VỀ MỘT SỐ GIẢI PHÁP CHỦ YẾU
NHẰM NÂNG CAO CHẤT LƯỢNG GIẢNG DẠY, HỌC TẬP
CÁC MƠN LÝ LUẬN CHÍNH TRỊ
TRONG CÁC TRƯỜNG ĐẠI HỌC Ở NƯỚC TA HIỆN NAY
Hồng Chí Bảo*

1. Dẫn luận
Đảng ta đã có kết luận và ngay sau đó đã ra Nghị quyết về
đổi mới tồn diện, mạnh mẽ nền giáo dục quốc dân, đáp ứng u
cầu đẩy mạnh cơng nghiệp hóa, hiện đại hóa và phát triển bền
vững1.
Giáo dục đại học nằm trong hệ thống cơ cấu của nền giáo
dục quốc dân với vị trí đặc biệt và tính đặc thù riêng có của nó. Vị
trí đặc biệt bởi, đại học là đỉnh tháp của hệ thống cấp bậc đào tạo;
sứ mệnh đại học là đào tạo chun gia, cung cấp cho xã hội nguồn
nhân lực chất lượng cao, chịu trách nhiệm trực tiếp trong việc vượt
qua điểm nghẽn bằng những đột phá chất lượng của phát triển. Tính
đặc thù riêng có của giáo dục đại học là giảng dạy, học tập ở bậc đại
học gắn liền làm một với nghiên cứu khoa học. Thầy giáo đại hoc
chỉ đúng nghĩa nếu họ đứng trên bục giảng với tư cách nhà khoa
học, nếu họ tiến hành lao động dạy học của mình như một lao động
nghiên cứu khoa học thực sự, thống nhất và đồng nhất. Sinh viên
đại học khơng phải là sự mở rộng phạm vi, kích thước của học sinh
phổ thơng trung học mà phải được huấn luyện, đào tạo sao cho có
sự phát triển về chất, đặc biệt là năng lực tư duy sáng tạo, biết học
*

Giáo sư, tiến sĩ, ủy viên Hội đồng Lý luận Trung ương.
Xem Văn kiện Hội nghị Trung ương 6, Hội nghị Trung ương 8, khóa XI của Đảng
Cộng sản Việt Nam.


để có những đột phá, thực hiện cơng cuộc chấn hưng giáo dục, coi
đó là chìa khóa để chấn hưng dân tộc. Trong vơ số nhiều tình
huống, thậm chí cả những hội chứng và nghịch lý trong giáo dục và
giáo dục đại học ở nước ta từ nhiều năm nay, khơng thể khơng nói
tới những điều bất ổn trong lĩnh vực dạy và học các mơn lý luận
chính trị ở bậc đại học hiện nay.
Nhận rõ những bất ổn này và tìm đúng những giải pháp khắc
phục, góp phần nâng cao chất lượng dạy của thầy, học của trò, lãnh
đạo quản lý của ngành và của trường về lĩnh vực trọng yếu này là
một đòi hỏi nghiêm túc và cần được đáp ứng kịp thời, thiết thực,
hiệu quả.
Ở đây, cần xác định một tầm nhìn, xây dựng một triết lý,
thiết kế và thực hiện một chương trình hành động mang ý nghĩa là
những giải pháp chiến lược.

KỶ YẾU HỘI THẢO KHOA HỌC QUỐC GIA 2015

27


2. Những điều bất ổn
- Trong vòng một thập kỷ qua, cùng với việc nở rộ số lượng
các trường cao đẳng và đại học, nhất là các trường ngồi cơng lập
còn là xu hướng địa phương hóa đại học, dường như tỉnh nào cũng
chạy đua mở trường đại học và hầu hết đều mang danh đại học đa
ngành. Khỏi phải làm những dẫn giải về số liệu, hiện tượng và sự
kiện trong đời sống giáo dục, học đường ở nước ta thời kinh tế thị
trường và mở cửa, kể cả những chính sách và giải pháp đổi mới giáo
dục được “sản xuất” ra từ cơ quan quản lý giáo dục của Nhà nước
Trung ương gần đây đã gây ra khơng ít những phản cảm, những

ĐẠI HỌC QUỐC GIA TP. HCM

BỘ GIÁO DỤC ĐÀO TẠO


nghiệp đại học thất nghiệp lại quay về học nghề để dễ tìm kiếm việc
làm. Đào tạo khơng theo nhu cầu của xã hội, của thị trường cùng
với chất lượng đào tạo thấp đã và đang phải trả giá. Sự thật ảm đạm
này tự nó làm suy giảm động lực của sinh viên đang theo học hoặc
chỉ vừa mới nhập học. Họ nhận thấy từ xã hội điều mà họ khơng
bao giờ mong muốn, đó là tính thiếu triển vọng của học vấn đại học,
cũng chính là tính thiếu triển vọng của việc vào đời, lập thân, lập
nghiệp của thanh niên trí thức. Trong tình huống này, sinh viên các
ngành khoa học xã hội - nhân văn, đặc biệt là lý luận chính trị cảm
nhận rõ nhất. Nguồn tuyển sinh đại học về lĩnh vực khoa học xã hội
- nhân văn nhất là ngành lý luận chính trị ngày một giảm, một khó
khăn có ngun nhân từ thực trạng vừa nêu.
- Điều bất ổn tiếp theo là tình trạng dạy và học các mơn lý
luận chính trị hiện nay, kể từ khi thực hiện đổi mới, cải cách chương
trình, giáo trình, giáo khoa bậc đại học cũng như việc quản lý hoạt
động dạy - học lý luận chính trị trong các trường đại học. Đây thực
sự là một tình huống có vấn đề, là mắt xích xung yếu phải thay đổi.
Những bất hợp lý, những sai sót, nói nghiêm khắc ra là sai lầm
trong cải cách lĩnh vực này hơn 10 năm qua đã được nhìn nhận,
đánh giá trong dịp tổng kết 20 năm thực hiện Nghị quyết của Bộ
Chính trị khóa VII về cơng tác lý luận của Đảng, trong đó có đề cập
tới giáo dục, tới dạy và học lý luận chính trị bậc đại học. Bộ Chính
trị khóa XI gần đây đã ra Nghị quyết mới về cơng tác lý luận, về
dạy và học lý luận chính trị ở bậc đại học nhằm thay đổi tình hình.
Theo cải cách dạy và học lý luận chính trị từ mười năm trở

+ Làm tầm thường hóa khoa học trong thực tiễn giảng dạy,
giảng viên triết học dạy chủ nghĩa xã hội khoa học đã khó, lại càng
khó hơn khi họ phải dạy kinh tế chính trị và ngược lại. Diễn ra trên
thực tế hoạt động giảng dạy của giảng viên là tự phát lựa chọn định
hướng, tùy tiện trong ứng xử với những tri thức khoa học khơng
chun (biết thì dạy kỹ, khơng biết, khơng thạo thì nói như sách mà
sách nào có phải khn vàng thước ngọc!). Hậu quả là dẫn đến sự
phiến diện và nơng cạn trong truyền thụ tri thức của thầy, trong lĩnh
hội, tiếp thu của trò.
+ Tình trạng sơ bồ, hình thức trong việc tổ chức dạy - học,
mà rõ nhất là dạy khơng phải trong lớp học, trên giảng đường đúng
nghĩa chuẩn mực của nó mà là trên hội trường, hàng trăm, hàng mấy
trăm sinh viên ngồi nghe giảng chung. Chất lượng, hiệu quả là rất
thấp nhưng người ta vẫn dễ bằng lòng vì tiết kiệm được thời gian,
tiết kiệm được kinh phí, nhất là ở các trường ngồi cơng lập.
+ Đang có sự nhầm lẫn lớn trong giảng dạy và quản lý giảng
dạy khi đồng nhất phương pháp với phương tiện. Việc lạm dụng sơ
đồ, biểu bảng, màn hình trình chiếu, cả việc biến tướng của xêmina,
thảo luận nhóm, rèn kỹ năng cho sinh viên đã làm cho phương pháp
khoa học thực sự nghiêm túc bị vi phạm. Vai trò chủ đạo của thầy
như người thiết kế, truyền dẫn, kích thích tư duy, tư tưởng người
học, trau dồi đạo đức, nhân cách từ khoa học giảm sút. Người học
khơng hứng thú học tập do tác động truyền cảm hứng sáng tạo từ

30

ĐẠI HỌC QUỐC GIA TP. HCM

BỘ GIÁO DỤC ĐÀO TẠO


hội - nhân văn và lý luận ở đại học làm nòng cốt về lý luận, vai trò
của lý luận để có ứng xử đúng với giáo dục lý luận chính trị trong
các trường đại học và cao đẳng.
Giải pháp này tạo ra tầm nhìn và tạo thêm xung lực để tiếp
tục đổi mới tư duy trong Đảng và trong xã hội ta.
Thiết thực nhất là học và làm theo Bác Hồ về lý luận, về thực
hành lý luận, thống nhất lý luận với thực tiễn.
KỶ YẾU HỘI THẢO KHOA HỌC QUỐC GIA 2015

31


Chống bệnh coi khinh lý luận và lý luận sng, chống chủ
nghĩa kinh nghiệm thơng tục, thực dụng một cách thiển cận và cũng
chống chủ nghĩa hình thức phù phiếm khoa trương mà thực chất
cũng là coi thường lý luận, tầm thường hóa lý luận khoa học.
Có hiểu đúng lý luận thì mới nhận ra vai trò, tác dụng, sự cần
thiết của nó đối với phát triển xã hội. Lý luận sản sinh ra từ thực
tiễn, là kết tinh, khái qt hóa từ thực tiễn, phản ánh bản chất và xu
hướng vận động của thực tiễn, trang bị cho con người cơng cụ nhận
thức và hành động một cách tự giác, sáng tạo, có trí tuệ, khơng mù
qng, phiêu lưu, tự phát.
Dấu hiệu trưởng thành tư duy lý luận và lý luận ở chủ thể là
sự tiêu hóa nhuần nhuyễn lý luận, biết dùng lý luận như một phương
pháp. Đó là sức mạnh của sáng tạo, là trữ năng tinh thần, tư tưởng,
trình độ trí tuệ để khám phá cái mới, biết “làm mới” năng lực,
phương pháp của con người. Nhờ đó, chống được bệnh sách vở,
giáo điều, máy móc, khn sáo.
Cũng như vậy, phải hiểu chính trị, quan hệ giữa lý luận với
chính trị, rộng hơn là quan hệ giữa khoa học với chính trị, sự thâm

khoa học - cách mạng - nhân văn, hướng tới giải phóng và phát
triển, là kết tinh trí tuệ và tư tưởng, là tổng hợp tri thức lý luận và
phương pháp, là một trong những nguồn nội sinh quan trọng nhất
của văn hóa, của văn hóa tư tưởng, của văn hóa chính trị.
Đây là một tổng hợp, một phức hợp hệ thống chứ khơng phải
tổng số số học máy móc, cơ học.
Cần phải ghi nhớ chỉ dẫn của Ăngghen, “hãy gọi tên sự vật
đúng như bản thân nó”, “hãy đối xử với chủ nghĩa xã hội như một
khoa học, nghĩa là phải nghiên cứu nó”.
Hồ Chí Minh từ rất sớm, nhìn nhận chủ nghĩa Mác - Lênin
khơng chỉ là khoa học mà còn là đạo đức.
Mác đặc biệt chú trọng tới “Nhân đạo hóa hồn cảnh”, “giải
tha hóa lao động và bản chất người” để giải phóng mọi năng lực
sáng tạo thuộc về sức mạnh của nhân tính, phải nghiên cứu thấu
đáo, triệt để, tới tận gốc rễ của sự vật, mà “gốc rễ đối với con người
chính là bản thân con người”…
Nhận thức đúng, ứng xử đúng đối với LÝ LUẬN và LÝ
LUẬN CHÍNH TRỊ là để xác lập một thái độ tơn trọng nó, xuất
phát từ tinh thần khoa học thấm đẫm chất duy lý và nhân văn vốn là
hai đặc tính bản chất của chủ nghĩa Mác - Lênin và tư tưởng Hồ Chí
Minh, đối xử với lý luận chính trị và đội ngũ giảng viên lý luận
chính trị đúng với các chuẩn mực KHOA HỌC - CHÍNH TRỊ ĐẠO ĐỨC và VĂN HĨA. Chỉ như vậy, lý luận chính trị mới có thể
hiện hữu trong nhà trường đại học với tư cách là hệ thống các mơn
khoa học chính danh, chính thống và phải được coi trọng chứ khơng
phải như một loại kiến thức bổ trợ, phụ gia, vừa xem nhẹ vừa tầm
thường hóa nó.
Hai, phải xác lập lại vị thế, giá trị của từng mơn khoa học,
mỗi mơn khoa học có đối tượng nghiên cứu, phương pháp nghiên
cứu riêng, đặc trưng, đặc thù riêng trong tập hợp các mơn khoa học
gọi là lý luận chính trị. Đó là Triết học, Kinh tế chính trị, Chủ nghĩa

khoa học cho giảng viên, nhất là các giảng viên trẻ.
Bốn, tạo mơi trường, điều kiện và động lực thúc đẩy hoạt
động nghiên cứu khoa học của giảng viên, của các tập thể sư phạm
và các cộng đồng khoa học trong trường đại học. Đây là giải pháp
cơ bản, lâu dài, ni dưỡng và phát triển tiềm lực tư tưởng, khoa
học. Cần có đầu tư đủ mạnh các nguồn lực cho việc thu hút giảng
viên và sinh viên nghiên cứu khoa học về lý luận chính trị.
Năm, thiết kế lại chương trình, biên soạn giáo trình, giáo
khoa theo hướng cơ bản, hiện đại, thực tiễn Việt Nam. Kết hợp các
tri thức hàn lâm với tri thức ứng dụng, đa dạng hóa giáo trình, sách
tham khảo cho các đối tượng dạy và học.

34

ĐẠI HỌC QUỐC GIA TP. HCM

BỘ GIÁO DỤC ĐÀO TẠO


Sáu, xây dựng trung tâm nghiên cứu đủ mạnh làm nòng cốt
trong nghiên cứu, đào tạo, bồi dưỡng đội ngũ giảng viên. Phát triển
các mơ hình giao lưu học thuật, tư tưởng, văn hóa trong các trường,
mở rộng sự hợp tác giữa các nhà trường, gây dựng các nhóm nghiên
cứu mạnh, phát huy tác dụng ảnh hưởng của lý luận chính trị, của trí
thức khoa học xã hội - nhân văn và lý luận chính trị trong đời sống
thực tiễn, gắn với địa phương, khu vực và cả nước./.

KỶ YẾU HỘI THẢO KHOA HỌC QUỐC GIA 2015

35