Kinh tế học vi mô: Giá và Sản lượng trên một Thị trường độc quyền
Trong chương trước, chúng ta đã cùng khảo sát giá và sản lượng trong một thị
trường cạnh tranh; còn tại chương này, xin gửi tới các Saganor bài phần tích về giá
cả và sản lượng được quyết định trên một thị trường độc quyền như thế nào.
Một thị trường độc quyền được đặc trưng bởi:
1. một người bán duy nhất
2. không có hàng hoá thay thế gần giống
3. có những rào cản hiệu quả ngăn cản việc gia nhập thị trường
Thị trường độc quyền
Những rào cản với việc gia nhập thị trường có thể tồn tại vì ba lý do:
1. Quy mô kinh tế (economies of scale),
2. Hoạt động của công ty, và/ hoặc
3. Hoạt động của chính phủ

Nếu quy mô kinh tế tồn tại với mức sản lượng tương đương, các công ty lớn có thể
sản xuất hàng hoá với một mức giá thấp hơn với mức giá của các công ty nhỏ hơn
có thể sản xuất. Biểu đồ dưới đây minh hoạ cho khả năng này. Khi một ngành kinh
doanh thuộc loại này bắt đầu phát triển, có thể có nhiều công ty nhỏ. Giả sử, ví dụ
tất cả những công ty này có đường tổng chi phí trung bình là "ATC0". Mặc dù
vậy, nếu một trong số những công ty này lớn hơn các công ty khác nó có thể sản
xuất hàng hoá với một mức giá thấp hơn (ví dụ như P') , tại mức giá này các công
ty nhỏ hơn sẽ chịu lỗ. (Lưu ý các công ty nhỏ hơn sẽ nhận được mức lợi nhuận
bằng 0 nếu mức giá là P0. Tại mức giá P', các công ty nhỏ hơn sẽ chịu lỗ và công
ty lớn hơn sẽ nhận được mức lợi nhuận kinh tế bằng 0).
Trong tình huống này, các công ty nhỏ hơn rút cục sẽ bị buộc phải rời bỏ ngành
kinh doanh này hoặc sát nhập với các công ty khác để trở nên ít nhất cũng lớn
bằng công ty lớn nhất hiện thời. Khi các công ty tiếp tục phát triển (vừa thông qua
sự mở rộng nội bộ và vừa bằng cách mua toàn bộ các công ty nhỏ hơn), chi phí
trung bình của họ tiếp tục giảm. Các công ty nhỏ hơn tiếp tục biến mất cho tới khi
thậm chí chỉ còn một công ty lớn tồn tại. Một ngành kinh doanh như vậy được gọi
là độc quyền tự nhiên (natural monopoly) do hậu quả dài hạn của quá trình cạnh

khi rời bỏ ngành kinh doanh. Những chi phí chìm như vậy bao gồm những chi phí
như tiền quảng cáo cần có để đảm bảo sự công nhận thương hiệu. Nếu một công ty
sử dụng một số tiền lớn vào việc quảng cáo, các công ty mới gia nhập ngành kinh
doanh sẽ phải chi một số tiền tương tự để tương xứng với chi tiêu quảng cáo này.
Trong khi việc đầu tư vào các toà nhà có thể (ít nhất là một phần) được bồi thường
nếu một công ty rời bỏ thị trường, chi phí chìm sẽ không thể thu hồi lại được.
Những chi phí này là chi phí của việc rời bỏ cần được các công ty tính tới khi
tham gia một ngành kinh doanh. Nếu tất cả các chi phí đều có thể thu hồi lại được
khi rời bỏ thị trường, các công ty có thể hoàn toàn sẵn sàng gia nhập dù chỉ để có
thể thu được lợi nhuận ngắn hạn tạm thời. Nếu họ biết họ sẽ mất một số tiền lớn
dưới hình thức các chi phí chìm, họ sẽ thận trọng hơn khi gia nhập một ngành kinh
doanh. Những chi phí chìm lớn cũng khó mà được tài trợ. (Một vấn đề mà John
DeLorean đã gặp phải khi ông cố gia nhập thị trường sản xuất ô tô… Phương pháp
bỏ vốn cho những chi phí chìm lớn của ngành công nghiệp này không được các
cấp có thẩm quyền chấp nhân…).
Bằng sáng chế và giấy phép mang lại hai loại rào cản gia nhập do chính phủ tạo ra.
Trong khi việc bảo vệ bằng sáng chế là cần thiết để đảm bảo khuyến khích các
công ty bỏ tiền nghiên cứu và phát triển, nó cũng mang lại cho người chủ bằng
sáng chế một số mức độ độc quyền nhất định. Đây là cách Polaroid có thể giữ sự
độc quyền dài hạn của hãng trong ngành kinh doanh phim ảnh.
Độc quyền địa phương (local monopoly) là một loại độc quyền tồn tại ở một khu
vực địa lý cụ thể. Ở nhiều vùng, chỉ có một công ty được cung cấp báo địa phương
(ít nhất là trên cơ sở hàng ngày). Tại Syracuse chẳng hạn, công ty báo chí
Syracuse là công ty cung cấp báo địa phương duy nhất (lưu ý là công ty này xuất
bản cả tờ báo buổi sáng Post - Standard, tờ báo buổi trưa Herald American).
Cầu, AR, MR, TR và độ co giãn
Đường cầu của một công ty độc quyền là đường cầu thị trường (do công ty là công
ty duy nhất trên thị trường). Do đường cầu thị trường là đường cong có độ dốc
xuống dưới, doanh thu cận biên sẽ ít hơn giá của hàng hoá (mối quan hệ này đã
được nói tới chi tiết tại

bôi màu. Mặc dù do giá lớn hơn AVC, công ty tiếp tục hoạt động trong ngắn hạn,
nhưng sẽ rời bỏ thị trường về dài hạn. Lưu ý là sở hữu độc quyền không đảm bảo
việc duy trì lợi nhuận kinh tế. Hoàn toàn có khả năng ít người muốn có độc quyền
trong việc sản xuất một hàng hoá nào đó…
Một công ty độc quyền sẽ đóng cửa về ngắn hạn nếu mức giá thấp hơn AVC. Khả
năng này được minh hoạ trong biểu đồ dưới đây.

Những ai không nghiên cứu kinh tế thường tin một nhà độc quyền có khả năng
chọn bất kỳ mức giá nào mà họ muốn và có thể luôn nhận được lợi nhuận cao hơn
bằng việc tăng giá. Dù vậy, như trong tất cả các cơ cấu thị trường khác, nhà độc
quyền bị kiềm chế bởi mức cầu sản phẩm của họ. Nếu một công ty độc quyền
muốn tối đa hóa lợi nhuận, công ty phải lựa chọn mức sản lượng mà tại đó
MR=MC. Điều này quyết định mức giá duy nhất được tính trong ngành kinh
doanh này. Một sự tăng giá lớn hơn mức giá này sẽ làm giảm lợi nhuận của công
ty.
Phân biệt giá cả và bán phá giá
Các công ty hoạt động trong các thị trường không phải thị trường cạnh tranh hoàn
hảo có thể tăng mức lợi nhuận bằng việc
phân biệt giá cả (price discrimination),
một thực tế trong đó mức giá cao hơn được tính với những khách hàng có cầu
không co giãn nhất với sản phẩm. Điều kiện cần thiết cho việc phân biệt giá cả
gồm:
• công ty không thể là người làm giá,
• công ty phải có thể phân loại khách hàng theo độ co giãn của cầu của họ, và
• việc bán lại sản phẩm phải là việc không khả thi.
Biểu đồ dưới đây minh hoạ việc phân biệt giá cả có thể được sử dụng như thế nào
trong thị trường hàng không. Những người bay đi nghỉ mát có vẻ có cầu co giãn
hơn những người bay đi làm việc. Như biểu đồ dưới đây chỉ cho thấy, giá tối ưu là
giá tính với những người bay đi làm việc cao hơn giá tính với những người bay đi
nghỉ. Các hãng hàng không tham gia vào việc phân biệt giá cả bằng cách đưa ra

chi phí của xã hội do phần hình chữ nhật P(m)CEP(pc) được chuyển sang cho nhà
độc quyền như phần thặng dư thêm của người sản xuất. Chi phí ròng xã hội là
phần tam giác xanh CBF. Chi phí ròng của một thị trường độc quyền được gọi là
sự thất thu tới hạn (deadweight loss). Đây là một phuơng pháp tính thiệt hại của
thặng dư của người tiêu dùng và người sản xuất do mức sản xuất thấp hơn trong
một ngành kinh doanh độc quyền.

Một số nhà kinh tế cho rằng mối đe doạ cạnh tranh tiềm ẩn có thể khuyến khích
các công ty độc quyền sản xuất thêm nhiều hàng hoá tại một mức giá thấp hơn mô
hình trên đưa ra. Lập luận này cho thấy sự thất thu tới hạn từ một ngành độc quyền
nhỏ hơn khi các rào cản của việc gia nhập ít hiệu quả hơn. Lo sợ sự can thiệp của
chính phủ (dưới hình thức điều chỉnh giá hoặc luật chống phá giá) có thể giữ mức
giá trong một ngành độc quyền thấp hơn mức người ta dự tính.
Một điểm liên quan là không hợp lý khi so sánh kết quả của một thị trường cạnh
tranh hoàn hảo với kết quả của một thị trường độc quyền do quy mô kinh tế mang
lại. Trong khi các công ty cạnh tranh có thể sản xuất nhiều hàng hoá hơn so với
một công ty độc quyền có thể sản xuất với cùng một đường chi phí, một công ty
độc quyền lớn có thể sản xuất hàng hoá với mức chi phí thấp hơn những công ty
nhỏ hơn có thể sản xuất khi tính tới quy mô kinh tế. Điều này làm giảm sự thất thu
tới hạn được dự tính do kết quả của sự độc quyền.
Nói cách khác, deadweigh loss có thể nói giảm đi chi phí của sự độc quyền do kết
quả của sự
thiếu hiệu năng X (X-inefficiency) hoặc hành vi tìm kiếm địa tô
(rent-seeking behavior)
về phần nhà độc quyền. Sự thiếu hiệu năng X xuất hiện
khi nhà độc quyền ít có động cơ sản xuất hàng hoá với mức chi phí thấp nhất do
họ không bị đe doạ bởi áp lực cạnh tranh. Hành vi tìm kiếm địa tô xảy ra khi các
công ty mở rộng các nguồn tài nguyên để dành độc sự độc quyền bằng cách thuê
luật sư, người vận động hành lang… với nỗ lực nhằm nhận được quyền độc quyền
do chính phủ cấp cho. Những hoạt động tìm kiếm địa tô này không mang lại lợi