Website: http://www.docs.vn Email : [email protected] Tel : 0918.775.368
LỜI MỞ ĐẦU
Trong những năm trước đây, nội dung đào tạo lý luận trong các trường
đại học hầu như chỉ bó hẹp trong các bộ môn khoa học Mac-Lênin ,chưa coi
trọng việc nghiên cứu các trào lưu khác và tiếp nhận những thành tựu khoa
học của thế giới.Hậu quả là phần lớn sinh viên thiếu sự hiểu biết rông rãi về
kho tàng tri thức của loài người dẫn đến phát triển về nhận thức bị hạn chế chỉ
biết nhận thưc về chủ nhĩa Mac-Lênin một cách cứng nhắc không biết kết hợp
với những tri thức của nhân loại nhăm vận dụng linh hoạt trong thực tế.
Vì thế trong những năm gần đây công tác nghiên cứu và giảng dạy môn
triết hoc đang co những sự đổi mới.
Nho giáo là một học thuyết triết họcvà chính trị-xã hội lơn nhất tron
glịch sử triết học Trung Hoa cổ đại .Mặc dù ra đời rất sớm nhưng học thuyết
Nho giáo đã sớm phát hiện ra vấn đề con người, bàn nhiều về con người , đặc
biệt đề cập khá sâu đén quan niện về con người và đào tạo con người . Đây là
một trong những nội dung chủ yếu của học thuyết Nho giáo.
Nho giáo dã du nhập và tồn tại ở Việt Nam gần 2000 năm , đã có tắc
dụng to lớn đối với xã hội và con người nước ta trong lich sử, đồng thời cũng
để lại những ảnh hưởng khá sâu đạm đen xã hội và con người Việt Nam hiện
nay.Vì vậy nghiên cứu quan niệm về con người và đào tạo con người của Nho
giáo có ý nghĩa cấp thiết trong sự nghiệp giáo dục và đào tạo con người trong
giai đoạn hiện nay.
Tình hình nghiên cứu đề tài:
Xung quanh vấn đề con người và đào tạo con người trong Nho giáo đã
đươc trình bày trong một số cuốn sách như:”Lịch sử tư tưởng Trung Quốc”,’L
ịch sử triết học Trung Quốc”,”Lịch sử tư tưởng Viẹt Nam”,” Đại cương triết
học Trung Quốc-Nho giáo”,”Nho giáo xưa và nay”, “Nho gáo Việt Nam”…
1
Website: http://www.docs.vn Email : [email protected] Tel : 0918.775.368
Tuy nhiên trong các tài liệu trên các tác giả chủ yếu có tính giới thiệu
những quan niệm chung về Nho giáo ít có tài liệu đi sâu về con người và đào

hiện.Ai nấy đèu muốn đưa ra được đ,học đường lối học thuyết của mình nhằm
cứu vãn tình hình xã hội.Trong nước xuất hiện nhữnh trung tâm như “Tắc hạ”
3
Website: http://www.docs.vn Email : [email protected] Tel : 0918.775.368
của nước Tề,những tụ điểm tập hợp nhiều kẻ sĩ như nhà “Mạnh Thường
Quân”.Lịch sử gọi thời kỳ này là thời kỳ “bách gia chu tử”(trăm nhà trăm
thầy),”bách gia tranh minh”(trăm nhà tranh tiếng).
Chính trong quá trình tranh minh đó đã sản sinh ra những nhà tư tưởng
vĩ đại hình thành nên những hệ thống triết học khá hoàn chỉnh như: Mặc
gia,Pháp gia , Đạo gia,Nho gia...
Trong đó nổi bật là Nho gia một phái tập chung giải quyết nhiều vấn đề
về con người.
b. Nguyên nhân truyền thống:
Nếu như triết học phương Tây tập chung giải quyết vấn đề cơ bản của
triết học,vấn đè thế giớ quan thì triết học Trung Hoa cổ đại từ trước thời Xuân
Thu,chiến quốc dã chú ý đến vấn đề con người và đào tạo con người;nhiều tác
phẩm tiêu biểu củathời kỳ này đã đề cập đến .Nó trở thành truyền thống trong
triết học Tung Hoa cổ đại.
“Hồng phạm cửu trù “là học thuyết triết học ra đời sớn nhất của tiết học
Trung Hoa cổ đại,khoảng trên 2200 năm trước công nguyên .Nó nói lên đương
lối trị nước an dân của một đáng quân vương trong đó nhóm trù nhân sinh nêu
lên vai trò quân trọng của nhà vua và mối quanhệ vua-dân.Nêu lên tính cách
của người đúng đầu đất nước,vua phải kiểm điểm công việc mình làm trước
trời đất và trước dân.
Đặc biệt trù thứ 8 nêu lên những công việc vua cần làm trong đó có việc
tổ chức giáo dục trông coi vấn đề trồng người.
Một học thuyết ra đời sớm như vậy mà đã nêu lên sự cần thiết phải tổ
chức một bộ máy chăm lo đến việc giáo dục đào tạo con người cho xã hội
,chứng tỏ nó rất quan tâm đến vấn đề con người và xã hội.
”Kinh dịch” cũng là một tác phẩm ra đời từ rất sớm nêu lên mối quan hệ

5
Website: http://www.docs.vn Email : [email protected] Tel : 0918.775.368
người với người phải giữ hoà khílàm sao “Ngươi không phạm đến ta và ta
không phạm đến ngươi”.
Trang Tử lại cho rằng lợi ích tối cao của con người khong phải sống lâu
hay không sống lâu mà là thoả mãn dục vọng,do vậy họ chủ trương tiêu dao
hưởng thụ .
Lão Tử cho rằng con người phải lam theo quy luậtcủa tự nhiên và xã
hội thì theo “nhân đạo “và “thiên đạo”. Ông phủ nhận chế độ phân chia trên
dưới ,sang hèn,trơ lại xã hội trước khi xuất hiện nhà nước mơ ươc “nước nhỏ
dân ít” mọi người vui vẻ ăn ngon mặc đẹp,conngười trở lại trạng thái chất
phác tự nhiên,”vô danh”.
Phái pháp gia có nguồn gốc từ Tuân Tử cho rằng con người ai cũng có
dục vọng.Hamlợi và dục vọng là nguồn gốc gây nên tội ác cho nên xã hội phải
được tổ chức thành khuôn mẫu và dùng cái chuẩn mực pháp lý để giáo hoá
con người , đưa con người về với cái thiện.
So với các học thuyết đương thời Nho giáo có vị trí lớn hơn cả.Nho
giáo là học thuyết do Khổng Tử đề xướng ,sau dố được Mạnh Tử và các nhà
nho tiêu biểu kế thừa và phát triển.Là học thuyết bàn đến vấn đề con người và
đào tạo con người nhiều nhất rộng nhất và có ảnh hưởng sâu sắc nhất trong
lịch sử triết học Trung Hoa cổ đại.
Trước những cảnh ngộ của con người trong xã hội mà các nhà tưởng
Nho giáo trước hết là Khổng Tửmuốn chủ trương lập lại pháp chế ,kỷ cương
của nhà Chu với nội dung mới cho phù hợp. Ông lập ra học thuyết, mở trường
dạy học đi chu du khắp nơi tring nước tranh luận với các phái khác để tuyên
truyền tư tưởng của mình . Ông xây dựng một học thuyết có hệ thống về nhân,
nghĩa ,lễ, tín, trí mà dạy con người lấy cương thường mà hạn chế nhân dục đẻ
giữ trật tự trong xã hội .
6
Website: http://www.docs.vn Email : [email protected] Tel : 0918.775.368

xuất thân trong gia đình ở tầng lớp quý tộc cho dù chỉ là quý tộc nhỏ bị sa sút
nên ông đứng trên lập trường của giai cấp quý tộc. Ông cho rằng người
thượng trí ỏ trong hoàn cảnh xấu nào cũng không thay đổi nhân tính như cùng
chung chạ với bọn ác ,bọn người xấu ,còn kẻ hạ ngu thì ở trong môi trường tốt
lành cũng khó thay đổi tính cách truỵ lạc dẫu gần người hiền đức cũng chẳng
được cải hoá.
Sau Khổng Tử nhiều nhà nho cũng bàn đến bản tính con người. Trong
đó Mạnh Tử là nhà nho bàn nhiều đến bản tính con người . Ông nêu lên thuyết
tính thiện-Bản tính con ngưòi là thiện. Ông nhấn mạnh bản chất con người là
thiện,tính thiện vốn có ở con người , đã là con người đêu mang tính thiện.
Mạnh Tử nhận định sở dĩ con người mất di tính thiện cố hữu mà bị cuốn vào
con đường ác là do”vật đục “che lấp ,cái vật đục là tính vốn không có chỉ là do
hoàn cảnh bên ngoài tác động vào.
Mạnh Tử quan niệm tính thiện là lương tâm tiên thiên mà con người
phải tồn dưỡng thì mới thành người được.Bởi vây ông rất chú trọng đến việc
giáo hoá coi giáo dục là bộ phận trọng yếu của chính trị . Ông cho rằng nếu để
tính thiện bị mai một sẽ gần với cầm thú.
Nếu Mạnh Tử đưa ra thuyết tính thiện thì Tuân Tử một nhà nho cuối
thời chiến quốc lại chủ trương thuyết” tính ác”. Ông cho rằng tình và dục là
tự nhiên ai cũng có không thể bớt đi bỏ đi hay làm hại được,con người ai
chăng muốn ăn ngon thấy cái đẹp,muốn ngửi hương thơm,nghe những âm
thanh hay. Ông cho rằng con người ai cũng có lòng ham lợi ,ai cũng có dục
vọng .Ham lợi và dục vọng là nguồn gốc gây nên tội ác.
Từ chỗ cho tính nười là ác ,Tuân Tử nêu lên cái chủ đích sự giáo dục
cần phải uốn nắn cái tính lại cho trở về bản tính thiện . Ông nói :”Tính là cái ta
không thể làm ra được ,nhưng có thể hoá đi được.Tính không phải tự nhiên ta
8
Website: http://www.docs.vn Email : [email protected] Tel : 0918.775.368
có được ,nhưng có thể làm cho có được.Chú ý làm lụng tập thành thói quen dể
hoá cai tính”

ly đau thương lầm than đói khổ,trật tự của nhà Chu không còn như trước đạo
đức bị suy vì.Khổng Tử phải than rằng;”vua không phải đạo vua,tôi không
phải đạo tôi,cha không phải đạo cha ,con không phải đạo con”. Ông muốn xây
dựng một xã hội “vua ra vua,bề tôi ra bề tôi,cha ra cha ,con ra con”Vì vậy khi
xem xét mỗi quan hệ giữa người với người trong xã hội Nhogiáo chỉ chỉ chú ý
đến các mối quan hệ chính trị đạo đức mà không chú ý đến các mối quan hệ
khác như quan hệ sản xuất quan hệ nghề nghiệp.
Những nội dung ,kiến thức mà Nho giáo truyền đạt cũng chỉ tập chung
vào chính trị và đạo đức.Còn những kiến thức khác thuộc về các ngành khoa
học tự nhiên như Toán học ,Thiên văn, Địa lý …ít được đề cập.Khổng Tử
nói:”Chỉ có kẻ tiểu nhân mới quan tâm đến việc làm ruộng ,làm vườn”.
Vì vậy của Khổng Mạnh là học thuyết chính trị xã hộiNội dungcơ bản
đường lối Khổng Mạnh là “đức trị” “lấy dân làm gốc”.
Vấn đề đạo đức là vấn đề cơ bản,vấn đề trung tâm xuyên suốt học
thuyết nho giáo.Khổng Tử không tách rời dậo đức và chính trịQua tác phẩm
Luân ngữ cho thây Khổng Tử và các nhà nho đương thời là học trò ông luôn
lấy đạo đức là gốc cuả mọi quan hệ chính trị .Khổng Tử cho răng nếu ông vua
có đức biết đem cái đức của mình toả sáng trong thiên hạ thì với đức độ ấy
người dân lại hướng về ông vua.khi bàn về đường lối trị nước Khổng tử cũng
thiên về đường lối “đức trị”luôn nhấn mạnh dùng đức trị nước. Ông nói:”Nếu
nhà cầm quyền chuyên quyền dùng pháp chế,cấm lệnh mà dắt dẫn dân chúng ;
chuyên dùng hình phạt mà trị dânthì dân sợ mà chẳng phạm phép đó thôi chứ
họ chẳng biết hổ người.Vậy nmuốn dắt dẫn dân chúng nhà câm quyền phải
10
Website: http://www.docs.vn Email : [email protected] Tel : 0918.775.368
dùng lễ tiết ,thì chẳng những dân biêt hổ người ,họ lại còn cảm hoá mà trở nên
tốt lành”.
Trong quan hệ với dân,trong việc trị dân ,Khổng Tử mong nhà cầm
quyền không nên dùng Pháp luật,hình phạt ép dân làm cho dân sợ mà tự nhà
càm quyền phải thỉ ân bổ đức mà đem đức hạnh mà chỉ bảo cho dân ,tự nhà