yh/a(
.(D/)N*^*EH%D*/Y%QEX?
BS
3?c*Bác Hồ một tình yêu bao laY‡$Q0=S“Bác thương
các cụ già xuân về gửi biếu lụa…”
+?c*HcH%O$=*Y$Vc5R*S
Suốt mấy hôm rày đau tiễn đưa
Đời tuôn nước mắt, trời tuôn mưa
Chiều nay con chạy về thǎm Bác
Ướt lạnh vườn cau, mấy gốc dừa!
Con lại lần theo lối sỏi quen

(*=*V[5*X*F{*=*V[5*/l=(D?=*V[5VJ
33
Hå ChÝ Minh: Toµn tËp, tËp 5, tr.636
24
P(aLvS“Khi không nên tiêu sài thì dù một đồng xu cũng không nên tiêu.
Khi có việc đáng làm, việc ích lợi cho đồng bào, cho Tổ quốc thì dù bao nhiêu
công, tốn bao nhiêu của cũng vui lòng. Như thế mới gọi là Kiệm”
34
.
.D[5(L(9Ba/a9(5*%*X*F5*
JB?
- LiêmS*(“trong sạch không tham lam”
35
; VJ5;;VJ5
*F*VJ5Y$YED; v5**5(55(55
*=a?
.D !5(zcR*(!5T*(*5(5•*("B5f(!*.!
("BP^*?z>Q0<$0FQ0*=5Vp*^d*
•*.5J(5*E|=L(9B*!$Ya/a9 …(5*
F$.R*LR$(*DEDD^T
G@
?
- Chính:“nghĩa là không tà, nghĩa là thẳng thắn, đứng đắn”
37
.[f
NPJ5B*.Z{VJ*E^*E$[*E*_*E …
Đối với mìnhSVJ*Z*Z($J;$V*Q)$*=a($J
V]5]55f]*$0F$0YmF$b?
Đối với ngườiVJ;*EX*.!LM5VEXED{($JO
*^*V!5*%V=*VJ%*.(/(?