I HC QUC GIA H NI
TRNG I HC KHOA HC X HI V NHN VN
----------------------------

TRN TH DUNG

NGHệ THUậT CHUYểN THể TáC PHẩM VĂN HọC SANG
ĐIệN ảNH NHìN Từ PHƯƠNG DIệN CốT TRUYệN Và NHÂN VậT
(QUA TRĂNG NƠI ĐáY GIếNG, CáNH ĐồNG BấT TậN)

C

LUN VN THC S

P


H Ni - 2016



T


I HC QUC GIA H NI
TRNG I HC KHOA HC X HI V NHN VN
----------------------------

TRN TH DUNG

NGHệ THUậT CHUYểN THể TáC PHẩM VĂN HọC SANG

LỜI CAM ĐOAN
Tô x n am đoan đ t

uận văn “Nghệ thuật chuyển thể tác phẩm văn

học sang điện ảnh nhìn từ phương diện cốt truyện và nhân vật (qua Trăng nơi
đáy giếng, Cánh đồng bất tận)”

ôn tr nh n h n ứu của r n tô , những

phân tí h v kết qu n h n ứu đ t

đưa ra đ u dựa tr n thực tế t m h ểu, n h n

cứu v

hưa từn đượ a

ôn

Nếu nhữn thôn t n tô
trá h nh m trước nhữn

ố.
un

ấp khôn

á nhân, tổ chứ


đ m b o cho

luận văn ho n th nh ó hất ượng.
X n hân th nh

m ơn á thầy

áo ô

áo tron khoa Văn học,

Trườn Đại học Khoa họ Xã hộ v Nhân văn – ĐHQGHN đã tạo mọ đ u
ki n cho vi c học tập n h n ứu v ho n th nh uận văn.
Cuố ùn , x n

y tỏ òn

nghi p đã uôn độn v n,

ết ơn sâu sắ đối vớ

a đ nh, ạn è đồng

úp đỡ v tạo đ u ki n thuận lợ

ho tô tron

suốt quá tr nh thực hi n luận văn.
Hà Nội, tháng 5 năm 2016
Họ

defined.
1.2. Khá n m cốt truy n tron tá phẩm văn họ v tá phẩm đ n nh..Error!
Bookmark not defined.
1.2.1. Khái niệm và đặc trưng cốt truyện trong tác phẩm văn học.........Error!
Bookmark not defined.
1.2.2. Khái niệm và đặc trưng cốt truyện trong tác phẩm điện ảnh........Error!
Bookmark not defined.
1.3. Khá n m, đặ trưn

v va trò ủa nhân vật tron tá phẩm văn họ v

tá phẩm đ n nh .........................................Error! Bookmark not defined.
1.3.1. Khái niệm, đặc trưng và vai trò nhân vật trong tác phẩm văn học
Error! Bookmark not defined.
1.3.2. Khái niệm, đặc trưng và vai trò nhân vật trong tác phẩm điện ảnh
Error! Bookmark not defined.

1


1.4. Giới thi u v “Trăn nơ đáy

ến ” v “Cánh đồng bất tận” tr n

nh

di n tá phẩm văn họ v đ n nh.................Error! Bookmark not defined.
1.4.1. Trăng nơi đáy giếng ............................Error! Bookmark not defined.
1.4.2. Cánh đồng bất tận...............................Error! Bookmark not defined.
CHƢƠNG 2 NGHỆ THUẬT CHUYỂN THỂ TÁC PHẨM VĂN HỌC

3.1. Ngh thuật chuyển thể nhân vật qua h thống:Error!

Bookmark

not

defined.
3.2. Ngh thuật chuyển thể nhân vật qua h nh độn , tính á h.............Error!
Bookmark not defined.
3.3. Ngh thuật chuyển thể nhân vật qua n ôn n ữError! Bookmark

not

defined.
KẾT LUẬN .................................................Error! Bookmark not defined.
TÀI IỆU THAM KHẢO....................................................................... 13

2


MỞ ĐẦU
do

1.

ọ đ t

1.1. Nh n h n ứu ph

nh đ n nh T mothy Corr an đã từng nhận

1.2. Tự sự học

một n nh n h n ứu òn non trẻ, đượ đ nh h nh từ

nhữn năm 60-70 của thế kỷ XX ở háp, nhưn đã nhanh hón vượt ra khỏi
n

ớ v

ó nh u đón

óp tron n h n ứu khoa họ

nh tr thức rộng lớn n n tự sự họ
năn . Nó khôn

ộ môn n h n ứu

hỉ giới hạn trong tự sự văn họ m

n h n ứu nhi u h nh thức tự sự khá như: tôn

ơ

n n nh

n thân ch s

áo, ch s , triết họ , âm


tv

ó

hất li u v phươn thứ tá động của hai loạ h nh

khá nhau. Khôn thể đánh

ngh thuật

ũn

chuyển thể từ tá phẩm văn họ

á v một tá phẩm đ n nh được

n sao của tá phẩm văn học gốc. Bởi khi

đ v o mô trườn đ n nh, với nhữn nhân tố đ n nh th tá phẩm văn học
đã ó sự chuyển biến khá nh u. Cho n n, v c vận dụn
bi t

thuyết của tự sự đặc

ốt truy n v nhân vật để n h n ứu vấn đ chuyển thể tá phẩm văn

họ san tá phẩm đ n nh

ần thiết khi muốn nh n nhận lạ



ứu

Hi n tượng chuyển thể tá phẩm văn họ san đ n nh
mớ , tuy nh n mỗ nh n h n ứu lạ

để t khôn

ó một ó nh n khá nhau v vấn đ

n y. N ười viết thiết n h đem một vấn đ đã ũ ra để mổ xẻ,

n ạc lạ ó ẽ

khôn tránh khỏi nhữn

đặt lại vấn đ

k ến trá chi u. Nhưn th ết n h , v

chuyển thể ở một ó nh n ụ thể, đ sâu v o nội dung chi tiết của hi n tượng
chuyển thể

ần thiết trong thời buổi hi n nay. N h n ứu hi n tượn đó tr n

ha phươn d n cốt truy n v nhân vật, tứ
4

đ v o cốt õ ủa vấn đ chuyển



Đối vớ đ n nh thế giớ v đ n nh Vi t Nam gần đây, nh u bộ phim
chuyển thể th nh ôn , vậy họ ũn
Cho n n đối vớ nh
biết đượ

ó nhữn

í quyết r n kh

huyển thể.

m ph m trẻ hay với nhữn n ười n h n ứu đ n nh,

í kíp qua huyển thể cốt truy n v nhân vật

một n a. V vậy, n ười viết mong muốn đ t

đã th nh ôn được

“Nghệ thuật chuyển thể tác

phẩm văn học sang điện ảnh nhìn từ phương diện cốt truyện và nhân vật (qua
Trăng nơi đáy giếng, Cánh đồng bất tận)” sẽ tiếp cận với nhi u n ười
ngh trong l nh vự đ n nh v

m

n ườ y u đ n nh để ó nhữn thướ đo



i tiến những kinh nghi m

ngh thuật của văn học, một hi n tượn khôn kém phần quan trọn

tá động

n ược lại rất to lớn của đ n nh đối vớ văn học. N h n ứu v mối quan h n y,
cuốn Văn học với điện ảnh (Mai Hồng d h, NXB Văn học, 1961)
tập hợp nhữn

uốn sá h

ng của M.Rôm, I. Khây-phít-xơ, E. Ga- ơ-ri- ô-vi-trư đã

đưa ra mấy đặ trưn quan trọng trong vi c viết truy n phim, đặ đ ểm th nh phần
văn xuô tron truy n ph m… nhằm “nân

ao tá dụng của văn họ tron đ n

nh, để sáng tạo những truy n ph m v những bộ phim kiểu mới thể hi n đời sống
vô ùn phon phú một á h hân thự ”. Cuốn sá h mới chỉ dừng lại ở mặt gợi
mở cho nhữn nh

m ph m kh huyển thể từ tá phẩm văn học chứ hưa hỉ ra

một á h ó h thốn v
Gần đây,

huy n sâu mối quan h giữa văn học vớ đ n nh.

nhất v mối quan h của hai loạ h nh n h thuật n y. Tuy nh n, xét v
độ cốt truy n v nhân vật ó

ó

n h a như thế n o tron v c chuyển thể dường

như vẫn hưa đượ n ười viết hú trọng.
6


Hai cuốn sá h ho thấy l ch s của ha n nh n h thuật n y, đặc trưn
của văn họ v đ n nh: chủ đ , tự sự v những yếu tố phon
t m h ểu phim chứ khôn

á h… th n v

huy n sâu v mối quan h chuyển thể v phươn

thức chuyển thể.
N o ra, ở Vi t Nam ũn

ó một số ôn tr nh n h n ứu nhưn vẫn ở

quy mô nhỏ lẻ:
-

Về cái gọi là tính văn học trong điện ảnh (Tạp hí N h n ứu

Ngh thuật, số 6 -1984,

phẩm đ n nh chứ hưa đ v o nhữn phân tí h ụ thể nh hưởng ở đ ểm n o,
tá độn như thế n o đến đ n nh v

ó tá dụng ra sao.

3.2. Lịch sử nghiên cứu vấn đề nghệ thuật chuyển thể tác phẩm văn
học sang điện ảnh từ góc nhìn tự sự.
Khôn

hỉ đến n y hôm nay, kh những bộ phim chuyển thể n y

trở n n ần gũi vớ khán

, á nh

n

m ph m mớ hú đến vi c chuyển thể

tá phẩm văn họ san đ n nh. Ngay từ nhữn n y đầu văn học – đ n nh
đã ó mối quan h đặc bi t gắn ó, tuy nh n v

n h n ứu một á h

b n, ó h thống v vi c chuyển thể n y th hưa ó nh u ôn tr nh.
7


Cuốn “Bàn về cải biên tiểu thuyết thành phim” (Hạ Diễn – Mao Thuẫn –
Dươn Th n-Hỉ, NXB Văn hoá – ngh thuật, 1964)

nv

h t ết v mối quan

h giữa văn học – đ n nh, chỉ ra nhữn đ ểm tươn đồn v khá
hai loạ h nh tự sự n y. Từ đó, tá
tham

t của

ó hỉ ra v phân tí h nhữn nhân tố

a v o quá tr nh huyển thể, nhữn th nh tố quyết đ nh vi c chuyển thể

tá phẩm th nh ôn hay khôn .
Đặc bi t

uận văn thạc sỹ Vấn đề chuyển thể tác phẩm văn học sang

tác phẩm điện ảnh (từ góc nhìn tự sự) của Đỗ Th Ngọc Di p – ĐH Khoa học
xã hộ v nhân văn H Nộ năm 2010 cung cấp một á nh n to n d n v đầy
đủ v vấn đ chuyển thể. Tr n ơ sở phân tí h một số bộ phim chuyển thể như
Mê thảo thời vang bóng, Thời xa vắng, Mùa len trâu, Chuyện của Pao, tá
đã ó những nhận xét v phát h n khá t nh tế v vấn đ chuyển thể tá phẩm
văn họ san tá phẩm đ n nh. Từ đó m sán tỏ một số vấn đ

ơ

nm


hính tá

gi của nhữn tá phẩm văn học. Dù nh n nhận thế n o th ph m ũn
tá phẩm đ n nh r n

t chứ khôn ph

độ n o ũn

nhữn tư

u qu

một

n sao của văn học.

áo hay ôn tr nh n h n ứu của á tá

Mỗ

ộ

áu để hún tô

đ trướ dù ở ó

ó á h nh n tổn quát v

to n d n, sâu sắ hơn v vấn đ chuyển thể tá phẩm văn họ san tá phẩm


phươn t n quan trọn để hún tô t m h ểu nhữn đ ểm tươn đồng

cốt,
v khá

t giữa hai loạ h nh tự sự tr n v phát h n,

đượ quá tr nh

chuyển thể tá phẩm văn họ san tá phẩm đ n nh.
4. Đố tƣợng

p ạm

ứu

Mối quan h giữa văn họ v đ n nh

một phạm trù khá phức tạp,

rộng lớn. Hơn nữa, vi c chuyển thể tá phẩm văn họ san đ n nh
vi

ôn

đò hỏ tr nh độ huy n môn ao, n h n ứu vấn đ n y một á h hun
9



Ngọ Tư th nh ộ ph m ùn t n (chuyển thể k ch b n: Nguỵ Ngữ, đạo diễn:
Nguyễn han Quan B nh).
Chọn hai bộ ph m được chuyển thể từ nhữn tá phẩm văn họ
được tiến van tr n văn đ n v kh ra ôn
nhi u
đượ v

k ến trá

h ếu trướ

ôn

hún

ây

ũn

ó

h u, n ười viết thiết n h sẽ khai thá được những phần

hưa đượ m nh

m ph m huyển thể đã m. Phim Trăng nơi đáy

giếng – gi Cánh d u bạ năm 2008; Hồn Ánh va Hạnh đoạt gi i nữ diễn
v n hính xuất sắ tron



ó quay khôn

m n ười xem ngạ nh n v vẻ đẹp
10

nh d


m rất n n thơ ủa v t khó am h u, của dòn sôn

uổi chi u hôm hay ủa

đầm sen… ộn th m sự diễn xuất xuất sắc của d n d ễn v n sao như Dust n
Nguyễn, Đỗ H i Yến, Tăn Thanh H đến nhữn
Dươn

an N ọ , Thanh Ho … Cũn

ươn mặt mớ như Ninh

òn nhữn đ ểm trừ v t nh thần truy n

ngắn khôn được chuyển t i một á h trọn vẹn ũn như một số chi tiết đắt
á tron truy n đã khôn đượ nh

m ph m dựng lạ th nh ôn .

Nh n hun , ha ộ phim đ u rất đán để ưu tâm tron số những bộ
phim truy n Vi t Nam chuyển thể từ tá phẩm văn học gần đây v ó thể o

thá t

m phon phú, to n d n ho đ t

ủa m nh.

hươn pháp phân tí h tổng hợp được vận dụng tri t để trong khai
u

n quan đến nội dung luận văn. Từ vi

cứu v nhân vật v
v đưa ra nhữn

phân tí h nhữn n h n

ốt truy n tron văn họ v đ n nh, n ười viết tổng hợp
k ến đánh

á r n v vi c chuyển thể tá phẩm văn học

san tá phẩm đ n nh tr n ha phươn d n đó.
-

hươn pháp so sánh, đối chiếu

nh n nhận, đánh
di n nhân vật v

á

Tr n ơ sở vận dụn

ă

thuyết tự sự họ , hún tô

hỉ ra nhữn nhân tố

hính tạo n n một bộ phim chuyển thể ó á tr , đồng thời chỉ ra tá động qua
lạ sâu sắc của ha n nh n h thuật n y. Từ đó un

ấp cho nhữn nh

phim một mẫu khá quát nhất để khai thá kho t n văn họ

m

m n n những bộ

ph m đ n nh ó á tr ngh thuật cao. Khôn ph i yếu tố n o ủa tá phẩm văn
họ

ũn

ần xuất hi n tron tá phẩm đ n nh, dù rằn đối vớ tá phẩm văn

họ đó, h t ết đó

đắt á, ó



đ sâu v o

i hi n tượn th nh ôn

ủa

một tá phẩm chuyển thể v tá độn “n ược trở lạ ” ủa nó đối vớ văn học,
úp nh văn h n đạ ó nhữn

á h xây dựn nhân vật, cốt truy n, cấu trú tá

phẩm… ủa m nh mới lạ, đem đến nhi u tá phẩm ó á tr ho n ườ đọc.
7. Cấ t ú
N o

ủa luậ

ă

phần Mở đầu, Kết luận v T

u tham kh o, nội dung luận văn

gồm 3 phần.
C ƣơ

1 Khá ược chung v tự sự v h n tượng chuyển thể tá phẩm.

C ƣơ

N h n ứu ngh thuật – Cụ đ n nh, H Nội.
4. Dav d Bordwe v Kr st n Thompson (2013), Nghệ thuật điện ảnh,
Nxb Thế giớ

n kết vớ Côn ty văn hóa v Truy n thôn Nhã Nam, H Nội.

5. Trươn Đăn Dun (1998), Từ văn bản đến tác phẩm văn học, Nxb
Khoa họ xã hội, H Nội.
6. Trươn Đăn Dun (2004), Tác phẩm văn học như là quá trình, Nxb
Khoa họ xã hội, H Nội.
7. Trươn Đăn Dun , Tác phẩm văn học nhìn từ lý thuyết tiếp nhận,
Chươn tr nh sau Đại học, H Nội.
8.

Th Dươn (2012), Vấn đề chuyển thể văn học – điện ảnh từ góc

độ liên văn bản, Vi n văn học, H Nội.
9. Đặn Anh Đ o (2001), Đổi mới nghệ thuật tiểu thuyết phương Tây
hiện đại, Nx Đại học Quốc a H Nội, H Nội.
10. han Bí h H (2007), Văn học nghệ thuật truyền thống với phim
truyện Việt Nam, Nx Văn hoá Thôn t n, H Nội.
11. Hạ Diễn – Mao Thuẫn – Dươn Th n-Hỉ (1964), Bàn về cải biên
tiểu thuyết thành phim, n ười d h: Đỗ K m hượn , Nx Văn hoá – ngh
thuật, H Nội.
13


12.

Hồ Ngọc (1977), Xây dựng cốt truyện kịch, Nx Văn hoá, H Nội.

n ười d ch: Nguyễn Th Như Tran , t

u ưu h nh nội bộ Dự án

Đ n nh – Trườn ĐHKHXH & NV.
18.

Phạm Thuỳ Nhân (2005), Làm sao viết kịch bản phim?, Nx Văn hoá
S Gòn, Tp. Hồ Chí M nh.

19.
20.
21.

Nhi u tá

(2008), Tự sự học: Một số vấn đề lý luận và lịch sử,

phần 1, Chủ

n: GS.TS Trần Đ nh S , Nx Đại họ Sư phạm, H Nội.

Nhi u tá

(2008), Tự sự học: Một số vấn đề lý luận và lịch sử,

phần 2, Chủ

n: GS.TS Trần Đ nh S , Nx Đại họ Sư phạm, H Nội.



Đ nh S , Nx Đại học Quố

a, H Nội.

14

n: GS. TS Trần


25.

Bù

hú (1984), Đặc trưng và ngôn ngữ điện ảnh, Nx Văn hoá, H Nội .

26.

Ray Frensham (2011), Tự học viết kịch bản phim, n ười d ch: Tr nh
M nh hươn , Nx Tr thứ

n kết vớ Côn ty văn hóa v Truy n

thôn Nhã Nam, H Nội.
27.

Timothy Corrigan (2013), Điện ảnh và văn học – dẫn luận và
nghiên cứu, Nxb Thế giớ

n kết vớ Côn ty văn hóa v Truy n thôn

X. r -lich (1986), Tiết diện vàng màn ảnh, Nx Văn hoá, H Nội.

Từ đ ển:
33.

Nhi u tá

(2004), 150 thuật ngữ văn học, Chủ

Ân, Nx Đại học Quố
34.

Nhi u tá

n: ạ N uy n

a H Nộ , H Nội.

(2000), Từ điển tiếng Việt, Chủ

n: Ho n

h , Nx

Đ Nẵng, Trun tâm Từ đ ển họ , H Nội – Đ Nẵng.
35.

Nhi u tá

(2000), Từ điển thuật ngữ văn học, Chủ


chuyện và Không gian trong phim Rashomon của đạo diễn Kurosawa dưới
góc nhìn trần thuật học, Đại học Khoa họ xã hộ v nhân văn H Nội.
Đỗ Th Ngọ Đ p (2006), khoá uận tốt nghi p: Chất điện ảnh qua

38.

một số tiểu thuyết của M.Duras, Trườn Đại họ Sư phạm H Nội.
Đỗ Th Ngọ Đ p (2010), Luận văn Thạ s : Vấn đề chuyển thể tác

39.

phẩm văn học sang tác phẩm điện ảnh (từ góc nhìn tự sự), Đại học
Khoa họ xã hộ v nhân văn H Nội.
H Th

40.

hượn (2007), khoá uận tốt nghi p: Mật mã Điện ảnh Vinci

– Từ tiểu thuyết đến điện ảnh (so sánh tác phẩm văn học và tác phẩm
điện ảnh), Đại học Khoa họ xã hộ v nhân văn H Nội.
Phan Bí h Thuỷ (2005), Luận văn Thạ s : Nhân vật trung tâm từ tác

41.

phẩm văn học đến tác phẩm điện ảnh, Đại học Sư phạm Tp Hồ Chí M nh.
han Bí h Thuỷ (2012), Luận án T ến s : Từ tác phẩm văn học đến

42.