Làm gì để cải cách giáo dục lần thứ tư chắc thắng
Trước tình hình giáo dục hiện nay của nước ta, nhiều người đòi hỏi phải có một
cuộc cải cách giáo dục mới. Có một số ý kiến được đưa ra như soạn lại chương
trình, viết lại sách giáo khoa phổ thông với dự trù kinh phí là 70 nghìn tỷ đồng,
nhưng chưa nhận được sự đồng tình của các cấp, các ngành cũng như dư luận xã
hội. Thiết nghĩ, việc cần làm và có thể làm ngay là xem xét lại cách chỉ đạo thực
hiện cải cách giáo dục năm 1979 để sắp tới nếu có cải cách giáo dục thì phải nắm
chắc phần thắng.
Trong sự chỉ đạo cải cách giáo dục năm 1979 đã mắc những thiếu sót cần nhìn
nhận để tránh không lặp lại như:
1. Thời đại đã ghi nhận sự phát huy nội lực ở người học quyết định chất lượng
giáo dục nhưng chúng ta vẫn coi “nhà giáo quyết định chất lượng giáo dục” (Điều
15 - Luật Giáo dục). Hậu quả là sau 32 năm nhìn lại, cách dạy, cách học ở nước ta
vẫn cũ mèm, lại chuốc thêm cái nạn “dạy thêm, học thêm tràn lan”, giáo dục
không chính quy bị coi khinh (Đà Nẵng không thừa nhận các bằng không chính
quy).
- Thời đại cũng đã coi cách dạy, cách học quan trọng hơn kiến thức nhưng
chúng ta vẫn đặt kiến thức lên trên. Khi có Nghị quyết cải cách giáo dục năm 1979
thì lo làm chương trình, sách giáo khoa mà xem nhẹ việc đổi mới cách dạy và cách
học. Hậu quả là chương trình nặng, quá tải, sách bài tập để luyện thi thì quá nhiều.
- Quản lý thiếu khoa học, thường lập luận thiếu biện chứng, thiếu hệ thống.
Năm 1979, khi cuộc cải cách giáo dục chỉ thay sách mà không đổi mới cách dạy,
cách học vì cho rằng: nội dung quyết định phương pháp nên muốn đổi mới
phương pháp phải chờ có nội dung mới (tức là chờ chương trình và sách giáo khoa
mới) mà quên mất chiều ngược lại vì phương pháp cũng tác động trở lại nội dung
và có tính độc lập tương đối của nó. Hoặc như, tuyển sinh vào đại học đã mấy
chục năm vẫn giữ nguyên cách thi tuyển, nghĩa là thí sinh phải làm ba bài thuộc
chương trình phổ thông trong phạm vi 4 khối A, B, C, D và các khối năng khiếu.
Thế rồi, số thí sinh càng ngày càng tăng và đến hôm nay công tác tuyển sinh trở nên
hết sức căng thẳng, phải huy động rất nhiều lực lượng không chỉ lực lượng của
ngành giáo dục mà còn của các ngành khác, lại thêm cả đội quân áo xanh (sinh viên

trường phổ thông và gắn ngành giáo dục với cuộc sống. Hình thức thuận lợi nhất
để làm việc đó thì ta đã làm thử thành công trước đây (từ năm 1977-1988). Đó là
hình thức vừa học sư phạm vừa làm giáo viên (gọi tắt là vừa học vừa làm). 11
năm làm thử đã cho ra lò được 2000 giáo viên có chất lượng và đã được tổng kết
cẩn thận, làm rõ sức mạnh nội tại của phương thức đào tạo này. Tiếc rằng sau đó,
nhu cầu không còn (để đáp ứng lại sự thiếu giáo viên sau khi thống nhất đất
nước). Mới đây, trên báo chí nước ngoài có thông tin sau đây: Ba quốc gia Mỹ,
Anh và Úc đều cho rằng hình thức vừa học vừa làm là hình thức tốt nhất để đào
tạo thầy thuốc và thầy giáo. Các quốc gia nói trên cũng đang tiến hành cải cách
sư phạm theo hướng đó. Điều này cũng dễ hiểu vì muốn học một cái gì mà chỉ
nghe, chỉ nhìn thì chưa ăn thua mà phải vừa học, vừa làm thực sự ngay trong
cuộc sống theo những chuẩn mực khoa học chặt chẽ thì mới chóng giỏi và chóng
thành thạo. Như vậy, nếu nhất trí với ý kiến này thì sẽ tận dụng được 11 năm làm
thử trước kia.
Sơ bộ có vài ý kiến như vậy để mở ra một cuộc thảo luận về cách chuẩn bị cho
cuộc cải cách giáo dục sắp tới. Ta đã có vệ tinh, vậy ngành giáo dục cũng nên
chuẩn bị tích cực để sử dụng vệ tinh vào giáo dục từ xa. Cần thấy rằng, giáo dục
từ xa không những rẻ tiền mà còn đưa lại chất lượng nếu như biết tạo ra những
động lực kích thích người học. Chính hình thức vừa học vừa làm nói trên cũng
đã cần đến giáo dục từ xa nhưng những năm 1977-1988, dù chưa có công nghệ
thông tin, thậm chí cũng chưa có công nghệ photocopy nhưng chỉ cần ra một chủ
trương: “sinh viên từ xa phải thi tốt nghiệp chung với sinh viên chính quy” là đã
kích thích họ phải học tập nghiêm chỉnh, chủ yếu là tự học. Nhờ vào đó, tuy họ
được tuyển vào học đại học khi đã hỏng thi vào đại học nhưng đạt điểm sàn. Như
vậy, với giáo dục từ xa, có thể mở rộng cửa đại học và tìm được những cách
tuyển sinh mới, chẳng hạn, dùng cách cho học thử từ xa, rồi tuyển sinh dựa trên
kết quả học tập đó.
Bên cạnh đó, cần chủ động liên kết phổ thông với Đại học, dạy nghề. Tuy là
cải cách giáo dục phổ thông nhưng nếu không liên kết với đại học và dạy nghề
thì sẽ không phát huy được hết nội lực. Với liên kết đại học - phổ thông thì có