www.lrc.ctu.edu.vn

1

Mối liên hệ giữa lý thuyết và thực hành phát triển cộng đồng:
đó là trực giác hay là điều không thích hợp?
Nghiên cứu trường hợp New Britain, Connecticut

Zenia Kotval
Zenia Kotval là Phó Giáo sư về Lập kế hoạch vùng và đô thị, và là Giám đốc Hiệp hội
Lập kế hoạch đô thị, Trường Đại học bang Michigan, Hoa Kỳ.

Bài này đăng trên “Tạp chí Phát triển Cộng đồng”, Tập 41, Số 1, Tháng Giêng 2006

Tóm tắt
Trong thực hành lập kế hoạch, thường có những cuộc thảo luận, tranh cãi và mặc cả trước
khi đưa ra một kế hoạch mà hầu hết các bên liên quan đều nhất trí. Nhưng điều gì sẽ xảy
ra khi có sự không tin tưởng một cách sâu sắc giữa các nhà lãnh đạo và người dân, mà
không phải vì một lý do thông thường nào? Phải chăng lý thuyết về lập kế hoạch đã chỉ
dẫn việc thực hành của chúng ta bằng trực giác hay khoảng cách giữa lý thuyết và thực
hành đã tạo ra điều không phù hợp giữa việc phát triển cộng đồng và các nhà lập kế
hoạch chuyên nghiệp? Trong khuôn khổ của các nguyên tắc và lý thuyết lập kế hoạch, bài
báo này sẽ mô tả khung cảnh, các mối quan tâm trong lập kế hoạch, quá trình lập kế
hoạch và đánh giá họat động của một công ty tư vấn lập kế hoạch để tạo sức sống mới
cho Quận doanh nghiệp Broad Street ở New Britain, Connecticut. Bài báo sẽ kết thúc với
những bài học giành cho các nhà lập kế hoạch cũng như các chuyên gia phát triển cộng
đồng hiện đang tham gia vào các dự án lập kế hoạch trong hoàn cảnh có sự chống đối và
xung đột về giá trị. Mở đầu

nhất thì chắc là có sự thiếu sót trong các lý thuyết lập kế hoạch hiện nay: các lý thuyết
cho rằng quá trình lập kế hoạch cho cộng đồng định hướng theo mục tiêu sẽ đáp ứng
nguyện vọng và nhu cầu của địa phương. Nhưng làm thế nào để chúng ta lập kế hoạch
với cộng đồng và vì cộng đồng khi mà cộng đồng không tin tưởng, cộng đồng im lặng, và
không tham gia vào quá trình lập kế hoạch? Thật không may, tài liệu lại là thứ im lặng
nhất.

Hầu hết những trường hợp tạo sức sống mới cho cộng đồng, điều thường thấy là các đảng
phái thảo luận, tranh luận và mặc cả trước khi đi đến chỗ hiểu biết lẫn nhau. Nhưng điều
gì xảy ra khi có sự thiếu tin cậy sâu sắc giữa các đảng phái mà những lý do thường không
thể phát hiện ra được? Làm thế nào để các nhà lập kế hoạch xua tan được sự hoài nghi
trong dân chúng và nỗi sợ hãi của chính quyền địa phương, và làm giảm bớt những phản
ứng từ chối hợp tác của chính quyền địa phương để tiếp tục những nỗ lực tạo sức sống
mới cho cộng đồng? Nhóm các nhà tư vấn của chúng ta đã phải đương đầu với những thử
thách đó trong khi họ cố gắng xây dựng một chiến lược tạo sức sống mới cho Quận
doanh nghiệp Broad Street ở New Britain, Connecticut.

Bài báo này mô tả những nỗ lực để đạt được sự hỗ trợ và tôn trọng của các bên, bản chất
của những thỏa thuận đạt được, và những bài học đáng nhớ cho các nhà lập kế hoạch và
các nhà xây dựng cộng đồng đang tham gia vào các dự án trong đó các công dân không
tin cậy chính phủ. Bài báo này cũng cố gắng đặt thực hành phát triển cộng đồng trong
bối cảnh lập kế hoạch và lý thuyết phát triển cộng đồng đồng thời phản ánh những
nguyên tắc có thể áp dụng như giải pháp thực tế cho vấn đề lập kế hoạch. Con phố và người dân khu phố

Broad Street được xác định là quận thương mại trong thành phố New Britain,
Connecticut. Broad Street được coi như xương sống phục vụ cư dân. Đường phố Bắc-
Nam dài khoảng gần một dặm, bao quanh là phố Columbus, công viên, Phố chính về phía


Khi làn sóng đầu tiên của người Ba Lan nhập cư rời khỏi nơi này đã có 2 hiện tượng xảy
ra. Thứ nhất, có những người Ba Lan mới nhập cư và có những người từ thành phố New
York chuyển đến. Trên thực tế, các công dân địa phương thường hành động như một
“nhà tài trợ” để tìm kiếm các gia đình Ba Lan mới di cư đến và cho họ ở trong những
ngôi nhà hoặc căn hộ bỏ trống. Ngoài ra, cha xứ của trung tâm nhà thờ thiên chúa giáo Ba
Lan đã xây dựng những khu nhà riêng và tìm kiếm các gia đình Ba Lan và cho họ sống
trong khu vực của nhà thờ. Hiện tượng thứ 2 là có nhiều gia đình Puerto Rican chuyển
vào khu vực ven, do giá thuê nhà ở đó rẻ.

Khi văn hóa Ba Lan và Puerto Rican cùng hiện diện, trên bề mặt thể hiện rất ít sự xung
đột về văn hóa. Trên thực tế, đã có một sự việc xảy ra, đó là trong cuộc chạy đua vào
chiếc ghế nghị sĩ tại khu Broad Street, một ứng cử viên tỏ vẻ bài xích người Tây Ban Nha
đã bị đánh trượt. Thông điệp của ông ta đã không tạo được tiếng vang đối với cử tri
Broad Street. Ở cấp độ công chúng, người ta có cảm giác là có sự tồn tại hòa bình giữa
hai nền văn hóa.

Kế hoạch tạo sức sống mới ở Broad Street

Connecticut đã từ lâu được biết đến với những ngôi làng và thị trấn nhỏ xinh đẹp và thịnh
vượng. Nhưng đồng thời các thành phố của nó lại bị liệt vào số những thành phố nghèo
nhất Hoa Kỳ. Gần đây, Bang này đã từng bước tạo sức sống mới cho những khu vực đô
thị như Bridgeport, Waterbury, Hartford, New Haven, New London và New Bitain bằng
cách cấp kinh phí để thành lập Hiệp hội phát triển cộng đồng. Các dịch vụ liên hợp về
nhà ở cho người dân của New Britain đã ngay lập tức tạo sức sống mới cho nhà ở của
người dân Broad Street và tìm kiếm tài trợ cho phát triển kinh tế.

www.lrc.ctu.edu.vn

4

mối quan hệ công việc với ban giám đốc của Hiệp hội phát triển cộng đồng, Thị trưởng,
và giám đốc lập kế hoạch của thành phố, một người gốc Ba Lan. Hầu như toàn bộ ban
giám đốc và các quan chức thành phố đều thạo cả tiếng Ba Lan và tiếng Anh. Nhưng các
nhà tư vấn thì chỉ biết nói mỗi tiếng Anh.

Ngay lập tức, người ta nhìn thấy rõ là động cơ của cuộc họp trong dự án này khác với
những gì họ đã thấy trong quá trình lập kế hoạch ở những nơi khác: các bên liên quan và
lãnh đạo cộng đồng không biểu hiện một chút quan tâm nào khi tham gia vào dự án. Họ
tỏ ra hiểu biết, tích cực, lịch sự và nhã nhặn nhưng bất cứ cố gắng nào để họ đưa ra sáng
kiến, khuyến khích phát biểu hoặc gợi ý về kế hoạch đều gặp phải sự im lặng không mấy
dễ chịu.

Ban đầu các nhà tư vấn coi đó đơn giản chỉ là “động cơ của cuộc họp”. Từ đó họ tổ chức
những cuộc họp nhỏ hơn với sự tham gia của các thành viên ban giám đốc và người dân.
Những cuộc họp này có khá hơn một chút nhưng kết quả cuối cùng vẫn là “một sự im
lặng đáng kính”. Ngoài ra, mặc dù nhóm các nhà tư vấn đã được giới thiệu là các tư vấn
độc lập làm nhiệm vụ xây dựng một kế hoạch hành động dựa trên sự nhất trí của người
www.lrc.ctu.edu.vn

5

dân, họ vẫn bị coi là người ngoài, làm cho chính quyền địa phương, và bản chất vẫn là kẻ
độc tài.

Cuộc họp đầu tiên của nhóm tư vấn với thị trưởng và giám đốc kế hoạch thành phố cũng
khó khăn tương tự. Vị thị trưởng nói rõ là ông ta không quan tâm đến việc đầu tư thêm
kinh phí cho Broad Street trừ khi có một chiến lược nhằm vào những vấn đề cụ thể của
Broad Street. Cả thị trưởng và giám đốc lập kế hoạch thành phố nhấn mạnh rằng nỗ lực
chỉ ra các khía cạnh không tốt của dự án cải tạo đường đã gặp phải sự im lặng thực sự của
cư dân và các doanh nhân.

quyền lực về chính trị và những người vẫn phải tiếp tục vật lộn với cuộc sống. Rõ ràng
một trong những lý do chính của sự bất đồng là vì họ cho rằng nhóm các nhà tư vấn cũng
chính là “chính phủ” hoặc nhóm tư vấn thay mặt cho chính phủ. Họ tin rằng không có
một lợi ích nào được mang đến từ phía chính phủ và vì thế các nhà tư vấn chính là những
người bên ngoài không đáng tin cậy khi đưa thông tin về người dân. Phản ứng đầu tiên
của nhóm tư vấn là giữ khoảng cách giữa họ với tòa thị chính thành phố nhằm thể hiện
www.lrc.ctu.edu.vn

6

với người dân rằng họ không phải là đại diện của chính phủ cũng như họ không làm việc
cho tòa thị chính thành phố.

Do cách làm này càng làm tăng thêm quan điểm cho rằng chính phủ địa phương “tồi”
(nhóm tư vấn không nhất trí với quan điểm trên), nhóm tư vấn quyết định tìm xem nỗi sợ
hãi và sự thiếu tin tưởng chủ yếu của họ đối với chính phủ là gì.

Đương đầu với sự nghi kỵ đó, nhóm tư vấn đã tổ chức một cuộc họp để tìm hiểu xem tại
sao người dân lại có ý nghĩ rằng chính phủ là không thể tin cậy được. Một cuộc phân tích
đơn giản theo phương pháp “SWOT” (Mạnh, Yếu, Cơ hội và Mối đe dọa) được tiến hành
nhằm bắt buộc những người tham gia phải suy nghĩ về những mặt tích cực và tiêu cực
của tòa thị chính. Nhóm tư vấn khuyến khích mọi người thảo luận và hứa sẽ thông tin về
mối quan tâm của người dân đến ngài thị trưởng và giám đốc kế hoạch thành phố.

Cuộc họp đã chuyển sang bàn về quá trình lập kế hoạch. Cuộc thảo luận bắt đầu với
những lời nói về bàn tay độc tài và không cần thiết của chính phủ. Nhưng khi được hỏi
về những quan tâm đặc biệt hoặc thông điệp nào cư dân và doanh nghiệp muốn thông qua
tư vấn để chuyển đến thị trưởng, họ đã đưa ra một danh sách có tính thực tiễn đáng kinh
ngạc, phần lớn là về sự ép buộc của các điều luật địa phương và mối lo ngại của người
dân về an ninh.

của thành phố về thay đổi việc quy vùng và sự ép buộc về luật lệ.

Mỗi hoạt động đề xuất đều được đặt trong một ma trận theo dự toán tiền chi phí và thời
gian cần thiết để hoàn thành nhiệm vụ. Nhóm tư vấn cũng xác định được con người,
nhóm và tổ chức chịu trách nhiệm chính trong việc thúc đẩy từng hoạt động. Trong khi
các công dân và nhà buôn lắng nghe họ một cách lịch sự, nhóm tư vấn nhận thấy có rất ít
sự nhiệt tình cho bất cứ hành động nào ngoại trừ một giải pháp “ngắn hạn và chi phí
thấp”. Cũng có thể đó là tất cả những gì được chờ đợi. Trong mọi trường hợp, các nhà
tư vấn kết thúc dự án và biết rằng ít nhất thì những người dân cũng đã có một chương
trình ngắn hạn khả thi và hàng loạt các bước hành động có thể thực hiện được.

Đi tìm ý nghĩa: liên hệ lý thuyết với thực hành

Các nhà tư vấn trải qua những cảm giác lẫn lộn khi tiến hành cuộc nghiên cứu hành lang
tại Broad Street. Họ đã giúp cho các vị chủ tịch hiểu rõ hơn về những quan tâm và
khuynh hướng của người dân và nhu cầu đối thoại và can thiệp một cách có kế hoạch.
Họ cũng đã tập hợp một số bước hành động ngắn hạn được coi là tốt để đáp ứng những
quan tâm về quản lý, tiếp thị và thiết kế. Tuy nhiên, các nhà tư vấn đã không mấy thành
công trong việc đưa ra một tầm nhìn dài hạn và một kế hoạch tổng thể với sự hỗ trợ mạnh
mẽ của chính phủ hoặc quỹ công cộng. Để hiểu rõ hơn khó khăn họ đã trải qua trong
việc lập kế hoạch, các nhà tư vấn quyết định tiến hành đánh giá các hoạt động của họ dựa
trên các lý thuyết chuẩn về lập kế hoạch và cố gắng đặt trường hợp này vào một khung lý
thuyết.

Thoạt nhìn thì không có lý thuyết lập kế hoạch nào phù hợp với việc lập kế hoạch cho
người dân ở Broad Street. Cách tiếp cận phù hợp là xem lập kế hoạch như một mô hình
tuyến tính (xác định vấn đề- xác định mục tiêu- đưa ra các khả năng lựa chọn – đánh giá
các khả năng lựa chọn đó – và thực hiện kế hoạch) đã được coi là cái gì đó chắc chắn có
thể áp dụng cho tòa thị chính của New Britain. Lúc đó phương pháp này là của một phía
và không có đóng góp nào của người dân. Do đó, nhìn chung nó được coi là cách tiếp

Người dân đã rút khỏi và không hợp sức trong công việc lập kế hoạch. Hơn nữa, điều gì
sẽ xảy ra khi văn hóa giao tiếp có sự khác nhau? Hoặc khi các giá trị về hành vi được
công chúng thừa nhận cũng khác nhau? Theo Burayidi (2000), khi có khoảng cách về
giao tiếp (bằng lời hoặc không phải bằng lời) thì những lợi ích của tương tác xã hội và sự
thương lượng sẽ bị mất đi.

Sự khác biệt trong các hình thức đối thoại có thể thấy từ kinh nghiệm lập kế hoạch của
người dân Broad Street. Burayidi (2000) lưu ý chúng ta rằng xu hướng hội họp – từ địa
điểm, sự tham dự, và lựa chọn chỗ ngồi cho thấy ai là người tham gia một cách tích cực
và ai là người dè dặt và tất cả những điều này ảnh hưởng đến đối thoại (Burayidi, 2000).
Các nhà tư vấn sớm nhận ra rằng những người dân Broad Street không quen với việc đối
thoại; họ chỉ quen lắng nghe. Chia sẻ ý tưởng và mối quan tâm một cách công khai là
điều xa lạ đối với họ. Có nhiều ví dụ cho thấy những yêu cầu về thông tin bị coi là xâm
phạm. Các nhà tư vấn càng đưa ra nhiều câu hỏi thì càng có nhiều người dân ở Broad
Street kiên quyết im lặng.

Tăng cường việc lập kế hoạch với một mô hình lập kế hoạch cởi mở là tập trung vào các
khía cạnh thực tiễn đối với sự thay đổi. Ở đây có sự cần thiết phải đàm phán, thỏa thuận,
và đưa ra tầm nhìn và kế hoạch chung qua đối thoại, thảo luận và hiểu biết lẫn nhau
(Forester, 1989; Beauregard, 2000). Một lần nữa những giả định căn bản là các thành
viên tham gia sẽ cần cởi mở trong các cuộc tranh luận chung, hiểu được những quan điểm
bất đồng, và có thể đạt được sự nhất trí về các vấn đề quan trọng (Hopper, 1992;
Beauregard, 1998).

Công trình lý thuyết lập kế hoạch của Sandercock (1995, 2000) đưa ra một cách nhìn
khác đối với mô hình lập kế hoạch cởi mở. Bà đã chỉ rõ rằng “sự nhất trí” hoặc “sự nhân
nhượng” không phải khi nào cũng là kết quả mà ta mong đợi hoặc nói cách khác có một
quan niệm cho rằng sẽ là tốt nếu sự bất đồng tồn tại cho đến khi bạn hiểu rõ được sự khác
biệt. Thường có sự chống lại việc không nhất trí giữa các nhóm trong cộng đồng và một
cơ cấu chính trị có quyền lực. Theo cách hiểu thông thường thì kết quả tối ưu không nhất

cũng như tôn trọng các ý kiến khác nhau; hoạt động để nâng cao năng lực lãnh đạo; và
xây dựng các chiến lược và các bước hành động để tạo ra một môi trường sống tốt hơn.
Vì thế, phát triển cộng đồng đòi hỏi cả những điều khác hơn là việc tạo ra những chiến
lược ổn định kinh tế và làm giàu. Đó là việc tạo ra những mạng lưới về văn hóa và xã
hội, là việc phân quyền cho người dân với kiến thức và kỹ thuật, và là việc tạo ra những
nơi ở tốt hơn cho cuộc sống và cho công việc.

Các kiến nghị và chuyển giao kinh nghiệm nói trên

Một trong những kết luận chính của nhóm tư vấn là tầm quan trọng của việc “xác lập giai
đoạn”. Không phải ở tất cả các dự án, các nhóm hoặc cộng đồng đều sẵn sàng xây dựng
và thực hiện một kế hoạch dài hạn. Điều kiện chắc chắn trước hết là cần phải có kế
hoạch, đặc biệt là kế hoạch ngắn hạn, và các kế hoạch theo hướng tư vấn đã mang lại
hiệu quả. Ý tưởng tiếp theo được đưa ra trong sự hy vọng giúp các nhà lập kế hoạch và
các chuyên gia phát triển cộng đồng tiếp cận với một dự án tạo sức sống mới theo hướng
cung cấp đầy đủ kiến thức và đưa mọi người vào cuộc. Những nguyên tắc này cũng sẽ là
2 mục tiêu cơ bản của phát triển cộng đồng: (1) tăng cường sự hiểu biết đối với các vấn
đề khác biệt; và (2) tạo điều kiện cho sự nhập cuộc của nhóm thiểu số vào quá trình phát
triển cộng đồng (Phát triển cộng đồng xã hội).

• Hiểu rõ hoàn cảnh: Một cuộc khảo sát ban đầu tốt nhất là do cơ quan chủ nhà
tại địa phương thực hiện. Trong giai đoạn đầu tiên của dự án, kiến thức địa
phương thích hợp và đáng tin cậy hơn nhiều so với những nhận định của
chuyên gia. Trong nghiên cứu trường hợp ở Broad Street, xem xét bước đầu
có thể cho thấy mối quan hệ phức tạp giữa các cấp khác nhau trong các cơ
www.lrc.ctu.edu.vn

10

quan của thành phố, các tổ chức phi chính phủ và cư dân. Điều này có thể

cộng đồng có trách nhiệm đảm bảo rằng những nỗ lực xây dựng cộng đồng
dựa vào người dân sẽ đạt được mục tiêu đầu tiên về việc phân quyền cho
chính người dân và sự thay đổi tích cực trong dân cư (Fraser và Lopofsky,
2004).
• Đảm bảo nâng cao năng lực cho cộng đồng: Khi quy trình hoàn tất, và kế
hoạch đã được xây dựng xong, các tổ chức địa phương phải có khả năng để
thực hiện kế hoạch. Động lực cơ bản phía sau kế hoạch phải là việc nâng cao
năng lực và phân quyền cho lãnh đạo cộng đồng và cho người dân để họ thực
hiện kế hoạch khi không có các nhà tư vấn. Cộng đồng cũng cần phải biết
cách đánh giá những tiến bộ đạt được qua thời gian và đo lường được những
thành công của mình. Các tư vấn tham gia hỗ trợ việc thiết kế quy trình lập kế hoạch thừa nhận rằng họ là
những người bên ngoài bước vào hoàn cảnh thực tế, thiếu hiểu biết về những điều tế nhị
www.lrc.ctu.edu.vn

11

của các mối quan hệ tại địa phương và lịch sử địa phương, nhưng sau đó họ đã hoàn
thành và để lại cho cộng đồng một bản kế hoạch. Trách nhiệm tiếp tục với bản kế hoạch
và thực hiện kế hoạch là của cộng đồng. Các điều khoản hành động cụ thể sẽ đạt được
những bước tiến xa nếu quá trình xây dựng theo sự liên minh giữa tập thể và tư nhân
đồng thời dựa vào tất cả các bên liên quan.

Ở New Britain, nhóm các nhà tư vấn đã tạo ra những bước vững chắc trong việc xây
dựng một nền tảng vững chắc cho những nỗ lực lập kế hoạch trong tương lai. Thông qua
quá trình học hỏi trên cơ sở được thông tin tốt, được nhập cuộc và công bằng, các mối
quan hệ tốt hơn đã được xây dựng giữa người dân với nhau, giữa các doanh nghiệp và
người dân, và giữa khu vực tư nhân và tập thể. Kết quả công việc của nhóm tư vấn cho


Các nhà lập kế hoạch cho cộng đồng cần hiểu về những tác động và tầm quan trọng của
thái độ và quan niệm của người dân trong công việc của họ. Điều này không đơn giản
chỉ là nhận ra được các bên liên quan có nhu cầu và giá trị khác nhau, mà phải thực sự cố
gắng để hiểu và tôn trọng những sự khác biệt của họ. Các nhà lập kế hoạch cần phải
www.lrc.ctu.edu.vn

12

thích nghi với các hình thức đối thoại khác nhau, thay đổi ưu tiên và giá trị khác nhau
theo hướng không phán xét, không đe dọa và không chỉ trích. Điều quan trọng là các nhà
lập kế hoạch đang phấn đấu để đạt được cùng một kết quả cuối cùng: đó là tạo ra một
môi trường tốt hơn về kinh tế, xã hội và thể chất cho cộng đồng và đảm bảo con người
đang đầu tư vốn kinh tế và vốn xã hội đúng chỗ. Có nhiều hơn một con đường, có nhiều
hơn một lý thuyết và nhiều hơn một giải pháp để đạt được mục tiêu này.

Người dịch: Nguyễn Thị Hương,
Cán bộ nghiên cứu,
Viện Xã hội học, Hà nội