TAP CHấ KHOA HOĩC, aỷi hoỹc Huóỳ, Sọỳ 47, 2008 TH LOI V S PHN CHIA CC NHểM TH LOI BO CH
Trn Vn Thin
Trng i hc Khoa hc, i hc Hu
TểM TT
Bi vit trỡnh by v quan nim th loi v th loi bỏo chớ, cỏc quan nim phõn chia
cỏc nhúm th loi bỏo chớ t lý lun n thc tin. Bi vit phõn tớch hin trng m h trong cỏch
phõn chia cỏc th loi bỏo chớ c th t ú ch rừ vai trũ ca cỏc th loi v cụng tỏc phõn chia
cỏc th loi theo nhúm i vi hot ng bỏo chớ núi chung. Bi vit cũn a ra mt cỏch phõn
chia h thụng cỏc th loi bỏo chi c th.

1. õy l mt vn khỏ thỳ v t ra t rt lõu trong lch s cho c cỏc nh lý
lun nghiờn cu, ln nhng ngi cú s dng "th loi". Cho dự ngi ta quan nim ra
sao thỡ trong thc t vn tn ti cỏi gi l th loi, m khụng cú nú tht khú hỡnh dung
bng cỏch no con ngi sp xp, biu t, t chc, xõy dng cỏc "thụng ip" (Message)
cho dự a ht gỡ v ngnh no i na. Cú ngha l ó thc s cú mt "cỏi gỡ ú " - l
cỏch thc - quy c chung ó c chn lc (cho dự cú ch nh hay ngu nhiờn) cỏc
phng thc, t chc, qui nh chung trong tng cỏch trỡnh by, din t, nờu hoc lp
lun c th.
T khi u, cú th ch l t phỏt, ny sinh do nhu cu trao i, giao tip v t
duy, t ú liờn kt cỏc thnh viờn trong cng ng v mt mi quan tõm chung. Cựng vi
s vn ng v phỏt trin ca i sng xó hi, t duy, nhng phng tin giao tip, t
duy ngy mt hon thin v phỏt trin i n s thng nht, n nh tng i - nh mt
s quy c c cụng nhn giỏ tr v quen thuc ph cp trong mi cng ng hoc cao
hn liờn cng ng xó hi loi ngi (k c s vn ng ca mi, nhiu ngnh ngh
thut, th loi ).
Nu xp theo trt t thi gian, phi tớnh n cỏc kiu, iu mỳa, hỏt (sinh hot
dõn gian), iu khốn, trng, chiờng, tự v cho n nhng cõu chuyn k dõn gian,
truyn ming, n hũ, vố, tc ng, thnh ng v hon chnh hn: truyn thuyt, thn

Trong hoạt động nghiên cứu lý luận, các nhà nghiên cứu có khi không thống nhất
tên gọi và quy định cho cả cái gọi là thể loại này. Với báo chí, tính đa dạng trong cách
quan niệm đó càng cao hơn. Một số không dùng khái niệm “thể loại”, khi xếp các tác
phẩm báo chí, mà dùng tên gọi “thể tài” (nhóm tác giả của giáo trình ”Thể tài báo chí”,
Trường ĐHKH Huế ). Một số khác lại dùng song song cả 2 cách gọi: thể loại và thể tài
báo chí (Tạ Ngọc Tấn, “Từ lý luận đến thực tiễn báo chí”, Đại học Tuyên huấn, Hà
Nội)
Có ý kiến cho rằng “đối với phóng viên, điều quan trọng là có được tác phẩm thú
vị, còn thể loại không có ý nghĩa gì” [1, 7]. Nhưng cũng có ý kiến cho rằng: “Thể loại
báo chí là vấn đề lớn và phức tạp trong lý luận và thực tiễn báo chí, chiếm phần quan
trọng trong chương trình đào tạo ở các khoa báo chí.” [14, 11]
Mỗi nhóm nghiên cứu và nhà nghiên cứu đều cố gắng đưa ra các lý lẽ, cơ sở để
minh chứng cho lập luận mà mình chọn sử dụng. Điều này khẳng định tính đa dạng và
phức tạp của quá trình định hình và thống nhất hệ thống lý luận báo chí, trong đó có thể
loại báo chí.
2. Cho dù có những điểm khác biệt trong cách phân chia và quan niệm phân chia
thể loại và hệ thống thể loại báo chí, thực tiễn bức bách thống nhất, hay ít ra cũng cơ bản
thống nhất là yêu cầu thiết yếu cho hoạt động báo chí. Việc phân chia thể loại và hệ thống
thể loại báo chí phụ thuộc cơ bản vào việc xác định lựa chọn hệ tiêu chí phân chia cụ thể.
Một lý do quan trọng là sự phức tạp, quá đa dạng và phong phú của các kiểu viết,
cách viết, phương pháp phối hơp, tổ chức, xây dựng từng bài báo, tác phẩm báo chí cụ
thể trong thực tiễn của hoạt động báo chí. Ranh giới cụ thể để khu biệt các bài báo về thể
loại có khi “mờ mịt” đến mức khó xếp nó, hay nói cách khác, gọi tên nó là thể loại gì.
Nếu chỉ dựa vào một hệ tiêu chí, căn cứ phân chia cứng nhắc sẽ khó định danh và phân
loại triệt để.
Ngay hệ tiêu chí và căn cứ phân chia cũng là một hệ thống “mở” khá linh hoạt và
mềm dẻo. Lý do quan trọng hơn cả nằm ngay trong quá trình vận động và phát triển
không ngừng của báo chí và hoạt động báo chí qua các thời kỳ, giai đoạn cụ thể. Báo chí
gắn rất chặt với thực tiễn, phản ánh thực tiễn và do vậy, không ngừng vận động, phát
triển để đảm nhận hiệu quả vai trò, chức năng và nhiệm vụ của mình.

Thực tiễn này vừa chịu sự tương tác cụ thể mà cuộc sống thực tiễn tác động, vừa
có tính độc lập tương đối ngay trong quan niệm của người làm báo (nhiều khâu) chịu ảnh
hưởng của tính giai cấp và lợi ích giai cấp.
Ngoài 2 tiêu chí (căn cứ) này, việc khảo sát thể loại thuần tuý dựa trên bình diện
hình thái kết cấu và phương thức xây dựng văn bản ở dạng thủ pháp, thao tác nghiệp vụ
và kỹ năng cũng là các điểm hết sức quan trọng cần lưu ý.
Trong thực tiễn, các tiêu chí, căn cứ này rất được người làm báo coi trọng, nhưng
là nhằm đạt tính hiệu quả tối đa - trong khả năng có thể - khi xây dựng tác phẩm, chuyển
tải thông tin. Nói cách khác, mỗi người làm báo đều hiểu rất rõ: hình thức rất quan trọng,
nhưng là để chuyển tải nội dung tối đa (hiệu quả cao nhất).
Các thể loại báo chí khác nhau rất cơ bản trong việc xây dựng và sử dụng các yếu
tố hình thức nghệ thuật tạo nên văn bản - bài báo, thể loại cụ thể. Đây sẽ là căn cứ quan
trọng, căn cứ hình thức, căn cứ thứ 3.
Với những người bước đầu làm quen với việc viết báo, việc tìm hiểu, vận dụng
căn cứ này sẽ là bước làm quen mang tính rèn luyện kỹ năng cho công việc xác định thể
loại và viết đúng theo thể loại quy định.
Căn cứ 4 sẽ là căn cứ về nội dung thông tin, hay nói cách khác là tính trội của
thông tin được ưu tiên trình bày trong bài viết. Cũng ở căn cứ này là mức độ phản ánh
thông tin, loại thông tin và mục tiêu cụ thể thông tin hướng đến cung cấp trong bài viết.
Trong thực tiễn hoạt động nghiệp vụ báo chí, có lúc, có tác phẩm cụ thể thật khó
xếp hoặc gọi tên nó thuộc thể loại nào. Hay nói một cách khác, ở một số phóng viên, ý
thức phân định thể loại là một "trường mờ". Họ xây dựng tác phẩm báo chí theo những
"khuôn mẫu" có khi khá mơ hồ, theo một dạng chuẩn "tương tự " một bài báo cụ thể đã
được đăng tải được họ chọn lựa làm tiêu chí mẫu mực. Điều này một phần lớn do khâu
đào tạo nghiệp vụ làm báo còn khá ít ỏi (có khi hầu như không được chính thức) ở các
nhà báo vốn xuất thân từ các ngành đào tạo khác nhau. Từ đây, có người đã xem nhẹ vấn
đề xác định thể loại lẫn khâu đào tạo chính quy nghiệp vụ làm báo và hướng đến khẳng
định đề cao (đến mức tuyệt đối hoá) cái gọi là năng khiếu bẩm sinh nghiệp vụ báo chí
Chưa có một công trình nghiên cứu chính thức nào trực tiếp phân loại, định giá và
tìm hiểu cái gọi là thể loại "chính thức" các sản phẩm báo chí hiện có của báo chí nước

bản thân. Nó định lượng chất lượng quá trình "học nghề " một cách cụ thể. "Nhập cuộc"
được hay chưa, một phần quan trọng ở khâu này.
3. Thật khó hình dung được sự hoạt động của ban biên tập nếu không có một hệ
thống phân loại định chuẩn cụ thể. Đó là căn cứ , tiêu chí lý luận khoa học thực tế quan
trọng nhất để định giá một tác phẩm báo chí về mặt hình thức trình bày, kết cấu xây dựng
và cả nội dung thông tin. Từ đó họ mới có cơ sở "biên tập" bài báo, tin cụ thể sao cho
"hợp chuẩn" và hiệu quả nhất.
Có thể khẳng định rằng ban biên tập quy tụ các nhà báo có kiến thức về thể loại
vững vàng nhất của tờ báo. Và thực tế, phải là nhà báo có kinh nghiệm nghề nghiệp vững
vàng mới được đảm nhận vị trí ở ban biên tập này.
Mọi sản phẩm báo chí được đăng tải đều bắt buộc, và trên thực tế đã thực sự qua
khâu "biên tập" theo kinh nghiệm và cách quan niệm về thể loại mà ban biên tập mỗi tờ
báo thực hiện.
Trên thực tế, tình trạng "mơ hồ" và nhập nhằng về thể loại - một phần hết sức
quan trọng là kết quả của tình trạng "mơ hồ", không nắm vững kiến thức về thể loại của
các ban biên tập báo. Hay nói cách khác hơn, muốn xoá bỏ triệt để tình trạng mơ hồ đó,
trước hết và quan trọng hơn hết phải khắc phục tình trạng "mơ hồ" về thể loại của các ban
biên tập. Vì họ chịu trách nhiệm chủ yếu về khâu "biên tập" cho tác phẩm đạt yêu cầu cao
nhất về thể loại.
Quá trình tiếp nhận thông tin báo chí, một phần quan trọng ở khâu thể loại này.
Ngay khâu thể loại đã bước đầu cung cấp thông tin và quan trọng hơn giúp sự tiếp nhận
thông tin được dễ dàng, nhanh chóng và đạt hiệu quả cao. Nếu muốn biết thông tin nhanh
nhất về các sự kiện thời sự cấp bách, nóng hổi người ta đọc tin. Cần thông tin lý luận, giải
thích sâu và ý kiến đánh giá về sự kiện, công chúng tìm bình luận, xã luận
Từ trước đến nay, lý luận báo chí khi tìm hiểu khâu tiếp nhận thông tin báo chí
của công chúng đã không chú trọng đúng mức khía cạnh thể loại. Quan niệm chung nhất
vẫn cho thể loại là của người viết báo, biên tập và người làm lý luận. Thậm chí có ý kiến
cực đoan hơn, cho thể loại thuần tuý có ở người làm lý luận. Theo họ đó là cơ sở lý giải
tình trạng khá phổ biến là có quá nhiều sản phẩm báo chí không thể gọi là thể loại nào.
Phải chăng từ đây, ngay trong các nhà lý luận đã đưa ra tên gọi - mà ngay từ khâu gọi tên

cứu xây dựng là hệ thống thể loại báo chí. Việc nghiên cứu thực tiễn báo chí trước hết và
quan trọng hơn hết là theo tiêu chí thể loại. Mục đích cụ thể và thiết thực nhất là quay trở
lại tác động hiệu quả vào công tác hoạt động nghiệp vụ làm báo (từ khâu xác định thể
loại đến hướng thu thập, xử lý thông tin, viết bài, biên tập, tiếp nhận thông tin, kiểm tra,
kiểm định, đánh giá ).
Công tác đào tạo nghiệp vụ báo chí được thực hiện quan trọng qua khâu đào tạo
cách viết từng thể loại. Người phụ trách công tác đào tạo cụ thể hoá được một phần lớn
chương trình ở khâu thể loại này. Khâu đánh giá, kiểm định chất lượng đào tạo không thể
bỏ sót khả năng viết theo thể loại và vận dụng hiệu quả sáng tạo thể loại. Toà soạn báo
khi tuyển phóng viên cũng dựa vào tiêu chí quan trọng này.
4. Cho tới thời điểm hiện tại, mặc dù có rất nhiều quan niệm khác nhau trong cách
phân chia hệ thống thể loại báo chí, nhưng về cơ bản cách chia theo 3 nhóm thể loại là
phổ biến nhất. Trong từng nhóm có các thể loại cơ bản sau được thống nhất phân chia cụ
thể, như sau:
+ Nhóm thể loại thông tấn báo chí
- Tin, phỏng vấn, tường thuật, ghi nhanh,
+ Nhóm thể loại chính luận báo chí:
- Xã luận, bình luận, chuyên luận, ký chính luận, điều tra
+ Nhóm thể loại chính luận-nghệ thuật báo chí
- Phóng sự, phóng sự - điều tra, ký chân dung, tiểu phẩm, nhật ký phóng viên,
thư phóng viên, sổ tay phóng viên, ghi chép
Một số thể loại khác như bài phản ánh, bài báo, hoặc các dạng bài người tốt việc
tốt, người thật việc thật, câu chuyện báo chí, ký sự… xuất hiện trên báo chí nhưng chưa
thật sự ổn định nên ít được các nhà nghiên cứu đưa vào trong các nhóm thể loại báo chí.
Cho dù quan niệm như thế nào, trong thực tiễn hoạt động báo chí đã hình thành một
cách nhìn nhận và tiếp cận khá mới. Đó là tiếp cận từ góc độ tác phẩm báo chí. Tất nhiên
tác phẩm báo chí cụ thể sẽ được xây dựng trên cơ sở một thể loại cụ thể theo cách hiểu là
phương thức, cách thức xây dựng, tổ chức, trình bày tác phẩm trên cả hai bình diện: nội
dung và hình thức. Như vậy, sẽ có rất nhiều cách xây dựng, trình bày và tổ chức tác phẩm
mới xuất hiện, cơ sở để thể loại báo chí không ngừng được bổ sung và hoàn thiện ngày

SUMMARY
This paper presents the views of the genres and the classification of the press genres from
theology to the fact. This paper analyses the fact, which has had more vagueness in the method of
classification and how to classify the press genres, from which to point out the role and the
position of the genre in the fact of press activities. The paper also presents proposals for the
systematic classification of the press genres.