Ch ’u ’ong 6
L
´
Y THUY
´
ˆ
ET T
’
U
’
ONG QUAN V
`
A H
`
AM H
`
ˆ
OI QUI
1. M
´
ˆ
OI QUAN H
ˆ
E
.
GI
˜
’
UA HAI D
¯
A
’
ˆe c´o mˆo
.
t s
´
ˆo
quan hˆe
.
sau:
i) X v`a Y ¯dˆo
.
c lˆa
.
p v
´
’
oi nhau, t
´
’
uc l`a viˆe
.
c nhˆa
.
n gi´a tri
.
c
’
ua ¯da
.
i l
’
o
.
ng ng
˜
ˆau nhiˆen kia.
ii) X v`a Y c´o m
´
ˆoi phu
.
thuˆo
.
c h`am s
´
ˆo Y = ϕ(X).
iii) X v`a Y c´o s
’
u
.
phu
.
thuˆo
.
c t
’
u
’
ong quan v`a phu
.
thuˆo
* Moment t
’
u
’
ong quan (hiˆe
.
p ph
’
u
’
ong sai) c
’
ua hai ¯da
.
i l
’
u
’
o
.
ng ng
˜
ˆau nhiˆen X v`a Y, k´ı
hiˆe
.
u cov(X, Y ) hay µ
XY
, l`a s
´
ˆo ¯d
Thˆa
.
t vˆa
.
y, ta c´o
cov(XY ) = E{X.Y − X.E(Y ) − Y.E(X) + E(X).E(Y )
= E(XY ) − E(X).E(Y ) − E(X).E(Y ) + E(X).E(Y )
= E(XY ) − E(X).E(Y )
99
100 Ch ’u ’ong 6. L´y thuy
´
ˆet t
’
u
’
ong quan v`a h`am h
`
ˆoi qui
⊕ Nhˆa
.
n x´et 1
* N
´
ˆeu (X, Y ) r
`
’
oi ra
.
c th`ı
cov(X, Y ) =
n x´et
i) N
´
ˆeu X v`a Y l`a hai ¯da
.
i l
’
u
’
o
.
ng ng
˜
ˆau nhiˆen ¯dˆo
.
c lˆa
.
p th`ı ch´ung khˆong t
’
u
’
ong quan.
ii) Cov(X,X)=Var(X).
2.2 Hˆe
.
s
´
ˆo t
’
u
u r
XY
,
l`a s
´
ˆo ¯d
’
u
’
o
.
c x´ac ¯di
.
nh nh
’
u sau
r
XY
=
cov(X, Y )
S
X
.S
Y
v
´
’
oi S
x
, S
’
u
’
ong quan ¯do m
´
’
uc ¯dˆo
.
phu
.
thuˆo
.
c tuy
´
ˆen t´ınh gi
˜
’
ua X v`a Y . Khi |r
XY
| c`ang
g
`
ˆan 1 th`ı m
´
ˆoi quan hˆe
.
tuy
´
ˆen t´ınh c`ang ch
˘
´
ˆo t
’
u
’
ong quan
Lˆa
.
p m
˜
ˆau ng
˜
ˆau nhiˆen W
XY
= [(X
1
, Y
1
), (X
2
, Y
2
) . . . (X
n
, Y
n
)].
D
¯
’
R =
XY − X.Y
S
X
.S
Y
trong ¯d´o
X =
1
n
n
i=1
X
i
, Y =
1
n
n
i=1
Y
i
, XY =
1
n
n
i=1
X
´
ˆo t
’
u
’
ong quan 101
V
´
’
oi m
˜
ˆau cu
.
th
’
ˆe, ta t´ınh ¯d
’
u
’
o
.
c gi´a tri
.
c
’
ua R l`a
r
XY
=
xy − x.y
i
s
2
x
=
1
n
n
i=1
x
2
i
− (x)
2
, s
2
y
=
1
n
n
i=1
y
2
i
− (y)
2
Ta c´o
´
ˆat c
’
ua hˆe
.
s
´
ˆo t
’
u
’
ong quan
Hˆe
.
s
´
ˆo t
’
u
’
ong quan r =
xy − x.y
s
x
.s
y
¯d
’
u
’
´
ˆen t´ınh gi
˜
’
ua hai ¯da
.
i l
’
u
’
o
.
ng ng
˜
ˆau nhiˆen X v`a Y , n´o c´o c´ac t´ınh
ch
´
ˆat sau ¯dˆay:
i) |r| ≤ 1.
ii) N
´
ˆeu |r| = 1 th`ı X v`a Y c´o quan hˆe
.
tuy
´
ˆen t´ınh.
iii) N
´
ˆer |r| c`ang l
´
’
ua X v`a Y khˆong c´o phu
.
thuˆo
.
c tuy
´
ˆen t´ınh t
’
u
’
ong quan.
v) N
´
ˆeu r > 0 th`ı X v`a Y c´o t
’
u
’
ong quan thuˆa
.
n (X t
˘
ang th`ı Y t
˘
ang). N
´
ˆeu r < 0 th`ı
X v`a Y c´o t
’
u
nh hˆe
.
s
´
ˆo t
’
u
’
ong quan c
’
ua Y v`a
X
X 1 3 4 6 8 9 11 14
Y 1 2 4 4 5 7 8 9
Gi
’
ai
Ta lˆa
.
p b
’
ang sau
102 Ch ’u ’ong 6. L´y thuy
´
ˆet t
’
u
’
ong quan v`a h`am h
`
= 524
xy = 364
y
2
= 256
Hˆe
.
s
´
ˆo t
’
u
’
ong quan c
’
ua X v`a Y l`a
r
XY
=
n
xy − (
x)(
y)
n(
2.5 T
’
y s
´
ˆo t
’
u
’
ong quan
D
¯
’
ˆe ¯d´anh gi´a m
´
’
uc ¯dˆo
.
ch
˘
a
.
t ch
’
e c
’
ua s
’
u
.
phu
y
trong ¯d´o
s
y
=
1
n
n
i
.(y
x
i
− y)
2
; s
y
=
1
n
m
j
.(y
j
− y)
2
T
i khi Y v`a X phu
.
thuˆo
.
c h`am s
´
ˆo.
iv) η
Y/X
≥ |r|.
N
´
ˆeu η
Y/X
= |r| th`ı s
’
u
.
phu
.
thuˆo
.
c t
’
u
’
ong quan c
’
ua Y v`a X c´o da
.
u
`
’
ot ta c`on x´et
hˆe
.
s
´
ˆo x´ac ¯di
.
nh m
˜
ˆau β = r
2
v
´
’
oi r l`a hˆe
.
s
´
ˆo t
’
u
’
ong quan. Ta c´o 0 ≤ β ≤ 1.
3. H
`
ˆoi qui 103
3. H
ng c´o ¯di
`
ˆeu kiˆe
.
n c
’
ua ¯da
.
i l
’
u
’
o
.
ng ng
˜
ˆau nhiˆen r
`
’
oi ra
.
c Y v
´
’
oi ¯di
`
ˆeu kiˆe
.
n X = x l`a
E(Y/x) =
o
.
ng ng
˜
ˆau nhiˆen r
`
’
oi ra
.
c X v
´
’
oi ¯di
`
ˆeu kiˆe
.
n
Y = y l`a
E(X/y) =
n
i=1
x
i
P (X = x
i
, Y = y)
ii) D
¯
a
´
’
oi y khˆong ¯d
’
ˆoi
3.2 H`am h
`
ˆoi qui
* H`am h
`
ˆoi qui c
’
ua Y ¯d
´
ˆoi v
´
’
oi X l`a f(x) = E(Y/x).
* H`am h
`
ˆoi qui c
’
ua X ¯d
´
ˆoi v
´
’
oi Y l`a f(y) = E(X/y).
Trong th
’
oi nhau,
trong ¯d´o viˆe
.
c kh
’
ao s´at X th`ı d
˜
ˆe c`on kh
’
ao s´at Y th`ı kh´o h
’
on thˆa
.
m ch´ı khˆong th
’
ˆe kh
’
ao
s´at ¯d
’
u
’
o
.
c. Ng
’
u
`
’
oi ta mu
’
u bi
´
ˆet X, n
´
ˆeu d
’
u
.
¯do´an Y b
`
˘
ang ϕ(X) th`ı sai s
´
ˆo pha
.
m ph
’
ai l`a E[Y − ϕ(X)]
2
.
V
´
ˆan ¯d
`
ˆe ¯d
’
u
’
o
o nh
´
ˆat.
Thˆa
.
t vˆa
.
y, ta c´o
E[Y − ϕ(X)]
2
= E{([Y − E(Y/X)] + [E(Y/X) − ϕ(X)])
2
}
= E{[Y − E(Y/X)]
2
} + E{[E(Y/X) − ϕ(X)]
2
}
+2E{[Y − E(Y/X)][E(Y/X) − ϕ(X)]}