Giáo án môn Tư tưởng Hồ Chí Minh Tạ Văn Sang
CHƯƠNG VII
TƯ TƯỞNG HỒ CHÍ MINH VỀ VĂN HOÁ,
ĐẠO ĐỨC VÀ XÂY DỰNG CON NGƯỜI MỚI
Mục đích:
Cung cấp cho sinh viên những nội dung cơ bản của TT HCM về văn hóa, đạo đức và
xây dựng con người mới. HCM đã đưa ra những quan niệm chung về văn hóa, về vai trò, về
một số lĩnh vực của văn hóa. Mặt khác, Người còn trình bày tư tưởng của mình về vai trò của
đạo đức cách mạng, về những phẩm chất đạo đức cần có của con người mới, những nguyên
tắc cơ bản để xây dựng đạo đức mới, sau cùng là những cống hiến của HCM về đạo đức,
nhân văn và văn hóa vào sự phát triển chung của văn hóa nhân loại.
Yêu cầu:
Sinh viên cần nắm được nhưng quan điểm chung, cơ bản của HCM về văn hóa, đạo
đức và xây dựng con người mới đáp ứng yêu cầu, nhiệm vụ của giai đoạn cách mạng mới-
Cách mạng xã hội chủ nghĩa.
Hoạt động của GV và SV Nội dung bài học
Giới thiệu sơ lược và đi vào nội dung:
Hồ Chí Minh đã định nghĩa như thế
nào về văn hóa?
Trong định nghĩa văn hóa của Hồ Chí
Minh phản ánh những điều cơ bản gì?
- Nguồn gốc của văn hóa: từ lao động…
- Cấu trúc của văn hóa: là sự tổng hợp
của mọi phương thức sinh hoạt.
Định nghĩa về văn hóa này được hiểu
theo nghĩa rộng hay nghĩa hẹp? văn
hóa bao gồm những lĩnh vực nào?
Mục đích của văn hóa là gì? Nhằm đảm
bảo sự sinh tồn của con người.
I. Những quan điểm cơ bản của HCM về văn
hoá

Văn hóa với kinh tế và chính trị có mối
quan hệ như thế nào với nhau?
Tính chất văn hóa không phải “nhất
thành bất biến” mà nó thay đổi cho phù
hợp với từng giai đoạn các mạng.
2. Quan điểm của HCM về các vấn đề chung của
văn hóa.
a. Quan điểm về vị trí và vai trò của văn hóa
trong đời sống xã hội
-Một là, văn hóa là đời sống tinh thấn của
xã hội, thuộc kiến trúc thượng tầng.
Trong quan hệ với chính trị: Chính trị, xã
hội được giải phóng thì văn hóa mới được giải
phóng. Chính trị mở đường cho văn hóa phát triển
Trong quan hệ với kinh tế: Kinh tế thuộc về
cơ sở hạ tầng, là nền tảng của việc xây dựng văn
hóa.  xây dựng cơ sở hạ tầng đề có điều kiện xây
dựng và phát triển văn hóa.
-Hai là, văn hóa không thể đứng ngoài
mà phải ở trong kinh tế và chính trị, phải phục
vụ nhiệm vụ chính trị và thúc đẩy sự phát triển
của kinh tế
- Văn hóa có tính tích cực, chủ động, đóng
vai trò to lớn như một động lực, thúc đẩy sự phát
triển của kinh tế và chính trị:
- Văn hóa phải ở trong kinh tế và chính trị
có nghĩa là;
+ Văn hóa phải tham gia thực hiện
những nhiệm vụ chính trị, thúc đẩy xây dựng và
phát triển kinh tế. Quan điểm này định hướng cho

Mây gió trăng hoa… xung phong.
“Chở bao nhiêu đạo thuyền không khẳm
Đâm mấy thằng gian bút chẳng tà”
Lý tưởng của thanh niên hiện nay là
gì?
c. Quan điểm về chức năng của văn hóa: văn hóa
có ba chức năng chủ yếu sau:
- Một là, bồi dưỡng lý tưởng, tư tưởng đúng
đắn, tình cảm cao đẹp:
- Hai là, mở rộng hiểu biết, nâng cao dân trí.
- Ba là, bồi dưỡng những phẩm chất tốt đẹp,
phong cách lành mạnh, hướng con người tới cái
chân, thiện, mỹ để hoàn thiện bản thân
3. Quan điểm của HCM về một số lĩnh vực chính
của văn hóa
a. Văn hóa giáo dục
- Phê phán nền văn hoá phong kiến và nền
văn hoá thực dân.
- Đưa ra một hệ thống quan điểm rất phong
phú và hoàn chỉnh về giáo dục, định hướng cho nền
giáo dục phát triển đúng đắn, góp phần quan trọng
vào sự nghiệp xây dựng CNXH và đấu tranh thống
nhất nước nhà
b. Văn hóa văn nghệ
Văn nghệ là văn hoá và nghệ thuật, biểu
hiện tập trung nhất của nền văn hoá, đỉnh cao của
đời sống tinh thần, hình ảnh của tâm hồn dân tộc.
Có ba quan điểm chủ yếu:
- Một là, văn hóa - văn nghệ là một mặt
trận, nghệ sĩ là chiến sĩ, tác phẩm văn nghệ là vũ

trung hiếu biểu hiện như thế nào?
“Trung với vua, hiếu với cha mẹ”
“Quân sử thần tử, thần bất tử bất trung”
Nội dung của trung và hiếu theo tư
tưởng hồ chí minh?
trình làm cho lối sống mới dần dần trở thành thói
quen, phong tục tập quán tốt đẹp, kế thừa và p.triển
những thuần phong mỹ tục lâu đời của DT
II. TƯ TƯỞNG HCM VỀ ĐẠO ĐỨC
1. Nội dung cơ bản của TT HCM về đạo đức
a. QĐ về vai trò và sức mạnh của ĐĐ
- Đạo đức là gốc của cách mạng
Đạo đức là nguồn nuôi dưỡng và phát triển
con người, như gốc của cây, ngọn nguồn của sông
suối.
Làm cách mạng là để cải tạo xã hội cũ thành
xã hội mới là một sự nghiệp rất vẻ vang, nhưng
cũng rất nặng nề
Người trăn trở với nguy cơ xa rời cuộc
sống, xa rời quần chúng, rơi vào thoái hóa biến chất
của Đảng. Người yêu cầu Đảng phải là “đạo đức, là
văn minh „
HCM luôn đặt đạo đức bên cạnh tài năng,
gắn đức với tài, lời nói đi đôi với hành động và hiệu
quả trên thực tế  đức và tài thống nhất làm một.
Trong đó đức là gốc của tài.
- Đạo đức là nhân tố tạo nên sức hấp dẫn
của chủ nghĩa xã hội
Sức hấp dẫn của chủ nghĩa xã hội trước hết
ở những giá trị đạo đức cao đẹp, ở phẩm chất của

dép  đi ngoại giao không phải khoe
giày  nếu người khác đánh giá con
người qua đôi dép thì họ sai lầm…
Tiết kiệm giấy đã sử dụng một mặt…
[Có thể nói về các khoản tiếp khách
trong giáo dục- ăn nhậu]
Theo HCM, Trung với nước phải gắn liền
với hiếu với dân, vì nước là của dân và dân là chủ
của đất nước. Bao nhiêu quyền hành, lực lượng đều
ở nơi dân, bao nhiêu lợi ích đều vì dân, cán bộ là
đày tớ của dân chứ không phải là “quan cách
mạng’’
Trung với nước là tuyệt đối trung thành với
sự nghiệp dựng và giữ nước trung thành với con
đường đi lên của đất nước, là suốt đời phấn đấu cho
Đảng, cho cách mạng.
Hiếu với dân là thể hiện ở chỗ thương dân,
tin dân, phục vụ nhân dân hết lòng. Phải gần dân,
kính trọng và học tập nhân dân, phải dựa vào dân,
lấy dân làm gốc  Yêu cầu cán bộ lãnh đạo phải
nắm vững dân tình, hiểu rõ dân tâm, cải thiện dân
sinh, nâng cao dân trí
- Cần, kiệm, liêm, chính, chí công vô tư
Là phẩm chất gắn liền với hoạt động hàng
ngày của mỗi người, là đại cương đạo đức HCM.
Cần, kiệm, liêm, chính, CCVT là những
khái niệm đạo đức cũ, được HCM tiếp thu, chọn
lọc, đưa vào những yêu cầu và nội dung mới.
Người chỉ ra rằng: ngày xưa PK nêu ra cần,
kiệm, liêm, chính nhưng không bao giờ thực hiện.

phụ nữ: phụ nữ là một nữa XH  vì sự
tiến bộ phụ nữ  bình đẳng giới.
Giúp uống nước nhớ nguồn: liên xô, các
nước xã hội chủ nghĩa…
Giúp bạn là tự giúp mình… Pônpôt
Vận dụng kiến thức nói đi đôi với làm để
hiểu về lời khuyên “Hãy làm theo những
điều tôi nói, đừng làm theo tôi làm”
- Đây là thói đạo đức giả.
- Nói một đằng làm một nẻo, nói được
không làm được.
Hiểu thế nào về câu nói của Lênin “một
trăm bài diễn văn hay không bằng một
- Chí công vô tư: là công bằng, công tâm,
không thiên tư, thiên vị, làm việv gì cũng không
nghĩ đến mình trước, chỉ biết vì Đảng, vì dân tộc,
“lo trước thiên hạ, vui sau thiện hạ”. Thực hành chí
công vô tư là nêu chủ nghĩa tập thể, trừ bỏ chủ
nghĩa cá nhân.
- Thương yêu con người, sống có tình, có nghĩa
+ Tình yêu rộng lớn dành cho những
người cùng khổ, những người lao động bị áp
bức, bóc lột.
+ Nghiêm khắc với mình, độ lượng với người
khác. Phải có tình nhân ái với cả những ai có sai
lầm, đã nhận rõ và cố gắng sửa chữa, đánh thức
những gì tốt đẹp trong mỗi con người.
+ Tình yêu thương con người còn là tình yêu
bạn bè, đồng chí, có thái độ tôn trọng con người,
điều này có ý nghĩa đối với người lãnh đạo.

Trang 6
Giáo án môn Tư tưởng Hồ Chí Minh Tạ Văn Sang
tấm gương sống”  Lý luận phải gắn
với thực tiễn.
Xây là xây cái gì? Chống là chống cái
gi?
Phong trào 3 xây ba chống:
- Xây: kế hoạch, tài chính, khoa học kĩ
thuật.
- Chống: tham ô, quan liêu, lãng phí.
Mục đích của xây và chống?
Là sinhh viên chúng ta cần xây cái gì
và chống cái gì?
thói đạo đức giả ở một số cán bộ “ vác mặt làm
quan cách mạng”…
- Nêu gương đạo đức là một nét đẹp của
truyền thống văn hoá phương Đông: “Nói chung thì
các dân tộc phương Đông đều giàu tình cảm, và
đối với họ một tấm gương sống còn có giá trị hơn
một trăm bài diễn văn tuyên truyền”
- Đạo đức cách mạng phải đặc biệt chú
trọng đến “đạo làm gương” Phải chú ý phát hiện,
xây dựng những điển hình người tốt việc tốt trong
mọi lĩnh vực, mọi đối tượng…Người nói:“Người
tốt việc tốt nhiều lắm. Ở đâu cũng có. Ngành nào,
giới nào, địa phương nào, lứa tuổi nào cũng có”
- Xây đi đôi với chống
Trong cuộc sống hàng ngày, những hiện
tượng tốt- xấu, đúng-sai, cái đạo đức và cái vô
thường đen xen nhau, đối chọi nhau thông qua hành

tiễn, trong công việc, trong các mối quan hệ của
Trang 7
Giáo án môn Tư tưởng Hồ Chí Minh Tạ Văn Sang
Là sinh viên, chúng ta phải học tập và
làm theo tư tưởng, tấm gương đạo đức
HCM như thế nào?
mình, phải nhìn thẳng vào mình, không tự lừa dối,
huyễn hoặc; phải thấy rõ cái hay, cái dở, cái xấu,
cái ác của mình để khắc phục; phải kiên trì rèn
luyện, tu dưỡng suốt đời như công việc rửa mặt
hàng ngày
2. Sinh viên học tập và làm theo tư tưởng, tấm
gương đạo đức HCM
a. Học tập và làm theo tư tưởng đạo đức HCM
- Xác định đúng vị trí, vai trò của đạo đức đối
với cá nhân:
- Đạo đức, hiểu tổng quát là toàn bộ những
chuẩn mực, những quy tắc, những quan niệm về các
giá trị thiện, ác, lương tâm, trách nhiệm, danh dự,
hạnh phúc, công bằng được xã hội thừa nhận. Đạo
đức là yếu tố cơ bản của nhân cách tạo nên giá trị
con người.
- HCM quan tâm đến việc giáo dục đạo đức
cho thanh niên từ rất sớm, vì thanh niên là “người
chủ tương lai của nước nhà”
-Thực hành đạo đức trong đời sống hàng
ngày không chỉ có tác dụng tôn vinh, nâng cao giá
trị chính họ mà còn tạo sức mạnh nội sinh, giúp họ
vượt qua khó khăn, thử thách . - Trong xã
hội, mỗi người có công việc, tài năng và vị trí khác

- Thực trạng đạo đức lối sống trong sinh
viên hiện nay
- Học tập và làm theo tấm gương ĐĐ HCM
+ Một là, học trung với nước, hiếu với dân,
suốt đời phấn đấu cho sự nghiệp GPDT, giải phóng
giai cấp, giải phóng con người
+ Hai là, học cần, kiệm, liêm, chính, chí công
vô tư, đời riêng trong sáng, nếp sống giản dị và đức
tính khiêm tốn phi thường
+ Ba là, học đức tin tuyệt đối vào sức mạnh của
nhân dân, kính trọng nhân dân và hết lòng, hết sức
phục vụ nhân dân, luôn nhân ái, vị tha, khoan dung
và nhân hậu với con người.
+ Bốn là, học tấm gương về ý chí và nghị lực
tinh thần to lớn, quyết tâm vượt qua mọi thử thách,
gian nguy để đạt được mục đích cuộc sống.
III. TT HCM về xây dựng con người mới
1. Quan niệm của HCM về con người
a. Con người được nhìn nhận như một chỉnh thể
- HCM xem xét con người như một chỉnh thể
thống nhất về tâm lực, thể lực và các hoạt động của
nó. Con người luôn có xu hướng vươn lên cái
Chân- Thiện- Mỹ.
Xem xét con người trong tính đa dạng: trong
quan hệ xã hội, trong tính cách, khát vọng, phẩm
chất, khả năng, trong hoàn cảnh xuất thân, điều
kiện, làm việc
- HCM xem xét con người trong sự thống nhất
của hai mặt đối lập: thiện và ác, hay và dở, tốt và
xấu, hiền và dữ… bao gồm cả mặt xã hội và mặt

của nhân dân. Nhân dân là người sáng tạo ra mọi
giá trị vật chất và tinh thần.
- Con người vừa là mục tiêu, vừa là động lực
của cách mạng, phải coi trọng, chăm sóc, phát
huy nhân tố con người.
+ Con người là mục tiêu của CM.
Mục tiêu của một cuộc cách mạng triệt để:
đích cuối cùng là để giải phóng con người, đem lại
tự do hạnh phúc cho con người.
Mọi chủ trương, đường lối, chính sách
đều phải xuất phát từ nhu cầu, nguyện vọng
chính đáng của con người.
+Con người là động lực của cách mạng.
Không phải mọi con người đều trở thành
động lực mà phải là những người được thức tỉnh,
giác ngộ, giáo dục, định hướng và tổ chức.
Con người là động lực chỉ có thể thực hiện
được khi hoạt động có tổ chức, có lãnh đạo của
Đảng cộng sản.
+ Phải thấy mối quan hệ biện chứng giữa
con người mục tiêu và con người động lực. Chăm
lo cho con người mục tiêu tốt bao nhiêu thì sẽ phát
huy con người động lực tốt bấy nhiêu. Ngược lại,
tăng cường được sức mạnh của con người động lực
thì sẽ nhanh chóng đạt được mục tiêu cách mạng
b. QĐ của HCM về chiến lược “trồng người”
- Trồng người là yêu cầu khách quan, vừa
cấp bách, vừa lâu dài của cách mạng
“Muốn xây dựng CNXH, trước hết cần có
những con người XHCN”.

nhận.
- TT HCM về con người mới có giá trị lý luận và thực tiễn rất quan trọng:
+ Về lý luận: có nội dung sâu sắc và mới mẻ, có ý nghĩa rất quan trọng đối với sự nghiệp
GD, ĐT con người Việt Nam. Trên cơ sở quan triệt quan điểm GD đạo lý để làm người, coi con
người là vốn quý nhất, chăm lo hạnh phúc của con người là mục tiêu phấn đấu cao nhất của chế
độ ta, con người vừa là mục tiêu, vừa là động lực của sự nghiệp cách mạng XHCN. Đảng ta xác
định GD và ĐT là quốc sách hàng đầu.
+ Về thực tiễn: sự phát triển con người đã trở thành tiêu chí ngày càng quan trọng trong
việc xếp hạng các nước trên thế giới. Dưới ánh sáng của TT HCM, Đảng ta nhấn mạnh việc
chăm lo cho hạnh phúc của con người là mục tiêu phấn đấu cao nhất của chế độ ta.
Tư tưởng về văn hóa, đạo đức và xây dựng con người mới là một bộ phận rất quan trọng
trong hệ thống TT HCM. Nghiên cứu và học tập theo tấm gương đạo đức HCM không chỉ đơn
thuần là vấn đề nhận thức, mà còn là trách nhiệm chính trị của các dân tộc, nhằm xây dựng Việt
Nam thành một quốc gia văn minh trong thời kỳ hội nhập quốc tế.
Trang 11