B GIÁO DC VÀ ÀO TO
TRNG I HC KINH T TP.HCM
NGUYN TH THU HIN

HOÀN THIN K TOÁN CÔNG C TÀI CHÍNH
TRONG CÁC NGÂN HÀNG THNG MI
TI VIT NAM
Chuyên ngành: K toán
Mã s: 62.34.30.01 LUN ÁN TIN S KINH T

NGI HNG DN KHOA HC
1. TS. NGUYN VN LNG
2. PGS. TS. TRN TH GIANG TÂN
LI CAM OAN
Phn bin đc lp đã góp ý cho Tác gi sa cha Lun án.
Tác gi xin chân thành cm n ThS. Nguyn H Hoàng V – K toán trng Ngân
hàng TMCP Xut Nhp khu Vit Nam đã h tr Tác gi thu thp d liu thc t v các
ngân hàng thng mi
Tác gi xin cm n các đng nghip trong Khoa K toán – Kim toán, i hc
Ngân hàng TP. H Chí Minh và B môn Kim toán, Trng i hc Kinh t TP. H Chí
Minh cùng gia đình và ngi thân đã đng viên, giúp đ Tác gi trong sut quá trình
nghiên cu và hoàn thành Lun án.

Nguyn Th Thu Hin Mc lc:
Li m đu………………………………………………………………………
1
Chng 1: Tng quan v k toán công c tài chính trong ngân hàng thng
mi…………………………………………………………………
8
1.1. Công c tài chính…………………………………………………………
8
1.1.1. Lch s phát trin công c tài chính …………………………………

27
1.2.3.1. i chiu k toán công c tài chính theo h thng k toán
Hoa K vi chun mc quc t v k toán………………
28
1.2.3.2. i chiu k toán công c tài chính toán Trung Quc vi
chun mc quc t v k toán……………………………
31
1.2.4. c đim k toán công c tài chính trong ngân hàng thng mi…
38
1.2.4.1. c đim hot đng ngân hàng………………………….
38
1.2.4.2. c đim công c tài chính trong ngân hàng thng mi
40
1.2.4.3. Nhng vn đ k toán công c tài chính trong ngân hàng
thng mi………………………………………………….
1.2.4.4. Mi quan h gia k toán công c tài chính vi qun tr ri
ro tài chính ti các NHTM.
45
53
1.3. Bài hc kinh nghim xây dng k toán công c tài chính trong ngân hàng
thng mi ti các quc gia đang phát trin…………………
55
Chng 2: Thc trng k toán công c tài chính trong ngân hàng thng
mi ti Vit Nam…………………………………………………………

63
2.1. Thc trng công c tài chính trong ngân hàng thng mi ti Vit
Nam ……………………………………………………………………. 63
2.1.1 H thng ngân hàng thng mi ti Vit Nam…………………… 63
2.1.2 Lc s hình thành các công c tài chính trong ngân hàng thng mi

3.2.1. Phân loi và trình bày công c tài chính …………………………… 133
3.2.2. Ghi nhn và đo lng các công c tài chính…………………………. 142
3.2.3. K toán phòng nga ri ro……………………………………………. 153
3.2.4. Công b thông tin v công c tài chính ……………………………… 156
3.3. Phng hng hoàn thin k toán công c tài chính cho giai đon 2012-
2015………………………………………………………………… 162
3.4. iu kin thc hin các kin ngh ……………………………………… 165
Kt lun……………………………………………………………………………. 172
Danh mc công trình ca tác gi………………………………………… 174
Danh mc tài liu tham kho……………………………………………… 175
Ph lc DANH MC CÁC CH VIT TT

Vit tt Vit đy đ ting Vit Vit đy đ ting Anh
AASC
Công ty TNHH Dch v t vn tài chính
k toán
Auditing and Accounting Financial
Consultancy Service Company
Limited
AC Nguyên giá phân b Amortised cost
ACB Ngân hàng thng mi c phn Á Châu Asia Commercial Bank
AISC
Công ty TNHH Kim toán và dch v tin
hc TP H Chí Minh
Auditing & Informatics Services
Company
ASBE

FSB Hi đng n đnh tài chính Financial Stability Board
FV Giá tr hp lý Fair value
FVA K toán giá tr hp lý Fair value accounting
FVOCI
Ghi theo giá tr hp lý vi thay đi giá tr
hp lý ghi nhn vào thu nhp hoãn li
Fair value through other
comprehensive income
FVPL
Ghi theo giá tr hp lý vi thay đi giá tr
hp lý ghi nhn vào kt qu kinh doanh Fair value through profit or loss
GDB
Ngân hàng thng mi c phn Gia nh
GiaDinh Comercial Joint Stock
Bank
GDP Tng sn phm quc ni Gross domestic product
HBB
Ngân hàng Thng mi c phn Nhà Hà
Ni
Hanoi Building Commercial Joint
Stock Bank
HDB Ngân hàng Thng mi c phn Phát trin
nhà thành ph H Chí Minh
Housing Development Commercial
Joint Stock Bank
HSBC

Ngân hàng Thng mi TNHH mt thành
viên HSBC Vit Nam
The Hong Kong and Sanghai

OTC Phi tp trung Over the couter
PNB Ngân hàng Thng mi c phn Phng
Nam
SouthernCommercial Joint Stock
Bank
ROE T s li nhun trên vn ch s hu Return on Equity
SCB Ngân hàng Thng mi c phn Sai Gòn
Saigon Commercial Joint Stock
Bank
SEAB Ngân hàng Thng mi c phn ông
Nam Á
Southeast Asia Commercial Joint
Stock Bank
SFAS Chun mc k toán Hoa K
Statements of financial accounting
standards
SGB Ngân hàng Thng mi c phn Sài Gòn
Công thng
Saigon Bank for Industry and
Trade
SHB Ngân hàng Thng mi c phn Sài Gòn
Hà Ni
Saigon Hanoi Commercial Joint
Stock Bank
STB Ngân hàng Thng mi c phn Sài Gòn
Thng Tín
Saigon Thuong Tin Commercial
Joint Stock Bank
TCB
Ngân hàng Thng mi c phn K

TCTD T chc tín dng
VND ng Vit Nam DANH MC CÁC BNG VÀ S :
Bng 1.1: Các loi công c tài chính trên Bng cân đi k toán…………… 18
Bng 1.2: . Các chun mc v công c tài chính theo China.GAAP và
IAS/IFRS……………………………………………………… 36
Bng 1.3: Các công c tài chính trong ngân hàng thng mi ………………. 41
Bng 1.4: So sánh công b ri ro theo IFRS và Basel II………………………. 53
Bng 2.1. D n tín dng ca h thng ngân hàng đi vi nn kinh t (giai
đon 2000-2008)……………… …………………………………. 66
Bng 2.2: C cu h thng ngân hàng ti Vit Nam (giai đon 1990-2008)… 66
Bng 2.3: C cu vn điu l các ngân hàng thng mi ti Vit Nam đn
tháng 6/2010………………………………………………. 67
Bng 2.4: Vn ch s hu ca các ngân hàng thng mi ti Vit Nam (giai
đon 2005-2009) ………………………………………………… 69
Bng 2.5: Khái quát tài sn tài chính ca các ngân hàng thng mi ti Vit

1

LI M U
1. Tính cp thit ca đ tài
Hp tác quc t là mt xu hng tt yu trong công cuc phát trin kinh t
đt nc. Hn hai mi nm qua k t khi bt đu công cuc đi mi (1986), Vit
Nam đã hi nhp dn vi cng đng quc t trên nhiu lnh vc. S kin tr thành
thành viên th 150 ca WTO đã khng đnh s hi nhp toàn din ca Vit Nam vi
nn kinh t toàn cu. Trong đó, ngành ngân hàng đc đánh giá hi nhp nhanh hn
các lnh vc khác bi các đc thù trong kinh doanh ngân hàng và v trí quan trng
ca h thng ngân hàng đi vi th trng tài chính cng nh toàn b nn kinh t.
Thi gian qua, h thng ngân hàng đã có nhiu thay đi, t ch toàn b th
trng đc đc quyn bi NHTM nhà nc, nay đã có các ngân hàng thuc hình
thc s hu khác, đc bit là các NHTM c phn tng nhanh v s lng, quy mô
cùng vi s hin din ca các ngân hàng có 100% vn đu t nc ngoài.
Dù đt nhng thành tu nht đnh, nhng NHNN đánh giá h thng NHTM
ch mi đang  giai đon đu phát trin, nng lc tài chính còn thp, vn ch s hu
còn khiêm tn so vi các ngân hàng trong khu vc. Chính vì vy, thi gian qua h
thng ngân hàng đã đy mnh tng vn điu l t phát hành Trái phiu Chính ph
đc bit đi vi các NHTM nhà nc và t th trng vn đi vi các NHTM c
phn. Trong cuc đua tng vn, các NHTM c phn có tc đ tng trng vn cao
do huy đng vn t th trng chng khoán. Vì th, các NHTM nhà nc cng đã
và đang thc hin c phn hóa đ có thêm vn huy đng t th trng này. Nh
vy, th trng chng khoán dn tr thành ni cung cp vn ch s hu ch yu cho
các NHTM và cng đòi hi kht khe hn v thông tin tài chính mà ngân hàng cn
cung cp cho các nhà đu t.
Do hot đng trên lnh vc tài chính, nhiu hot đng ca NHTM gn vi s
phát hành hay đu t công c tài chính. Bên cnh đó, xu hng toàn cu hóa to
điu kin cho các giao dch tài chính trên th trng quc t d dàng du nhp vào th
2


IAS/IFRS, nhng ch dng  đ xut vn dng IAS 32, IAS 39 trong phân loi, ghi
nhn và đo lng các tài sn tài chính, cha đ cp các nguyên tc k toán công c
phái sinh [14]. Ngay sau đó, nm 2008 tác gi đã công b kt qu nghiên cu tng
th k toán ngân hàng qua đ tài khoa hc cp ngành “Áp dng chun mc k toán
quc t trong lnh vc k toán ngân hàng ti Vit Nam”.
Nghiên cu ca tác gi Nguyn Th Thanh Hng (2008) đ cp ti tt c
các đi tng k toán trong ngành ngân hàng, trong đó bao gm công c tài chính.
Tác gi tóm tt các ni dung ch yu ca các chun mc quc t là IAS 32, IAS 39
và IFRS 7 (trc khi ban hành IFRS 9) mt cách riêng bit. Bên cnh đó, tác gi
cng đã đánh giá s khác bit gia ch đ k toán công c tài chính áp dng cho các
TCTD so vi IAS/IFRS. Nhng cách tip cn ca tác gi không xut phát t đánh
giá mc đ hài hòa tng vn đ c bn ca k toán công c tài chính mà tip cn
theo tng nghip v ngân hàng, nh k toán d phòng tín dng, k toán nghip v
mua bán giy t có giá, k toán nghip v phái sinh tin t, k toán nghip v phát
hành trái phiu chuyn đi và áp dng lãi sut thc [15-tr 88-tr108]. Ngoài ra mu
kho sát ca nghiên cu mi ch dng  6 chi nhánh NHTM nc ngoài và 3
NHTM Vit Nam nên khó có th bao quát h thng NHTM ti Vit Nam [15-tr5].
Nhìn chung, công trình nghiên cu cha kt ni các chun mc đ khái quát toàn b
các vn đ v k toán công c tài chính là phân loi, ghi nhn, xóa b ghi nhn, đo
lng, tn tht, trình bày và công b công c tài chính. Ngoài ra, nghiên cu này
cng cha đ cp thích đáng đn k toán giá tr hp lý (FVA: Fair value
accounting), k toán phòng nga ri ro[15-tr31- tr45].
 tài nghiên cu ca tác gi Hà Th Tng Vy (2009) “ K toán công c tài
chính ca th trng chng khoán Vit Nam” có đi tng nghiên cu tng t
nhng li gii hn phm vi nghiên cu là th trng chng khoán Vit Nam, nên
không đ cp đn các công c tài chính ch yu ca các NHTM nh cho vay, tin
gi khách hàng[32]. Bên cnh đó, nghiên cu này cng cha đ cp đn k toán
phòng nga ri ro và k toán giá tr hp lý.
4

v hài hòa gia CAS vi IAS/IFRS và đi đn kt lun: s hài hòa v chun mc ca
5

CAS vi IAS/IFRS là cao, nhng vic thi hành các chun mc này trên thc t còn
nhiu vn đ, đc bit v áp dng c s đo lng giá tr hp lý trên thc tin[70,
tr.4]. Tuy nhiên, mu các nghiên cu cng nh các điu tra ca y ban chng
khoán Trung Quc v áp dng CAS mi tp trung cho tt c các loi hình doanh
nghip, cha có đánh giá riêng v ngành ngân hàng.
Chính vì vy, nghiên cu v k toán công c tài chính trong các NHTM, đc
bit ti các quc gia đang phát trin nh Vit Nam không ch giúp nâng cao cht
lng thông tin k toán ngân hàng, đm bo nhu cu ca các đi tng s dng mà
còn góp phn đánh giá tin trình hài hòa k toán gia các quc gia trong xu hng
hi nhp kinh t quc t.
3. Mc đích nghiên cu.
Mc đích nghiên cu ca lun án là nhm đ xut phng hng và gii
pháp hoàn thin k toán công c tài chính trong các NHTM  Vit Nam trong
nhng nm ti, da trên c s lý lun và thc tin v xây dng k toán công c tài
chính trên th gii cng nh đánh giá thc trng k toán công c tài chính trong các
NHTM  Vit Nam.
4. i tng và phm vi nghiên cu.
- Lun án tp trung nghiên cu các nguyên tc k toán ghi nhn, đo
lng, trình bày và công b thông tin v công c tài chính vi mc đích đáp ng
nhu cu ca các đi tng s dng thông tin tài chính trên báo cáo tài chính ca
các NHTM, đc bit các nhà đu t trên th trng chng khoán.
- i tng nghiên cu ca lun án là các công c tài chính trong NHTM,
ngoi tr các công c tài chính là hp đng bo lãnh tài chính và cam kt cho
vay và thuc phm vi
điu chnh ca các VAS hin hành (VAS 25, VAS 07,
VAS 08, VAS 06, VAS 19, VAS 11) cng nh các hp đng bo lãnh tài chính
và cam kt cho vay.


chính ca các quc gia vi IAS/IFRS đ thy đc xu hng chung trên th gii
cng nh đi vi các quc gia đang phát trin.
- ánh giá k toán công c tài chính trong các NHTM ti Vit Nam trên
c hai phng din: hài hòa gia h thng k toán các TCTD vi IAS/IFRS và
mc đ tuân th các quy đnh k toán trên thc t ca các NHTM.
- Kt qu phân tích các nhân t nh hng đn các tn ti trong k toán
công c
tài chính hin nay trong các NHTM và các bài hc kinh nghim cho các
quc gia đang phát trin v xây dng và phát trin k toán công c tài chính là
c s quan trng hình thành quan đim, phng hng hoàn thin k toán công
c tài chính trong các NHTM ti Vit Nam c giai đon trc mt cng nh lâu
dài
- Các gii pháp hoàn thin k toán công c tài chính trong NHTM va
góp phn đáp ng nhu cu thông tin tài chính ca các đi tng s dng, đc bit
các nhà
đu t trên th trng chng khoán va góp phn thúc đy tin trình hài
hoà h thng k toán Vit Nam vi chun mc quc t v k toán.

9

nm trc Công nguyên. Sau đó, các giao dch quyn chn phát trin ti Anh, Pháp
vào th k XII, XIII, các hp đng quyn chn và k hn mua, bán hoa tulip ti Hà
Lan xut hin vào th k XVII và các hp đng tng lai cng đc chính thc
giao dch khi sàn giao dch Amsterdam ra đi vào nm 1611 [84].
Sang th k XI, th trng chng khoán đu tiên hình thành ti Pháp gia
ngân hàng và các cá nhân nhm thc hin các giao dch công c n [89]. Trái phiu
và c phiu xut hin, phát trin vào th k XVI, nht là sau khi th trng trái
phiu ti Anh ra đi nm 1694, th trng chng khoán có đng ký đc thành lp
nm 1.773 ti Luân ôn [4, tr.59 & 68]. Ngoài ra, c phiu u đãi có c tc c đnh
hình thành t nhng nm 1830, khi các công ty vn chuyn đng b và đng
sông ti Hoa K có nhu cu tng vn cho các d án ca mình [68].
Tóm li, qua hàng nghìn nm, các công c
 tài chính khác nhau đã ln lt ra
đi và phát trin, t nhng công c đn gin nh cho vay, tin gi, thng phiu…
đn các công c phái sinh phc tp nh giao dch tng lai, k hn và quyn chn.
(2) Giai đon phát trin (t đu th k XX đn trc nhng nm 1970).
u th k XX, hot đng ca các ngân hàng đc đy mnh, nh đó các công
c tài chính là các khon cho vay, thng phiu và chp phiu ngân hàng cng phát
trin theo.
Ngoài vic m rng cho vay kinh doanh vào các nm 1920 -1930, các ngân
hàng ln nh Citigroup, Bank of America bt đu thúc đy sn phm tín dng khác
là cho vay tiêu dùng.
Thng phiu là công c tài chính có nhng bin đng thng trm, đin hình
nh  Hoa K. Ti quc gia này, thng phiu có lch s phát trin dài: đu th k
XX phát trin mnh, ngng vào cui nhng nm 1920 cho đn kt thúc chin tranh
th gii ln th II, ri sau đó phát trin tr li vào nhng nm 1960 đ cui cùng
mt ln na gián đon khi Công ty vn ti Penn-Central ca Hoa K tuyên b phá
sn ngày 21/6/1970 [43].

1977) [50], [84]. 1
Lch s công c tài chính –
11

Sang thp k 1980, s kt hp các giao dch hoán đi, quyn chn và trái
phiu to ra các công c tài chính mi, phc tp hn, nh: Giao dch tng lai
Eurodollar (ô la châu Âu) - k hn 3 tháng; Giao dch tng lai ch s c phiu,
ch s chng khoán; Giao dch quyn chn lãi sut, tin t, ch s c phiu; Giao
dch quyn chn tng lai trái phiu, tng lai ch s c phiu [84], [87].
n đu nhng nm 1990, giao dch phái sinh tín dng hin din ti các NHTM
ln hay ngân hàng đu t ti Anh và nhanh chóng phát trin trên toàn cu. ây là giao
dch đc kt hp gia giao dch k hn, hoán đi hay quyn chn vi công c tài
chính là trái phiu công ty, các khon cho vay ln hay danh mc các khon cho vay
nh đng nht ca các ngân hàng, đin hình nh hoán đi v n tín dng (credit-
defaut swap), hoán đi toàn b thu nh
p (total –return swap) [45] [76, tr.269].
Ngoài ra, trên th trng tin gi cng có nhng thay đi đáng k, xut hin
các công c mi, giúp ngân hàng huy đng vn, đáp ng nhu cu s dng vn gia
tng. ó là tài khon giao dch hng lãi (NOW: Negotiable order of withdrawal)
xut hin ti Anh vào nhng nm 1970, tài khon tin gi trên th trng tin t
(MMDA: Money market deposit account) và tài khon giao dch hng lãi có lãi
sut nm gia lãi sut tài khon NOW và MMDA là Super NOW (Super negotiable
order of withdrawal) ra đi ti Hoa K nm 1982 [24, tr.460-461].
Hình thành t hàng nghìn nm nay, tri qua lch s phát trin lâu dài, cùng
các trào lu đi mi tài chính trong vài thp k gn đây, công c tài chính dù ngày
càng đa dng, phong phú và phc tp, nhng tt c đu nhm mc đích to lp các
phng thc huy đng vn và s dng vn, đáp ng nhu cu phát trin kinh t.

lng hàng hoá, tin t hay c phn nht đnh khi đu t vào hp đng tng
lai….Ch s hu các công c tài chính có quyn chuyn nhng các quyn này khi
chúng cha đn hn thanh toán hay cha đc thanh lý [53].
IAS 32 “Công c tài chính: Trình bày và công b”, đon 11 đnh ngha:
“Công c tài chính là bt c hp đng nào mang li tài sn tài chính cho mt doanh
nghip và n tài chính hay công c vn cho doanh nghip khác”.
Công c tài chính bao gm các công c tài chính c s, nh các khon phi
thu, phi tr, trái phiu, c phiu… và các công c tài chính phái sinh (còn gi là
13

công c phái sinh) là các giao dch hoán đi, k hn, tng lai và quyn chn. Các
công c tài chính này đc gi là công c phái sinh (derivatives) vì các lung tin
ca chúng bt ngun (derive) t s thay đi đi lng c s (underlying), nh t giá
hi đoái, lãi sut, giá hàng hoá, xp hng tín dng…[71, tr.141].
IAS 39 “Công c tài chính: Ghi nhn và đánh giá”, đon 9 quy đnh: Công c
phái sinh là công c tài chính đng thi tha mãn ba điu kin: (i)Giá tr ca công
c này ph thuc vào đi lng c s; (ii)Không có khon đu t thun ban đu hay
nu có thì rt nh; và (iii)c thanh toán trong tng lai.

Trong các khái nim và đnh ngha v công c tài chính có các đim chung sau:
- Công c tài chính là các hp đng, trong đó các đi tác cùng tha thun trc
tip hoc đc quy đnh chung bi ngi phát hành v phng thc trao đi các
lung tin hay công c tài chính khác trong tng lai.
- Cách thc tính toán và trao đi các lung tin hay công c tài chính th hin
mi quan h tài chính gia các bên tham gia hp đng và là c s đ quyt đnh bn
cht ca công c tài chính.
- Giá tr ca công c
tài chính ph thuc vào cam kt thanh toán ca ngi
phát hành, tính thanh khon cng nh các yu t th trng.
1.1.2.2. c đim công c tài chính.