I HC QUC GIA H NI
KHOA LUT

NGUYN TH YN

HOạT ĐộNG ĐIềU TRA KHáM NGHIệM HIệN TRƯờNG
TRONG LUậT Tố TụNG HìNH Sự VIệT NAM
(Trên cơ sở nghiên cứu số liệu thực tiễn tại địa bàn tỉnh Phú Thọ)

LUN VN THC S LUẬT HỌC

HÀ NỘI - 2015


I HC QUC GIA H NI
KHOA LUT

NGUYN TH YN

HOạT ĐộNG ĐIềU TRA KHáM NGHIệM HIệN TRƯờNG
TRONG LUậT Tố TụNG HìNH Sự VIệT NAM
(Trên cơ sở nghiên cứu số liệu thực tiễn tại địa bàn tỉnh Phú Thọ)

Chuyờn ngnh: Lut hỡnh sự và Tố tụng hình sự
Mã số: 60 38 01 04

LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HỌC

Cán bộ hướng dẫn khoa học: TS. LÊ LAN CHI

HÀ NỘI - 2015

Khái niệm, đặc điểm, ý nghĩa của hoạt động điều tra khám
nghiệm hiện trường ............................................................................ 7

1.1.1. Khái niệm hoạt động điều tra khám nghiệm hiện trường .................... 7
1.1.2. Đặc điểm của hoạt động điều tra khám nghiệm hiện trường ............. 14
1.1.3. Ý nghĩa của hoạt động điều tra khám nghiệm hiện trường ................ 19
1.2.

Quy định về hoạt động điều tra khám nghiệm hiện trường
trong lịch sử pháp luật Việt Nam ..................................................... 21

1.2.1. Quy định về hoạt động điều tra khám nghiệm hiện trường trong
lịch sử pháp luật Việt Nam trước khi có BLTTHS năm 1988 .............. 21
1.2.2. Quy định về hoạt động điều tra khám nghiệm hiện trường trong
lịch sử pháp luật Việt Nam từ năm 1988 đến trước khi có
BLTTHS năm 2003 ............................................................................ 24
1.3.

Hoạt động điều tra khám nghiệm hiện trường theo quy định
của pháp luật tố tụng hình sự một số quốc gia trên thế giới ........ 29

1.3.1. Hoạt động điều tra khám nghiệm hiện trường theo quy định của
pháp luật tố tụng hình sự Nhật Bản .................................................... 29


1.3.2. Hoạt động điều tra khám nghiệm hiện trường theo quy định của
pháp luật tố tụng hình sự Cộng hịa nhân dân Trung Hoa ................. 30
1.3.3. Hoạt động điều tra khám nghiệm hiện trường theo quy định của
pháp luật tố tụng hình sự Liên bang Nga ........................................... 32
1.3.4. Những vấn đề rút ra khi nghiên cứu các quy định về hoạt động


3.2.

Giải pháp về kiện toàn tổ chức, đào tạo bồi dưỡng nâng cao nhận
thức của các lực lượng tiến hành khám nghiệm hiện trường ............ 65

3.3.

Giải pháp về bổ sung phương tiện kỹ thuật hình sự hiện đại
cho công tác khám nghiệm hiện trường ......................................... 68


3.4.

Giải pháp về công tác bảo vệ hiện trường ..................................... 72

3.5.

Giải pháp tăng cường sự phối hợp giữa các lực lượng tham gia
khám nghiệm hiện trường và với các lực lượng nghiệp vụ khác...... 74

KẾT LUẬN .................................................................................................... 78
DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ..................................................... 79


DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT

BLTTHS:

Bộ luật Tố tụng hình sự


Khám nghiệm hiện trường là một hoạt động tố tụng hình sự nhằm phát
hiện, xem xét, ghi nhận dấu vết của tội phạm, vật chứng để lại hiện trường.
Khám nghiệm hiện trường có ý nghĩa quan trọng trong việc làm sáng tỏ bản
chất của vụ án. Kết quả khám nghiệm hiện trường góp phần làm căn cứ để
khởi tố vụ án hình sự; làm cơ sở để nhận định tính chất, diễn biến vụ việc,
giúp các cơ quan có thẩm quyền nhận định phương thức, thủ đoạn gây án của
người phạm tội và xây dựng nhiều giả thuyết hình sự khác.
Khám nghiệm hiện trường thường được coi là hoạt động mở đầu và có
vai trị rất quan trọng, trong nhiều trường hợp là một trong những nhân tố
quyết định kết quả điều tra, khám phá tội phạm. Nếu không khám nghiệm
hoặc khám nghiệm khơng đúng u cầu sẽ có thể để lọt tội phạm hoặc dẫn
đến những nhận định sai lầm, làm oan người vô tội. Khám nghiệm hiện
trường tốt, giúp cho việc xác định phương hướng điều tra chính xác, khám
nghiệm hiện trường yếu hoặc sai sót thì làm cho q trình điều tra vụ án khó
khăn, thậm chí bế tắc.
Trong khi đó, từ phương diện luật thực định, Bộ luật tố tụng hình sự
(BLTTHS) năm 2003 đã quy định về biện pháp điều tra khám nghiệm hiện
trường, tuy nhiên quy định này còn chưa đầy đủ, chủ thể tiến hành khám
nghiệm hiện trường theo quy định của BLTTHS cịn có sự mâu thuẫn với các
văn bản pháp lý khác, gây ra những khó khăn nhất định cho thực tiễn khám
nghiệm hiện trường.
Trên thực tiễn, việc áp dụng biện pháp khám nghiệm hiện trường vẫn
cịn tồn tại khơng ít những hạn chế, thiếu sót như: việc khám nghiệm khơng

1


theo đúng thủ tục, trình tự luật định, biên bản khám nghiệm ghi khơng đầy đủ,
bỏ sót các dấu vết quan trọng, tang vật chứng không bảo quản chặt chẽ... dẫn

sự trên phạm vi tồn quốc.
Luận văn tốt nghiệp:
+ Khám nghiệm hiện trường, Khóa luận tốt nghiệp, Nông Văn Thượng,
2012. Luận văn nghiên cứu các vấn đề lý luận về khám nghiệm hiện trường
và thực tiễn công tác khám nghiệm hiện trường tại Việt Nam. Khẳng định tầm
quan trọng của khám nghiệm hiện trường trong điều tra hình sự. Bên cạnh đó,
đề cập tới những hạn chế, từ đó đưa ra những giải pháp nhằm phát huy hơn
nữa vai trò của khám nghiệm hiện trường.
+ Giải pháp nâng cao hiệu quả hoạt động khám nghiệm hiện trường
các vụ tai nạn giao thông trên địa bàn quận Cầu Giấy - thành phố Hà Nội,
Khóa luận tốt nghiệp, Nông Thị Anh Thơ, 2012. Luận văn nghiên cứu các vấn
đề lý luận và thực tiễn hoạt động khám nghiệm hiện trường các vụ tai nạn
giao thông trên địa bàn quận Cầu Giấy để thấy những tồn tại, hạn chế. Từ đó,
đưa ra những giải pháp để nâng cao hiệu quả hoạt động khám nghiệm hiện
trường các vụ tai nạn giao thông.
Một số bài viết trên các tạp chí chuyên ngành của các tác giả:
+ Nguyễn Thị Thu Hằng, “Kiến nghị sửa đổi, bổ sung Điều 150 về
khám nghiệm hiện trường”, Tạp chí kiểm sát, (số 9/2010, tr. 37-38, 48).
+ Ngô Sỹ Hiền, “Cần nhận thức đúng đắn quy định của Bộ luật tố tụng
hình sự về khám nghiệm hiện trường”, Tạp chí kiểm sát, (tháng 10/2007, tr. 3-5).
+ Nguyễn Thanh Mai, “Hoàn thiện các quy định của pháp luật về khám
nghiệm hiện trường”, Tạp chí nhà nước và pháp luật, (số 4/2007, tr. 71-73, 77).
+ Nguyễn Văn Nhật, “Khám nghiệm hiện trường trong hoạt động điều
tra hình sự”, Tạp chí kiểm sát, (số 7/2005, tr.31-32).

3


Ngồi ra, cịn một số bài viết khác của các học giả có đề cập đến vấn đề
này. Các cơng trình nghiên cứu trên cho thấy, việc nghiên cứu về khám

hiện trường với tư cách là một biện pháp điều tra theo quy định của pháp luật
tố tụng hình sự Việt Nam và thực tiễn áp dụng trên địa bàn tỉnh Phú Thọ.
* Phạm vi nghiên cứu: đề tài chỉ tập trung vào những vấn đề liên
quan đến hoạt động điều tra khám nghiệm hiện trường trong pháp luật tố
tụng hình sự Việt Nam, có sự tìm hiểu, so sánh với pháp luật tố tụng hình
sự của một số nước trên thế giới. Đề tài khảo sát, nghiên cứu thực trạng
công tác khám nghiệm hiện trường trên địa bàn tỉnh Phú Thọ trong thời
gian từ 2009 đến 2014.
5. Phương pháp luận và các phương pháp nghiên cứu
Đề tài được thực hiện trên cơ sở phương pháp luận chủ nghĩa duy vật lịch
sử và chủ nghĩa duy vật biện chứng mác-xít, tư tưởng Hồ Chí Minh về Nhà nước
và pháp luật, quan điểm của Đảng và Nhà nước ta về chính sách TTHS.
Trong quá trình nghiên cứu đề tài, tác giả luận văn đã sử dụng các
phương pháp cụ thể và đặc thù của khoa học luật tố tụng hình sự như:
phương pháp phân tích và tổng hợp; phương pháp so sánh, đối chiếu; phương
pháp diễn dịch; phương pháp quy nạp; phương pháp thống kê, điều tra xã hội
học để tổng hợp các tri thức khoa học về luật TTHS và luận chứng các vấn đề
tương ứng được nghiên cứu trong luận văn.
6. Ý nghĩa của luận văn
- Xây dựng, bổ sung nhằm hoàn thiện những nghiên cứu lý luận về hoạt
động điều tra khám nghiệm hiện trường.
- Đánh giá thực tiễn các quy định về khám nghiệm hiện trường từ số liệu
trên địa bàn tỉnh Phú Thọ, chỉ ra nguyên nhân của các thành công, hạn chế.

5


- Đưa ra giải pháp về hoàn thiện pháp luật và các giải pháp về tổ chức
thực hiện để góp phần nâng cao chất lượng hoạt động điều tra khám nghiệm
hiện trường.

- Thứ hai, hiện trường có sự việc xảy ra, những sự việc này mang tính
chất bất kỳ, ngẫu nhiên. Điều này có nghĩa là mỗi sự việc, hiện tượng, q trình
nào đó xảy ra trong hiện thực khách quan thì đều phải có hiện trường, thể hiện
rõ quy luật mỗi sự việc, hiện tượng hay quá trình nào đó xảy ra trong hiện thực
khách quan đều để lại hiện trường. Vì vậy, trong đời sống xã hội, thuật ngữ
“hiện trường” được sử dụng khá phổ biến trong nhiều lĩnh vực khác nhau.
Trong điều tra hình sự nói riêng cũng như trong tố tụng hình sự nói chung,
nhận thức một cách đúng đắn và đầy đủ khái niệm “hiện trường” có ý nghĩa
quan trọng trong cơng tác giải quyết vụ án hình sự và phịng ngừa tội phạm.
Thuật ngữ “Hiện trường” đã được sử dụng trong một số tài liệu, công

7


trình khoa học như các giáo trình, luận án, luận văn... gắn với hoạt động điều
tra khám nghiệm hiện trường. Tuy nhiên, xung quanh khái niệm này còn
tương đối nhiều ý kiến khác nhau.
Theo Từ điển Bách khoa Công an nhân dân Việt Nam: “Hiện trường,
nơi diễn ra sự việc hay hay hoạt động thực tế” [4]. Nội dung của khái niệm
này chưa chỉ ra được sự việc cụ thể, do đó khơng xác định được đâu là hiện
trường chủ đạo, đâu là hiện trường chính để tiến hành khám nghiệm thu thập
dấu vết vật chứng, sự việc khi "diễn ra" là một chuỗi các hành vi khác nhau,
kéo dài trong những khoảng thời gian khác nhau và tồn tại trong những không
gian cũng khác nhau và khái niệm này cũng rơi vào trạng thái: những sự việc
mang tính bất kỳ và những hoạt động thực tế mang tính bất kỳ.
Giáo trình Bảo vệ và khám nghiệm hiện trường, năm 2004 của Học
viện Cảnh sát nhân dân nêu quan điểm: “Hiện trường là nơi xảy ra vụ việc
mang tính hình sự” [12, tr.15]. Khái niệm này được các tác giả phân tích,
kế thừa các khái niệm trước đó để đưa ra khái niệm tương đối hoàn chỉnh
về hiện trường.

+ Nơi phát hiện ra công cụ, phương tiện phạm tội.
+ Nơi bắt giữ tội phạm đang trên đường vận chuyển: tức là hành vi
được quy định trong cấu thành tội phạm đã hồn thành rồi nhưng trên đường
lưu thơng vận chuyển thì bị phát hiện, bắt giữ.
Thứ hai, hiện tượng vật chất xảy ra trong không gian hiện trường là
các vụ phạm tội hoặc những vụ việc mang tính hình sự. “Vụ việc có tính
hình sự là những vụ việc xâm hại đến khách thể do luật hình sự bảo vệ
nhưng do chưa đủ thông tin nên chưa xác định được các yếu tố cấu thành
tội phạm” [31, tr. 63-64].

9


Trong thực tế, hiện trường rất đa dạng, hiện trường có nhiều loại khác
nhau, được phân loại theo các tiêu chí phổ biến sau:
- Căn cứ vào địa điểm xảy ra vụ việc, hiện trường được chia thành
các loại:
+ Hiện trường trong nhà. Đó là hiện trường được che chắn hay bao bọc
xung quanh bởi các loại vải, phông bạt, mái che, tường nhà... (có mái che
chắn bên trên hay được bao bọc xung quanh).
+ Hiện trường ngồi trời. Đó là hiện trường không được che chắn, bảo
vệ bởi bất cứ một loại mái che nào.
+ Hiện trường kết hợp giữa trong nhà và ngoài trời.
+ Hiện trường trên các phương tiện giao thông.
- Căn cứ vào nội dung và tính chất của vụ việc xảy ra. Các vụ phạm tội
hoặc vụ việc có tính hình sự xảy ra ở các hiện trường khác nhau có thể có nội
dung và tính chất khác nhau. Vì vậy, dựa vào căn cứ này để chia hiện trường
thành nhiều loại, phù hợp với nội dung và tính chất của vụ việc đã diễn ra và
để lại dấu vết ở đó như: hiện trường có người chết, hiện trường trộm, hiện
trường súng đạn, hiện trường cháy nổ - sự cố kỹ thuật, hiện trường tai nạn

hiện trường là:
Hoạt động thu thập thông tin liên quan đến vụ, việc đó xảy ra
hoặc nơi phát hiện tội phạm. Đó là q trình sử dụng các kiến thức
khoa học - kỹ thuật, có sự hỗ trợ của các phương tiện nghiệp vụ, nhằm
phát hiện, thu thập thông tin, dấu vết, vật chứng của tội phạm hoặc
nghi có liên quan đến tội phạm để xác định có hay khơng có tội phạm
xảy ra và làm sáng tỏ các tình tiết có ý nghĩa đối với vụ án [4].
Theo cách lý giải trên, khám nghiệm hiện trường chỉ là hoạt động thu
thập thông tin để làm rõ sự việc xảy ra.

11


Giáo trình “Bảo vệ và khám nghiệm hiện trường”, Học viện Cảnh sát
nhân dân, năm 2004 xác định: “Khám nghiệm hiện trường là một hoạt động điều
tra tố tụng hình sự nhằm nghiên cứu, đánh giá dấu vết, vật chứng và những tin
tức, tài liệu tại hiện trường phục vụ điều tra và xử lý tội phạm” [12, tr.40]. Khái
niệm về khám nghiệm hiện trường trong giáo đề cập đến tính căn cứ pháp lý
của hoạt động này (được quy định trong BLTTHS). Tuy nhiên quá trình khám
nghiệm hiện trường không chỉ dừng lại ở việc nghiên cứu, đánh giá dấu vết
vật chứng cũng như các tin tức tài liệu khác tại hiện trường, bởi lẽ có những
dấu vết vật chứng không thể tiến hành nghiên cứu, xem xét, đánh giá ngay tại
hiện trường được, mà phải nghiên cứu, đánh giá sau đó. Vì vậy, cơng tác thu
lượm dấu vết vật chứng, bảo quản dấu vết vật chứng là một trong những công
tác quan trọng của hoạt động điều tra tại hiện trường.
Cuốn “Khoa học hình sự”, tập 3 của Nhà xuất bản Công an nhân dân,
năm 2012 cho rằng:
Khám nghiệm hiện trường là hoạt động điều tra Tố tụng hình
sự tiến hành tại nơi xảy ra, nơi phát hiện sự việc mang tính hình sự
nhằm phát hiện, ghi nhận, thu lượm, bảo quản, đánh giá dấu vết vật

chứng, đồ vật, tài liệu tại hiện trường cũng như chỉ ra được mục đích của
khám nghiệm hiện trường. Tuy nhiên, hai khái niệm này vẫn chưa thể hiện
một cách rõ nét về căn cứ, trình tự, thủ tục tiến hành hoạt động khám nghiệm
hiện trường của các cơ quan có thẩm quyền.
Trên thực tế, hoạt động điều tra khám nghiệm hiện trường là một hoạt
động có tính đặc thù. Đây là một trong những hoạt động điều tra ban đầu của
Cơ quan điều tra (CQĐT) và là một hoạt động điều tra tố tụng theo quy định
của BLTTHS. Hơn nữa, hoạt động khám nghiệm hiện trường chỉ là một trong
những hoạt động của CQĐT tiến hành sử dụng phương tiện kỹ thuật, các
phương pháp khoa học, các chiến thuật khám nghiệm một cách phù hợp với

13


điều kiện của hiện trường để tìm, thu dấu vết, vật chứng và những tin tức, tài
liệu có liên quan đến sự việc xảy ra một cách có hiệu quả nhất. Vì vậy, khám
nghiệm hiện trường là một biện pháp của điều tra hình sự đồng thời là hoạt
động điều tra của tố tụng hình sự. Việc tiếp cận khám nghiệm hiện trường ở
hai giác độ khác nhau này thì sẽ dẫn đến có những cách hiểu khác nhau. Có
những người chỉ tiếp cận thuần túy ở giác độ điều tra hình sự.
Ở giác độ luật tố tụng hình sự, theo tác giả, khám nghiệm hiện trường
cần được hiểu đầy đủ là: “một hoạt động điều tra trong tố tụng hình sự do các
cơ quan có thẩm quyền tiến hành tại hiện trường, nhằm phát hiện, ghi nhận,
thu lượm, bảo quản và đánh giá dấu vết, vật chứng của các vụ phạm tội hoặc
vụ việc có tính chất hình sự đã xảy ra”.
1.1.2. Đặc điểm của hoạt động điều tra khỏm nghim hin trng
- Hoạt động điều tra khỏm nghim hiện trường là mét hoạt động điều
tra theo quy định của luật tố tụng hình sự nên phải tuân thủ các yêu cầu về
thẩm quyền, căn cứ, trình tự, thủ tục theo quy định của luật tố tụng hình sự.
Ho¹t ®éng ®iÒu tra khám nghiệm hiện trường là một hoạt động tố tụng

nghiệm sử dụng các phương tiện kỹ thuật vào quá trình phát hiện, ghi nhận,
thu thập, bảo quản và đánh giá các dấu vết, vật chứng, tài liệu tại hiện trường.
Trong đó, chủ yếu là quá trình sử dụng các chiến thuật, phương pháp, phương
tiện kỹ thuật vào quá trình phát hiện, ghi nhận, thu lượm, bảo quản và đánh
giá dấu vết, vật chứng, tài liệu tại hiện trường. Vì vậy, với tính chất là một
biện pháp điều tra hình sự, khám nghiệm hiện trường địi hỏi chủ thể tiến
hành khám nghiệm hiện trường phải có kiến thức vững vàng về pháp luật, có
kinh nghiệm, có am hiểu về nghiệp vụ điều tra, đặc biệt phải có nghiệp vụ
chun sâu về kỹ thuật hình sự.
Q trình khám nghiệm hiện trường phải thật tỷ mỉ, thận trọng, thu

15


thập đầy đủ dấu vết có tại hiện trường, đặc biệt là hiện trường những vụ giết
người, các vụ tai nạn giao thông đường bộ, đường thủy, các vụ cháy nổ… Do
đó, khi tiến hành khám nghiệm hiện trường thì cần phải tiến hành theo một kế
hoạch đã được xây dựng khoa học, phù hợp đối với từng hiện trường cụ thể,
dưới sự chỉ đạo thống nhất của người chủ trì tiến hành khám nghiệm và có sự
phối hợp chặt chẽ giữa các lực lượng tiến hành khám nghiệm. Có như vậy,
mới đảm bảo cho quá trình khám nghiệm hiện trường đạt hiệu quả cao nhất,
có thể hạn chế được mức thấp nhất thiếu sót và sơ xuất trong quá trình khám
nghiệm hiện trường. Quan hệ phối hợp giữa Viện kiểm sát (VKS) và CQĐT,
giữa KSV và ĐTV trong công tác khám nghiệm hiện trường là rất quan trọng.
Nếu phối hợp chặt chẽ, kịp thời trong việc thu thập dấu vết, chứng cứ sẽ phục
vụ tốt nhất cho việc chứng minh tội phạm.
Phương pháp khám nghiệm hiện trường là cách thức tiến hành hoạt
động phát hiện, thu lượm dấu vết, vật chứng để lại trên hiện trường của các vụ
án hình sự. Khi khám nghiệm hiện trường có thể sử dụng một số phương pháp
như: phương pháp khám nghiệm hiện trường theo khu vực (phương pháp chia

nguồn sáng, các phương tiện để thu lượm, bảo quản dấu vết, vật chứng l
khụng th thiu.
- Hoạt động điều tra khỏm nghim hin trường được xếp vào nhóm các
hoạt động điều tra ban đầu nên phải tiến hành kịp thời, khẩn trương, nhanh
chóng, kể cả khi chưa có quyết định khởi tố vụ án.
Những dấu vết, tài liệu, vật chứng hình thành và tồn tại ở hiện trường
rất phong phú, đa dạng và chúng rất dễ bị biến đổi theo thời gian. Các dấu vết,
tài liệu, vật chứng này do chịu sự chi phối của nhiều yếu tố nên dễ dàng bị
biến đổi và mất đi. Những dấu vết, vật chứng này có vai trị rất quan trọng.
Những dấu vết hình sự phản ánh những thơng tin có giá trị nhất định, giúp
cho việc xác định mối quan hệ của nó với những hoạt động cụ thể trong quá

17