Luận văn NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ
MỐI QUAN HỆ BIỆN CHỨNG
GIỮA CƠ SỞ HẠ TẦNG VÀ KIẾN
TRÚC THƯỢNG TẦNG
1
LỜI MỞ ĐẦU

Trong khu vực châu Á - Thái Bình Dương, Việt Nam đang là một đất nước
có được nhiều sự chú ý từ các nước trên thế giới.
Đó là đất nước Việt Nam đã và đang trên con đường đổi mới một cách toàn
diện và ngày càng sâu sắc về cơ sở hạ tầng và kiến trúc thượng tầng.
Quan hệ sản xuất được hình thành một cách khách quan trong quá trình sản
xuất tạo ra của cải vật chất của xã hội. Trên cơ sở quan hệ sản xuất hình thành
nên các quan hệ về chính trị và tinh thần của xã hội. Hai mặtđó của đời sống xã
hội được khái quát thành cơ sở hạ tầng và kiến trúc thượng tầng của xã hội.
Trong quá trình phát triển nền kinh tế nhiều thành phần theo định hướng xã
hội ở nước ta, cần vận dụng và quán triệt quan hệ biện chứng giữa cơ sở hạ tầng
và kiến trúc thượng tầng. Cơ sở hạ tầng là kết cấu kinh tế đa thành phần trong

1.2. Kiến trúc thượng tầng
Là toàn bộ những tư tưởng xã hội, những thiết chế tương ứng và những quan
hệ nội tại của kiến trúc thượng tầng được hình thành trên một cơ sở hạ tầng nhất
định.
Trong kết cấu kiến trúc thượng tầng thì Nhà nước là bộ phận quan trọng
nhất. Bởi vì, Nhà nước nắm trong tay sưc mạnh kinh tế và bạo lực, nó chi phối
3
mọi bộ phận khác của kiến trúc thượng tầng và các bộ phận này phải phục ting
nó.
2. Mối quan hệ biện chứng giữa cơ sở hạ tầng và kiến trúc thượng tầng
xã hội.
2.1 Cơ sở hạ tầng quyết định kiến trúc thượng tầng
Cơ sở hạ tầng quyết định nội dung, tính chất kết cấu của kiến trúc thượng
tầng. Cơ sở hạ tầng của một xã hội nhất định như thế nào, tính chất của nó ra
sao, giai cấp đại diện cho nó như thế nào thì hệ thống thiết chế chính trị pháp
quyền, đạo đức, triết học v v và quan hệ của các thể chế tương ứng với các
thiết chế ấy cũng như vậy. Cơ sở hạ tầng quyết định kiến trúc thượng tầng thể
hiện ở những mặt sau:
-Cơ sở hạ tầng giữ vai trò quyết định sự hình thành kiến trúc thượng tầng,
cơ sở hạ tầng nào sinh ra kiến trúc thượng tầng ấy.
-Cơ sở hạ tầng quyết định sự biến đổi của kiến trúc thượng tầng trong một
hình thái kinh tế xã hội nhật định, khi cơ sở hạ tầng biến đổi thì kiến trúc
thượng tầng cũng biến đổi theo.
-Cơ sở hạ tầng quyết định sự thay đổi căn bản của kiến trúc thượng tầng.
Khi cơ sở hạ tầng nào mất đi thì kiến trúc thượng tầng do nó sinh ra cũng mất
theo, khi cơ sở hạ tầng mới xuất hiện thì nó lại sản sinh ra kiến trúc thượng tầng
mới phù hợp với nó.
Ví dụ cơ chế bao cấp tương ướng với nó là Nhà nước xơ cứng, mệnh lệnh
quan liêu
Cơ chế thị trường tương ứng với nó là Nhà nước năng động, hoạt động có

-Tích cực: Khi KTTT tác động cùng chiều với những quy luật vận động của
CSHT thì nó thúc đẩy CSHT phát triển. Do đó, thúc đẩy sự phát triển kinh tế- xã
hội.
5
-Tiêu cực: Khi KTTT tác động ngược chiều với những quy luật vận động
của CSHT, khi nó là sản phẩm của quan hệ kinh tế lỗi thời thì nó cản trỏ, kìm
hãm sự phát triển của cơ sở hạ tầng. Do đó, nó kìm hãm sự phát triển kinh tế.

6
PHẦN II
MỐI QUAN HỆ BIỆN CHỨNG GIỮA CƠ SỞ HẠ TẦNG
VÀ KIẾN TRÚC THƯỢNG TẦNG TRONG THỜI KỲ QUÁ ĐỘ
LÊN CHỦ NGHĨA XÃ HỘI Ở NƯỚC TA.

Trong quá trình phát triển nền kinh tế nhiều thành phần theo định hướng
XHCN ở nước ta , cần vận dụng quán triệt quan hệ biện chứng giữ cơ sở hạ tầng
và kiến trúc thượng tầng.
Cơ sở hạ tầng kinh tế nước ta hiện nay là kết cấu kinh tế đa thành phần.
Tính chất đan xen, quá độ về kết cấu của cơ sở kinh tế vừa làm cho nền kinh tế
sống động, phongphú, vừa mang tính phưvs tạp trong quá trình thực hiện định
hướng XHCN. Đây là một kết cấu kinh tế năng động, phong phú của nền kinh
tế, được phản chiếu lên kiến trúc thượng tầng và đặt ra đòi hỏi khách quan là
kiến trúc thượng tầng cũng phải được đổi mới để đáp ứng đòi hỏi của cơ sở
kinh tế. Không phải đa thành phần kinh tế thì phải đa đảng, đa nguyên chính trị,
nhưng nhất thiết kiến trúc thượng tầng phải được đổi mới theo hướng đổi mới
tổ chức , đổi mới bộ máy, đổi mới con người, đổi mới phong cách lãnh đạo, đa
dạng hoá các tổ chức hiệp họi, đoàn thể… mở rộng dân chủ, nhằm quy tụ sức
mạnh của quần chúng dưới sự lãnh đạo của Đảng cộng sản. Chỉ có như vậy kiến
trúc thượng tầng mới có sức mạnh đáp ứng kịp thời đòi hỏi của cơ sở hạ tầng.
Và như vậy chỉ cần một đảng là Đảng cộng sản lãnh đạo vẫn thực hiện được

Kiến trúc thượng tầng xã hội chủ nghĩa phản ánh cơ sở hạ tầng của xã hội
chủ nghĩa, vì vậy mà có sự thống trị về chính trị và tinh thần. Nhà nước xã hội
chủ nghĩa là nhà nước kiểu mới: của dân do dân và vì dân. Pháp luật xã hội chủ
nghĩa là công cụ để cải tạo xã hội cũ và xây dựng xã hội chủ nghĩa tiến bộ, khoa
học trở thành động lực cho sự phát triển xã hội.
8
Thời kỳ quá độ từ chủ nghĩa tư bản lên chủ nghĩa xã hội là thời kỳ cải biến
cách mạng sâu sắc và triệt để, là một giai đoạn lịch sử chuyền tiếp. Cho nên cơ
sở hạ tầng và kiến trúc thượng tầng với đầy đủ những đặc trưng của nó. Bởi vì,
cơ sở hạ tầng mang tính chất quá độ với một kết cấu kinh tế nhiều thành phần
đan xen của nhiều loại hình kinh tế xã hội khác nhau. Còn kiến trúc thượng tầng
có sự đối kháng về tư tưởng và có sự đấu tranh giữa giai cấp vô sản và giai cấp
tư sản trên lĩnh vực tư tuởng văn hoá.
Bởi vậy công cuộc cải cách kinh tế và đổi mới thể chế chính trị là một quá
trình mang tính cách mạng lâu dài, phức tạp mà thực chất là cuộc đấu tranh gay
go, quyết liệt giữa hai con đường tư bản chủ nghĩa và xã hội chủ nghĩa.
Chính vì những lý do đó mà nước ta từ một nước thuộc địa nửa phong kiến
với nền kinh tế lạc hậu sản xuất nhỏ là chủ yếu, đi lên chủ nghĩa xã hội (bỏ qua
chế độ phát triển tư bản chủ nghĩa ) chúng ta đã gặp rất nhiều khó khăn trong
quá trình xây dựng chủ nghĩa xã hội. Cơ sở hạ tầng thời kỳ quá độ ở nước ta bao
gồm các thành phần kinh tế như: kinh tế nhà nước, kinh tế hợp tác, kinh tế tư
bản nhà nước, kinh tế cá thể, kinh tế tư bản tư nhân, cùng các kiểu quan hệ sản
xuất gắn liền với hình thức sở hữu khác nhau, thậm chí đối lập nhau cùng tồn tại
trong một cơ cấu kinh tế quốc dân thống nhất. Đó là nền kinh tế hàng hoá nhiều
thành phần theo định hướng xã hội chủ nghĩa.
Các thành phần đó vừa khác nhau về vai trò, chức năng, tính chất, lại vừa
thống nhất với nhau trong một cơ cấu kinh tế quốc dân thống nhất, chúng vừa
cạnh tranh nhau, vừa liên kết với nhau, bổ xung với nhau.
Để định hướng xã hội chủ nghĩa đối với các thành phần kinh tế này, nhà
nước phải sử dụng tổng thể các biện pháp kinh tế hành chính và giáo dục. Trong

nghĩa xã hội, Đảng ghi rõ : ”xây dựng nhà nước xã hội chủ nghĩa , nhà nước của
dân, do dân và vì dân, liên minh giai cấp công nhân với giai cấp nông dân và
tầng lớp trí thức làm nền tảng, do Đảng cộng sản lãnh đạo ”. Như vậy, tất cả các
10
tổ chức, bộ máy tạo thành hệ thống chính trị - xã hội kkhông tồn tại như một
mục đích tư nhân mà vì phục vụ con người, thực hiện cho được lợi ích và quyền
lợi thuộc về nhân dân lao động.
Mỗi bước phát triển của cơ sở hạ tầng và kiến trúc thượng tầng là một bước
giải quyết mâu thuẫn giữa chúng. Việc phát triển và củng cố cơ sở hạ tầng điều
chỉnh và củng cố các bộ phận của kiến trúc thượng tầng là một quá trình diễn ra
trong suốt thời kỳ quá độ.
3. Một số kiến nghị nhằm vận dụng quy luật này trong công cuộc đổi
mới ở nước ta
Đổi mới kinh tế phải đi liền với đổi mới chính trị.
Kinh tế và chính trị là hai mặt cốt lõi của mối quan hệ giữa cơ sở hạ tầng
và kiến trúc thượng tầng. Trong mối quan hệ giữa kinh tế và chính trị thì kinh tế
giữ vai trò quyết định chính trị, vì.
Kinh tế là nội dung vật chất của chính trị, còn chính trị là biểu hiện tập trung
của kinh tế.
Cơ sở kinh tế với tính cách là kết cấu hiện thực sản sinh ra hệ thống chính trị
tương ứng với quy định hệ thống đó. Nói cách khác, tính chất xã hội, giai cấp
của chính trị bao giờ cũng phản ánh tính chất xã hội và gia cấp của cơ sở hạ
tầng. Từ đó dẫn đến ự biến đổi căn bản của kinh tế lẫn chính trị.
Sự tác động của chính trị đói với kinh tế: Chính trị được biểu hiện tập trung
bằng nhà nước, có sức mạnh vật chất tương ứng. Nhà nước có tác dụng quyết
định năng lực hiện thực hoá nhẵng tất yếu kinh tế. Ănghen nói" Bạo lực ( quyền
lực nhà nước) cũng là một lực lượng kinh tế".
Sau khi giành được chính quyền, bất cứ giai cấp nào muốn thống trị vững
chắc toàn xã hội, thì giai cấp đó phải đưa ra đường lối mở rộng, phát triển kinh
tế trên quy mô toàn xã hội để tong bước thống trị kinh tế đối với toàn xã hội.

KẾT LUẬN

Mỗi bước phát triển của cơ sở hạ tầng hoặc kiến trúc thượng tầng là một
bước giải quyết mâu thuẫn giữa chúng. Cho nên việc giải quyết củng cố cơ sở
hạ tầng, điều chỉnh và củng cố các bộ phận của kiến trúc thượng tầng là cả một
quá trình rất phức tạp. Mọi quan niệm, mọi tưởng đơn giản đều không phù hợp
với thực tế, nhất là chúng ta đang ở chặng đầu tiên của của thời kỳ quá độ.
Nắm vững mối quan hệ biện chứng giữa cơ sở hạ tầng và kiến trúc thượng
tầng, Đại hội lần thứ VI của Đảng đã chỉ rõ: đẩy mạnh cải tạo xã hội chủ nghĩa,
xây dựng cơ sở hạ tầng chủ nghĩa xã hội, liên tục tròn suốt thời kỳ quá độ lên
CNXH với những hình thức và bước đi thích hợp.
Đảng ta đã sáng suốt khi đề ra bước đầu thực hiện đường lối đổi mới toàn
diện bằng cách kết hợp chặt chẽ đổi mới cơ sở hạ tầng và kiến trúc thượng tầng.
Em tin rằng với nhận thức đúng đắn của toàn Đảng, toàn dân, toàn quân, đảng ta
nhất định lãnh đạo công cuộc đổi mới đi đến thắng lợi hoàn toàn, dưới đà phát
triển của sự nghiệp cách mạng hiện nay, công cuộc đổi mới Đảng lãnh đạo nhất
định sẽ đưa nước ta lên ngang tầm với các nước đang phát triển trong khu vực
và thế giới.

13

Tài liệu tham khảo

1. Giáo trình triết học Mác - Lênin
2. Hỏi đáp Triết học
3. Văn kiến Đại hội Đảng VII, VIII
4. Đổi mới kinh tế ở Việt Nam, thực trạng và giải pháp.
5. Và một số tạp chí khác…