Thông báo Khoa học và Công nghệ
Số 2/2016

Information of Science and Technology
No. 2/2016

TÌM HIỂU VĂN HÓA CHÍNH TRỊ CỦA CHỦ TỊCH HỒ CHÍ MINH
TRONG MỐI LIÊN HỆ GIỮA CON NGƯỜI VỚI CỘNG ĐỒNG
DÂN TỘC VIỆT NAM
ThS. Nguyễn Thành Đạo
Khoa lý luận chính trị, Trường Đại học Xây dựng Miền Trung
Tóm tắt
Nghiên cứu Văn hóa chính trị của Hồ Chí
Minh là đề cập đến các mặt: Tri thức, niềm tin
và sự thuyết phục về chính trị; tình cảm đạo
đức trong hoạt động chính trị; những phương
tiện, chuẩn mực, tổ chức vận hành bộ máy
quyền lực mà Hồ Chí Minh kiến tạo; những
truyền thống chính trị kết tinh trong nhân cách
chính trị Hồ Chí Minh;… cũng như sự trung
thành và bổ sung của Hồ Chí Minh vào Hệ tư
tưởng Mác - Lênin. Văn hóa chính trị của Người
đã, đang và sẽ soi sáng, tác động, ảnh hưởng
đến việc vận dụng, thực thi quyền lực chính trị
của cá nhân, tổ chức trong hệ thống chính trị
nước ta.
Từ khoá
Văn hoá chính trị.

1. Tri thức chính trị của Chủ tịch Hồ
Chí Minh

Bác bị những người cùng giai cấp, đồng
chí hiểu sai vì những tư tưởng vượt trước
của mình. Hồ Chí Minh từng có những
ngày vất vả bên Lào, Thái, Trung Quốc.
Khi giả nhà sư, khi làm thầu khoán, thầy
địa lý, tham gia cách mạng Trung Quốc
(từ năm 1938 đến 1941) với hàm thiếu tá,
trở về Tổ quốc đẩy mạnh phong trào cách
202


Thông báo Khoa học và Công nghệ
Số 2/2016

mạng, 1942 - 1943 bị bọn Tưởng Giới
Thạch bắt giam. Ra tù, lại về nước chỉ đạo
cách mạng tháng Tám thành công, rồi tiếp
tục cùng dân tộc tham gia chống Pháp 9
năm, lãnh đạo sự nghiệp chống Mỹ thắng
lợi. Hơn 30 năm xa tổ quốc, 35 năm xa
nhà,… sự hiểu biết chính trị cả phương
diện lý luận lẫn thực tiễn của Người hết
sức sâu sắc, uyên thâm.
Mỗi chặng đường hoạt động của
Người luôn gắn bó, ảnh hưởng đến sự
thăng trầm, thành công của dân tộc. Sự
hiểu biết về chính trị là tiêu chí văn hóa
chính trị đầu tiên, quan trọng, ảnh hưởng
đến sự nghiệp chính trị của Người và từ
đó lan tỏa đến cộng đồng. Ở Hồ Chí Minh,

niềm tin chính trị còn chưa định hình.
Năm 1920, khi bắt gặp luận cương sơ
thảo về vấn đề dân tộc và thuộc địa, thì

Information of Science and Technology
No. 2/2016

trong tư tưởng của Hồ Chí Minh niềm tin
và sự thuyết phục về chính trị đã hình
thành, củng cố, phát triển, lan tỏa. Người
tin vào sức mạnh tổng hợp của đại đoàn
kết dân tộc, của chiến tranh nhân dân, tin
vào tiền đồ tươi sáng của cách mạng Việt
Nam,… Chính nhờ niềm tin to lớn mà Hồ
Chí Minh đã vượt qua những thử thách
hiểm nghèo, nếm trải gian nan (tù tội, bị
hiểu lầm, gian nan trong đời sống chính
trị). Như vậy, niềm tin chính trị, sự thuyết
phục về chính trị mà Hồ Chí Minh có được
(từ 1920 trở về sau) là kết quả của một
nhận thức đúng đắn sâu sắc về lý tưởng
chính trị đã lựa chọn, nó mang tính ổn
định và vững chắc ngay cả khi tình huống
chính trị không được thuận chiều. Niềm
tin, sự thuyết phục về chính trị từ Hồ Chí
Minh được phổ biến, ăn sâu trong đại bộ
phận quần chúng. Hồ Chí Minh và dân tộc
Việt Nam làm thành một khối niềm tin
vững chắc về con đường đi lên, phát triển
của dân tộc. Khối niềm tin cá nhân - cộng

Số 2/2016

dân ý Đảng luôn hòa quyện như câu thơ
Tố Hữu đã viết: “Đảng ta đó trăm tay
nghìn mắt, Đảng ta đây xương sắt da
đồng. Đảng ta muôn vạn công nông, Đảng
ta muôn vạn tấm lòng niềm tin!”
3. Các truyền thống của dân tộc kết
tinh trong nhân cách chính trị của Chủ
tịch Hồ Chí Minh
Những truyền thống quý báu của
dân tộc được kết tinh lại thành văn hóa
tinh thần. Là bộ phận của truyến thống,
văn hóa nói chung, truyền thống chính trị
của dân tộc ta có nhiều nét đặc sắc mà
con người chính trị, danh nhân văn hóa
Hồ Chí Minh đã thấm nhuần và phát huy
ở tầm cao mới. Đây là mối liên hệ giữa
Hồ Chí Minh với cộng đồng theo hai
chiều: tiếp nhận kết tinh và phát huy ở
tầm cao mới. Sau đây là một số truyền
thống tiêu biểu:
- Truyền thống bảo vệ chủ quyền lãnh
thổ, ý thức bảo vệ chủ quyền dân tộc,
chống ngoại xâm để giành giữ chủ
quyền dân tộc.
Đây là nét văn hóa đặc sắc của dân
tộc Việt Nam. Truyền thống này bắt đầu
được hình thành từ nhà nước Văn lang,
thời của các Vua Hùng. Sự ra đời của một

thực hiện trong không gian, thời gian mới,
điều kiện mới, với sự sáng tạo mới, quốc
tế hóa nó lên. Hồ Chí Minh học ở nhà Trần
“Khoan thư sức dân”, học ở Nguyễn Trãi
cách đánh tâm công, vừa đánh vừa đàm
phán. Hơn tiền nhân, Hồ Chí Minh đã kết
hợp sức mạnh dân tộc với sức mạnh của
thời đại, đoàn kết các lực lượng trong
ngoài nước, nên tạo ra súc mạnh vô địch,
chống lại những tên đế quốc có sức hủy
diệt lớn, tạo ra những giá trị mang tầm
thời đại, hướng cái nhìn của lương tri nhân
loại vào Việt Nam. Đó là sự “vượt gộp”
của Hồ Chí Minh và cộng đồng dân tộc của
Người - so với tiền nhân.
- Truyền thống chống nô dịch văn
hóa, xem trọng văn hóa:
Việt Nam từng bị Hán hóa và chống
Hán hóa, sau hơn 1000 năm, giặc phương
Bắc cố tình nô dịch văn hóa, nhưng dân
tộc Việt Nam vẫn tồn tại. Trong nhiều thế
kỷ, người Việt Nam lặng lẽ học tập chữ
viết, học tập các triết thuyết, đạo đức
chính trị của người Trung Quốc để trang bị
trí khôn cho hành trang chính trị của
mình. Học của kẻ thù để chống lại nó, vừa
học vừa cải tạo văn hóa của người ta
thành vốn văn hóa riêng của mình. Ví dụ
như lấy chữ Hán hình thành chữ Nôm cho
dân tộc. Đó là nét độc đáo của bản sắc

đạo và ý nguyện của Người về xây dựng
văn hóa Việt Nam. Tâm ý của Người và
Đảng ta, được cộng đồng dân tộc hưởng
ứng nhiệt tình và diện mạo văn hóa nước
ta ngày càng khởi sắc. Nét đáng trân
trọng của Hồ Chí Minh là: mặc dù công
tác, học tập, sống ở nước ngoài nhiều,
nhưng Người yêu ngôn ngữ, làn điệu âm
nhạc quê nhà, quý trọng danh nhân văn
hóa, chính trị cũng như di tích lịch sử của
nước nhà.
- Truyền thống xem khối cộng đồng
làng xã Việt Nam vừa là pháo đài
chống giặc vừa lưu trữ văn hóa:
Tính cộng đồng vốn là đặc điểm nổi
bật của làng xóm Việt Nam. Cùng đắp
hàng vạn cây số đê, cùng chắn bão giông,
cùng chống kẻ thù,… nên cố kết cộng
đồng là điều tất yếu. Quốc gia Việt Nam là
liên minh làng xã. Nhiều lúc ta mất nước,
nhờ có làng, từ đó lấy lại nước. Làng là
đơn vị sản xuất, chiến đấu, là nơi lưu giữ,
củng cố những truyền thống, cội nguồn
tình cảm trong tâm hồn người Việt. Chủ
tịch Hồ Chí Minh rất hiểu truyền thống độc
đáo này, vì Người cũng sinh ra từ làng,
làng Sen. Trong thời kỳ kháng chiến
chống Pháp, cơ quan trung ương phải di
dời thường xuyên, ở đâu Người cũng có
phương châm: Sống gần dân (Làng, Bản),

không bê nguyên xi rơi vào giáo điều.
- Truyền thống dễ can dự vào công
việc chính trị của người Việt Nam:
Người Việt từng có Trần Quốc Toản
bóp cam ở ngoài Hội nghị Diên Hồng, có
anh lái than Trần Khánh Dư đọc thơ gần
Hội nghị Bình Than, có phụ nữ yêu nước:
giặc đến nhà là “đàn bà cũng đánh”. Do
ảnh hưởng truyền thống ấy Bác Hồ từ nhỏ
đã quan tâm đến những từ “tự do bình
đẳng bác ái,” tham gia chống sưu thuế tại
Trung kỳ. Khi ra nước ngoài Bác vừa hoạt
động vì cách mạng Việt Nam nhưng cũng
tham gia vào nhiều công việc của nước
bạn: tham gia thành lập Đảng cộng sản
Pháp; thiếu tá Hồ Quang trong quân đội
“Bát lộ quân”, tham gia phòng chính trị
của Đệ tứ chiến khu sau khi ra tù 1943.
Bác nâng truyền thống Hội nghị Diên
Hồng lên thành Đại hội quốc dân Tân Trào
để giành độc lập, Bác thành lập mặt trận
“Liên Việt”, “Mặt trận Việt Minh”, “Mặt
trận giải phóng miền Nam” để tập trung
trí tuệ, sức mạnh dân tộc, Bác thăm già,
hỏi trẻ, đi vi hành để xem dân tình;
thường xuyên tiếp xúc với các giới các
ngành. Người có thể cảm hóa nhiều lực
lượng thù địch đi theo chính nghĩa của
mình. Sau Cách mạng tháng Tám, chính
phủ ta từng có đa đảng phái tham chính,

Trãi, Quang Trung, khi thắng giặc xong,
khép quá khứ, cấp lương thực ngựa xe
cho chúng về nước, dâng biểu xin hòa,

Information of Science and Technology
No. 2/2016

thậm chí trải thảm đỏ mời kẻ thù hợp tác
giao hảo… Hồ Chí Minh kế thừa truyền
thống đó: đối xử rất tốt đối với tù binh
Pháp, giặc lái Mỹ. Những người tù sau này
trở về nước làm những chức vụ lớn (như
John Kerry, Peterson,…) vẫn còn nhớ
những người cộng sản và nhân dân Việt
Nam cao thượng.
- Truyền thống nêu cao pháp luật trị
nước:
Noi gương Chu Văn An, Mạc Đỉnh
Chi, Nguyễn Bỉnh Khiêm, Lê Văn Thịnh và
tinh thần nêu cao pháp luật trị nước của
ông cha ta, Hồ Chí MInh kết hợp nhuần
nhuyễn giữa Đức trị và Pháp trị: có tình
và có lý trong thực thi pháp luật. Qua vụ
án Nguyễn Tường Tam, Trần Dụ Châu và
sử dụng Trần Lâm (người được coi là “bao
công” của Việt Nam dân chủ cộng hòa) ta
thấy Bác đã kế thừa và cách tân tinh thần
nêu cao pháp luật trị nước. Hơn thế nữa,
Bác mở đầu nền dân chủ ở nước ta và
muốn xây dựng nền dân chủ pháp quyền