BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
TRƯỜNG ĐẠI HỌC NÔNG NGHIỆP I
HOÀNG THỊ ANH NGHIÊN CỨU TÁC ĐỘNG CỦA VIỆC THỰC HIỆN
CHÍNH SÁCH BỒI THƯỜNG GIẢI PHÓNG MẶT BẰNG ĐẾN ĐỜI
SỐNG VÀ VIỆC LÀM CỦA NGƯỜI DÂN KHI BỊ NHÀ NƯỚC THU
HỒI ĐẤT CỦA MỘT SỐ DỰ ÁN TRÊN ĐỊA BÀN
HUYỆN MÊ LINH - TỈNH VĨNH PHÚC. LUẬN VĂN THẠC SĨ NÔNG NGHIỆP
Chuyên ngành:
QUẢN LÝ ĐẤT ĐAI
Mã số: 4.01.03 Người hướng dẫn khoa học: TS. ĐÀM XUÂN HOÀN
HÀ NỘI - 2006
MỤC LỤC
2.3. Chính sách bồ
i thường giải phóng mặt bằng của một số
nước và các tổ chức ngân hàng quốc tế
9
2.3.1. Trung Quốc 9
2.3.2. Đài Loan 12
2.3.3. Australia 15
2.3.4. Chính sách bồi thường và TĐC của các tổ chức ngân hàng
quốc tế
16
2.3.5. Nhận xét, đánh giá 19
2.4. Chính sách bồi thường giải phóng mặt bằng của Việt Nam 21
2.4.1. Trước khi có Luật Đất đai năm 1993 21
2.4.2. Thời kỳ 1993 đến 2003 24
2.4.3. Từ khi có Luật Đất đai năm 2003 29
2.4.4. Nhận xét, đánh giá 32
2.5. Thực trạng bồi thường giải phóng mặt bằng tại Việt Nam 32
2.5.1. Tình hình chung 32
2.5.2. Thực trạng bồi thườ
ng giải phóng mặt bằng ở một số địa
phương
35
2.6. Nghiên cứu trong nước về bồi thường giải phóng mặt bằng 39
2.6.1. Việc áp dụng, thực hiện chính sách bồi thường giải phóng mặt
bằng
39
2.6.2. Giá đất áp dụng trong bồi thường giải phóng mặt bằng 41
2.6.3. Về tình hình đời sống việc làm của các hộ dân có đất bị thu hồi 42
3. NỘI DUNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU
44
75
4.5.2. Tác động đến một số chỉ tiêu cơ bản 78
4.5.6. Đề xuất một số
giải pháp 99
5. KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ
101
5.1. Kết luận 101
5.2. Kiến nghị 103
TÀI LIỆU THAM KHẢO
104
PHỤ LỤC
107 i
Lời cam đoan Tôi xin cam đoan rằng, số liệu và kết quả nghiên cứu trong Luận
văn này là trung thực và cha hề đợc sử dụng để bảo vệ một học vị
nào.
Tôi xin cam đoan rằng, mọi sự giúp đỡ cho việc thực hiện Luận
văn này đã đợc cám ơn và các thông tin trích dẫn trong Luận văn đều
đã đợc chỉ rõ nguồn gốc./.
Tác giả luận văn
Hoàng Thị Anh ii
Hoµng ThÞ Anh
KÝ HIỆU CÁC CHỮ VIẾT TẮT STT Các chữ viết tắt Ký hiệu
1 Giải phóng mặt bằng GPMB
2 Tái định cư TĐC
3 Ủy ban nhân dân UBND
4 Bị ảnh hưởng BAH
5 Ngân hàng Thế giới WB
6 Ngân hàng phát triển Châu Á ADB
iv
DANH MỤC CÁC BẢNG
STT
Tên bảng Trang
1
Bảng 2.1. Kết quả bồi thường giải phóng mặt bằng các dự án
đầu tư trên địa bàn tỉnh Vĩnh Phúc (tính đến hết 31/12/2005)
36
2 Bảng 4.1. Cơ cấu kinh tế huyện Mê Linh qua các năm (%) 49
3 Bảng 4.2. Hiện trạng sử dụng đất năm 2005 của huyện Mê Linh 53
4
Bảng 4.3. Chuyển dịch cơ cấu sử dụng đất trên địa bàn huyện
Mê Linh
55
72
15
Bảng 4.14. Tổng hợp mức giá bồi thường hỗ trợ khi thu hồi đất
nông nghiệp
73
16
Bảng 4.15. Kết quả phỏng vấn chi tiết về thu hồi đất và bồi
thường hỗ trợ của các hộ dân
76
17
Bảng: 4.16. Phương thức sử dụng tiền bồi thường hỗ trợ của các
hộ dân thuộc Dự án Long Việt
77
18
Bảng 4.17. Phương thức sử dụng tiền bồi thường hỗ trợ của các
hộ dân Dự án Hà Phong
78 v
19
Bảng 4.18. Trình độ văn hóa, chuyên môn của số người
trong độ tuổi lao động
79
20
Bảng 4.19. Tình hình lao động và việc làm của các hộ dân bị thu
hồi đất Dự án Long Việt
81
21
Bảng 4.20. Tình trạng việc làm của số người trong độ tuổi lao
91
31
Bảng 4.29. Các nguồn thu nhập chính của các hộ trước và sau
khi thu hồi đất Dự án Long Việt
92
32
Bảng 4.30. Tình hình thu nhập của các hộ sau khi bị thu hồi đất
Dự án Hà Phong
93
33
Bảng 4.31. Thu nhập bình quân 1 nhân khẩu 1 năm phân theo
nguồn thu Dự án Hà Phong
94
34
Bảng 4.32. Các nguồn thu nhập của các hộ trước và sau khi thu
hồi đất Dự án án Hà Phong
94
35
Bảng 4.33. Kết quả phỏng vấn về quan hệ trong nội bộ gia đình
các hộ dân sau khi bị thu hồi đất
99
vi
DANH MỤC CÁC BIỂU ĐỒ STT Tên biểu đồ Trang
1
89
vii
DANH MỤC CÁC HÌNH ẢNH STT
Tên biểu đồ Trang
1 Ảnh 4.1. Khu vực thực hiện Dự án Long Việt 59
2 Ảnh 4.2. Khu vực thực hiện Dự án Hà Phong 60
3 Ảnh 4.3. Nhà văn hóa Thôn Gia Trung - xã Quang Minh 95
4 Ảnh 4.4. Trường Mẫu giáo thôn Gia Tân - xã Quang Minh 96
5 Ảnh 4.5. Rác thải tại thôn Gia Trung - xã Quang Minh 85
6
Ảnh 4.6. Nước thải của Nhà máy Xuân Kiên - xã Tiền Phong
- Mê Linh
98
1. MỞ ĐẦU
1.1. TÍNH CẤP THIẾT CỦA ĐỀ TÀI
Trong lịch sử phát triển của mọi quốc gia, mọi giai đoạn việc GPMB để xây dựng công trình là điều không thể
tránh khỏi. Nhịp độ phát triển càng lớn thì nhu cầu GPMB càng cao và trở thành thách thức ngày càng nghiêm trọng đối
với sự thành công không chỉ trong lĩnh vực kinh tế mà cả trong các lĩnh vực xã hội, chính trị trên phạm vi quốc gia. Có
thể khẳng định rằng, công tác bồi thường GPMB là một trong những điều ki
ện tiên quyết của phát triển, nếu không xử
lý tốt thì sẽ trở thành lực cản đầu tiên mà các nhà phát triển phải vượt qua.
Việt Nam chúng ta đang trong quá trình thực hiện công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước theo đường lối do Đảng
hiện chính sách bồi thường GPMB và nâng cao đời sống của người dân có đất bị thu hồi đất cả trong hiện tại và tương lai.
1.3. YÊU CẦ
U
- Phải nắm vững chính sách, pháp luật đất đai; chính sách, pháp luật về bồi thường GPMB và các văn bản có liên
quan.
- Các số liệu điều tra phải đầy đủ, chính xác, trung thực và khách quan. 10
- Phải biết phân tích, đánh giá việc thực hiện chính sách bồi thường GPMB khi Nhà nước thu hồi đất trong một số dự
án trên địa bàn nghiên cứu và phân tích, đánh giá tình hình đời sống việc làm của người dân trước và sau khi bị Nhà nước
thu hồi đất.
- Phải đưa ra được các giải pháp nhằm góp phần hoàn thiện việc thực hiện chính sách bồi thường GPMB và nâng cao
đời sống của người dân có đất bị thu hồi đất cả
trong hiện tại và tương lai.
2.1.1. Bồi thường
Bồi thường là đền bù những tổn hại đã gây ra. Đền bù là trả lại tương xứng với giá trị hoặc công lao [28]. Như vậy,
bồi thường là trả lại tương xứng với giá trị hoặc công lao cho một chủ thể nào đó bị thiệt hại vì hành vi của chủ thể khác. 12
Bồi thường khi Nhà nước thu hồi đất là việc Nhà nước trả lại giá trị quyền sử dụng đất đối với diện tích đất bị thu hồi
cho người bị thu hồi đất [19].
2.1.2. Hỗ trợ
Hỗ trợ là giúp đỡ nhau, giúp thêm vào [28].
Hỗ trợ khi Nhà nước thu hồi đất là việc Nhà nước giúp đỡ người bị thu hồi đất thông qua đào tạo nghề mới, bố trí
việ
c làm mới, cấp kinh phí để di dời đến địa điểm mới [19].
2.1.3. Tái định cư
TĐC là việc di chuyển đến một nơi khác với nơi ở trước đây để sinh sống và làm ăn. TĐC bắt buộc đó là sự di
chuyển không thể tránh khỏi khi Nhà nước thu hồi hoặc trưng thu đất đai để thực hiện các dự án phát triển.
TĐC được hiểu là mộ
t quá trình từ bồi thường thiệt hại về đất, tài sản; di chuyển đến nơi ở mới và các hoạt động hỗ
trợ để xây dựng lại cuộc sống, thu nhập, cơ sở vật chất, tinh thần tại đó. Như vậy, TĐC là hoạt động nhằm giảm nhẹ các
tác động xấu về kinh tế - xã hội đối với một bộ phận dân cư
đã gánh chịu vì sự phát triển chung.
Hiện nay ở nước ta, khi Nhà nước thu hồi đất mà phải di chuyển chỗ ở thì người sử dụng đất được bố trí TĐC bằng
một trong các hình thức sau:
- Bồi thường bằng nhà ở;
- Bồi thường bằng giao đất ở mới;
- Bồi thường bằng tiền để người dân tự lo chỗ ở [19]. 13
TĐC là một bộ phận không thể tách rời và giữ vị trí rất quan trọng trong chính sách GPMB. Các dự án TĐC cũng
lòng tin trong nhân dân cũ
ng như các nhà đầu tư và ảnh hưởng trực tiếp tiến độ GPMB [1].
2.2.1.2. Công tác quy hoạch, kế hoạch sử dụng đất
Đất đai nằm trong nhóm tài nguyên hạn chế của Việt Nam, nhưng lại là điều kiện không thể thiếu được trong mọi
quá trình phát triển. Vì vậy, việc sử dụng thật tốt nguồn tài nguyên đất không chỉ sẽ quyết định tương lai của nền kinh tế
đất n
ước mà còn là sự đảm bảo cho mục tiêu ổn định chính trị và phát triển xã hội. Quy hoạch sử dụng đất được xem là
một giải pháp tổng thể định hướng cho quá trình phát triển và quyết định tương lai của nền kinh tế. Thông qua quy hoạch
sử dụng đất, Nhà nước can thiệp vào các quan hệ đất đai, khắc phục những nhược điểm do lịch sử để lại hay giải quyết
nh
ững vấn đề mà quá trình phát triển đang đặt ra [20].
Thông qua việc lập, xét duyệt và điều chỉnh quy hoạch sử dụng đất để tổ chức việc bồi thường GPMB thực sự trở
thành sự nghiệp của cộng đồng mà Nhà nước đóng vai trò tổ chức. Bất kỳ một phương án bồi thường GPMB nào đều dựa
trên một quy hoạch và kế hoạch sử dụng đất nh
ằm đạt được các yêu cầu như là phương án có hiệu quả kinh tế - xã hội cao
nhất. Quy hoạch sử dụng đất không chỉ là công cụ “tạo cung” cho thị trường mà còn là phương tiện quan trọng nhất thực 15
hiện các mục tiêu chính trị - xã hội hóa về công bằng, dân chủ, văn minh trong bồi thường GPMB và cũng là công việc
mà hoạt động quản lý nhà nước có ảnh hưởng nhiều nhất, hiệu quả nhất, đúng chức năng nhất [20].
Quy hoạch, kế hoạch sử dụng đất có tác động tới chính sách bồi thường đất đai trên hai khía cạnh:
- Quy hoạch, kế hoạch sử dụng đất là một trong nhữ
ng căn cứ quan trọng nhất để thực hiện việc giao đất, cho thuê
đất, chuyển mục đích sử dụng đất, mà theo quy định của Luật Đất đai, việc giao đất, cho thuê đất chỉ được thực hiện khi
có quyết định thu hồi đất đó của người đang sử dụng;
- Quy hoạch, kế hoạch sử dụng đất là một trong những nhân tố ảnh hưởng t
ới giá chuyển nhượng quyền sử dụng đất;
từ đó tác động tới giá đất tính bồi thường.
2.2.1.3. Công tác đăng ký đất đai và cấp giấy chứng nhận quyền sử dụng đất
ết về định giá đất. Định giá đất
đó là những phương pháp kinh tế nhằm tính toán lượng giá trị của đất bằng hình thái tiền tệ tại một thời điểm khi chúng
tham gia trong một thị trường nhất định. Hay nói cách khác, định giá đất được hiểu là sự ước tính về giá trị quyền sử dụng
đất bằng hình thái tiền tệ cho một mục đích cụ thể đã được xác
định tại một thời điểm xác định. Khi định giá đất người 17
định giá phải căn cứ vào mục đích sử dụng của từng loại đất tại thời điểm định giá để áp dụng phương pháp định giá đất
cho phù hợp với thực tế. Hiện nay, việc định giá đất chủ yếu sử dụng một số phương pháp truyền thống như các nước trên
thế giới thực hiện, đó là phương pháp so sánh trực tiế
p và phương pháp thu nhập.
Theo TS. Phạm Đức Phong [24], giá đất tính bồi thường thiệt hại về đất là thước đo phản ánh mối quan hệ kinh tế
giữa Nhà nước, người bị thu hồi đất và nhà đầu tư. Theo quy định của Luật Đất đai năm 2003, nguyên tắc định giá đất là
phải sát với giá thị trường trong điều kiện bình thường. Tuy nhiên, tình hình phổ biến hiện nay là giá đất do các địa
phương quy
định và công bố đều không theo đúng nguyên tắc đó, dẫn tới nhiều trường hợp ách tắc về bồi thường đất đai
và phát sinh khiếu kiện. Kết quả kiểm tra thi hành Luật Đất đai năm 2005 của Bộ Tài nguyên và Môi trường cho thấy
trong 17.480 đơn tranh chấp, khiếu nại, tố cáo về đất đai thì có tới 12.348 trường hợp là khiếu nại về bồi thường, GPMB
(chiếm 70,64%). Trong các trường hợp khi
ếu nại về bồi thường GPMB thì có tới 70% là khiếu nại về giá đất nông nghiệp
bồi thường quá thấp so với giá đất chuyển nhượng thực tế trên thị trường hoặc giá đất ở được giao tại nơi tái định cư lại
quá cao so với giá đất ở đã được bồi thường tại nơi bị thu hồi [2].
Như vậy, nếu công tác định giá đất để bồi th
ường GPMB không được làm tốt sẽ làm cho công tác GPMB ách tắc,
dẫn tới không có mặt bằng đầu tư, làm chậm tiến độ triển khai dự án hoặc làm lỡ cơ hội đầu tư.
2.2.3. Thị trường bất động sản
Thị trường bất động sản tác động vào công tác bồi thường GPMB trên một số nội dung chủ yếu sau:
- Thị trường bất động sản là nơi giải quyết quan hệ
về cung - cầu bất động sản trong một thời gian và không gian
Về thẩm quyền thu hồi đất: Chỉ có Chính phủ (Quốc vụ viện) và chính quyền tỉnh, thành phố trực thuộc Trung
ương mới có thẩm quyền thu hồi đất. Quốc vụ viện có thẩm quyền thu hồi đất nông nghiệp từ 35 ha trở lên và 70 ha trở
lên đối với các loại đất khác. Dưới hạn mức này thì do chính quyền tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương ra quyết định
thu h
ồi đất. Đất nông nghiệp sau khi thu hồi sẽ chuyển từ đất thuộc sở hữu tập thể thành đất thuộc sở hữu nhà nước.
Về trách nhiệm bồi thường: Pháp luật đất đai Trung Quốc quy định, người nào sử dụng đất thì người đó có trách
nhiệm bồi thường. Phần lớn tiền bồi thường do người sử dụng đất trả. Tiền bồ
i thường bao gồm các khoản như lệ phí sử
dụng đất phải nộp cho Nhà nước và các khoản tiền trả cho người có đất bị thu hồi. Ngoài ra, pháp luật đất đai Trung quốc
còn quy định mức nộp lệ phí trợ cấp đời sống cho người bị thu hồi đất là nông dân cao tuổi không thể chuyển đổi sang
ngành nghề mới khi bị mất đất nông nghiệp, khoảng từ 442.000 – 2.175.000 nhân dân tệ/ha.
Các khoản ph
ải trả cho người bị thu hồi đất gồm tiền bồi thường đất đai, tiền trợ cấp TĐC, tiền bồi thường hoa màu
và tài sản trên đất. Cách tính tiền bồi thường đất đai và tiền trợ cấp TĐC căn cứ theo giá trị tổng sản lượng của đất đai
những năm trước đây rồi nhân với một hệ số do Nhà nước quy đị
nh. Còn đối với tiền bồi thường hoa màu và tài sản trên
đất thì xác định theo giá thị trường tại thời điểm thu hồi đất.
Về nguyên tắc bồi thường: các khoản tiền bồi thường phải đảm bảo cho người dân bị thu hồi đất có chỗ ở bằng
hoặc cao hơn so với nơi ở cũ. Ở Bắc Kinh, phần lớn các gia đình dùng số tiền bồi th
ường đó cộng với khoản tiền tiết kiệm
của họ có thể mua được căn hộ mới. Còn đối với người dân ở khu vực nông thôn có thể dùng khoản tiền bồi thường mua
được hai căn hộ ở cùng một nơi. Tuy nhiên, ở thành thị, cá biệt cũng có một số gia đình sau khi được bồi thường cũng
không mua nổi một căn hộ để ở. Những đố
i tượng trong diện giải tỏa mặt bằng thường được hưởng chính sách mua nhà
ưu đãi của Nhà nước, song trên thực tế họ thường mua nhà bên ngoài thị trường. 20
Về tổ chức thực hiện và quản lý giải tỏa mặt bằng: Cục Quản lý tài nguyên đất đai ở các địa phương thực hiện việc
quản lý giải tỏa mặt bằng. Người nhận khu đất thu hồi sẽ thuê một đơn vị xây dựng giải tỏa mặt bằng khu đất đó, thường
ế trong nhu cầu cần thiết của công trình
đó, như công trình quốc phòng, công trình giao thông, công trình công cộng, vệ sinh công cộng, cơ quan Chính phủ, cơ
quan tự trị của địa phương, kiến trúc công cộng khác, sự nghiệp khoa học kỹ thuật và từ thiện, các công trình khác do
Chính phủ xây mới phục vụ lợi ích công cộng”.
Việc trưng thu đất và bồi thường tài sản trên đất ở Đài Loan được thực hiện như sau: cơ quan cầ
n đất đưa ra kế
hoạch xây dựng mới công trình và phạm vi dùng đất, sau đó liên hệ với cơ quan địa chính địa phương để thực hiện việc
trưng thu đất theo trình tự dưới đây [23]:
- Đo đạc;
- Lên sơ đồ;
- Lập bảng điều tra về tài sản có trên đất;
- Thuyết minh về việc trưng thu (trước khi trưng thu một tháng, phải tổ chức hội nghị thuy
ết minh hoặc hội nghị hiệp
thương);
- Trưng thu và công bố;
Copyright: Tài liệu đại học ©