BỘ Y TẾ

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO

VIỆN DINH DƯỠNG QUỐC GIA

LƯU THỊ MỸ THỤC ĐÁNH GIÁ HIỆU QUẢ BỔ SUNG KẼM VÀ
MỘT SỐ VITAMIN Ở TRẺ SUY DINH DƯỠNG
CÓ TIÊU CHẢY CẤP DO ROTAVIRUS
LUẬN ÁN TIẾN SĨ DINH DƯỠNG


Người hướng dẫn khoa học:
1.PGS.TS. Lê Bạch Mai
2.GS.TS. Lê Thị Hợp
HÀ NỘI - 2013

LỜI CAM ĐOAN
Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi và do chính tôi thực
hiện. Các số liệu, kết quả trong luận án là trung thực và chƣa từng đƣợc ai công bố
trong bất kỳ tạp chí hay công trình nào khác. Hà nội, ngày tháng năm 2013 NCS. Lƣu Thị Mỹ Thục
LỜI CẢM ƠN
Để hoàn thành luận án, tôi xin bày tỏ lòng biết ơn chân thành và sâu sắc nhất tới:
PGS.TS Lê Bạch Mai và GS.TS Lê Thị Hợp, hai ngƣời thầy đã trực tiếp hƣớng
dẫn, dìu dắt và nhiệt tình chỉ bảo cũng nhƣ tạo điều kiện thuận lợi cho tôi trong quá trình
học tập và nghiên cứu khoa học.
TS.Frank và tổ chức IRD đã hỗ trợ một phần kinh phí cũng nhƣ dẫn dắt và đóng
góp rất nhiều ý kiến quí báu, đồng thời động viên tôi vƣợt qua mọi khó khăn trong suốt
quá trình nghiên cứu khoa học đầy vất vả nhƣng cũng rất vinh quang.
TS. Phạm Thuý Hoà, Giám Đốc trung tâm đào tạo - Viện Dinh Dƣỡng, ngƣời đầu
tiên kích lệ và dẫn dắt tôi vào con đƣờng nghiên cứu khoa học về dinh dƣỡng, đồng thời
đã đóng góp nhiều ý kiến quí báu cho luận án đƣợc hoàn thiện.
Tôi cũng xin bày tỏ lòng biết ơn tới:
LỜI CẢM ƠN MỤC LỤC DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT DANH MỤC BẢNG DANH MỤC BIỂU ĐỒ MỞ ĐẦU
1

MỤC TIÊU NGHIÊN CỨU
3
CHƢƠNG 1
TỔNG QUAN TÀI LIỆU
4
1.1
Suy dinh dƣỡng ở trẻ em
4

1.1.1. Định nghĩa

1.2.6. Điều trị tiêu chảy cấp ở trẻ suy dinh dƣỡng
19
1.3
Vi chất dinh dƣỡng
24

1.3.1.Kẽm
26

1.3.2.VitaminA
31

1.3.3. Vitamin B complex
33
1.4
Lý do cần tiến hành nghiên cứu
38
CHƢƠNG 2
ĐỐI TƢỢNG VÀ PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU
39

2.1. Đối tƣợng nghiên cứu
39

2.2. Địa điểm và thời gian nghiên cứu
39

2.3. Phƣơng pháp nghiên cứu
39


67

3.2.1. Hiệu quả của 3 phác đồ bổ sung kẽm đến sự phục
hồi chỉ số nhân trắc và tình trạng dinh dƣỡng ở trẻ suy
dinh dƣỡng mắc tiêu chảy cấp do Rotavirus.
67

3.2.2. Hiệu quả 3 phác đồ bổ sung kẽm đến sự phục hồi
tình trạng thiếu chất dinh dƣỡng ở trẻ suy dinh dƣỡng
mắc tiêu chảy cấp do Rotavirus
71

3.2.3. Hiệu quả của 3 phác đồ bổ sung kẽm trong điều trị
tiêu chảy cấp do Rotavirus
81
CHƢƠNG 4
BÀN LUẬN
95

4.1. Đặc điểm của đối tƣợng nghiên cứu trƣớc nghiên
cứu
96

4.1.1. Các đặc điểm về tuổi, tiền sử và triệu chứng tiêu
chảy cấp của các nhóm nghiên cứu
96

4.1.2. Đặc điểm về tình trạng dinh dƣỡng của 3 nhóm
nghiên cứu trƣớc can thiệp
98

139

DANH MỤC CÔNG TRÌNH CÔNG BỐ CỦA TÁC
GIẢ TÀI LIỆU THAM KHẢO PHỤ LỤC Phụ lục 1: Phiếu điều tra
Phụ lục 2: Phiếu theo dõi dành cho bà mẹ
Phụ lục 3: Danh sách chọn ngẫu nhiên bệnh nhân vào
các nhóm nghiên cứu
Phụ lục 4: Danh sách bệnh nhân tham gia nghiên cứu
DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT

ARI
Nhiễm khuẩn hô hấp cấp (Acute Respiratory Infection)
BC
Bạch cầu
BCTT
Bạch cầu trung tính
CC/T
Chiều cao theo tuổi

Thời điểm điều tra ban đầu
T
1
Thời điểm đánh giá sau 1 tháng tính từ khi bắt đầu can thiệp
TM
Tĩnh mạch
TTDD
Tình trạng dinh dƣỡng
WHO
Tổ chức y tế thế giới (World Health Organization)
UNICEF
Quỹ nhi đồng liên hiệp quốc (The United Nations Children
,
s Fund )
Zn
Kẽm (Zinc)
DANH MỤC BẢNG

Bảng 1.1
Sự khác biệt của Resomal với dung dịch ORS chuẩn
21
Bảng 1.2
Vai trò của một số chất dinh dƣỡng làm tăng cƣờng
hệ miễn dịch
25
Bảng 1.3
Tóm tắt nghiên cứu bổ sung kẽm, vitamin A, acid
folic trong việc phòng ngừa và điều trị tiêu chảy ở
trẻ em
37

nghiên cứu
65
Bảng 3.7
Một số chỉ số công thức bạch cầu của 3 nhóm
nghiên cứu
66
Bảng 3.8
Chỉ số protein và albumin huyết thanh của 3 nhóm
nghiên cứu
66
Bảng 3.9
Hiệu quả tăng cân nặng và chiều cao ở 3 nhóm trẻ
sau can thiệp
68
Bảng 3.10
Sự thay đổi mức độ SDD ở cả 3 thể sau can thiệp ở
3 nhóm nghiên cứu
70
Bảng 3.11
Kết quả thay đổi nồng độ Hb và tỷ lệ thiếu máu ở 3
nhóm
72
Bảng 3.12
Kết quả thay đổi các chỉ số hồng cầu của 3 nhóm
nghiên cứu
73
Bảng 3.13
Kết quả của can thiệp đối với sự thay đổi tình trạng
thiếu máu nhƣợc sắc
74

82
Bảng 3.22
Thay đổi tỷ lệ bạch cầu neutro của 3 nhóm sau can
thiệp
83
Bảng 3.23
Biểu hiện triệu chứng nôn ngày 1 và ngày 2 sau can
thiệp
84
Bảng 3.24
Tỷ lệ trẻ chán ăn ở 3 nhóm nghiên cứu trƣớc can
thiệp
84
Bảng 3.25
Ảnh hƣởng của can thiệp lên biểu hiện chán ăn
85
Ban 3.26
Số giờ tiêu chảy của 3 nhóm nghiên cứu
88
Bảng 3.27
Tính chất phân thay đổi theo từng ngày can thiệp
93
DANH MỤC BIỂU ĐỒ, SƠ ĐỒ

Sơ đồ 1.1
Vòng xoắn bệnh lý suy dinh dƣỡng và tiêu chảy.
9
Sơ đồ 1.2
Tóm tắt quá trình bù dịch ở trẻ suy dinh dƣỡng nặng
23

Biểu đồ 3.7
Thay đổi tỷ lệ đi ngoài phân sệt sau can thiệp ở 3
nhóm nghiên cứu
91
Biểu đồ 3.8
Thay đổi tỷ lệ đi ngoài bình thƣờng sau can thiệp ở 3
nhóm nghiên cứu
29 CÁC CÔNG TRÌNH ĐÃ CÔNG BỐ CỦA TÁC GIẢ LIÊN QUAN ĐẾN
LUẬN ÁN 1. Lưu Thị Mỹ Thục, Lê Bạch Mai
Hiệu quả của các phƣơng thức bổ sung kẽm lên ở trẻ suy dinh dƣỡng nhiễm
Rotavirus.
Tạp chí y học thực hành (867)-số 4/2013, 35-40.
2. Lưu Thị Mỹ Thục, Lê Thị Hợp
Đánh giá hiệu quả bổ sung kẽm và đa vi chất lên sự phục hồi dinh dƣỡng ở trẻ suy
dinh dƣỡng có tiêu chảy cấp do Rotavirus.
Tạp chí y học thực hành (867)-số 4/2013, 85-89.

PHỤ LỤC 1:
PHIẾU ĐIỀU TRA
Mã số phiếu:
Họ và tên : . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Mã số trẻ : 
Giới của trẻ: : . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . (1= Nam, 2= Nữ) 
Ngày, tháng, năm sinh: ________/_______/_________
Ngày, tháng, năm điều tra: ________/_______/_________
BCG BH-UV-HG Viêm gan Sởi Viêm não
Khác:
Uống vitamin A: mấy đợt Ngày uống cuối cùng: / /
Nuôi dưỡng: Bú mẹ
II. DINH DƯỠNG VÀ NUÔI CON BẰNG SỮA MẸ
STT
CÂU HỎI
TRẢ LỜI…… …………………………………… MÃ SỐ
CHUYỂN
ĐẾN CÂU
HỎI
1
Chị có cho cháu (TÊN) bú sữa mẹ không?
Có…………………………………………… ………… 1
Không…………………………………………………… 0

Thủy đậu
Bệnh sử:
Lý do khám bệnh:
Vào viện ngày thứ của bệnh:
Triệu chứng đầu tiên của bệnh:
Trẻ có sốt ngày trƣớc khi tới viện
Đi ngoài ngày thứ
Khám lúc vào viện:

Số lần đi ngoài/24h:
Tính chất phân:
Khát nƣớc:
Thèm ăn
Tinh thần
Sốt: ( nhiệt độ)
Bệnh khác
Mức độ mất nƣớc
Tình trạng dinh dƣỡng: P kg H cm. SDD
độ:
Thuốc được điều trị:
Nhóm A
Nhóm B

Mức độ mất nƣớc
Tình trạng dinh dƣỡng: P kg H cm. SDD
độ:
Trước can thiệp
Sau can thiệp
Trị số sinh lý
Công thức máu
Hb
MCV
MCHC
MCH
Số lƣợng BC


Vitamin A
Catotal
Ca ion
Feritin
Sắt


PHỤ LỤC 2:
PHIẾU THEO DÕI CHO BÀ MẸ
Ngày khám bệnh:
Giờ đầu tiên của ngày đầu tiên uống thuốc: Giờ cuối cùng mà trẻ đi ỉa bất thƣờng tiếp sau đó 72h sau trẻ đi ỉa bình

3

4 8

9

10

Phõn st: 3
Phõn bt: 4
S ln a/24h: ghi rừ s ln c th
Chng bng: 1: cú 2: khụng
Khỏt nc: ung nc hay ung ORS hỏo hc 1: cú 2: khụng
ỏi ớt: 1: cú 2: khụng
n ngon ming: 1: n kộm hn lỳc khỏm
2: n kộm nh lỳc khỏm
3: n ngon ming hn
4: n bỡnh thng nh c
Hi phc cõn nng nh ban u: ghi rừ ngy tr ó ly li cõn nh ban u
Nu tr cú dựng thờm thuc gỡ khỏc hóy ghi rừ:
Tờn thuc
Thi gian dựng
Liu lng
Lý do dựng thuc ú
Kt qu dựng thờm thuc ú ra sao

Trong thi gian theo dừi nu tr cú mc bnh khỏc thỡ hóy in vo phiu sau

PHIU THEO DếI BNH CA TR

Trong thỏng, chỏu cú b m hoc cú bt k vn bt thng gỡ v sc khe no khỏc na khụng? Nu cú l du hiu gỡ?
Ngy th
ca thỏng, tớnh
t thi im
tr c khỏm
Có bỏ bú
(n) hoặc bỳ
kộm không?


Ngy th
Ngy th
Ngy th

Nếu trẻ mắc bệnh, ghi rõ: Bệnh gì
Thời gian bị mắc của 1 đợt
Đƣợc chẩn đoán bởi: trạm y tế/ BV huyện/ BV tỉnh/ / BS tƣ
Đƣợc điều trị bởi thuốc: Kết quả điều trị:

PHỤ LỤC 3:

DANH SÁCH CHỌN NGẪU NHIÊN BỆNH NHÂN VÀO CÁC NHÓM

46

1
5

1
47

1
6

3
48

2
7

3
49

1
8

2
50

2
9

2

56

3
15

3
57

2
16

2
58

2
17

3
59

1
18

1
60

3
19

1

66

2
25

3
67

2
26

1
68

3
27

1
69

1
28

2
70

1
29

3

76

1
35

3
77

2
36

1
78

1
37

3
79

1
38

1
80

1
39

3

85

2
127

2
86

2
128

3
87

3
129

2
88

3
130

3
89

1
131

1

95

2
137

3
96

3
138

1
97

1
139

1
98

1
140

3
99

3
141

3

105

2
147

3
106

1
148

3
107

3
149

1
108

1
150

2
109

1
151

1

115

3
157

1
116

1
158

2
117

1
159

1
118

3
160

2
119

2
161

3

125

3
167

3
126

3
168

2

PHỤ LỤC 4:
DANH SÁCH BỆNH NHÂN THAM GIA NGHIÊN CỨU

TT
Họ tên
Code
TT
Họ tên
Code
1
ng minh tien
4057
41
ng thi doan
10128336
2
ng ngoc khanh

10258477
47
le quynh chi
915650
8
ng duc anh
10136707
48
ta minh hieu
10199294
9
ng ngoc anh
101810137
49
ngo m anh
11093922
10
le bao ngan
10271262
50
tr tien duy
10249529
11
pham thuy an
10286757
51
ng an hai
10304809
12
dinh viet dai

10226861
57
tr hai dang
10324234
18
trg minh thu
10323658
58
ng hai dang
10230123
19
ng thanh dai
10296639
59
ng thi trang
10175096
20
vu nhat quang
9235116
60
ng minh thiet
10221846
21
le dieu linh
10140725
61
tr dang nam
919643
22
tr khanh huyen

9290179
67
dao qu huy
10314765
28
le kim lien
10262929
68
bui th mai
10235290
29
ng minh chau
10181480
69
ho thuy linh
10231515
30
ng thanh cong
10272789
70
ngo di chau
10309202
31
ng duc thinh
10303392
71
tu van duy
35
32
lg ngoc an

10194063
77
tr duc hieu
11239317
38
ho quynh anh
10149959
78
ph phuong thao
10318791
39
ng duc giang
9915456
79
mai ph hang
11217452
40
pham gia nguyen
10105873
80
ng manh khai
11038563