1

TRƯỜNG ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ
TIỂU LUẬN
THẤT BẠI TRONG QUẢN LÝ TÀI NGUYÊN
THIÊN NHIÊN CỦA NIGERIA VÀ BÀI HỌC
CHO VIỆT NAM
Tập thể tác giả: Nhóm 1 - Lớp 2 Cao học Quản lý Kinh tế K19
Hướng dẫn: TS.Phạm Thị Hồng Điệp Hà Nội, tháng 04 năm 2012
2 DANH SÁCH NHÓM 1
STT HỌ VÀ TÊN NGÀY SINH
1 Trần Ngọc Bách 29/08/1981
2 Nguyễn Lan Hương 10/09/1985
3 Hồ Thị Thu Hằng 16/08/1968
4 Luyện Bá Thiêm 24/10/1982

Nigeria nằm ở tây Phi trên Vịnh Guinea và có tổng diện tích 923.768 km
2

(356.669 sq mi), là quốc gia lớn thứ 32 trên thế giới (sau Tanzania). Nó có chung 4.047
km (2.515 mi) đường biên giới với Benin (773 km), Niger (1.497 km), Chad (87 km),
Cameroon (1690 km), và có một đường bờ biển ít nhất 853 km. Điểm cao nhất Nigeria
là Chappal Waddi với độ cao 2.419 m (7.936 ft). Địa hình mấp mô trong vùng cao
nguyên sa thạch ở phía Bắc, thoải dần về phía vùng đồng bằng thuộc lưu vực sông Niger
và sông Benue ở phía Nam và vùng chậu quanh hồ Chad. Vùng bờ biển đầy cát. Vùng
châu thổ sông Niger được bao quanh bởi các khu rừng sú vẹt. Khí hậu tương đối đa dạng:
miền Nam chịu ảnh hưởng khí hậu xích đạo nóng và ẩm; miền Trung chịu ảnh hưởng khí
hậu nhiệt đới, miến Bắc chịu ảnh hường khí hậu hoang mạc khô và nóng.
Nigeria là quốc gia đông dân nhất châu Phi với trên 200 nhóm dân tộc khác nhau
cùng chung sống và sử dụng ngôn ngữ riêng. Phía Nam là vùng đất nhộn nhịp nhất của
đất nước, nơi tập trung phần lớn số dân đô thị. Các sông chính là Niger (4.200 km),
và Benue (1.083 km) hội tụ rồi đổ vào đồng bằng sông Niger, một trong những đồng
bằng lớn nhất thế giới và tạo nên một vùng rừng ngập mặn Trung Phi rộng lớn.
Kinh tế nông nghiệp chậm phát triển, nền kinh tế phụ thuộc nhiều vào nguồn thu
nhập từ dầu mỏ. Cơ cấu công nghiệp bị xáo trộn do bất ổn về chính trị phát sinh từ cuộc
khủng hoảng giá dầu mỏ. Sản phẩm công nghiệp: Dầu thô, sản phẩm khai mỏ (than đá
thiếc, columbit), bông vải, lạc, dầu cọ, gỗ, cao su, hàng da (thuộc và chưa thuộc), hàng
dệt, giày dép, xi măng và các vật liệu xây dựng khác, thép, gốm sứ, phân bón, hóa chất,
4

thực phẩm. Sản phẩm nông nghiệp: Ca cao, dầu cọ, ngô, lạc, gạo, lúa miến, kê, sắn, khoai
mỡ, cao su, bò, cừu, dê, lợn, gỗ, cá.
Nigeria rất giàu tài nguyên thiên nhiên như: thiếc, columbit (khoáng vật màu đen,
ánh á kim, khoáng quặng chủ yếu của nguyên tố niobi), quặng sắt, chì, kẽm, than đá, đá
vôi, đặc biệt là dầu mỏ và khí tự nhiên, cho thấy Nigeria là một nước giàu có về tài
nguyên thiên nhiên thuận lợi cho phát triển ngành công nghiệp, khai thác khoáng sản và

Nigeria đứng thứ 10 trong 15 nước dự trữ dầu thô nhiều nhất thế giới (số liệu của
Mỹ công bố năm 2011).
- Trữ lượng dầu: 37,2 tỷ thùng
- Chiếm tỷ lệ trong tổng lượng dự trữ toàn cầu: 2,53%
- Tổng sản lượng: 2,46 triệu thùng
- Lượng tiêu thụ: 279.000 thùng
- Xuất khẩu sang Mỹ: 529.000 triệu thùng (Tháng 9/2011)
Ngoài ra Nigeria là nước có tài nguyên, vàng, than đá và khoáng sản dồi dào, sản
lượng điện mà Nigeria sản xuất ra cũng là một thế mạnh.
Điện năng (2005)

Sản lượng 19,060,000,000 kWh
Sản lượng bình quân đầu người 141 kWh
Tiêu thụ 17,710,000,000 kWh
Tiêu thụ bình quân đầu người 131 kWh
Xuất khẩu 20,000,000 kWh
Bảng 2: Sản lượng điện Nigeria sản xuất (2005).
(Nguồn : "Sổ tay các nước trên thế giới" Tác giả : TS ngữ văn Nguyễn Văn
Dương)

1.3. Quản lý tài nguyên thiên nhiên tại Nigeria
Nếu quản lý tốt, khai thác khoáng sản có thể mang lại nguồn thu lớn cho ngân
sách nhà nước, phục vụ các mục tiêu phát triển kinh tế xã hội của quốc gia. Ngược lại,
khi quản lý kém, khoáng sản lại là lĩnh vực gây ra nhiều hệ lụy như thất thu ngân sách,
tham nhũng, đói nghèo, xung đột và bất ổn xã hội.
Nigeria chủ yếu xuất khẩu dầu thô, trong năm 2010, Nigeria đã xuất khẩu khoảng
2,2 triệu thùng dầu/ngày và 1,8 triệu thùng dầu thô/ngày. Nigeria là một nhà cung cấp
dầu quan trọng của Hoa Kỳ. Hơn 40% sản lượng dầu mỏ của nước này (980,000 thùng
6


7

(từng dưới trướng cựu phó tổng thống Mỹ Dick Cheney) có tên ba cựu quốc trưởng Liên
bang Nigeria là tướng Babangida, tướng Abubakar Abdulsalami và tướng Sani Abacha
(quá cố).
Nigeria không chỉ dồi dào dầu hỏa mà các khoáng sản khác, kể cả vàng, nhưng lại
nghèo. Bởi thế, Nigeria hiện nay đang trong cơn sốt kêu gọi đầu tư khai thác khoáng sản
trong đó các công ty Trung Quốc là những “thượng khách mới”.
Hai mươi năm nữa, Nigeria sẽ cạn kiệt dầu mỏ, nếu tính trên sản lượng ngày nay
còn nếu tăng tốc khai thác để đẩy nhanh GDP, sẽ càng sớm cạn kiệt. Các tài nguyên khác
nay cũng đã vào cuộc đua cho nước ngoài khai thác. Đây là những yếu tố của một nền
kinh tế gọi là “thứ nhất”, tức khai thác tài nguyên thiên nhiên. Đây cũng là những yếu tố
của một nền kinh tế mà mấy thế kỷ trước gọi là “thuộc địa”.
1.4. Thất bại trong quản lý tài nguyên ở Nigeria
Giới thượng lưu Nigeria càng giàu lên thì càng tranh giành nhau dữ dội, trong 47
năm độc lập, Nigeria đã có 1 triệu người chết vì nội chiến, 30 năm dưới chế độ quân quản
và 6 cuộc đảo chính. Nigeria là nước xuất khẩu dầu mỏ lớn nhất châu Phi nhưng hai phần
ba trong số 135 triệu dân nước này vẫn nghèo khổ, một phần ba thất học, 40% không có
nước sạch và điện. Cái giá về môi trường cũng đáng kể: trong 50 năm qua đã có 1,5 triệu
tấn dầu tràn ra biển và khu vực đồng bằng Niger trở thành nơi ô nhiễm nhất thế giới. Bất
mãn với giới thượng lưu cầm quyền, người dân Nigeria đã tham gia nhiều nhóm vũ trang
chống chính phủ, chống lại ngành công nghiệp dầu mỏ, đông đảo nhất là Mặt trận Giải
phóng đồng bằng Niger (MEND).
* Nạn đói
Trong những năm gần đây nền kinh tế Nigeria đang tăng trưởng, vươn lên trở
thành nền kinh tế lớn thứ hai châu lục. Tuy nhiên Chính phủ Nigeria cho biết tỷ lệ đói
nghèo tiếp tục gia tăng và nạn đói đang đe doạ đất nước này. Đây chính là nghịch lý đe
doạ sự tăng trưởng thiếu bền vững ở quốc gia sản xuất dầu mỏ số 1 châu Phi.
8



Năm 2010, nồng độ chì cao đã khiến ít nhất 400 trẻ em chết vì nhiễm độc chì cấp
tính, hàng ngàn người bị ốm và số lượng ca sảy thai tăng vọt. Trong những tuần gần đây,
một đợt bùng phát nhiễm độc chì liên quan đến khai thác vàng bất hợp pháp đã giết chết
hơn 160 người ở Nigeria, hơn 100 trong số đó là trẻ em dưới 5 tuổi. Vấn đề khủng hoảng
sức khỏe do ô nhiễm môi trường vẫn đang hoành hành tại Nigeria. Theo trung tâm kiểm
soát dịch bệnh địa phương, rất nhiều làng khác cũng cần phải làm sạch môi trường và
điều trị y tế cho trẻ em bị bệnh. Chính quyền tiểu bang Zamfara đã có lệnh cấm khai thác
vàng trái phép và thực hiện các biện pháp làm sạch làng bị ô nhiễm.
- Ô nhiễm dầu nghiêm trọng
10 Một người dân Ogoniland, đồng bằng Niger, lấy nước từ nguồn đã bị ô nhiễm dầu - Ảnh: AFP

Theo các báo cáo gần đây, các chuyên gia Liên Hiệp Quốc phát hiện dầu lan rộng
và ảnh hưởng rất nghiêm trọng ở đồng bằng Niger nhiều năm qua. Sinh kế và nguồn thực
phẩm của người dân đồng bằng Niger đã bị hủy diệt. Nguồn nước sinh hoạt ở 10 cộng
đồng đã nhiễm hydrocarbon nặng và chất ô nhiễm xâm nhập sâu đến 5m dưới nước. Có
nơi nhiễm chất gây ung thư cao đến 900 lần so với tiêu chuẩn của Tổ chức Y tế thế giới.
* Tham nhũng, xung đột và bất ổn xã hội

Năm 2004, một quan chức Nigeria tổng kết: tham nhũng và quản lý tồi đã nuốt
mất 40% tổng số 20 tỉ USD thu nhập từ dầu hỏa hằng năm của Nigeria. Cách nay hai
năm, tỉ lệ thu nhập dầu hỏa bị “ăn” lên đến 70% .Nếu so với số tiền mà các hãng dầu
11

đóng cho Chính phủ Nigeria, năm 2002 đóng 17 tỉ USD, thì 7 tỉ USD tham nhũng từ dầu
hỏa mỗi năm khá khớp với con số từ 40-70% của tổng thu dầu hỏa hằng năm, và 50 năm
là xấp xỉ 400 tỉ USD.

điều kiện sống của dân địa phương tồi tệ hơn.
Khai thác mỏ luôn là một hoạt động có nguy cơ gây ô nhiễm do không được tận
tâm quản lý. Thế cho nên chưa đầy hai tuần sau khi kể từ ngày khai thác, ở miền bắc tiểu
bang Zamfara, 163 người dân, trong đó có đến 111 trẻ em, chết vì ngộ độc chì lan tỏa
trong nước, đất cát
Tại làng Dareta, bang Zamfara, Nigeria, khai thác vàng trái phép một cách bừa bãi
gây ô nhiễm nặng và nhiễm độc chì, khiến cho hàng trăm người, đặc biệt là trẻ em, đau
ốm và tử vong.
- Nợ nước ngoài cao và phụ thuộc do hầu hết các công ty khai thác khoáng
sản đều là công ty nước ngoài.
- Bất ổn xã hội giữa các đảng phái và tôn giáo khiến cho đất nước này luôn xảy
ra bạo động là nguyên nhân kìm hãm phát triển kinh tế. Nigeria - một thuộc địa cũ của
Anh đã giành được độc lập từ năm 1960, nằm ở bờ biển phía Tây của lục địa Châu Phi.
Đây cũng là một nước đông dân nhất Châu Phi. Dân số ở nước này chia thành hai nhóm
tôn giáo và sắc tộc khác nhau dẫn đến tình trạng luôn có các xung đột về tôn giáo, khu
vực và sắc tộc. Mặc dù Nigeria có một nền kinh tế cơ bản dựa trên sản xuất nông nghiệp,
trong suốt những năm 1970 và 1980 họ đã tạo ra những thay đổi lớn. Hiện nay 90% kim
ngạch xuất khẩu của nước này là từ xuất khẩu dầu. "Một sự kết hợp của việc giảm giá
dầu, các chương trình công nghiệp hoá quá lớn, không chú ý đến phát triển nông nghiệp,
vay mượn nước ngoài quá lớn, và suy sụp về kinh tế, quản lý tồi trong suốt các thập kỷ
này đã làm cho nền kinh tế Nigeria trải qua một giai đoạn suy thoái và giảm sút kinh tế
kéo dài". Việc xao lãng phát triển khu vực nông nghiệp và chú trọng đến các ngành công
nghiệp cũng dẫn đến một sự di chuyển lớn dân cư từ các vùng nông thôn tới các trung
tâm đô thị, gây ra vấn đề lớn là tỷ lệ thất nghiệp cao ở các khu đô thị.

II. Bài học kinh nghiệm cho Việt Nam
1. Hạn chế xuất thô
Tài nguyên của Việt Nam đang bị khai thác bừa bãi, lãng phí và chủ yếu để xuất
khẩu thô. Hiện Việt Nam vẫn chưa có chiến lược dự trữ tài nguyên cho nhu cầu phát triển
13

14

thường có giá trị rất lớn và được che giấu dưới nhiều hình thức tinh vi. Ở nước ta, những
vụ xà xẻo đất công đã bị phát hiện có thể minh chứng cho nhận định này.
Đáng tiếc là số vụ tham nhũng tài nguyên bị phát hiện và xử lý vẫn còn quá ít so
với thực tế. Bên cạnh đó, việc xử lý có phần nương nhẹ đối với tội phạm tham nhũng tài
nguyên đã không đủ sức để răn đe, ngăn ngừa loại tội phạm nguy hiểm này. Một điều bất
hợp lý là trong khi pháp luật xác định rõ “đất đai thuộc sở hữu toàn dân” nhưng quyền
quyết định lại nằm gọn trong tay một nhóm người nhân danh Nhà nước.
Mối nguy hại của hành vi tham nhũng tài nguyên không chỉ nằm ở chỗ nó làm thất
thoát tài sản quốc gia mà còn ở chỗ nó tạo ra một nhóm người “ăn trên, ngồi trốc”, sống
phè phỡn trên khối tài sản phi pháp khổng lồ. Trong số những người này, một bộ phận
nảy sinh lòng tham nên đã bất chấp luật pháp, tìm cách vơ vét vô tội vạ cho “bầu đoàn thê
tử, họ hàng thân thích”, đến nỗi cụm từ “chia chác”, “xà xẻo”, “ăn chặn”, “hợp thức hóa”
đất công đã trở nên rất phổ biến trên các phương tiện thông tin đại chúng. Đất nước sẽ ra
sao khi nhóm người này với tiềm lực kinh tế trong tay sẽ nắm quyền chi phối hoặc gây
ảnh hưởng tác động đến những quyết định quan trọng đối với nền kinh tế của đất nước?
Mặt khác, nạn tham nhũng tài nguyên sẽ tạo nên tình trạng bất bình đẳng nghiêm
trọng trong đời sống kinh tế- xã hội và làm xói mòn niềm tin của dân chúng đối với các
chủ trương, chính sách của Đảng và Nhà nước.
Bài học đau thương từ một số quốc gia như Nigeria đã cho thấy: Sẽ còn nguy hại
hơn nữa khi chỉ vì những lợi ích cục bộ trước mắt, mà các cơ quan công quyền lại tạo
điều kiện cho các tập đoàn nước ngoài vào khai thác tài nguyên ở những vị trí trọng yếu
của đất nước. Tình trạng này không chỉ dẫn đến nguy cơ làm xáo trộn đời sống kinh tế,
văn hóa, xã hội, phá hủy sự cân bằng sinh thái mà còn có thể dẫn đến nguy cơ về an ninh
quốc phòng.
Như vậy, có thể khẳng định tham nhũng tài nguyên dưới mọi hình thức đều có thể
gây nên những tác hại nghiêm trọng không chỉ trước mắt mà còn về lâu dài cho cả dân
tộc. Vì vậy, diệt trừ nạn tham nhũng tài nguyên là một yêu cầu cấp bách đòi hỏi sự quyết
tâm của cả hệ thống chính trị và toàn dân.

3. Cam kết môi trường
Việc hội nhập toàn cầu ngày càng sâu rộng tạo ra những cơ hội lớn cũng như
những thách thức đáng kể cho Việt Nam trong công cuộc phát triển đất nước. Những ảnh
hưởng (tiêu cực lẫn tích cực) xuất phát từ yếu tố nội tại cũng như yếu tố bên ngoài đã và
16

đang tác động mạnh mẽ tới Việt Nam trong chiến lược quản lý và sử dụng nguồn tài
nguyên thiên nhiên nói chung và môi trường nói riêng vốn đã có nhiều bất cập.
Việt Nam cần xây dựng và áp dụng các chính sách cũng như thể chế tốt hơn về
quản lý tài nguyên môi trường cho các vùng dễ bị ảnh hưởng nhằm giảm thiểu cũng như
loại bỏ những rủi ro mang lại.
Nhìn ra bên ngoài, chúng ta sẽ không khỏi chạnh lòng khi thấy những đất nước
vốn rất nghèo nàn về tài nguyên như Nhật Bản, Hàn Quốc, Singapore,…đã có những
bước nhảy thần kỳ khiến thế giới phải nể phục, trong khi một đất nước vốn tự hào là với
“rừng vàng, biển bạc” như Việt Nam lại cứ phải loay hoay trong cuộc chiến “xóa đói,
giảm nghèo”.
Thực tế này đòi hỏi chúng ta phải có một cái nhìn nghiêm túc và khoa học về vấn
đề đặt ra: Nguồn tài nguyên, môi trường của chúng ta đang được sử dụng như thế nào
trong phát triển kinh tế?
Tài nguyên, môi trường là một dạng của cải đặc biệt, không cần phải sản xuất mà
chỉ cần khai thác cũng có thể sử dụng được. Mặt khác, tài nguyên môi trường là của cải
chung, là tài sản thuộc sở hữu toàn dân.
Vì vậy, Nhà nước cần cam kết và phải đảm bảo sự công bằng, minh bạch, hợp lý
trong việc quản lý, khai thác và sử dụng tài nguyên môi trường; không ai có thể tự cho
mình đặc quyền, đặc lợi đối với tài nguyên, môi trường đất nước.
4. Sử dụng nguồn thu hiệu quả
Trong khi vẫn tiếp tục xuất khẩu than với mức giá được nhiều chuyên gia kinh tế
cho là thấp, thì Tập đoàn TKV cùng một số tập đoàn, tổng công ty khác như Tập đoàn
Điện lực, Tổng công ty Thép lại xây dựng đề án nhập khẩu than để từ năm 2012 trở đi,
nhập khẩu than với số lượng ngày càng lớn. Đây là một thực tế luẩn quẩn trong chiến

Một mặt, tình trạng khai thác tài nguyên bừa bãi theo kiểu “mạnh ai nấy làm”,
thậm chí dưới sự “bảo kê” của chính quyền địa phương đang góp phần tàn phá nguồn của
cải mà các thế hệ cha, ông, tổ tiên chúng ta phải hi sinh không biết bao xương máu mới
gìn giữ và để lại cho chúng ta cũng như con cháu sau này.
Mặt khác, lối “tư duy nhiệm kỳ” cộng với tư tưởng “bóc ngắn cắn dài” dẫn đến
tình trạng khai thác, sử dụng tài nguyên một cách bừa bãi, thiếu khoa học đang có nguy
cơ để lại những hệ lụy không dễ gì khắc phục được cho các thế hệ mai sau.
18

Để sử dụng nguồn tài nguyên một cách có hiệu quả vào phát triển kinh tế bền
vững; đồng thời đảm bảo quyền thụ hưởng bình đẳng của mọi người dân đối với những
lợi ích do nguồn tài nguyên mang lại, một trong những giải pháp hàng đầu là cần phải sử
dụng tài nguyên có hiệu quả, có như vậy mới không làm thất thoát tài nguyên, thúc đẩy
nền kinh tế của đất nước phát triển mạnh dụa trên nguồn tài nguyên của nước ta ./.