nghiên cứu - trao đổi
54
Đặc san về bình đẳng giới

ThS. Đỗ Thị Phợng *
h n l mt na ca th gii. Ngi
i din cho phỏi p. Ngi ph n
ngoi t cỏch l ch th bỡnh ng vi
ngi n ụng trong mi lnh vc ca i
sng xó hi nh: Lao ng, hc tp h
cũn cú thiờn chc lm v, sinh con v nuụi
con. Trong th ca, ngi ph n thng l
ngun cm hng vụ tn ca cỏc nh th,
nh vn cng nh vy, chỳng ta thng bt
gp búng dỏng ngi ph n trong cỏc
cụng trỡnh nghiờn cu ca cỏc nh khoa
hc. Trong phỏp lut, dự l ngnh lut no:
Dõn s, lao ng, hụn nhõn gia ỡnh, hỡnh
s, t tng hỡnh s u cú nhng quy
nh c bit cho mt s ch th khi h l
ngi ph n. H c phỏp lut bo v
hoc c mt s quyn u ói m khụng
phi ch th no khi tham gia quan h phỏp
lut ú cng cú c. Khụng riờng gỡ Vit
Nam, mt t nc ang trong giai on
phỏt trin m ngay c nhng nc cha

trờn, bi vỡ mc ớch ca B lut t tng
hỡnh s l to ra nhng iu kin thun li
nht cho vic iu tra, truy t, xột x v thi
hnh ỏn hỡnh s. Hn na, xut phỏt t
nguyờn tc nhõn o ca lut hỡnh s, lut
t tng hỡnh s, t c im tõm - sinh lý
ca nhng ngi ph n ang trong
P

* Gi
ng vi
ờn Khoa lu
t h
ỡnh s


Trng i hc Lut H Ni nghiªn cøu - trao ®æi
§Æc san vÒ b×nh ®¼ng
giíi
55

những thời kỳ đặc biệt (là phụ nữ có thai
hoặc đang nuôi con dưới 36 tháng tuổi) và
ảnh hưởng của những đặc điểm này đến
sức khoẻ, khả năng nhận thức và điều
khiển hành vi của họ cũng như hậu quả
của việc áp dụng các thủ tục tố tụng hoặc

biện pháp ngăn chặn nghiêm khắc nhất
trong các biện pháp ngăn chặn. Người bị
tạm giam sẽ bị hạn chế quyền tự do trong
một thời gian nhất định, họ phải tuân thủ
các quy định của pháp luật về chế độ tạm
giam. Do tính chất rất nghiêm khắc của
biện pháp ngăn chặn này, nếu chúng ta áp
dụng biện pháp tạm giam đối với bị can, bị
cáo là phụ nữ đang có thai hoặc đang nuôi
con dưới 36 tháng tuổi sẽ ảnh hưởng
nghiêm trọng đến sức khoẻ, tâm lý của cả
người mẹ và đứa trẻ. Người phụ nữ đang
có thai là đối tượng được chăm sóc đặc
biệt cả về thể chất và tinh thần; đứa trẻ
dưới 36 tháng tuổi hơn lúc nào hết rất cần
bàn tay chăm sóc của người mẹ. Vì vậy,
với chính sách nhân đạo của Nhà nước ta,
người phụ nữ đang ở trong thời kỳ đặc biệt
này sẽ không bị các cơ quan tiến hành tố
tụng áp dụng biện pháp ngăn chặn tạm
giam trừ những trường hợp kể trên. Nếu
chúng ta không áp dụng biện pháp ngăn
chặn tạm giam trong những trường hợp đó,
họ có thể sẽ bỏ trốn, tiếp tục phạm tội hoặc
cố ý gây cản trở nghiêm trọng đến việc
điều tra, truy tố, xét xử hoặc gây nguy hại
đến nền an ninh quốc gia đối với những bị
can, bị cáo phạm tội xâm phạm an ninh
quốc gia. Trước đây, những điểm này chưa
được quy định trong Bộ luật tố tụng hình

của nước Cộng hoà nhân dân Trung Hoa,
chỉ người phụ nữ nào đang có thai hoặc
đang cho con đẻ bú mới không bị tạm
giam; quy định này là hạn chế hơn so với
Việt Nam (ở Việt Nam không quy định rõ
người phụ nữ đang nuôi con phải là con đẻ
hay con nuôi hợp pháp, miễn là đứa trẻ
được người phụ nữ đó nuôi dưỡng đang ở
độ tuổi dưới 36 tháng). Tuy nhiên, quy
định trong Bộ luật tố tụng hình sự của
nước CHND Trung Hoa là chưa rõ ràng vì
không giới hạn được độ tuổi của đứa trẻ
mà người mẹ đẻ cho bú là bao nhiêu tháng,
điều này sẽ gây khó khăn cho các cơ quan
tiến hành tố tụng khi áp dụng. Bộ luật tố
tụng hình sự của Hàn Quốc lại quy định về
đối tượng không bị tạm giam khi họ là
người phụ nữ: “Có mang từ 6 tháng trở
lên; hoặc nếu người bị kết án mới sinh con
chưa được quá 60 ngày; hoặc nếu con cái
của người bị kết án đang còn bé và không
có ai chăm sóc” (Điều 471). So với quy
định trong pháp luật tố tụng hình sự Việt
Nam và Trung Hoa về đối tượng này, các
quy định của Bộ luật tố tụng hình sự Hàn
Quốc chi tiết và cụ thể hơn.
Khi tiến hành điều tra, cơ quan điều tra
có thẩm quyền tiến hành các hoạt động
điều tra nhằm thu thập các chứng cứ chứng
minh tội phạm và người thực hiện tội


trọng, bảo vệ nhân phẩm của người phụ nữ
dù họ là người bị nghi thực hiện tội phạm
hay là bị can trong các vụ án hình sự.
2. Khi người phụ nữ là người bị kết án
Trong giai đoạn này, người bị kết án là
phụ nữ cũng được pháp luật tố tụng hình
sự Việt Nam dành cho những ưu đãi nhất
định. Hình phạt tử hình là hình phạt
nghiêm khắc nhất trong tất cả các loại hình
phạt. Hình phạt này được áp dụng đối với
người phạm tội đặc biệt nghiêm trọng,
không còn khả năng giáo dục, cải tạo
người đó và việc loại bỏ họ vĩnh viễn ra
khỏi cộng đồng xã hội là cần thiết. Dựa
vào quy định tại Điều 35 Bộ luật hình sự
năm 1999: “Không áp dụng hình phạt tử
hình đối với phụ nữ có thai hoặc phụ nữ
đang nuôi con dưới 36 tháng tuổi khi phạm
tội hoặc khi bị xét xử.
Không thi hành án tử hình đối với phụ
nữ có thai, phụ nữ đang nuôi con dưới 36
tháng tuổi. Trong trường hợp này, hình
phạt tử hình chuyển thành tù chung thân”,
Bộ luật tố tụng hình sự cũng quy định chặt
chẽ về thủ tục kiểm tra việc ra quyết định
thi hành án tử hình và việc thi hành án tử
hình đối với người bị kết án là phụ nữ.
Điều 259 Bộ luật tố tụng hình sự quy định:
“Trong trường hợp người bị kết án là phụ

quyền sống của một con người. Mặc dù
cũng quy định không áp dụng hình phạt tử
hình đối với người bị kết án là phụ nữ
trong trường hợp đặc biệt nhưng trong
pháp luật tố tụng hình sự của Trung Hoa, đối
tượng này lại hạn hẹp hơn so với Việt Nam.
Điều 154 Bộ luật tố tụng hình sự của nước
Cộng hoà nhân dân Trung Hoa quy định:
“Khi phát hiện được một trong những
trường hợp dưới đây thì phải đình chỉ thi
hành án và báo ngay lên Toà án nhân dân
tối cao, chờ quyết định của Toà án nhân
dân tối cao: 2, Người phạm tội đang có nghiªn cøu - trao ®æi
58
§Æc san vÒ b×nh ®¼ng giíi

thai. Việc đình chỉ thi hành án vì lý do ghi
trong mục thứ hai của khoản trên phải
được báo lên Toà án nhân dân tối cao thay
đổi bản án theo quy định pháp luật”. Còn
theo khoản 2 Điều 479 Bộ luật tố tụng hình
sự của Nhật Bản: “Nếu phụ nữ bị kết án tử
hình đang có thai thì việc thi hành án sẽ
được hoãn theo lệnh của bộ trưởng Bộ tư
pháp”. Khác với Việt Nam và Trung Quốc
khi người bị kết án là phụ nữ ở trong
những trường hợp đặc biệt như trên, Bộ

khi họ bị kết án phạt tù, tuy nhiên quy định
tại Điều 471 Bộ luật tố tụng hình sự của
Hàn Quốc có một số đặc điểm khác so với
Việt Nam. Việc thi hành án tù giam không
có lao động khổ sai có thể bị đình chỉ khi:
“ người bị kết án có mang từ 6 tháng trở
lên; hoặc nếu người bị kết án mới sinh con
chưa được quá 60 ngày; hoặc nếu con cái
của người bị kết án đang còn bé và không
có ai chăm sóc”. Bộ luật tố tụng hình sự
của nước Cộng hoà nhân dân Trung Hoa
quy định: “Có thể thi hành án tại nơi giam
giữ đối với những người phạm tội bị xử tù
chung thân, tù có thời hạn trong những
trường hợp: 2, Phụ nữ có thai hoặc
đang cho con đẻ bú”.
Tóm lại, mặc dù các quy định trên có
thể chưa được chặt chẽ hay chưa thể hiện
được hết bản chất nhân đạo của pháp luật
của mỗi nước đối với người phụ nữ nói
chung và người phụ nữ ở trong hoàn cảnh
đặc biệt khi họ là bị can, bị cáo hay người
bị kết án nhưng những quy định này đã thể
hiện được phần nào chính sách nhân đạo
của các nhà nước đó đối với bị can bị cáo,
người bị kết án là phụ nữ. Những quy định
tiến bộ này cần được tiếp tục phát triển và
phát huy hơn nữa nhất là trong giai đoạn
xây dựng nhà nước pháp quyền hiện nay
của Việt Nam./.