BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
BỘ Y TẾ
TRƯỜNG ĐẠI HỌC Y HÀ NỘI

PHẠM QUANG HUY

CHI TIÊU CHO THUỐC LÁ Ở NGƯỜI TRƯỞNG THÀNH TẠI
HUYỆN QUỐC OAI, HÀ NỘI VÀ MỘT SỐ YẾU TỐ LIÊN
QUAN, NĂM 2015

LUẬN VĂN THẠC SĨ Y HỌC

HÀ NỘI – 2016

1


BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
BỘ Y TẾ
TRƯỜNG ĐẠI HỌC Y HÀ NỘI

PHẠM QUANG HUY
CHI TIÊU CHO THUỐC LÁ Ở NGƯỜI TRƯỞNG THÀNH TẠI
HUYỆN QUỐC OAI, HÀ NỘI VÀ MỘT SỐ YẾU TỐ LIÊN
QUAN, NĂM 2015

Chuyên ngành: Y tế công cộng
Mã số

: 60720301



3


LỜI CAM ĐOAN
Kính gửi:
•

Phòng quản lý đào tạo sau đại học trường Đại học Y Hà Nội;

•

Viện đào tạo Y học dự phòng và Y tế công cộng;

•

Phòng đào tạo, nghiên cứu khoa học Viện đào tạo Y học dự phòng và Y
tế công cộng;

•

Bộ môn Kinh tế y tế Viện đào tạo Y học dự phòng và Y tế công cộng;

•

Hội đồng chấm khóa luận tốt nghiệp;

Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của tôi. Các số liệu, cách
xử lý, phân tích số liệu là hoàn toàn trung thực và khách quan. Các kết quả
nghiên cứu này chưa được công bố trong bất kỳ tài liệu nào.

Tổ chức Y tế thế giới

CDC

Centers for Disease Control and Prevention

ASH

Action on smoking and health

5


6

ĐẶT VẤN ĐỀ
Sử dụng thuốc lá được biết đến là một nguyên nhân hàng đầu gây tử
vong và có thể ngăn ngừa được trên thế giới. Thuốc lá gây tử vong ở một nửa
số người dùng nó và một nửa số này tử vong ở độ tuổi trung niên. Hiện nay
ước tính trung bình trên thế giới cứ một ngày có 10000 người tử vong vì
thuốc lá. Ảnh hưởng của thuốc lá tới kinh tế - xã hội của mỗi gia đinh, mỗi
quốc gia là vô cùng to lớn. Theo thống kê chưa đầy đủ của Tổ chức y tế thế
giới, thế giới hiện có hơn một tỷ người hút thuốc lá và mỗi năm tiêu thụ hơn
6000 tỷ điếu thuốc, tức là hơn 8 triệu tấn thuốc lá. Nếu tính thành tiền, mỗi
năm thế giới có đến hơn 200 tỷ đô la Mỹ đã biến thành mây khói, một số tiền
bằng tổng số các ngân sách chi cho công tác y tế của tất cả các nước đang
phát triển [1].
Việt Nam là một nước có tỷ lệ hút thuốc lá cao nhất thế giới, với tỷ lệ
hút thuốc lá vào năm 2010 của nam là 47,4% và của nữ là 1,4% và có tới
23.8% người trưởng thành nói chung đang hút thuốc lá. Trong số những

vẫn còn rất cao, gây những thiệt hại nặng nề cho gia đình và xã hội. Vậy nên
chúng tôi thực hiện đề tài: “Chi tiêu cho thuốc lá ở người trưởng thành tại
huyện Quốc Oai, Hà Nộivà một số yếu tố liên quan,năm 2015” với mục tiêu:
1. Mô tả thực trạng chi tiêu cho thuốc lá của người trưởng thành tại
huyện Quốc Oai, Hà Nội, năm 2015.
2. Phân tích một số yếu tố liên quan đến mức chi tiêu cho thuốc lá ở
đối tượng nghiên cứu.

7


8

CHƯƠNG 1
TỔNG QUAN
1.1. Thuốc lá
1.1.1. Khái niệm
Thuốc lá là một loại cây có độc, nhất là những lá già, có hàm lượng
Nicotin cao, lá của cây được hái về phơi khô để dùng hút, nhai hoặc hít.Từ thế
kỉ 15 người ta đã tìm thấy thuốc lá ở Châu Mỹ. Đến đầu thế kỷ 19 thuốc lá đã
được sử dụng rộng rãi trên toàn cầu. Hàm lượng nicotin trong các loại thuốc
thay đổi trong khoảng 2% đến 10%, một số loại thuốc tốt có thể chứa 16%.
Nicotin được sử dụng ở liều thấp, tạo ra sự sảng khoái nhẹ nhàng, làm dịu cơn
đói và bớt mệt mỏi. Tuy nhiên nếu dùng lâu dài sẽ gây lệ thuộc và độc hại cho
cơ thể, liều cao sẽ gây tử vong. Cùng với việc sử dụng thuốc lá thì ngành
công nghiệp sử dụng thuốc lá cũng phát triển mạnh mẽ mang về những món
lợi vô cùng lớn. Mãi đến thế kỷ XX người ra mới thấy được những tác động
tiêu cực của hút thuốc lá đến sức khỏe con người[5].
Người ta phân biệt ra hai nguồn khói thuốc: khói thuốc chính và khói
thuốc đảm bảo:

hiểm cho người hút đặc biệt là những người hút thuốc thụ động. Chính vì vậy
khi hút thuốc lá nguy cơ bị những bệnh lý cao hơn người bình thường gấp
nhiều lần [5],[6],[7].
1.1.2 Sử dụng thuốc lá
Sử dụng thuốc lá là hành vi hút, nhai, ngửi, hít, ngậm sản phẩm thuốc
lá [5].
Hút thuốc lá được chia làm 2 loại là hút thuốc lá chủ động và hút thuốc
lá bị động:
+ Hút thuốc lá chủ động là hành vi người hút trực tiếp hút thuốc.
+ Hút thuốc lá bị động là hành vi một người không trực tiếp hút thuốc
mà hít thở trong môi trường có khói thuốc
Hiện nay trên thị trường Việt Nam có rất nhiều loại thuốc lá của trong
và nước ngoài như: White Horse, Vinataba, Thăng Long, Era, Sông Cầu, 555,
Zet, hero, xì gà…[2], [5].
1.2. Ảnh hưởng của thuốc lá tới sức khỏe
Hút thuốc là sự thiêu đốt không hoàn toàn các sợi thuốc lá trải qua hai
giai đoạn: Giai đoạn hút thuốc lá chủ động, xảy ra khi người nghiện hít khói
thuốc lá vào cơ thể mình. Giai đoạn hút thuốc lá thụ động. Những người có
mặt xung quanh sẽ hít phải lượng khói thừa mà người hút thải ra [7].
Theo các dự báo của WHO nếu tình trạng hút thuốc lá ngày như hiện
nay thì sẽ có tới 500 triệu người đang sống sẽ bị tử vong do thuốc lá, hơn một
nửa trong số đó hiện nay còn nhỏ hoặc ở tuổi vị thành niên. Tới năm 20202030 thuốc lá có thể là nguyên nhân tử vong lớn nhất cho nhân loại , có thể

9


10

gây tử vong 10 triệu người mỗi năm, trong đó có 7 triệu người ở các nước thế
giới thứ 3 [8], [9], [10].

- Các ảnh hưởng của thuốc lá lên chức năng sinh sản:
•

Thai nghén: giảm trọng lượng thai nhi trung bình khoảng 200g, sinh
non, băng huyết sau sinh, dễ sẩy thai ngẫu nhiên, gia tăng tần suất sinh
ra thai nhi bị bất thường bẩm sinh.

10


11

•

Thời kỳ cho con bú: nicotine được thải qua sữa có thể ảnh hưởng đến trẻ sơ
sinh. Nam giới hút thuốc lá có thể bị suy nhược sinh dục hay liệt dương.
- Ảnh hưởng của thuốc lá lên hệ thần kinh: những chứng minh gần đây

cho thấy hút thuốc lá làm giảm số lượng các tế bào thần kinh trong não [7].
Khói thuốc phụ là khói toả ra ở đầu điếu thuốc để cháy tự nhiên khi
không hút và thành phần chất độc chứa trong khói thuốc phụ cũng tương tự
như trong khói thuốc chính nhưng cao hơn rất nhiều lần [7].
1.3Tình hình sử dụng thuốc lá
1.3.1. Trên thế giới
Thuốc lá được sử dụng trong nhiều thế kỷ qua, nhưng cho đến thế kỷ
19 thuốc lá mới trở thành phổ biến và ngày càng lan rộng nhanh chóng ra
khắp toàn cầu với quy mô không nhưng tăng. Cuối thế kỉ 19 đầu thế kỉ 20, tại
các nước tư bản ngành công nghiệp thuốc lá bước sang giai đoạn độc quyền..
Sau chiến tranh thế giới thứ II, các quốc gia giành được độc lập cũng bắt đầu
chú ý phát triển ngành công nghiệp thuốc lá như: Trung Quốc, Indonesia,

hướng tăng. Ngành công nghiệp thuốc lá không ngừng nỗ lực tìm kiếm những
khách hàng mới để thay thế cho những người đã bỏ thuốc hoặc tử vong sớm
vì các bệnh do hút thuốc. Và trong số đó nữ giới là nhóm đích mà các công ty
hướng tới. Lý do là tỷ lệ phụ nữ sử dụng thuốc lá còn khá thấp. Cũng vì thế,
trong khi tỷ lệ nam giới hút thuốc tại nhiều quốc gia đang giảm theo tốc độ
chậm thì tỷ lệ nữ giới hút thuốc lại đang tăng.
Trong số 151 quốc gia có điều tra về xu hướng hút thuốc lá ở thanh
thiếu niên gần đây, thì có khoảng một nửa trong số các nước này có tỷ lệ trẻ vị
thành niên nữ hút thuốc xấp xỉ trẻ vị thành niên nam. Trẻ vị thành niên hút
thuốc lá sẽ dễ dàng tiếp tục hành vi này và trở thành người hút thuốc lá khi
trưởng thành [10].

12


13

1.3.2. Tại Việt Nam
Việt Nam vẫn xếp vào số 15 nước có tỷ lệ người hút thuốc lá cao nhất
thế giới. Đặc biệt, xu hướng hút thuốc ở thanh niên ngày càng trẻ hóa. Không
khó để bắt gặp hình ảnh những bạn học sinh, sinh viên trên tay phì phèo điều
thuốc lá tại các địa điểm vui chơi mà giới trẻ hay lui tới như: quán internet,
quán giải khát, các hàng quán bán đồ ăn vặt ngay gần cổng trường.
Theo điều tra GATS(2010), ở Việt Nam 47,4% nam và 1,4% nữ và
23,8% người trưởng thành nói chung (15,3 triệu người lớn) đang hút thuốc lá.
Trong số những người hút thuốc, 81,8% hút thuốc hàng ngày và 26,9% hút
thuốc lào. Chỉ có 1,3% người lớn (0,3% nam và 2,3% nữ) đang dùng thuốc lá
không khói [2].
Khoảng 69,0% những người hút thuốc hàng ngày hút từ 10 điếu thuốc lá
trở lên mỗi ngày; 29,3% hút từ 20 điếu trở lên mỗi ngày. Tuổi bắt đầu hút thuốc

Điều tra GATS(2010) cho thấy tỷ lệ hút thuốc chung cao nhất ở nhóm
tuổi 45-64 (29,7%) và thấp nhất ở nhóm tuổi 15-24 (13,3%). Phân bố theo
trình độ học vấn, tỷ lệ hút thuốc nói chung cao nhất ở những người tốt nghiệp
cấp hai và thấp nhất ở những người tốt nghiệp cao đẳng trở lên. Ở cả hai giới,
tỷ lệ hút thuốc cao nhất ở những người trình độ tiểu học hoặc thấp hơn (nam:
61,4%; nữ: 4,4%) và thấp nhất ở những người có trình độ cao đẳng trở lên
(nam: 39,7%; nữ: 0,3%) (Đối với phụ nữ có trình độ cấp hai trở lên, tỷ lệ hiện
hút thuốc cũng là 0,3%) [2].
Theo nghiên cứu của Phạm Hoàng Anh và Nguyễn Bá Đức, những
người hút thuốc lá có xu hướng uống rượu cao gấp 16 lần so với người không
hút thuốc [18].
Có sự liên quan chặt chẽ giữa việc hút thuốc và việc có bạn bè hút
thuốc hoặc trong gia đình có người hút thuốc. Những người có bạn thân hút
thuốc hoặc sống trong gia đình có người thân hút thuốc có xu hướng hút thuốc
cao gấp nhiều lần những người không có bạn và người người thân hút thuốc
[9].

14


15

1.5. Chi tiêu cho thuốc lá và gánh nặng về kinh tế.
1.5.1. Thế giới
Năm 2014 tại Mỹ đã có khoảng 264 tỷ điếu thuốc lá được bán ra, giảm
so với năm 2013 (273 tỷ điếu thuốc lá). Chi phí trung bình của người tiêu
dùng cho 20 điếu là 6,28 $ (đã bao gồm các loại thuế). Ba công ty lớn là
Philip Morris USA, Reynolds American Inc. và Lorillard chiếm khoảng 85%
doanh số thuốc lá, thuốc lá nhập khẩu chiếm 7,7% vào năm 2013 và 8,2% vào
năm 2014, được nhập khẩu chủ yếu từ Canada và Hàn Quốc. Ngoài ra có

những người đã từng hút thuốc lá, 391 triệu bảng chi phí cho các vụ cháy do
hút thuốc lá gây ra [22].
Theo nghiên cứu của Wang, Sindelarvà Busch (2006) chi tiêu cho thuốc
lá ở các hộ gia đình nông thôn Trung Quốc đã chiếm chi phí cho các chi tiêu
cơ bản khác như giáo dục, chăm sóc y tế, bảo hiểm, đầu tư cho nông nghiệp,
chăn nuôi[23].
Tại Thổ Nhĩ Kì 5,375 tỷ bao thuốc lá đã được sản xuất vào năm 2007.
Trung bình có tới 316 bao thuốc là được tiêu thụ bởi một người trên một năm.
Người Thổ Nhĩ Kỳ chi tiêu 17 triệu đô la cho việc hút thuốc lá mỗi ngày và
6,5 tỷ đô la cho hàng năm. Ngoài ra có tới 2 tỷ đô la là chi phí cho các bệnh
sức khỏe liên quan đến việc hút thuốc lá. Như vậy tổng chi phí cho việc chi
tiêu và điều trị các bệnh liên quan đến hút thuốc lá lên tới 8 tỷ đô la mỗi năm
[24].
Theo điều tra củaMamuka Djibuti và cộng sự tại 6 nước về năm 2006
cho thấy chi tiêu cho thuốc lá tạo nên một gánh nặng lớn cho các hộ gia đình
nghèo tại Nga, Kazakhstan, Tajikistan và Kyrgyzstan, chi tiêu cho thuốc lá lần
lượt chiếm 2,75%, 2,47%, 1,32% và 0,53% trên tổng chi tiêu hàng tháng của
những hộ gia đình đó [24].
1.5.2. Việt Nam
Sử dụng thuốc lá đang là nguyên nhân hàng đầu gây ra bệnh tật và tử
vong lớn nhất trên thế giới mà chúng ta có thể phòng tránh được. Theo WHO,
Việt Nam đang phải đối mặt với gánh nặng to lớn về kinh tế và sức khỏe do sử
16


17

dụng thuốc lá. Mỗi năm thuốc lá gây ra 40.000 ca tử vong sớm và chi phí điều trị
và mất năng suất lao động do thuốc lá gây ra ước tính lên tới 1 tỷ USD/năm [10].
Tại Việt Nam, trung bình mỗi người hút thuốc lá nhà máy chi 135.000

cho hút thuốc, chi cho khám, điều trị bệnh liên quan đến hút thuốc, do mất
khả năng lao động vì bệnh tật và tử vong sớm, tổn thất do cháy nổ, ô nhiễm
môi trường... Chi tiêu cho thuốc lá làm giảm các chi tiêu thiết yếu khác của hộ
gia đình, đặc biệt là các hộ có thu nhập thấp [26].
Nghiên cứu “Chi phí y tế cho 5 nhóm bệnh liên quan đến hút thuốc lá ở
Việt Nam” được tiến hành năm 2010-2011 bởi ĐH Y tế công cộng và Tổ chức
HealthBridge Canada được công bố cho thấy: Mỗi năm người Việt Nam chi
hơn 22.000 tỷ cho sử dụng thuốc lá và phải chi tới 23.139,3 tỷ đồng để giải
quyết 5 (trong số 25) nhóm bệnh do hút thuốc lá mang lại, gồm: Ung thư
phổi, đột quỵ, bệnh tim thiếu máu cục bộ, bệnh phổi tắc nghẽn mãn tính, ung
18


19

thư đường hô hấp và tiêu hóa trên. Con số này chiếm khoảng 0,91% GDP của
Việt Nam (năm 2011) [27].
Theo nghiên cứu “Thuế thuốc lá ở Việt Nam” của G Emmanuel
Guindon, Nguyễn Thị Thu Hiền, Hoàng Văn Kình, Emily McGirr, Đặng Vũ
Trung, Nguyễn Tuấn Lâm, thì giá thuốc lá, thuốc lào (gọi chung là thuốc lá)
thấp ở Việt Nam là nguyên nhân dẫn đến mức độ hút thuốc cao ở nam giới.
Ngoài ra, thu nhập theo đầu người đã tăng lên đáng kể trong khi đó thì giá
thực của các sản phẩm thuốc lá (sau khi điều chỉnh theo mức lạm phát) lại đã
giảm nhẹ càng làm cho thuốc lá trở nên dễ mua được. Hút thuốc có thể làm
tăng đói nghèo vì người hút thuốc dùng tiền mua thuốc lá thay vì chi cho các
nhu cầu thiết yếu và có ích khác [28].
Đối với hai phần năm dân số Việt Nam với thu nhập thấp nhất, chi tiêu
gia đình hàng năm vào thuốc lá thường chiếm một phần lớn so với số chi tiêu
cho các nhu cầu thiết yếu như thực phẩm, quần áo và giáo dục. Nếu các hộ gia
đình nghèo ở Việt Nam có người hút thuốc lá chuyển số tiền chi dùng cho

Theo nhóm tuổi, nhóm 15-24 tuổi chi từ 14% - 26% ít hơn so với các
nhóm tuổi 25-34, 35-44 và 45-55. Tuy nhiên, hai nhóm lớn tuổi nhất chi
ít nhất cho thuốc lá. Hai nhóm này chi cho thuốc lá ít hơn nhóm 15-24
tuổi 40%.

•

Theo tình trạng nghề nghiệp, công nhân viên chức nhà nước chi cho thuốc
lá 15% ít hơn so với công nhân viên ngoài quốc doanh và 26% nhiều hơn
so với sinh viên. Sinh viên chi cho thuốc lá ít hơn tất cả các nhóm tình
trạng nghề nghiệp khác.

•

Theo tình trạng giàu nghèo, nhóm nghèo nhất (nhóm 1) có chi tiêu
nhiều nhất cho thuốc lá. Xu hướng này giảm dần khi mức sống tăng
lên. Nhóm nghèo nhất chi cho thuốc lá từ 26% - 39% cao hơn so với
các nhóm khác [2].

•

Theo khu vực cư trú, trung bình một người hút thuốc ở thành thị chi cho
thuốc lá nhiều hơn một người ở nông thôn là 27%. Bên cạnh đó, người dân
tộc Kinh cũng chi cho thuốc lá nhiều hơn các dân tộc khác (57%).
Theo nghiên cứu “Ảnh hưởng kinh tế của việc chi tiêu cho hút thuốcđối

với hộ gia đình nghèo ở Việt Nam” của Nguyễn Tuấn Lâm và cộng sự điều tra
thì chi tiêu cho thuốc lá của các hộ gia đình có sử dụng thuốc lá gấp 6 lần các

20

Hàng năm trên thế giới lấy ngày 31/5 là ngày thế giới không hút thuốc
lá. Ngày thế giới không thuốc lá, nhằm thông tin rộng rãi về các nguy cơ sức
khỏe do sử dụng thuốc lá, quan tâm hơn đến mối nguy hiểm này, kêu gọi sự
ủng hộcủa các chính phủ, tổ chức, người dân đối với các chính sách hiệu quả
nhằm giảm tiêu thụ thuốc lá[1].
Theo Công ước khung của WHO về kiểm soát thuốc lá (WHO FCTC), các
nước cần thực hiện chính sách thuế và giá đối với các sản phẩm thuốc lá để giảm
tiêu thụ thuốc lá. Nghiên cứu cho thấy việc tăng thuế rất có hiệu quả trong việc
giảm sử dụng thuốc lá ở nhóm thu nhập thấp và ngăn chặn những người trẻ tuổi
bắt đầu hút thuốc. Khi tăng thuế thuốc lá sao cho giá thuốc lá tăng thêm 10%, sẽ
21


22

giúp giảm tiêu thụ thuốc lá khoảng 4% ở các nước có thu nhập cao và khoảng
8% ở hầu hết các nước có thu nhập thấp và trung bình [32].
Chính phủ Việt Nam hiểu được tác hại tiêu cực của thuốc lá nên đã đề
ra những phòng trào, cuộc vận động trên phạm vi toàn quốc cùng với đó là
những quy định, văn bản chỉ thị cấm hút thuốc lá ở nơi làm việc, một số nơi
công cộng. “Chiến lược quốc gia phòng, chống tác hại của thuốc lá đến năm
2020” của thủ tướng chính phủ với mục tiêu giảm tỷ lệ hút thuốc của một số
nhóm đối tượng: Thanh thiếu niên (từ 15 - 24 tuổi): Từ 26% năm 2011 xuống
18% năm 2020, Nam giới: Từ 47,4% năm 2011 xuống 39% năm 2020; Nữ
giới: Xuống dưới 1,4% năm 2020. Đông thời tăng cường ý thức tuân thủ pháp
luật của người dân về thực hiện môi trường không khói thuốc [33].
Luật phòng chống tác hại thuốc lá của Việt Nam quy định rõ việc cấm
sản xuất, mua bán, nhập khẩu, tàng trữ, vận chuyển thuốc lá giả, sản phẩm
được thiết kế có hình thức hoặc kiểu dáng như bao, gói hoặc điếu thuốc lá; mua
bán, tàng trữ, vận chuyển nguyên liệu thuốc lá, thuốc lá nhập lậu. Cấm quảng

tiêu trong gia đình; gồm các phần: Phần A là thông tin chung về hộ gia đình,
phần B là thông tin về các thành viên trong hộ, phần C là thông tin về tiếp cận
và sử dụng dịch vụ y tế, phần D về điều kiện sống hộ gia đình, phần E là tài
sản cố định và đồ dùng lâu bền, phần F gồm thu nhập và chi tiêu hộ gia đình.
Và bộ câu hỏi cá nhân dành cho đối tượng từ 15 –60 tuổi và trên 60 tuổi được
lựa chọn ngẫu nhiên bằng phương pháp KISH; bộ câu hỏi này gồm các phần:
Phần A là thông tin chung, phần B là tình trạng sức khỏe, phần C là kiến thức
và một số hành vi nguy cơ của bệnh không lây nhiễm, phần D là tiếp cận
truyền thông về yếu tố nguy cơ của bệnh không lây nhiễm, phần E về chăm
sóc sức khỏe răng miệng, phần F về vốn xã hội, phần G dành riêng cho đối
tượng là phụ nữ có con dưới 1 tuổi và phần H đánh giá chức năng dành cho
đối tượng từ 60 tuổi trở lên.

23


24

1.7. Một số đặc điểm của huyện Quốc Oai
- Quốc Oai là một huyện nằm trong vùng chuyển tiếp giữa miền núi và
đồng bằng, có hai tuyến giao thông trọng yếu chạy qua là đường Láng - Hòa Lạc
và đường Hồ Chí Minh nên có nhiều lợi thế phát triển đô thị và công nghiệp.
- Huyện Quốc Oai nằm ở phía Tây thành phố Hà Nội, cách trung tâm
thành phố khoảng 20km. Phía Đông giáp huyện Đan Phượng, huyện Hoài
Đức; phía Tây giáp tỉnh Hòa Bình; phía Nam giáp huyện Chương Mỹ và phía
Bắc giáp huyện Thạch Thất và huyện Phúc Thọ.
Diện tích: 147, 01 km2
Dân số: trên 1800 nghìn người (năm 2015)
- Quốc Oai hiện có 21 đơn vị hành chính trực thuộc gồm 1 Thị trấn
Quốc Oai và 20 xã là: Phú Mãn, Phú Cát, Hòa Thạch, Tuyết Nghĩa, Đông


25