Tài liệu ôn tập
Kinh tế chính trị
1
Vấn đề I: sản xuất và tái sản xuất xã hội
1. Vì sao Mác khẳng định: Sản xuất ra của cải vật chất là điều kiện tiên
quyết cho sự tồn tại và phát triển của lịch sử nhân loại?
- Trong đời sống xã hội có rất nhiều những hoạt động khác nhau như hoạt
động chính trị, quân sự, ngoại giao, kinh tế, Khoa học kỹ thuật, văn hoá nghệ
thuật... Nhưng để thực hiện được mục đích của các hoạt động đó thì trước hết
đòi hỏi con người phải tồn tại, phải sống. Muốn tồn tại, muốn sống thì bắt buộc
con người hàng ngày phải tiêu dùng những tư liệu sinh hoạt cần thiết như cơm
ăn, áo mặc, nhà ở, tư liệu sản xuất ... tất cả những tư liệu sinh hoạt đó không
phải là những sản phẩm do tự nhiên hay thượng đế ban phát mà nó là sản phẩm
của quá trình lao động sản xuất của con người tạo ra. Vì vậy Mác khẳng đinh
rằng quá trình lao động sản xuất ra của cải vật chất là điều kiện tiên quyết cho
sự tồn tại và sống còn của lịch sử nhân loại.
2. Phân tích vai trò của các nhân tố cấu thành quá trình lao động sản xuất
ra của cải vật chất và sự hình thành ra các bộ phận trong cơ cấu giá
trị của sản phẩm.
Sản xuất ra của cải vật chất là điều kiện tiên quyết cho sự tồn tại và phát
triển của xã hội. Nhưng muốn có quá trình sản xuất đó thì Các Mác chỉ ra cần
2
phải có 3 nhân tố sản xuất cơ bản đó là đối tượng lao động, tư liệu lao động và
sức lao động.
a) Đối tượng lao động:
- Khái niệm: Đối tượng lao động là toàn bộ các vật mà lao động của con
người tác động vào làm thay đổi nó cho phù hợp với mục đích của con người.
- Đối tượng lao động bao gồm: :
+ Những vật có sẵn trong tự nhiên nhưng đã được thăm dò, qui hoạch đưa
vào sản xuất (quặng, cây trên rừng,…là đối tượng của ngành khai thác, khai
khoáng
quyết định; tư liệu sản xuất là yếu tố khách thể, là điều kiện vật chất không thể
thiếu được.
- Lao động là hoạt động có mục đích, có ý thức của con người và nó diễn
ra giữa con người với tự nhiên nhằm cải tạo tự nhiên cho phù hợp với mục đích
của con người.
- Phân biệt sức lao động và lao động: Sức lao động là một phạm trù hiện
hữu, lao động là một phạm trù trừu tượng, vì vậy Mác cho rằng người ta không
thể nhìn thấy, sờ mó thấy lao động mà lao động chỉ được thể hiện ra trong thực
tiễn khi con người vận dụng sức lao động để tiến hành quá trình sản xuất.
- Đặc điểm lao động của con người khác với hoạt động của loài vật:
+ Lao động của con người là hoạt động có mục đích, có dự định, tính toán
trước
+ Lao động của con người biết chế tạo và sử dụng công cụ, chính quá
trình lao động hình thành nên ý thức của con người.
+ Lao động của con người có tính sáng tạo, tính tự giác và tính xã hội.
- Bất kỳ sản phẩm nào do lao động của con người tạo ra thì nó cũng có giá
trị, trong cơ cấu giá trị của sản phẩm bao gồm 2 bộ phận cấu thành đó là giá trị
cũ (C) và giá trị mới (V+m) hay tổng cơ cấu giá trị sản phẩm là C+V+m
Vai trò hai mặt của lao động trong hình thành các bộ phận cấu thành của
lượng giá trị hàng hoá:
+ Lao động cụ thể bảo tồn và di chuyển giá trị cũ (giá trị tư liệu sản xuất)
vào giá trị sản phẩm (C)
+ Lao động trừu tượng tạo ra giá trị mới (V+m)
Giá trị mới nhập giá trị cũ tạo ra tổng lượng giá trị hàng hoá: C+V+m
3. Phương thức sản xuất xã hội là gì? phân tích mối quan hệ giữa 2 mặt
cấu thành phương thức sản xuất xã hội.
- Khái niệm: Phương thức sản xuất là sự thống nhất biện chứng giữa 2
mặt của nền sản xuất xã hội đó là lực lượng sản xuất và quan hệ sản xuất.
Lịch sử phát triển của xã hội loài người đã từng lần lượt trải qua 5 phương
thức sản xuất từ thấp đến cao: xã hôi công xã nguyên thủy, xã hội chiếm hữu nô
của chiếm hữu.
+ Quan hệ giữa người với người trong quá trình trao đổi hoạt động, gọi là
quan hệ tổ chức quản lý.
+ Quan hệ giữa người với người trong quá trình phân phối sản phẩm, gọi
là quan hệ phân phối.
Trong đó quan hệ sở hữu giữ vai trò quyết định đối với quan hệ tổ chức
quản lý và quan hệ phân phối, ngược lại hệ tổ chức quản lý và quan hệ phân
phối có tác động tích cực đối với quan hệ sở hữu. Nếu hệ tổ chức quản lý và
quan hệ phân phối phù hợp thì củng cố hoàn thiện quan hệ sở hữu, nếu không
phù hợp nó trở thành lực lượng kìm hãm.
(ý nghĩa thực tiễn ở nước ta ?)
* Giữa lực lượng sản xuất và quan hệ sản xuất có mối liên hệ biện chứng,
trong đó lực lượng sản xuất là nội dung vật chất của nền sản xuất, quan
hệ sản xuất là hình thức xã hội của nền sản xuất:
5
- Lực lượng sản xuất luôn vận động phát triển đòi hỏi quan hệ sản xuất
phải thay đổi, phù hợp với trình độ phát triển của lực lượng sản xuất, nhưng
quan hệ sản xuất có tác động tích cực đối với lực lượng sản xuất, nếu quan hệ
sản xuất phù hợp thì sẽ thúc đẩy lượng sản xuất phát triển, nếu không phù hợp
(quá chật hẹp, quá mở rộng) đều kìm hãm lực lượng sản xuất.
- Mối quan hệ biện chứng lực lượng sản xuất và quan hệ sản xuất phản
ánh qui luật khách quan đó là quan hệ sản xuất phải phù hợp với tính chất và
trình độ phát triển của lực lượng sản xuất, đây là quy luật kinh tế chung của mọi
phương thức sản xuất và suy đến cùng sự thay đổi lần lượt các phương thức sản
xuất trong lịch sử là do qui luật này chi phối.
* Vậy, Phương thức sản xuất là sự thống nhất biện chứng giữa 2 mặt của
nền sản xuất xã hội đó là lực lượng sản xuất và quan hệ sản xuất, nếu vượt khỏi
nó chuyển sang một phương thức sản xuất mới.
4) Thế nào là tái sản xuất? Phân biệt các loại hình tái sản xuất. Trình bày
nội dung và các khâu cơ bản của quá trình tái sản xuất xã hội?
khâu tiếp tục hoàn thành phân phối để đI vào tiêu dùng, có tác động đến tiêu
dùng.
Bốn khâu của chu kỳ tái sản xuất như đã phân tích tuy độc lập với nhau
theo các chức năng kinh tế cụ thể nhưng giữa chúng có một mối quan hệ biện
chứng phụ thuộc vào nhau. Nếu bị trục trặc một khâu thì toàn bộ quá trình tái
sản xuất sẽ bị ngừng trệ nền kinh tế sẽ bước vào thời kỳ suy thoái hay khủng
hoảng
- Nội dung của tái sản xuất:
+ Tái sản xuất ra của cải vật chất: tư liệu sinh hoạt và tư liệu tiêu dùng.
+ Tái sản xuất ra quan hệ sản xuất
+ Tái sản xuất ra sức lao động
+ Tái sản xuất ra môi trường tự nhiên và điều kiện sống
5) Thế nào là tăng trưởng kinh tế và phát triển kinh tế? Mối quan hệ giữa
hai chỉ tiêu kinh tế (Tăng trưởng kinh tế và phát triển kinh tế).
- Tăng trưởng kinh tế là sự tăng sản lượng quốc gia tính bằng giá trị trong
một thời gian nhất định, thường là một năm
- Sản lượng quốc gia được tính bằng các chỉ tiêu:
+ GDP: Tổng sản phẩm quốc nội
+ GNP: Tổng sản phẩm quốc dân
Trong đó: GNP = GDP + Thu nhập từ nướcngoài
- Mức tăng trưởng hàng năm được tính của nền kinh tế sử dụng công thức
(GNP
1
- GNP
0
)
---------------- *100%
GNP
0
GNP
sản xuất ra dùng để bán, để trao đổi trên thị trường.
Sản xuất hàng hoá tồn tại trong nhiều phương thức sản xuất: chiếm hữu nô
lệ, phong kiến…chủ nghĩa xã hội, nhưng ngược lại thì một phương thức sản
xuất trong đó có nhiều hình thức tổ chức kinh tế khác nhau: kinh tế hàng hoá,
kinh tế tự nhiên,…Sản xuất hàng hoá không đồng nhất với phương thức sản
xuất.
- Kinh tế tự nhiên (sản xuất tự cung, tự cấp) là một kiểu tổ chức kinh tế xã
hội, trong đó sản phẩm sản xuất ra dùng để tiêu dùng cho người sản xuất ra nó.
• Đặc trưng của kinh tế tự nhiên:
+ Mục đích sản xuất ra sản phẩm là để thoả mãn nhu cầu tiêu dùng của
8
chính người sản xuất ra nó.
+ Các quan hệ kinh tế thể hiện dưới hình thái hiện vật
+ Kiểu tổ chức kinh tế khép kín, bảo thủ, mang tính truyền thống.
Kinh tế tự nhiên phát triển đã tạo ra những điều kiện tiền đề để phát triển
kinh tế hàng hoá. Kinh tế hàng hoá ra đời “phá vỡ” kinh tế tự nhiên, kinh tế
hàng hoá ngày càng phát triển, kinh tế tự nhiên ngày càng bị thu hẹp.
2. Điều kiện ra đời và phát triển của kinh tế hàng hoá:
+ Phân công lao động xã hội (Đây là điều kiện cần)
+ Tồn tại sự tách biệt về kinh tế giữa những người sản xuất (điều kiện đủ)
a) Phân công lao động xã hội
- Khái niệm: Phân công lao động xã hội là sự phân chia lao động xã hội
thành các hình thức khác nhau, sự phân chia nền kinh tế thành ngành nghề
Do sự chuyên môn mỗi người chỉ sản xuất một hoặc một vài loại sản
phẩm nhưng nhu cầu lại cần nhiều loại sản phẩm khác nhau cho nên người này
cần sản phẩm của người kia, giữa họ hình thành mối quan hệ trao đổi sản phẩm
cho nhau. Chính phân công lao động xã hội là cơ sở của sự trao đổi.
b) Sự tách biệt về kinh tế:
Giữa những người sản xuất chia rẽ nhau, độc lập nhau, mỗi người là một
chủ thể tách biệt, trong điều kiện này thì việc trao đổi sản phẩm được thực hiện
gián tiếp tư liệu sản xuất của nhà tư
bản với sức lao động làm thuê của
công nhân
- Trong quá trình trao đổi: Sản xuất
hàng hoá giản đơn trao đổi dựa trên cơ
sở ngang giá không dẫn đến người này
chiếm đoạt người kia
- Trao đổi giữa nhà tư bản với công
nhân: Nhà tư bản chiếm đoạt giá trị
thặng dư nhưng không vi phạm
ngang giá.
Sản xuất hàng hoá phát triển trình độ cao, trong đó mọi quan hệ kinh tế
đều được biểu hiện dưới hình thái tiền tệ và được giải quyết thông qua tiền tệ,
chịu sự chi phối của các qui luật kinh tế của thị trường gọi là kinh tế thị trường.
Kinh tế thị trường là kinh tế hàng hoá phát triển ở trình độ cao, không phải
bất cứ kinh tế hàng hoá nào cũng là kinh tế thị trường.
4. Đặc trưng và những ưu thế của kinh tế hàng hoá: Kinh tế hành hoá là
bước phát triển tất yêu của lịch sử, nó có đặc điểm và ưu thế hơn hẳn kinh tế tự
nhiên.
- Kinh tế hàng hoá ra đời “phá vỡ” kinh tế tự nhiên, nó phát triển mở cửa
giải phóng sức sản xuất.
- Mục đích của sản xuất hàng hoá là ra đời là thỏa mãn nhu cầu cho xã
hội, khi nhu cầu tăng thì nó tạo ra động lực thúc đẩy sản xuất phát triển.
- Trong nền kinh tế hàng hoá, lợi nhuận luôn là mục đích, là động lực của
các hoạt động kinh tế. Để thu được nhiều lợi nhuận thì từng người sản xuất cải
tiến kỹ thuật, nâng cao năng suất, hạ thấp chi phí sản xuất, tạo động lực thúc
đẩy kinh tế.
- Kinh tế hàng hoá ra đời, tồn tại dựa trên sự phát triển của phân công lao
động nhưng khi kinh tế hàng hoá phát triển, mở rộng trao đổi thì nó tạo ra tiền
đề để thúc đẩy phân công lao động chuyên môn hoá.
chung. Cơ sở chung đó không phải thuộc tính tự nhiên của vật, bởi vì thuộc tính
tự nhiên quyết định công dụng của vật, trong trao đổi chỉ đổi những giá trị sử
dụng khác nhau cho nhau.
Sở dĩ hai hàng hoá trao đổi được với nhau trước hết chúng đều là sản
phẩm của lao động, nhưng trong trao đổi người ta không xét đến những hình
thức cụ thể của lao động.
Kết luận: Để hai hàng hoá trao đổi với nhau bởi vì chúng đều là những
vật kết tinh của cùng lao động đồng nhất, lao động con người đã được hao phí
vào đó, kết tinh vào đó. Khi chủ vải đồng ý trao đổi với chủ thóc, tức là hao phí
lao động để sản xuất ra 1 m vải = hao phí lao động sản xuất 5 kg thóc, có nghĩa
là giá trị 1m vải = giá trị 5 kg thóc.
Vậy: Giá trị hàng hoá là lao động xã hội (lao động đồng nhất) của
11
người sản xuất hàng hoá kết tinh trong hàng hoá.
Nhận xét:
- Giá trị hàng hoá do lao động tạo ra, vật gì không do lao động tạo ra thì
không có giá trị, tuy rằng vật đó cần thiết cho con người
VD: Không khí tự nhiên, nước sông, nước suối, cây quả trong rừng, cá
dưới sông, dưới biển… có giá trị sử dụng rất lớn đối với sự sống của con người,
có nghĩa là nó có giá trị sử dụng hoặc công dụng rất cao, nhưng nó không phải
là sản phẩm do lao động của con người tạo ra, nó không kết tinh sự hao phí của
lao động con người trong đó vì vậy nó không phải là hàng hoá và nó không có
giá trị.
- Giá trị hàng hoá là trừu tượng, nó chỉ được biểu hiện trong trao đổi, vì
vậy giá trị trao đổi là hình thức biểu hiện của giá trị, giá trị là nội dung, là bản
chất.
Vì vậy, Mác nghiên cứu giá trị hàng hoá bắt đầu từ giá trị trao đổi, tức là
đi từ hình thức biểu hiện đến nội dung (từ trực quan sinh động đến tư duy trừu
tượng)
- Giá trị hàng hoá là phạm trù trừu tượng, nó được biểu hiện trong trao
Ví dụ 1m vải = 5 kg thóc
Xét về lao động cụ thể thì lao động của người thợ dệt và lao động của
người nông dân khác về chất, về đối tượng, về mục đích.
Nhưng đổi với nhau thì đằng sau sự khác nhau đó chứa đựng một cái gì
chung.
Gạt bỏ hình thức cụ thể của sức lao động đi thì lao động sản xuất ra vải và
lao động sản xuất ra thóc đều là sự hao phí sức lao động nói chung của con
người, hiểu theo nghĩa sinh lý đó là sự hao phí về sức cơ bắp, sức thần kinh của
con người, đó là lao động trừu tượng.
Nội dung (Đặc trưng) của lao động trừu tượng:
+ Lao động trừu tượng là lao động đồng nhất, đều là sự hao phí sức lao
động nói chung của con người.
+ Lao động trừu tượng tạo ra thực thể (chất) của giá trị hàng hoá.
+ Lao động trừu tượng là phạm trù lịch sử, chỉ tồn tại gắn với kinh tế hàng
hoá.
Tóm lại: Lao động cụ thể, lao động trừu tượng là hai mặt của cùng một
lao động, nếu xét lao động cụ thể thì lao động đó khác nhau về chất và tạo ra cái
gì, xét lao động trừu tượng thì đó là lao động đồng nhất chỉ khác nhau về lượng.
Mác là người đầu tiên phát hiện ra tính hai mặt của lao động sản xuất
hàng hoá, dựa trên phát hiện này ông xây dựng một hệ thống các phạm trù và
qui luật kinh tế.
* Mâu thuẫn cơ bản của lao động sản xuất hàng hoá đó là mâu
thuẫn giữa lao động tư nhân và lao động xã hội.
Một mặt, lao động của mỗi người sản xuất hàng hoá (trong sự tách biệt)
trực tiếp mang tính tư nhân, việc sản xuất cái gì, như thế nào là riêng của từng
người.
Mặt khác, nằm trong hệ thống phân công lao động xã hội sản xuất ra sản
phẩm là để thoả mãn nhu cầu của người khác, vì vậy lao động của mỗi người
13
gián tiếp mang tính xã hội.
b) Các nhân tố ảnh hưởng đến lượng giá trị hàng hoá:
Lượng giá trị của 01 đơn vị hàng hoá thay đổi tỷ lệ thuận với số
14
lượng lao động và tỷ lệ nghịch với năng suất lao động xã hội.
*) Năng suất lao động:
- Năng suất lao động là hiệu quả có ích của lao động nó được xác định
bằng số lượng sản phẩm sản xuất ra trong một đơn vị thời gian, hay số lượng
thời gian để sản xuất ra 1 đơn vị sản phẩm.
- Tăng năng suất lao động là tăng hiệu quả có ích của lao động biểu hiện
là tăng số lượng sản phẩm được sản xuất ra trong một đơn vị thời gian, là rút
ngắn thời gian để sản xuất ra 1 đơn vị sản phẩm.
Tăng năng suất lao động (khi cường độ lao động không đổi) làm cho số
lượng sản phẩm tăng nhưng lượng giá trị sản phẩm tạo ra trong thời gian đó
không đổi, do đó giá trị của một đơn vị sản phẩm giảm xuống.
Tăng năng suất lao động không phải tăng thêm sự hao phí về lao động mà
là thay đổi trong cách thức của lao động
Các nhân tố tăng năng suất lao động:
- Nâng cao trình độ thành thạo của người lao động.
- Cải tiến kỹ thuật, ứng dụng tiến bộ khoa học kỹ thuật
- Nâng cao hiệu quả sử dụng tư liệu sản xuất
- Khai thác, sử dụng các điều kiện tự nhiên.
*) Cường độ lao động:
- Cường độ lao động là mức độ hao phí sức lao động trong một đơn vị
thời gian.
- Tăng tăng cường độ lao động là tăng mức độ hao phí sức lao động trong
một đơn vị thời gian, biểu hiện là phải làm việc khẩn trương, nặng nhọc lên.
- Tăng cường độ lao động (năng suất lao động không đổi) làm cho số
lượng sản phẩm tăng nhưng lượng giá trị tạo ra trong thời gian đó tăng lên
tương ứng do đó giá trị một đơn vị sản phẩm không thay đổi.
Nếu ta xét trong sự hao phí sức lao động thì tăng cường độ lao động cũng
doanh.
. Nhu cầu lương thực của xã hội ngày càng tăng, để đáp ứng nhu cầu đó
thì phải huy động cả vùng đất khó khăn vào tham gia sản xuất.
Để đảm bảo tái sản xuất trên những vùng đất kho khăn đó trước hết phải
đảm bảo đủ bù đắp được chi phí sản xuất và có lãi cho nên lượng giá trị
của nông sản phẩm được hình thành trên điều kiện sản xuất xấu nhất.
c) Cơ cấu của lượng giá trị hàng hoá:
Giá trị hàng hoá do lao động tạo ra gồm hai bộ phận:
- Gía trị cũ do lao động quá khứ tạo ra, được vật chất hoá vào lao động
sản xuất (C)
- Giá trị mới do lao động sống trực tiếp tạo ra (V+m)
Tổng lượng giá trị hàng hoá: C+V+m
* Vai trò hai mặt của lao động trong hình thành các bộ phận cấu thành
của lượng giá trị hàng hoá. Lao động sản xuất hàng hoá có hai mặt:
- Lao động cụ thể bảo tồn, di chuyển giá trị cũ, giá trị tư liệu sản xuất
vào giá trị sản phẩm.
- Lao động trừu tượng tạo ra giá trị mới (V+m)
16
Giá trị mới nhập giá trị cũ được tổng lượng giá trị hàng hóa: C+V+m
Vấn đề IV: Tiền tệ
1) Nguồn gốc và bản chất của tiền tệ:
- Tiền tệ ra đời là kết quả tất yếu của quá trình phát triển lâu dài của sản
xuất và trao đổi hàng hoá. Vì vậy, nghiên cứu nguồn gốc, bản chấ của tiền tệ là
phải phân tích sự phát triển của các hình thái của giá trị (qua 4 hình thái) đến
khi vật ngang giá thống nhất cố định ở vàng thì tiền tệ ra đời.
Đây là sự vận dụng phương pháp trừu tượng hoá kết hợp với logic và lịch
sử, quá trình này đi từ trừu tượng đến cụ thể.
a) Hình thái giá trị giản đơn, ngẫu nhiên:
Lúc mới trao đổi giữa những người sản xuất thường diễn ra hết sức tình
cờ và ngẫu nhiên, người ta thường trao đổi vật lấy vật.
Ví dụ:
+ 5 kg thóc biểu hiện giá trị 5 kg thóc
+ 1 cái rừu biểu hiện giá trị 5 kg thóc
+ 1 con cừu biểu hiện giá trị 5 kg thóc
Nhưng hàng hoá đóng vai trò vật ngang giá mới chỉ thống nhất trong từng
địa phương.
Khi trao đổi mở rộng vượt khỏi phạm vi thì nảy sinh mâu thuẫn. Giải
quyết mâu thuẫn trên đòi hỏi vật ngang giá phải thống nhất ở một hàng hoá, trao
đổi phát triển ở hình thái cao hơn dẫn đến hình thái tiền tệ.
d) Hình thái tiền tệ:
Khi trao đổi trở nên thường xuyên hơn tất yếu đòi hỏi vật ngang giá phải
thống nhất lại. Khi vật ngang giá thống nhất cố định ở vàng thì tiền tệ ra đời.
Sở dĩ vàng đóng vai trò tiền tệ, bởi vì:
- Vàng do thuộc tính tự nhiên quyết định: không bị oxy hoá, dễ dát
mỏng, chia nhỏ, một trọng lượng nhỏ biểu hiện cho lượng lao động
lớn.
- Không phải do thuộc tính tự nhiên đó mà vàng trở thành tiền tệ mà do
thuộc tính xã hội, do yêu cầu trao đổi phát triển mà tiền tệ ra đời.
Tiền tệ ra đời làm thế giới phân chia làm hai: Một bên là tất cả các hàng
hoá thông thường mà gía trị biểu hiện ở một bên là vàng – hàng hoá đặc
biệt đóng vai trò vật ngang giá chung.
Vậy: Tiền là hàng hoá đặc biệt, tách khỏi thế giới hàng hoá, đóng vai
trò là vật ngang giá chung cho mọi hàng hoá.
(CH: Vì sao nói tiền tệ là hàng hoá đặc biệt)
Sở dĩ gọi tiền tệ là hàng hoá đặc biệt bởi vì:
+ Tiền tệ (tiền vàng) cũng là một hàng hoá như mọi hàng hoá thông
thường bởi vì nó cũng có hai thuộc tính cơ bản: giá trị sử dụng và giá trị.
+ Tiền tệ cho phép người ta có thể so sánh giá trị của mọi hàng hoá khác
nhau với nhau.
+ Tiền tệ giúp cho người ta có thể cộng giá trị của các sản phẩm hàng hoá
cho nhau
Số tiền thanh
toán không
dùng tiền mặt
Số vòng luân chuyển của đồng tiền cùng loại (đơn bản vị)
PQ
M = --------
V
M: Khối lượng tiền
P: Gía cả
Q: Số lượng hàng hoá
V: Tốc độ chu chuyển của tiền
Lạm phát là do phát hành tiền vào lưu thông vượt khỏi số lượng tiền cần
thiết trong lưu thông, làm cho mất cân đối hàng hoá - tiền tệ.
Mức lạm phát: Biểu hiện ở chỉ số giá cả hàng tiêu dùng tăng.
- Chức năng phương tiện thanh toán:
Tiền dùng làm phương tiện thanh toán, chi trả.
- Chức năng phương tiện tích luỹ hoặc cất trữ:
19
Thực hiện chức năng này phải là tiền có đầy đủ giá trị, tiền vàng, tiền đi
vào cất trữ hay ra lưu thông là do sự biến động của giá cả thị trường.
- Chức năng tiền tệ quốc tế:
Thực hiện chức năng này phải là tiền vàng để thực hiện các quan hệ kinh
tế quốc tế.
Vấn đề V: Quy luật giá trị
1) Quy luật kinh tế:
Quy luật kinh tế đó là sự phản ánh mối quan hệ nhân quả, tất yếu, khách
quan, bền vững, lắp đi lắp lại của các hiện tượng và quá trình kinh tế.
Phân loại qui luật kinh tế:
Căn cứ vào phạm vi hoạt động thì phân thành:
3) Qui luật giá trị:
Qui luật giá trị là qui luật vận động của hao phí lao động xã hội cần
thiết.
- Quy luật giá trị yêu cầu: Việc sản xuất và trao đổi hàng hoá phải dựa
trên hao phí lao động xã hội cần thiết. Trong lĩnh vực sản xuất thì hao phí lao
động cá biệt phải phù hợp với hao phí lao động xã hội cần thiết, tức là phải nhỏ
hơn hoặc bằng lao động xã hội cần thiết, cho nên từng người sản xuất bằng mọi
cách hạ thấp chi phí cá biệt nhằm thu nhiều lợi nhuận. Trong trao đổi thì quy
luật giá trị yêu cầu phải tuân thủ theo quy luật ngang giá (mua bán đúng giá trị)
- Tác dụng của qui luật giá trị:
+ Điều tiết sản xuất và lưu thông hàng hoá:
. Điều tiết sản xuất là phân phối tư liệu sản xuất và sức lao động vào các
ngành thông qua sự biến động của giá cả và quan hệ cung cầu trên thị trường,
một ngành nào đó có cung tăng vượt cầu làm cho giá cả hàng hoá giảm xuống
(đến chi phí), người sản xuất bỏ ngành này, di chuyển tư liệu sản xuất và sức
lao động sang ngành cung chưa đáp ứng đủ cầu, cứ như vậy có sự điều tiết qua
lại giữa các ngành tạo ra một sự cân bằng.
. Điều tiết lưu thông tức là điều tiết nguồn hàng từ nơi có giá thấp đến nơi
có giá cao.
+ Kính thích sản xuất phát triển:
Trong nền sản xuất hàng hoá, lợi nhuận vừa là mục đích, vừa là động lực
thúc đẩy hoạt động kinh tế, để đạt được mức độ thu nhiều lợi nhuận, người sản
xuất không ngừng cải tiến kỹ thuật, vận dụng công nghệ mới tăng năng suất lao
động, giảm chi phí (đến mức tối thiểu), tối đa lợi nhuận, kích thích sản xuất
phát triển.
+ Phân hoá và thực hiện sự lựa chọn tự nhiên giữa người sản xuất:
Trong môi trường cạnh tranh, để giành những điều kiện thuận lợi trong
sản xuất và tiêu thụ hàng hoá, người nào có điều kiện sản xuất thuận lợi (kỹ
thuật tiên tiến, qui mô lớn,...) chi phí sản xuất thấp thu nhiều lợi nhuận và tiếp
tục mở rộng sản xuất và ngày càng phát tài. Ngược lại, người nào có điều kiện
- Phải có một lượng tiền của, tài sản đủ lớn tập trung vào tay một số ít
người để lập ra xí nghiệp và thuê nhân công
Hai điều kiện trên ra đời dưới tác động của các nhân tố sau:
- Qui luật giá trị (tác dụng 3) nhưng quá trình này diễn ra tuần tự, chậm
chạp
- Tích luỹ nguyên thuỷ bằng bạo lực tước đoạt để thúc đẩy nhanh sự ra
đời của chủ nghĩa tư bản.
b) Quá trình chuyển từ sản xuất hàng hoá giản đơn lên sản xuất hàng
hoá tư bản chủ nghĩa:
Sản xuất hàng hoá giản đơn là sản xuất hàng hoá của những người nông
dân, thợ thủ công, cá thể dựa trên chế độ tư hữu nhỏ và lao động của chính bản
thân họ.
Sản xuất hàng hoá tư bản chủ nghĩa là sản xuất hàng hoá phát triển ở trình
độ cao, quá trình sản xuất diễn ra là sự kết hợp giữa tư liệu sản xuất thuộc sở
hữu nhà tư bản với sức lao động của công nhân làm thuê.
Quá trình chuyển từ sản xuất hàng hoá giản đơn lên sản xuất hàng hoá tư
22
bản chủ nghĩa diễn ra khách quan, có tính qui luật sau đây:
- Tiến hành cách mạng trong lĩnh vực nông nghiệp, phát triển nông
nghiệp tập trung, sản xuất hàng hoá lớn, tạo thị trường cho công nghiệp
và tích luỹ cho công nghiệp hoá.
- Cách mạng trong lĩnh vực lao động: Phân công lại lao động xã hội,
chuyển bộ phận lao động nông nghiệp sang các ngành kinh tế khác, là
quá trình phát triển nguồn nhân lực, nâng cao trình độ văn hoá, chuyên
môn, tạo điều kiện cho các ngành công nghiệp.
- Chuyển tư hữu nhỏ thành tư hữu lớn tư bản chủ nghĩa thông qua quá
trình tích luỹ, tập trung tư bản, tích tụ tập trung sản xuất.
- Tăng cường vai trò của Nhà nước thông qua các chính sách, luật thuế
quan để bảo hộ, khuyến khích phát triển sản xuất.
Sản xuất hàng hoá phát triển ở trình độ cao, trong đó mọi quan hệ kinh tế
Trong giai đoạn tự do cạnh tranh cơ chế cạnh tranh tự do đã chi phối toàn
bộ nền kinh tế tư bản dưới các hình thức cạnh tranh cụ thể như cạnh tranh trong
nội bộ từng ngành và giữa các ngành sản xuất. Để tồn tại và phát triển được
trong môi trường cạnh tranh quyết liệt thì bắt buộc các nhà tư bản phải đi đến
thoả thuận phân chia nhau lợi nhuận theo nguyên tắc tỷ suất lợi nhuận bình
quân và hình thành ra phạm trù lợi nhuận bình quân.
P
= tổng m/tổng (c+v)
Đến đây quy luật giá trị, quy luật của kinh tế hàng hoá có hình thức biểu
hiện mới đó là quy luật giá cả sản xuất (giá cả sản xuất = Chi phí sản xuất + lợi
nhuận bình quân)
Nhưng sang đến giai đoạn chủ nghĩa tư bản độc quyền nền kinh tế tư bản
xuất hiện cơ chế độc quyền vì vậy các nhà tư bản có thể đề ra giá cả độc quyền
lớn hơn hoặc nhỏ hơn giá trị hàng hoá để trên cơ sở đó mà thu được lợi nhuận
độc quyền. Vì vậy trong giai đoạn này quy luật giá trị mang một biểu hiện mới
đó là quy luật giá cả độc quyền (giá cả độc quyền = chi phí sản xuất + lợi nhuận
bình quân + lợi nhuận độc quyền)
3- Phân tích mối quan hệ giữa các phạm trù giá trị, giá trị thị trường và
giá cả?
Khái niệm :
- Giá trị: giá trị của hàng hoá là lao động xã hội của người sản xuất hàng
hoá kết tinh trong hàng hoá
- Giá trị thị trường (giá trị xã hội của hàng hoá): là lao động xã hội có tính
chất trung bình của những người sản xuất hàng hoá kết tinh trong hàng hoá
- Giá cả hàng hoá: là sự biểu hiện bằng tiền của giá trị hàng hoá trên thị
trường.
Mối quan hệ:
- Giá trị hàng hoá bao giờ cũng là nội dung và có ý nghĩa quyết định.
- Giá trị thị trường của hàng hoá là hình thức biểu hiện của giá trị hàng
thông qua quá trình tích luỹ ban đầu (tích luỹ nguyên thuỷ tư bản) mà công cụ
được sử dụng đó là tước đoạt và bạo lực nhằm mục đích biến tư sản và tài sản
và tiền của những người lao động trở thành sở hữu của những nhà tư bản, mặt
khác biến những người sở hữu tài sản thành người vô sản làm thuê.
Lịch sử của quá trình tích luỹ nguyên thuỷ tư bản đã diễn ra đầu tiên ở
nước Anh sau đó lan sang các nước Tây âu và cuối cùng trở thành biện pháp
chủ yếu cho chủ nghĩa tư bản xuất hiện ở các quốc gia vào thế kỷ 17 và thế kỷ
18. Vì vậy trong tuyên ngôn của Đảng Cộng sản Mác có viết: Lịch sử ra đời của
chủ nghĩa tư bản đó là những trang đầy máu và nước mắt của giai cấp vô sản
làm thuê, là lịch sử đầm đìa máu và bùn nhơ trong từng lỗ chân lông của giai
cấp tư sản.
25
Copyright: Tài liệu đại học ©