Hoàng văn Tứ Trờng Tiểu học Bắc Phú
Phần mở đầu
I/Lý do chọn đề tài:
1-Vị trí môn toán ở tiểu học.
ở tiểu học môn toán có vị trí rất quan trọng, nó chiếm thời lợng giờ học
rất lớn trong chơng trình môn học.Cùng với các môn học khác, môn toán góp
phần đắc lực vào việc hình thành và phát triển những cơ sở ban đầu rất quan
trọng của nhân cách trẻ em.Ngoài ra môn toán còn góp phần trong việc rèn
luyện phơng pháp suy nghĩ , suy luận , giải quyết vấn đề có căn cứ khoa học
một cách toàn diện chính xác . Môn toán có nhiều tác dụng trong việc rèn trí
thông minh , t duy độc lập , linh hoạt , sáng tạo nhanh nhạy trong việc hình
thành , rèn luyện nề nếp, phong cách làm việc khoa học của trẻ em. Nói rộng
ra nó rất cần thiết cho mọi hoạt động của con ngời và góp phần giáo dục ý trí
và những đức tính cần cù nhẫn nại ý chí vợt khó khăn.
xuất phát từ vị trí môn toán ở tiểu học nên việc nâng cao hiệu quả của
việc dạy và học môn toán là một yêu cầu bức xúc hiện nay.
2- Vị trí của hình học trong chơng trình môn toán ở tiểu học
Trong chơng trình môn Toán ở Tiểu học, nội dung các yếu tố hình học có
thể chia thành 3 loại:
2.1. Các nội dung Hình học thuần tuý gồm các kiến thức, kĩ năng hình
học chuẩn bị cho việc học Hình học ở trung học cơ sở nh nhận dạng, phân biệt
hình, mô tả, biểu diễn hình: vẽ hình, tạo hình (cắt, ghép, xếp hình. . .), biến đổi
hình (tạo ra các hình có cùng diện tích).
2.2. Các nội dung hình học đo lờng, trong đó phần cốt lõi chính là tính
toán với các số đo đại lợng hình học nh chu vi, diện tích, thể tích.
2.3. Nội dung giải toán có lời văn, trong đó sự kết hợp giữa hình học, số
học và đo lờng nhằm tạo ra các tình huống để vận dụng các kiến thức đã học
theo yêu cầu của việc tập dợt phơng pháp giải toán, đồng thời giúp các em học
sinh (nhất là ở lớp 5) làm quen dần với phơng pháp suy diễn.
Các bài toán có nội dung hình học ở lớp 5 giữ vai trò rất quan trọng. Khi
giải các bài toán này học sinh phải biết vận dụng tổng hợp nhiều kiến thức và

- Giúp học sinh tập trung vận dụng các kiến thức toán học vào cuộc sống.
- Rèn luyện cho học sinh những thói quen và đức tính tốt của một ngời lao
động mới nh: ý chí tự lực vợt khó, tính cẩn thân, chu đáo, cụ thể, làm việc có kế
hoạch, có kiểm tra kết quả cuối cùng, từng bớc hình thành và rèn luyện thói
quen, khả năng suy nghĩ độc lập, linh hoạt, khắc phục cách suy nghĩ máy móc,
rập khuôn, xây dựng lòng ham thích tìm tòi, sáng tạo, . . .
Với mong muốn đợc góp phần nâng cao chất lợng dạy giải toán lời văn có
nội dung hình học nói riêng và chất lợng dạy học môn Toán nói chung, tôi xin
trình bày Một số phơng pháp hớng dẫn học sinh giải toán lời văn có nội
dung hình học ở lớp 5.
II/ Mục đích nghiên cứu
1- Nhằm tìm hiểu nội dung , phơng pháp dạy toán lời văn có nội dung hình
học ở lớp 5.
Sáng kiến kinh nghiệm
Đề tài: Một số phơng pháp hớng dẫn học sinh
giải toán lời văn có nội dung hình học ở lớp 5
2
Hoàng văn Tứ Trờng Tiểu học Bắc Phú
2- Tìm ra những khó khăn , sai sót mà giáo viên và học sinh thờng mắc phải
khi dạy và học hình học ở tiểu học để khắc phục và góp phần nâng cao
chất lợng dạy và học hình học trong môn toán.
III/ đối t ợng và phạm vi nghiên cứu
1.Đối tợng nghiên cứu : Dạy học nội dung hình học ở lớp 5.
2.Phạm vi nghiên cứu: Phơng pháp hớng dẫn học sinh giải toán lời văn có nội
dung hình học ở lớp 5.
IV/ph ơng pháp nghiên cứu
1Phơng pháp nghiên cứu tài liệu.
+ Đọc tài liệu , giáo trình có liên quan đến phơng pháp dạy Toán ở tiểu
học.
2-Phơng pháp điều tra.

tuy vậy các bài toán lời văn có nội dung hình học vẫn đợc xếp xen kẽ trong rất
nhiều tiết học của hầu hết các chơng. Các bài toán rất đa dạng, song các dạng
hay gặp là:
- Các bài toán về diện tích các hình phẳng, kèm nội dung:
+ Tính năng suất, sản lợng,
+ Lát gạch, chừa đờng làm lối đi, lợp nhà,
+ Mở rộng (hoặc thu hẹp) ruộng, vờn, sân,
- Các bài toán về thể tích các hình (khối), kèm theo nội dung:
+ Tính diện tích xung quanh, toàn phần (kèm theo là việc quét vôi, sơn
cửa, làm các đồ dùng có dạng hình khối,)
+ Xây tờng (tính số gạch)
+ Đào đất, đắp nền, rải đá (sỏi),
+ Bể nớc có vòi nớc chảy vào,v.v
Để giúp học sinh giải đợc các bài toán lời văn có nội dung hình học, trớc
hết tôi chú trọng đến việc thờng xuyên ôn tập và hệ thống hoá các công thức
(quy tắc) tính toán về hình học, làm rõ mối quan hệ giữa các công thức (quy tắc)
để các em nhận thấy có thể từ công thức (quy tắc) này suy ra công thức (quy tắc)
kia, nhớ và vận dụng linh hoạt khi làm bài.
Việc hớng dẫn học sinh giải các loại toán lời văn có nội dung hình học
cũng phải tuân theo đờng lối chung để hớng dẫn học sinh giải toán (thông thờng)
gồm 4 bớc:
Sáng kiến kinh nghiệm
Đề tài: Một số phơng pháp hớng dẫn học sinh
giải toán lời văn có nội dung hình học ở lớp 5
4
Hoàng văn Tứ Trờng Tiểu học Bắc Phú
B ớc 1: Đọc kĩ đề toán để xác định cái đã cho, cái phải tìm.
B ớc 2: Thiết lập mối quan hệ giữa cái đã cho và cái phải tìm bằng cách
tóm tắt đề toán dới dạng sơ đồ, hình vẽ, hoặc ngôn ngữ ngắn gọn.
B ớc 3: Phân tích bài toán để thiết lập trình tự giải

5
Hoàng văn Tứ Trờng Tiểu học Bắc Phú
- Bài toán cho gì? (Vờn rau hình chữ nhật, chu vi 97 m, chiều dài hơn
chiều rộng 11,5 m; 1m
2
thu đợc 2,4 kg rau).
- Bài toán hỏi gì? (cả vờn rau thu hoạch đợc bao nhiêu ki-lô-gam rau?)
2. Tóm tắt bài toán:
Có thể hớng dẫn học sinh một trong các cách tóm tắt sau:
Cách 1: Chu vi vờn rau hình chữ nhật: 97 m
Chiều dài hơn chiều rộng: 11,5 m
1 m
2
: 2,4 kg
Cả vờn: kg?
Cách 2:
Chiều rộng
Chiều dài
1 m
2
: 2,4 kg
Cả vờn: kg ?
Cách 3:
P = 97 m
1 m
2
: 2,4 kg
S: kg?
(ở đây P là chu vi, S là diện tích vờn.)
3. Phân tích bài toán:

Chiều dài vờn rau là: (48,5 + 11,5) : 2 = 30 (m).
Chiều rộng vờn rau là: 30 - 11,5 = 18,5 (m)
Diện tích vờn rau là: 30 x 18,5 = 555 (m
2
)
Số rau thu hoạch đợc là: 2,4 x 555 = 1332 (kg)
Đáp số: 1332 kg rau
Ngoài cách giải thông thờng nh trên, giáo viên còn có thể hớng dẫn học
sinh phân tích và giải mà không dùng đến quy tắc giải bài toán "Tìm 2 số khi
biết tổng và hiệu", chẳng hạn nh sau:
- Muốn tính diện tích vờn rau cần biết gì ? (Chiều dài và chiều rộng).
- Trên hình vẽ ở phần tóm tắt theo cách 3, hình (1) là hình gì ? (Hình
vuông). Hình (2) là hình gì ? (Hình chữ nhật). Chiều rộng của hình (2) là bao
nhiêu ? (11,5m).
- Muốn tính chiều rộng của vờn rau, tức là cạnh hình vuông (1) thì cần
tính gì trớc ? (Chu vi hình vuông (1)).
- Ta có thể tính chu vi hình vuông (1) bằng cách nào ?
97m - (11,5m + 11,5m) = 74m
- Với cách phân tích này, học sinh sẽ giải đợc bài toán bằng cách thứ hai:
Chu vi phần vờn hình vuông (hay 4 lần chiều rộng vờn rau) là:
Sáng kiến kinh nghiệm
Đề tài: Một số phơng pháp hớng dẫn học sinh
giải toán lời văn có nội dung hình học ở lớp 5
7
Hoàng văn Tứ Trờng Tiểu học Bắc Phú
97 - (11,5 + 11,5) = 74(m)
Chiều rộng vờn rau là: 74 : 4 = 18,5 (m)
Chiều dài vờn rau là: 18,5 + 11,5 = 30 (m).
Diện tích vờn rau là: 330 x 18,5 = 555 (m).
Số rau thu hoạch đợc là: 2,4 x 555 = 1332 (kg)

Sáng kiến kinh nghiệm
Đề tài: Một số phơng pháp hớng dẫn học sinh
giải toán lời văn có nội dung hình học ở lớp 5
8
A
B
C
DE H
6m
2
3m
Hoàng văn Tứ Trờng Tiểu học Bắc Phú
(ghi 3m vào AE).
- Diện tích bị giảm bớt là diện tích hình nào ? (Tam giác ABE). Ghi 6m
2
vào
trong tam giác ABE.
3. Phân tích bài toán:
- Bài toán hỏi gì ? (Độ dài đáy lớn và đáy nhỏ).
- Đã biết gì về hai đáy ? (Hiệu hai đáy là 4m).
- Muốn tính đợc hai đáy cần biết thêm gì ? (Tổng hoặc tỉ số của chúng).
Ta thử đi tìm tổng hai đáy:
- Muốn tính tổng hai đáy ta làm thế nào ? Lấy hai lần diện tích hình thang
chia cho chiều cao hình thang).
- Diện tích hình thang biết cha ? (Biết rồi). Đã biết chiều cao hình thang
cha ? (Cha biết). Vẽ chiều cao BH của hình thang.
- BH còn là chiều cao của hình nào nữa ? (Tam giác ABE).
- Đã biết gì về tam giác ABE ? (Diện tích và đáy).
- Thế có tính đợc chiều cao của tam giác không ? (Tính đợc).
- Tính chiều cao BH của tam giác nh thế nào ? (Lấy 2 lần diện tích tam

kĩ năng sau:
- Tính diện tích hình chữ nhật.
- Công thức tính ngợc để tình chiều cao của hình hộp chữ nhật theo thể
tịch và diện tích đáy.
- Cách tìm phân số của một số.
- Đổi số đo thể tích ra lít.
- Tính thời gian nớc chảy theo lợng nớc và lu lợng của vòi nớc.
b - H ớng dẫn giải:
1. Tìm hiểu đề toán:
Bài toán cho biết gì ? (Bể nớc hình hộp chữ nhật: thể tích 1,44m
3
, dài
1,5m, rộng 1,2m; vòi nớc chảy vào bể mỗi phút đợc 18 lít).
- Bài toán hỏi gì ? (Sau bao lâu mực nớc trong bể bằng
5
4
chiều cao bể ?).
2. Tóm tắt:
Thể tích bể: 1,44m
2
.
Chiều dài: 1,5m.
Chiều rộng: 1,2m.
Vòi chảy: 18 lít/ phút.
Thời gian nớc chảy đợc
5
4
chiều cao bể: phút ?
Sáng kiến kinh nghiệm
Đề tài: Một số phơng pháp hớng dẫn học sinh

- Tính chiều cao của bể.
- Tính chiều cao mực nớc.
- Tính lợng nớc trong bể.
- Tính thời gian nớc chảy vào bể.
4. Trình bày bài giải:
Diện tích đáy bể là: 1,5 x 1,2 = 1,8(m
2
)
Chiều cao của bể là: 1,44 :1,8 = 0,8(m)
Sáng kiến kinh nghiệm
Đề tài: Một số phơng pháp hớng dẫn học sinh
giải toán lời văn có nội dung hình học ở lớp 5
11
Hoàng văn Tứ Trờng Tiểu học Bắc Phú
Chiều cao mực nớc là: 0,8 x
5
4
=0,64 (m)
Lợng nớc trong bể là: 1,8 x 0,64 = 1,152 (m
3
)
1,152 m
3
= 1152 lít
Thời gian nớc chảy bể bàng
5
4
chiều cao bể là:
1152 : 18 = 64 (phút)
Đáp số: 64 phút

)
1,152m
3
= 1152 lít
- Thời gian nớc chảy để mực nớc trong bể bằng
5
4
chiều cao bể là:
1152: 18 = 64 (phút)
Đáp số: 64 phút
Ví dụ 4:
Sáng kiến kinh nghiệm
Đề tài: Một số phơng pháp hớng dẫn học sinh
giải toán lời văn có nội dung hình học ở lớp 5
12
Hoàng văn Tứ Trờng Tiểu học Bắc Phú
Một bể nớc hình chữ nhật dài 4m, chiều rộng bằng
10
7
chiều dài, chiều
cao bằng trung bình cộng của chiều dài và chiều rộng, ngời ta lát đáy bể và
thành bể bằng các viên gạch men hình vuông cạnh 20cm. Tính số viên gạch men
cần dùng (diện tích các khe mạch không đáng kể).
a- Yêu cầu:
Với bài toán này, học sinh cần biết vận dụng tổng hợp những kiến thức và kĩ
năng sau:
- Các diện tích hình vuông.
- Cách tính diện tích xung quanh, diện tích đáy của hình hộp chữ nhật.
- Các phép tính với phân số, số đo độ dài.
- Đổi đơn vị đo độ dài.

chiều rộng ta làm thế nào? (Lấy chiều dài nhân với
10
7
).
- Muốn tính diện tích phần xung quanh bể ta làm thế nào? (Ta tính diện tích
xung quanh hình hộp chữ nhật: Lấy chu vi đáy nhân với chiều cao).
- Chu vi đáy biết cha? (Cha biết). Muốn tính chu vi đáy ta làm thế nào?
(Lấy chiều dài cộng chiều rộng rồi nhân 2).
- Muốn tính chiều cao ta làm thế nào ? (Tính trung bình cộng của chiều dài
và chiều rộng: lấy chiều dài cộng chiều rộng rồi chia 2).
- Muốn tính diện tích một viên gạch men hình vuông ta làm thế nào? (Lấy
cạnh nhân cạnh). ở đây cạnh đã biết cha? Biết rồi: 20)
Dựa vào quá trình phân tích trên, học sinh thực hiện các phép tính và bài
giải theo trình tự:
- Tính chiều rộng, chiều cao bể nớc.
- Tính diện tích đáy bể.
- Tính chu vi đáy bể.
- Tính diện tích xung quanh bể nớc.
- Tính diện tích một viên gạch bằng mét vuông.
- Tính số gạch men cần dùng.
4. Trình bày bài giải:
Chiều rộng bể nớc là: 4 x
10
7
= 2,8(m)
Chiều cao bể nớc là: (4+ 2,8): 2 = 3,4(m)
Diện tích đáy bể nớc là: 4x2,8 = 11,2 (m
2
)
Chu vi đáy bể nớc là: (4 + 2,8) x2 = 13,6 (m)

- Chất lợng giải toán đố có nội dung hình học nói riêng và chất lợng môn
toán nói chung đợc nâng lên rõ rệt.
Bảng so sánh kết quả đối chứng (Tính đến giữa học kỳ II)
Lớp Nội dung
sĩ
số
Xếp loại
Giỏi Khá t.bình Yếu
sl % sl % sl % sl %
5Đ Lớp không thực
nghiệm
30 1 3.3 4 13.3 15 50 5 16.6
5E Lớp dạy thực
nghiệm
30 6 20 10 33.3 10 33.3 1 3.3
D - Kết luận
Trong chơng trình toán 5, các bài toán lời văn có nội dung hình học giữ vai
trò rất quan trọng. Khi giải các bài toán này học sinh phải biết vận dụng tổng
Sáng kiến kinh nghiệm
Đề tài: Một số phơng pháp hớng dẫn học sinh
giải toán lời văn có nội dung hình học ở lớp 5
15
Hoàng văn Tứ Trờng Tiểu học Bắc Phú
hợp nhiều kiến thức và kĩ năng ở cả 5 tuyến kiến thức chính trong môn Toán ở
Tiểu học, đó là:
- Số học.
- Các yếu tố đại số.
- Các yếu tố hình học.
- Đo lờng.
- Giải toán có lời văn.

Bắc Phú ;ngày 26 tháng 3 năm 2009
Ngời viết
Hoàng Văn Tứ
Phụ lục
Phụ lục trang
a/phần mở đầu 1
I/Lý do chọn đề tài 1
1-Vị trí môn toán ở tiểu học 1
2- Vị trí của hình học trong chơng trình môn toán ở tiểu học 1
II/Mục đích nghiên cứu 3
III/Đối tợng và phạm vi nghiên cứu 3
IV/ Phơng pháp nghiên cứu 3
1- Phơng pháp nghiên cứu tài liệu 3
2- Phơng pháp điều tra 4
3-Phơng pháp thực nghiệm s phạm 4
4-Phơng pháp tổng kết rút kinh nghiệm 4
B/ Phần nội dung 4
I /Mô tả thực trạng đề tài 4
II /Phơng pháp hớng dẫn học sinh giải toán lời văn có nội
dung hình học 5
c/Kết quả 18
Sáng kiến kinh nghiệm
Đề tài: Một số phơng pháp hớng dẫn học sinh
giải toán lời văn có nội dung hình học ở lớp 5
17
Hoàng văn Tứ Trờng Tiểu học Bắc Phú
đ/kết luận 19
Sáng kiến kinh nghiệm
Đề tài: Một số phơng pháp hớng dẫn học sinh
giải toán lời văn có nội dung hình học ở lớp 5