SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM TÌM HIỂU NGHỆ THUẬT MIÊU TẢ TÂM
TRẠNG NHÂN VẬT THÚY KIỀU CỦA
NGUYỄN DU QUA HAI ĐOẠN TRÍCH:

1. Mã Giám Sinh mua Kiều
2. Kiều ở lầu Ngưng Bích

A. Đặt vấn đề:
I.Cở sở lí luận:
Một tác phẩm văn học sống mãi với thời gian và hấp dẫn với người đọc
qua nhiều thế hệ là một tác phẩm có giá trị về nội dung và nghệ thuật. Xét về
giá trị nội dung tư tưởng của một tác phẩm phải đáp ứng được yêu cầu của
thời đại, con người, tác phẩm thể hiện được những ước mơ, nguyện vọng
chính đáng và trong sáng của con người, thông qua đó người đọc nhìn thấy
tác phẩm những giá trị tinh thần mà văn chương đưa lại, chính nhờ chức
năng nhận thức của giáo dục, thẩm mĩ, giao tiếp. Song song với giá trị nội
dung thì hình thức nghệ thuật đã đóng góp rất lớn trong việc thể hiện được
nội dung sáng tác, tư tưởng, chủ đề của tác phẩm, khắc họa sinh động hình
tượng nghệ thuật và góp phần thể hiện tình cảm khát vọng của người sáng
tạo tác phẩm. Vì vậy vấn đề hình thức tác phẩm dừng lại yếu tố ngôn ngữ,
kết cấu và hình tượng cũng như bút pháp của tác giả. Hình thức tác phẩm
độc đáo hay không ngoải yêu cầu chung của vấn đề xây dựng tác phăm, thì
tài năng, phong cách nhà văn quyết định. Xây dựng tác phẩm văn học ở góc

đầy biến cố. Nghệ thuật kể chuyện linh hoạt, tự nhiên, theo diễn biến của sự
việc con người. Song tài năng của Nguyễn Du được khẳng định ở bút pháp
tả cảnh, tả người. Những cảnh và người được miêu tả trong tác phẩm có một
không hai trong lịch sử văn học dân tộc. Đặc biệt khi khai thác đặc điểm bản
chất của sự việc – nhân vật thì cũng là người hơn ai hết khám phá diễn tả rất
hợp lí, sâu sắc và tinh tế đời sống nội tâm của hình tượng nhân vật. Bởi vì
Nguyễn Du biết khám phá mọi tình huống, mọi nhân vật tâm lí, theo cách
diễn biến riêng biệt, không có lần nào giống lần nào. Nói tóm lại chương
trình đưa vào giảng các đoạn trích của Truyện Kiều - Nguyễn Du ở trường
THCS là phù hợp.
B.Giải quyết vấn đề:
1.Những vấn đề cần khám phá và chú ý:
Truyện Kiều là đỉnh cao cùa ngôn ngữ văn học dân tộc. Nguyễn Du là
nhà nghệ sĩ ngôn ngữ bậc thấy. Phong cách ngôn ngữ trong truyện Kiều rất
đa dạng, điều này cũng được bộc lộ phần nào trong các đoạn trích ở SGK.
Khi hướng dẫn học sinh tìm hiểu các đoận thơ, cần hết sức chú ý đến các
sắc thái riêng của ngôn ngữ nghệ thuật ở mỗi đoạn và cả sự biến đổi về
ngôn từ, giọng điệu trong một đoạn. Nhiều nhà nghiên cứu, nhà thơ đã bình
giảng rất kĩ về nhiều chữ nghĩa đặc sắc trong truyện Kiều. Một số chữ từng
là đề tài tranh luận, và đến nay vẫn còn là những cách hiểu khác nhau.
Không cần đi quá sâu vào những điểm tranh luận về chữ nghĩa, nhưng giáo
viên cũng cần biết các ý kiến ấy trong khi đưa ra cách hiểu của SGK. Một
trong những đặc điểm của ngôn ngữ Truyện Kiều là sử dụng rộng rãi cách
nói ước lệ, sử dụng nhiều ẩn dụ, tượng trưng, nhiều điển cố, điển tích. Trong
quan niệm của thơif Trung đại thì đĩều đó chứng tỏ sự uyên bác, điêu luyện
của tác giả. Nhưng với người đọc ngày nay thì đây là một khó khăn, thậm
chí là một rào cản khi tiếp nhận tác phẩm cổ điển - sự ngăn cách không chỉ ở
phạm vi ngôn từ mà còn là cơ tầng văn hóa. Để khắc phục phần nào khó
khăn này của học sinh, nhất thiết phải lưu ý các em đọc kĩ các chú thích và
đọc nhiều lần đoạn thơ được học.

viẹc thể hiện đời sống nội tâm cùa nhân vật và sự thông cảm, đồng cảm của
Nguyễn Du đối với hình tượng Kiều. Vì thế giáo viên cần xác định những
nội dung cụ thể để hướng cho học sinh cảm thụ được nhân vật trong tác
phẩm.
1. Đặt nó trong mối quan hệ nội dung: Đồng thời hoàn cảnh, tình thế chi
phối, ảnh hưởng đến nội tâm của nhân vật.
2. Khi tìm hiểu nhân vật, phân tích làm sao cho vẽ đẹp hình thức bừng
sáng ẩn ý bên trong. Đó là những yếu tố nghệ thuật mà nhà văn miêu
tả nhân vật.
3. Làm sống dậy hình tượng nghệ thuật, giúp học sin như chứng kiến,
thâm nhập trong đó, có thể cảm nhận và hiểu dược con người ,cảnh vật
trong tác phẩm.
4. Cho thấy được nổi lòng, thái độ của tác giả đặt sau cách dùng từ, miêu
tả và các biện pháp nghệ thuật khác.
5. Cái nhìn của nhà văn đã phát hiện và diễn tả đời sống nội tâm, tâm lý
của nhan vật.
Đối với Truyện Kiều dạy cho học sinh : Truyện Kiều đã khắc họa thành
công hình tượng Kiều người con gái có tài, có sắc nhưng số phận đầy bi
thảm. Trong đoạn trường 15 năm lưu lạc, Kiều từ bất hạnh này đến bất hạnh
khác. Qua hai đoạn trích ( Mã Giám Sinh mua Kiều - Kiều ở làu Ngưng
Bích ) dẫ thể hiện thành công vềthủ pháp nghệ thuật miêu tả tâm trạng của
Nguyễn Du. Ông để cho nhân vật tự bộc lộ cản xúc của mình. Ta cũng biết
rằng mỗi tình huống khác nhau thì sắc thái cám xúc những nết tâm trạng
cũng khác nhau: Ví du Kiềi trong đoạn “ Mã Giám Sinh mua kiều’’đau đớn
tột độ cho nên tác giả để cho nàng là hiện thân của nổi khổ đau câm lặng.
Hoặc “ Kiều ở lầu Ngưng Bích “ lại diễn đạt khác, khác ở ý tưởng. Kiều đau
đớn xót xa với cảnh buồn đau. Vì vậy, Nguyễn Du mượn bút pháp cảnh ngụ
tình, để miêu tả. Mỗi cảnh vật hiện lênlà nổi buồn đau của Kiều.
Từ đó khi dạy hai đoạn trích “ Mã Giám Sinh mua Kiều” và “ Kiều ở lầu
Ngưng Bích “giáo viên hướng dẫn cho học sinh hiểu khái quát yếu tố nghệ

yêu tố hình tượng nghệ thuật là yếu tố quan trọng nhất của tác phẩm. Nhờ
hình tượng mà nhà văn gởi gắm nhận thức tư tưởng ,tình cảm, khát vọng và
ước mơ, nhữnh quan điểm vềthaamr mỹ đối với xã hội nhất định. Nguyễn
Du với tác phẩm Truyện Kiều cũng vậy- ngoài giá trị hiện thực sâu sắc thì
tác phẩm còn mang giá trị nhân văn cao cả. Tác phẩm là lời tố cáo đanh thép
về vã hội phong kiến Việt Nam ở thế kỷ XVIII. Thời đại Nguyễn Du giống
như tia nắng cuối chiều. Đây là thời đại suy tàn. một xã hội mà quan lại, tay
sai buôn thịt bán người, thế lực của đồng tiền….đã trói buộc con người
lương thiện.
II Biện pháp thực hiện:
Từ những căn cứ trên giáo viên hướnh dẫn cho học sinh tìm hiểu hình
tượng Kiều qua hai đoạn trích : Mã Giám Sinh mua Kiều”, “ kiều ở lầu
Ngưng Bích” Ngữ Văn 9- tập 1. Có nhiều biện pháp để thực hiện tìm hiểu
miêu tả tâm trạng Kiều. Những biện pháp này được cần phối hợp, hợp lý,
linh hoạt. Cụ thể;
1. Củng cố ôn tập kiến thức đâ học vạ kiền thức trước đó qua các đoạn
trích; Chị em Thúy Kiều…. ôn lại tóm tắt tác phẩm…. Kiều trải qua nhiều
đoạn trường, tình huống éo le, Kiều có tâm trạng khác biệt.
2. Tìm hiểu xuất xứ đoạn trích đã học. Chủ yếu tìm hiểu đoạn đời và
tâm trạng trước đó.Trước khi phân tích mỗi đoạn cần giúp cho học sinh nắm
được vị trí đoạn thơ trích trong tác phẩm. Việc này chẳng những cần thiết
cho sự tìm hiểu đoạn trích mà còn giúp cho học sinh nắm vững cốt truyện.
Các đoạn giảng dược sắp xếp theo trình tự trước sau trong tác phẩm, riêng
đoạn “ Mã Giám Sinh mua Kiều” trước đây xếp vào loại bài độc thêm nên
có sự đảo , có liên quan trực tiếp đến đoạn trích, cũng cần nhắc lại để học
sinh nắm được,từ đó mới có thể hiểu đúng các chi tiết của đoạn trích ( ví dụ:
Tình cảm của Kiều ở nhà bà Tú Bà trước khi đưa ra lầu Ngưng Bích, những
sự kiện về mối quan hệ giữa Thúc Sinh, Thúy Kiều, Hoạn Thư liên quan đến
màn báo ân, báo oán ).
3. Yêu cầu học sinh đọc diễn cảm đoạn trích hoặc diễn xuôi đoạn trích.

đất càng bao la thì con người càng cô đơn, bẽ bàng; Cảnh đẹp nhưng lòng
người buồn vô hạn. Để cho nhân vật đối diện với thời gian, với không gian “
Chân mây, cửa biển, thuyền, ngọn cỏ, ngọn nước, hoa trôi, bèo dạt…” Tất
cả các chi tiết ấy vừa thực vừa ảo ảnh, là sắp tàn; Mỗi cảnh là một nỗi buồn
thê lương.
-Giáo viên có thể dựng lại hình ảnh, cảnh tượng giúp học sinh thâm
nhập vào hình tượng tác phẩm, như sống, như chứng kiến sự việc, sự vật,
tâm trạng con người Kiều qua đoạn trích Mã Giám Sinh mua Kiều.
-Đọc diễn cảm để bình, vừa đọc vừa suy nghĩ, vừa đọc vừa tưởng tượng
vừa suy nghĩ làm được như vậy thì việc cảm thụ của bài văn rất thuận lợi.
Khi phân tích các em có thể phát hiện được những nét độc đáo, rung cảm,
cảm thụ sâu sắc hơn được thể hiện rõ nét nội tâm nhân vật qua các câu thơ
có nhạc đệm như phần đầu Kiều ở lầu Ngưng Bích.
- Hoặc diễn xuôi những đoạn thơ Mã Giám Sinh mua Kiều. Từ “ Nỗi
mình….như mai” hiểu thêm tâm trạng của Kiều.
-Một phương pháp điển hình trong nghệ thuật khắc họa tâm trạng nhân
vật Kiều là: Đặt nhân vật vào hoàn cảnh điển hình, Kiều là nhân vật được
khắc họa đạt nhất trong bút pháp đó.
Mã Giám Sinh mua Kiều, nhân vật Kiều với tâm trạng đau xót, đặt trong
hoàn cảnh Kiều hoàn toàn tự nguyện bán mình cứu cha và em.
-Kiều ở lầu Ngưng Bích tâm trạng Kiều đau buồn vì không giữ lời thề với
Kim Trọng. Bị lừa đưa về lầu xanh mất trinh với Mã Giám Sinh… Sau đó
giáo viên chốt lại mạch cảm xúc: Toàn bộ đoạn thơ là bức tranh tâm trạng
nhiều vẻ của nàng Kiều trong những tháng ngày sống ở lầu Ngưng Bích-
khi thì cô đơn, buồn tủi, lúc thì nhớ nhung đau xót, lúc thì buồn bả lo sợ, hãi
hùng… được Nguyễn Du miêu tả hết sức tinh tế, chính xác.
Nguyễn Du - một tấm lòng thương đời, thương người vô hạn. Ông như
nhập vào nhân vật cho nên mới miêu tả những vần thơ thống thiết; Nêu được
suy nghĩ trăn trở, những cảm xúc, tâm trạng trước hoàn cảnh éo le này.
Tài năng của Nguyễn Du trong việc diễn tả tâm trạng nhân vật phong

ĐƯỢC
59 73% 0% 27% 0%

? Lời độc thoại “ Buồn trông” Lặp đi lặp lại trong đoạn thơ này, theo
em có tác dụng gì trong các tác dụng sau đây:
A. Diễn tả nỗi buồn chồng chéo kéo dài.
B. Gợi day dứt về nỗi bất hạnh trong tâm hồn con người.
C. Tạo thành ca khúc nội tâm có sức vang vọng trong lòng người đọc.
D. Cả A, B, C.

SỐ HỌC
SINH
ĐÚNG SAI CHẤP NHẬN
ĐƯỢC
KHÔNG TRẢ LỜI
ĐƯỢC
59 82% 0% 18% 0%
? Khi Kiều chấp nhận đem mình ra làm một món hàng để Mã Giám
Sinh mua. Trong cảnh ngộ ấy, hình ảnh Kiều hiện lên chân thực, cụ thể, sinh
động. Em hình dung dáng vẻ, tâm trạng Kiều như thế nào qua đoạn thơ:
Nỗi mình thêm tức nỗi nhà
……………………………
Nét buồn như cúc, điệu gầy như mai

Số học sinh Đúng Sai Chấp nhận
được
Không trả
lời được
59 77% O% 23% O%


Loại không đáng thờ là loại chỉ chuyên chú ở văn chương.Loại đáng thờ là
loại chuyên chú ở con người” .
Trên đây là một vài suy nghĩ tìm hiểu nghệ thuật miêu tả tâm trạng
nhân vật Kiều của Nguyễn Du qua đoạn trích đã được học trong chương
trình Ngữ Văn - Lớp 9, mà nhiêu năm tôi tích lũy được. Tuy nhiên đây chỉ là
suy nghĩ và việc làm của bản thân, nhất định còn hạn chế và thiếu sót. Tôi
mong được các đồng chí đồng nghiệp chân thành góp ý để giúp tôi phấn đấu
tốt hơn trong công việc giảng dạy Ngữ Văn của mình.
Xin chân thành cảm ơn!
Lệ Ninh, ngày 21 tháng 05 năm 2007
Người viết

Phạm Thị Hồng Vin