LỜI CẢM ƠN
Trước hết, em xin gửi lời cảm ơn đến Quý Khoa Địa Chất - Trường Đại Học
Khoa Học Tự Nhiên - Đại Học Quốc Gia Hà Nội đã tạo mọi điều kiện để em có thể
thực hiện khóa luận tốt nghiệp này.
Xin gửi lời cảm ơn sâu sắc đến GS.TS. Mai Trọng Nhuận - giáo viên hướng
dẫn của em, đã luôn tận tình chỉ dạy và hướng dẫn trong suốt khoảng thời gian em
thực hiện khóa luận.
Đồng thời, em cũng xin gửi lời cảm ơn chân thành đến các thầy cô giảng dạy
trong suốt khoảng thời gian 4 năm đại học đã luôn tận tình chỉ bảo, truyền đạt kiến
thức và kinh nghiệm quý báu cho em; cảm ơn các bạn, những người đã cùng em đi
suốt chặng đường đại học với những vui buồn, sẻ chia trong việc học cũng như cuộc
sống.
Cuối cùng, em cũng xin gửi lời cảm ơn đến những người đã giúp đỡ em trong
suốt thời gian thực hiện khóa luận: Ths. Trần Đăng Quy, Ths. Nguyễn Hồng Huế,
Cn. Nguyễn Hồ Quế, Cn. Lưu Việt Dũng cùng tất cả anh chị trong “Trung tâm
nghiên cứu biển và đảo” trường Đại Học Khoa Học Tự Nhiên – Đại Học Quốc Gia
Hà Nội, những người thân trong gia đình, đặc biệt là mẹ đã luôn ở bên, động viên,
ủng hộ và giúp đỡ em hoàn thành bản khóa luận này.
Tuy nhiên, dù đã cố gắng hết sức để thực hiện đề tài khóa luận, nhưng em
cũng không thể tránh khỏi những thiếu sót. Vì vậy, kính mong quý thầy cô và bạn
đọc tận hình góp ý.
Sinh viên thực hiện
Phạm Văn Minh
i
MỤC LỤC
Chương 1: Lịch sử và phương pháp nghiên cứu..................................................................3
1.1. Lịch sử nghiên cứu ...........................................................................................................3
1.1.1. Các khái niệm ..................................................................................................................3
1.1.2. Trên thế giới......................................................................................................................3
1.1.3. Ở Việt Nam và khu vực nghiên cứu ................................................................................4
1.2. Phương pháp nghiên cứu mức độ tổn thương...............................................................6

3.3. Đánh giá khả năng ứng phó của hệ thống tự nhiên – xã hội.....................................27
3.3.1. Nhận định và đánh giá khả năng ứng phó......................................................................27
3.3.2. Phân vùng khả năng ứng phó của hệ thống tự nhiên – xã hội.......................................29
3.4.Đánh giá mức độ tổn thương tài nguyên – môi trường do tai biến trượt lở...............30
Chương 4. Đề xuất một số giải pháp giảm thiểu thiệt hại do trượt lở ..........................32
4.1. Biện pháp công trình.......................................................................................................32
4.1.1. Giải pháp giảm lực gây trượt bằng cách điều chỉnh góc nghiêng của bờ.....................32
4.1.2. Tăng sức chống trượt bằng giải pháp thoát nước, công trình kiên cố...........................33
4.2.Biện pháp phi công trình.................................................................................................34
4.2.1. Giải pháp quản lý............................................................................................................34
4.2.2. Giải pháp tuyên truyền, giáo dục....................................................................................35
4.2.3. Giải pháp quy hoạch dựa trên kết quả mức độ tổn thương tài nguyên – môi trường...35
KẾT LUẬN..............................................................................................................................38
TÀI LIỆU THAM KHẢO......................................................................................................40
iii
DANH MỤC HÌNH
Hình 3.1. Sơ đồ mức độ nguy hiểm do tai biến truợt lở khu vực thị xã Bắc Kạn................26
Hình 3.2. Sơ đồ đối tuợng tổn thuơng do tai biến truợt lở khu vực thị xã Bắc Kạn...........27
Hình 3.3. Sơ đồ khả năng ứng phó hệ thống tự nhiên - xã hội khu vực thị xã Bắc Kạn....30
Hình 3.4. Sơ đồ mức độ tổn thương tài nguyên – môi truờng do tai biến truợt lở khu vực thị
xã Bắc Kạn...........................................................................................................................31
iv
DANH MỤC BẢNG
v
DANH MỤC ẢNH
vi
DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT
FAO : Tổ chức Nông lương thế giới
IPCC : Ủy ban liên chính phủ về biến đổi khí hậu
NOAA : Cục Hải văn và Khí tượng Mỹ

− Nhận định, phân tích các yếu tố: mức độ nguy hiểm do trượt lở, mật độ các
đối tượng bị tổn thương, khả năng ứng phó trước tai biến.
− Đánh giá và phân vùng MĐTT TN – MT do tai biến trượt lở khu vực thị xã
Bắc Kạn.
− Đề xuất một số giải pháp sử dụng hợp lý tài nguyên đất, các biện pháp giảm
thiểu thiệt hại do trượt lở khu vực thị xã Bắc Kạn.
Ngoài phần mở đầu và kết luận, khóa luận gồm 4 chương.
Chương 1: Lịch sử và phương pháp nghiên cứu
1
Chương 2: Đặc điểm tự nhiên, kinh tế - xã hội
Chương 3: Đánh giá mức độ tổn thương tài nguyên - môi trường do tai biến trượt lở
Chương 4: Đề xuất một số giải pháp giảm thiểu thiệt hại do trượt lở
2
Chương 1: Lịch sử và phương pháp nghiên cứu
1.1. Lịch sử nghiên cứu
1.1.1. Các khái niệm
Nghiên cứu tính tổn thương (vulnerability – gọi chung là tổn thương) trên thế
giới được bắt đầu nửa cuối thế kỉ 20. Có rất nhiều khái niệm được đưa ra, bàn luận
nghiên cứu với quy mô khác nhau và nội dung xoay quanh các vấn đề nóng như kinh
tế, chính trị, văn hóa, các tác động tới hệ thống tự nhiên, xã hội, ô nhiễm môi trường
và các yếu tố ảnh hưởng tới biến đổi khí hậu, tai biến thiên nhiên…. Tiêu biểu trong
đó có các khái niệm:
− Khả năng đe dọa đến cộng đồng, được tính bằng không chỉ thành phần vật
chất của cộng đồng mà còn bao gồm cả đặc tính sinh thái, khả năng ứng phó
với các tác động của cộng đồng tại mọi thời điểm (Gabor, 1979).
− Sự nhạy cảm của hệ thống tự nhiên hay xã hội do những thiệt hại lâu dài tự sự
biến đổi khí hậu (Ủy ban liên chính phủ về biến đổi khí hậu – IPCC, 1997).
− Nguy cơ mất mát của con người hoặc hệ thống tự nhiên – xã hội do tác dộng
của tai biến thiên nhiên (Cutter, 2000).
− Là mức độ cảm nhận, ứng phó, chống đỡ, tổn thất và phục hồi của tài nguyên

môi trường chiến lược, quy hoạch cơ sở hạ tầng, thiết lập khung quản lý. Trong đó,
SOPAC (2004) đã xây dựng được bộ chỉ số (gồm 50 chỉ số) về tổn thương môi
trường (EVI- Environmental Vulnerability Index) tập chung vào các khía cạnh như
biến đổi khí hậu, nước, nông nghiệp, tai biến, sức khỏe…
Như vậy nghiên cứu tính tổn thương được phát triển trên tất cả các lĩnh vực xã
hội. Các nghiên cứu tổn thương trên thế giới đã và đang góp đáng kể trong việc quy
hoạch phát triển kinh tế - xã hội, quản lí tài nguyên thiên nhiên. Tiếp cận gần tới mục
đích phát triển bền vững.
1.1.3. Ở Việt Nam và khu vực nghiên cứu
Tại Việt Nam thì các công trình nghiên cứu tổn thương đang được thực hiện
ngày một nhiều và đa dạng hơn, tập trung vào đánh giá mức độ tổn thương tại đới
ven biển, do biến đổi khí hậu, dâng cao mực nước biển. Bên cạnh đó, có một số
nghiên cứu như đánh giá tổn thương do lũ lụt của FAO (2004 - 2009) “ Giảm thiểu
tổn thương do lũ lụt và bão ở tỉnh Quảng Ngãi” và “ Khả năng phục hồi của cộng
đồng dân cư ở đồng bằng sông Cửu Long do tai biến thiên nhiên”. Ngoài ra sự cộng
tác của trung tâm nghiên cứu, giáo dục và phát triển Môi Trường Việt Nam hợp tác
quỹ hỗ trợ Nghiên cứu Nhiệt đới của Hà Lan kết luận. Đánh giá tổn thương về kinh
tế, xã hội ở huyện Giao Thủy tỉnh Nam Định là do sự mất cân bằng trong thu nhập,
sự thay đổi tổ chức và môi trường.
4
Năm 2001 Mai Trọng Nhuận và cộng sự đã có các công trình nghiên cứu và
đánh giá MĐTT áp dụng cho đới duyên hải miền Trung và Nam Trung Bộ làm cơ sở
cho việc giảm nhẹ tai biến, quy hoạch sử dụng hợp lí lãnh thổ lãnh hải. Các công
trình nghiên cứu này đã nghiên cứu chi tiết và đồng bộ về tổn thương đới duyên hải
và lần đầu tiên các tác giả đã xây dựng được phương pháp luận, phương pháp và quy
trình đánh giá tổn thương áp dụng cho đới duyên hải. Qua đó thiết lập bản đồ MĐTT
cho các vùng này. Kết quả của công trình nghiên cứu này mang tính thực tiễn cao, là
cơ sở cho đề xuất các biện pháp phòng tránh và giảm thiểu tai biến, bảo vệ tài nguyên
- môi trường, quy hoạch và sử dụng bền vững lãnh thổ lãnh hải cho đới duyên hải
miền Trung và Nam Trung Bộ. Về sau, các công trình đánh giá tổn thương áp dụng

− “Ảnh hưởng của điều kiện tự nhiên và hoạt động nhân sinh tới khu vực
trượt lở đất tại thị xã Bắc Kạn” .Đỗ Minh Đức, Nguyễn Hồng Sơn
(2007).
Các công trình nghiên cứu cũng đề xuất giải pháp phòng chống trượt lở khu
vực thị xã Bắc Kạn phục phụ cho phát triển kinh tế, văn hóa, xã hội của địa phương.
Các nghiên cứu trên bước đầu đã làm cơ sở cho việc phòng tránh tai biến, sử
dụng hợp lý tài nguyên đất tuy nhiên vẫn còn một số hạn chế đó là:
Chưa làm rõ được các yếu tố gây tổn thương, các đối tượng bị tổn thương và
khả năng ứng phó của tự nhiên, xã hội, nhân sinh trước các yếu tố gây tổn thương.
Chưa xây dựng được bản đồ phân vùng mức độ tổn thương do tai biến trượt
lở của khu vực.
1.2. Phương pháp nghiên cứu mức độ tổn thương
1.2.1. Phương pháp thu thập, xử lý số liệu
Phương pháp thu thập, xử lý số liệu được thực hiện nhờ tham khảo, tổng hợp
tài liệu từ các công trình nghiên cứu đã có và bổ xung qua khảo sát thực địa, điều tra,
phỏng vấn.
Các cơ sở tài liệu thu thập được:
− Báo cáo tổng kết đề tài “Nghiên cứu đánh giá tai biến trượt lở phục phụ quy
hoạch và phát triển hệ thống giao thông đường bộ ở lưu vực sông Cầu thuộc
tỉnh Bắc Kạn” do Đỗ Minh Đức chủ biên (2010).
− Báo cáo tổng kết đề tài “Ảnh hưởng của điều kiện tự nhiên và hoạt động nhân
sinh tới khu vực trượt lở đất tại thị xã Bắc Kạn” Đỗ Minh Đức, Nguyễn Hồng
Sơn. (2007).
6
− Tuyển tập các công trình nghiên cứu khoa học trong việc phòng chống tai
biến. Hội địa chất và công trình môi trường Việt Nam. (2010).
− Mối liên hệ giữa cấu trúc địa chất và hiện tượng trượt lở hai bờ sông Cầu khu
vực tỉnh Bắc Kạn. Lê Thanh Mẽ, Đỗ Đình Toát, (2002).
− Báo cáo Quy hoạch sử dụng đất tỉnh Bắc Kạn đến năm 2010. Sở Tài nguyên và
Môi trường tỉnh Bắc Kạn chủ trì (2007).

định trên cơ sở kế thừa các phương pháp đánh giá tổn thương của NOAA (1999),
Cutter (1996) và Viện Địa Kĩ Thuật NaUy (NGI, 2008).
a, Phương pháp của NOAA (1999) và Cutter (1996)
- Bước 1: Xác định tai biến
Xác định loại tai biến như xói lở, bão, ô nhiễm môi trường ....
Xếp thứ tự tai biến dựa vào mức độ nghiêm trọng của các loại tai biến (cường
độ, quy mô, tần suất, mức độ gây hại) và các yếu tố gây cường hóa tai biến.
- Bước 2: Phân tích tai biến
Xác định rủi ro của mỗi tai biến trên bản đồ tai biến.
Tính điểm cho các vùng rủi ro tai biến.
- Bước 3: Phân tích cơ sở hạ tầng quan trọng
Xác định và mô tả các đối tượng bị tổn thương : khu vực dân cư (nhà ở,
trường học, bệnh viện, trạm xá...) các cơ sở hạ tầng (hệ thống giao thông, hệ thống
8
thông tin liên lạc...) trên bản đồ tai biến và các thông tin liên lạc kèm theo (tên, địa
chỉ, loại...).
- Bước 4: Phân tích xã hội
Xác định những vùng/đối tượng cần sự quan tâm đặc biệt khi các tai biến xẩy
ra; vùng khu vực có khả năng ứng phó với tai biến thấp (dân tộc thiểu số, gia đình
dưới mức nghèo đói, người già, trẻ em, phụ nữ, gia đình thiếu phương tiện đi lại ...).
- Bước 5: Phân tich kinh tế
Xác định các lĩnh vực kinh tế cơ bản và các trung tâm kinh tế.
Phân tích khả năng tổn thương của các trung tâm kinh tế.
- Bước 6: Phân tích môi trường
Xác định vùng rủi ro.
Xác định các khu vực tài nguyên môi trường quan trọng nhạy cảm với các
vùng rủi ro và phân tích khả năng tổn thương của các vùng rủi ro.
Kết hợp thông tin bước 3, 4, 5 để thành lập bản đồ mật độ các đối tượng tổn
thương do tai biến
- Bước 7: Phân tích các cơ hội giảm thiểu thiệt hại

y
j
là mức độ tổn thương của khu vực.
Hx
i
y
j
là tần suất của tai biến.
Ex
i
y
j
là giá trị của yếu tố dễ bị tổn thương.
(x
i
y
j
) là tọa độ địa lý và a, b, c là các giá trị trọng số được gán theo mức độ
quan trọng của từng hợp phần.
c. Phương pháp đánh giá tổn thương tài nguyên – môi trường áp dụng cho thị xã Bắc
Kạn
Dựa theo các phương pháp, quy trình và mô hình đánh giá ở trên, quy trình
đánh giá MĐTT TN - MT do trượt lở ở thị xã Bắc Kạn được đề xuất như sau.
− Bước 1: Phân tích, đánh giá các yếu tố tự nhiên - xã hội, tài nguyên – môi
trường.
Điều kiện xã hội
Biện pháp giảm thiểu rủi ro
Nguồn tai biến
Điều kiện tự nhiên
Tổn thương hệ

diễn trên mỗi ô vuông (có diện tích 1km
2
tương ứng được xây dựng cho toàn diện
tích vùng nghiên cứu. Trọng số được xác định thông qua việc lựa chọn và đánh giá
các yếu tố quan trọng của từng loại bản đồ, sơ đồ chuyên môn, từ đó thể hiện chúng
trên sơ đồ phân vùng MĐTT TN - MT.
11
Đại số bản đồ Đại số bản đồ
Các sơ đồ thành phần
Đại số bản đồ Đại số bản đồ

Hình 1.2. Các bước lập sơ đồ mức độ tổn thương
Yếu tố gây tổn thương
- Tai biến trượt lở
( tần suất, cường
độ, phạm vi)
- Các yếu tố gây
cường hóa tai biến:
các yếu tố tự nhiên
và nhân sinh.
Đối tượng bị tổn thương
- Con người
- Cơ sở hạ tầng
- Đất nông nghiệp
- Đất lâm nghiệp
- Rừng
- Cảnh quan: tự
nhiên, nhân tạo
Khả năng ứng phó
- Tiềm lực ứng phó