Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN
TRƢỜNG ĐẠI HỌC SƢ PHẠM
LÝ THỊ THU PHƢƠNG THẾ GIỚI NGHỆ THUẬT

TRONG TRUYỆN NGẮN CAO DUY SƠN
LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC NGỮ VĂN

NGƢỜI HƢỚNG DẪN KHOA HỌC: PGS. TS TÔN THẢO MIÊN
THÁI NGUYÊN - 2010
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên

LỜI CẢM ƠN Tôi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc tới Phó Giáo sư - Tiến sĩ Tôn Thảo Miên
(Viện Văn học), người đã tận tình hướng dẫn tôi trong quá trình học tập,
nghiên cứu và hoàn thành luận văn.
Tôi chân thành cảm ơn nhà văn Cao Duy Sơn đã cung cấp những tư
liệu quý giá liên quan đến đề tài luận văn.
Tôi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc tới các thầy cô giáo, chân thành cảm
ơn đồng nghiệp, bạn bè và người thân đã tạo điều kiện, động viên tôi trong
suốt quá trình học tập, nghiên cứu. Thái Nguyên, tháng 8 năm 2010

Lý Thị Thu Phương

3.1.2. Miêu tả ngoại hình, hành động để nhận dạng tâm tính,
đoán định tính cách 31
3.2. Miêu tả nội tâm 36
3.2.1. Đặt nhân vật vào những tình huống tâm lí xung đột
để nhân vật tự bộc lộ 37
3.2.2. Miêu tả nội tâm nhân vật nhiều chiều, nhiều cung bậc
và luôn biến chuyển 41
3.2.2.1. Miêu tả nội tâm nhân vật nhiều chiều 41
3.2.2.2. Miêu tả nội tâm nhân vật nhiều cung bậc và luôn
biến chuyển 44
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên

Chƣơng II: Không gian nghệ thuật và thời gian nghệ thuật 50
trong truyện ngắn Cao Duy Sơn
1. Không gian nghệ thuật trong truyện ngắn Cao Duy Sơn 51
1.1. Khái niệm không gian nghệ thuật 51
1.2. Không gian nghệ thuật trong truyện ngắn Cao Duy Sơn 51
1.2.1. Không gian địa lí 52
1.2.1.1.Không gian địa lý nhƣ một khách thể thẩm mĩ 52
1.2.1.2. Không gian địa lý là phông nền cho sự vận động
tâm lý và tính cách, là dấu hiệu phản ánh tâm tƣ,
tình cảm của nhân vật 55
1.2.2. Không gian đời tƣ 59
2. Thời gian nghệ thuật trong truyện ngắn Cao Duy Sơn 64
2.1. Khái niệm thời gian nghệ thuật 64
2.2. Thời gian nghệ thuật trong truyện ngắn Cao Duy Sơn 65
2.2.1. Thời gian đan xen giữa quá khứ và hiện tại 65
2.2.2. Thời gian tâm lí 70
2.2.3. Thời gian phong tục, lễ hội 74
Chƣơng III: Ngôn ngữ truyện ngắn Cao Duy Sơn 79

1.2. Trong đời sống văn học Việt Nam đƣơng đại, Cao Duy Sơn đƣợc đánh
giá là một trong những cây bút có khả năng khai thác độc đáo về đề tài miền
núi. Nhà văn Cao Duy Sơn sinh năm 1956 tại Cao Bằng, ngƣời dân tộc Tày,
là hội viên Hội nhà văn Việt Nam, hiện công tác tại Hội Văn học Nghệ thuật
các dân tộc thiểu số Việt Nam. Những trang viết đậm đà bản sắc văn hóa
vùng cao của ông đã để lại ấn tƣợng sâu sắc trong lòng bạn đọc và khẳng định
đƣợc vị trí trong mảng văn xuôi viết về miền núi. Năm 1993, tiểu thuyết
Người lang thang của Cao Duy Sơn đƣợc Hội đồng văn học dân tộc miền núi
Hội nhà văn Việt Nam trao giải A, đồng thời đoạt giải Nhì - Hội nghị Việt
Nhật. Năm 1999, tập truyện ngắn Những chuyện ở lũng Cô Sầu đƣợc tặng
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên

2
thƣởng của Hội nhà văn Việt Nam. Tiểu thuyết Đàn trời đƣợc Hội Văn học
Nghệ thuật các dân tộc thiểu số Việt Nam trao giải A năm 2007. Ngôi nhà
xưa bên suối là tập truyện đã đoạt giải thƣởng của Hội nhà văn Việt Nam năm
2008 và Giải thƣởng văn học ASEAN năm 2009.
Sáng tác của Cao Duy Sơn là những “mảng sống đậm đặc, tươi ròng”
(Hữu Thỉnh) về miền núi. Đặc biệt, hiện thực cuộc sống và con ngƣời miền
núi hiện ra trong truyện ngắn của ông đa diện, nhiều chiều. Những trang văn
mở ra một thế giới nghệ thuật mới lạ, đầy hấp dẫn, mang đến cho ngƣời đọc
sự hiểu biết về đất và ngƣời vùng cao, vun đắp niềm tin yêu tha thiết với
những miền xa xôi của tổ quốc. Tác phẩm của Cao Duy Sơn đã đƣợc in ấn,
xuất bản và giới thiệu nhiều trên các phƣơng tiện thông tin đại chúng. Tuy
nhiên, đến thời điểm này, ngoài một số bài báo hoặc những ý kiến bàn luận,
đánh giá nhỏ lẻ, có rất ít công trình nghiên cứu chuyên biệt về Cao Duy Sơn
và tác phẩm của ông. Vì vậy, việc tìm hiểu thế giới nghệ thuật trong truyện
ngắn của nhà văn Cao Duy Sơn là một việc làm cần thiết, có ý nghĩa thực tiễn
và ý nghĩa khoa học.
1.3. Trên cơ sở nhìn nhận mỗi thế giới nghệ thuật có một mô hình nghệ

văn khi sáng tác và khi đƣợc nhận giải thƣởng. Bài viết "Cả đời tôi chỉ đeo
đuổi đề tài về người miền núi" của Chu Thu Hằng ghi lại cuộc phỏng vấn nhà
văn Cao Duy Sơn về lợi thế của nhà văn và cái khó khi viết về đề tài miền núi
[12]. "Với tác giả Ngôi nhà xưa bên suối", tác giả Mai Thi tìm hiểu lí do Cao
Duy Sơn chọn tên truyện Ngôi nhà xưa bên suối đặt tên cho tập truyện và
đƣợc nhà văn giải thích: "Ngôi nhà xưa bên suối chọn vì nói thay cho cả tập
truyện về sự tiếc nuối một cái gì tốt đẹp đã qua mất rồi."[47]. Tác giả Hứa
Hiếu Lễ thể hiện niềm tự hào của ngƣời Cô Xàu về Cao Duy Sơn khi nghe tin
tập truyện Ngôi nhà xưa bên suối của nhà văn giành giải thƣởng của Hội nhà
văn Việt Nam năm 2008 [20]. Trong bài "Viết văn phải có sự ám ảnh"[40] và
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên

4
"Viết văn là một cuộc viễn du về cội nguồn"[50], các tác giả đã ghi lại cảm
xúc của Cao Duy Sơn khi nhận giải thƣởng của Hội nhà văn Việt Nam và suy
nghĩ của nhà văn về đề tài sáng tác: "Cái để tạo nên trong tôi cảm xúc là
quãng đời ấu thơ, nơi mình sinh ra và lớn lên.( ) Viết văn nhất định phải có
sự ám ảnh " [40]; " với tôi viết văn giống như một cuộc viễn du về cội
nguồn, cuộc viễn du về xứ sở mình sinh ra, lớn lên và trưởng thành"[50].
Có một số ít bài đi vào nội dung tác phẩm nhƣ: Cõi nhân gian như cổ tích
(Nguyễn Chí Hoan), Ban mai có một giọt sương (Đỗ Đức). Viết về tiểu thuyết
Đàn trời, tác giả Nguyễn Chí Hoan nhận xét: "Chủ đề hai hàng của cuốn tiểu
thuyết được khai triển song song trên hai tuyến thời gian quá khứ và hiện tại
( ). Bằng cách ấy, tiểu thuyết này kể cho chúng ta một câu chuyện cổ tích
qua một phiên bản hiện đại " [16]. Còn tác giả Đỗ Đức đã thể hiện những
cảm nhận ban đầu của mình về tập truyện Ngôi nhà xưa bên suối của Cao
Duy Sơn, suy nghĩ về nhân vật và chủ đề của các tác phẩm: Ngôi nhà xưa bên
suối, Chợ tình, Song sinh, Hoa bay cuối trời [7].
Nghiên cứu văn học các dân tộc thiểu số Việt Nam, nhà phê bình Lâm
Tiến nhận xét về Cao Duy Sơn: “Ông miêu tả nhân vật dưới góc độ đời tư, có

vật và đặc điểm ngôn ngữ truyện ngắn Cao Duy Sơn.
Nhƣ vậy, đến thời điểm hiện tại, vẫn chƣa có một công trình chuyên biệt
nào nghiên cứu thế giới nghệ thuật trong truyện ngắn của Cao Duy Sơn. Việc
tìm hiểu nghiên cứu thế giới nghệ thuật trong truyện ngắn của nhà văn vì thế
đƣợc đặt ra nhƣ một yêu cầu tất yếu.
3. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu
3.1. Đối tƣợng nghiên cứu
Đối tƣợng nghiên cứu của đề tài là ba tập truyện ngắn của Cao Duy Sơn:
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên

6
- Tập truyện ngắn Những chuyện ở lũng Cô Sầu - Tặng thƣởng của Hội
nhà văn Việt Nam năm 1999.
- Tập truyện ngắn Những đám mây hình người - Giải B của Hội Văn học
Nghệ thuật các dân tộc thiểu số Việt Nam năm 2003.
- Tập truyện ngắn Ngôi nhà xưa bên suối - Giải thƣởng Hội nhà văn Việt
Nam năm 2008; Giải thƣởng Văn học ASEAN năm 2009.
3.2. Phạm vi nghiên cứu
Luận văn không đi sâu nghiên cứu tất cả những vấn đề thi pháp mà chỉ tập
trung vào một số phƣơng diện cơ bản trong thế giới nghệ thuật của truyện
ngắn Cao Duy Sơn. Đó là: thế giới nhân vật, không gian nghệ thuật và thời
gian nghệ thuật, ngôn ngữ truyện ngắn Cao Duy Sơn.
4. Mục đích nghiên cứu
Mục đích khoa học của luận văn là góp phần làm rõ hơn những nét riêng
của thế giới nghệ thuật trong truyện ngắn Cao Duy Sơn, tìm hiểu quan niệm
nghệ thuật của nhà văn về con ngƣời và thế giới. Từ đó khẳng định thành
công và chỉ ra một số hạn chế của Cao Duy Sơn khi viết về đề tài miền núi,
góp phần đánh giá vị trí của nhà văn trong nền văn học đƣơng đại Việt Nam.
5. Phƣơng pháp nghiên cứu
Trong quá trình thực hiện đề tài, chúng tôi sử dụng những phƣơng pháp
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên

8
NỘI DUNG

CHƢƠNG I
THẾ GIỚI NHÂN VẬT TRONG TRUYỆN NGẮN CAO DUY SƠN

1. Khái niệm thế giới nhân vật, nhân vật văn học
Tác phẩm văn học là công trình nghệ thuật ngôn từ, là một thực thể hoàn
chỉnh, thống nhất của các yếu tố nội dung và hình thức, vừa có khả năng phản
ánh hiện thực cuộc sống vừa biểu hiện thế giới tâm hồn, tƣ tƣởng, tình cảm
của ngƣời viết, nó đƣợc sáng tạo theo quy luật thẩm mĩ và có ý nghĩa xã hội.
Theo Bêlinxki: "Mọi sản phẩm nghệ thuật đều là một thế giới riêng mà khi đi
vào đó thì ta buộc phải sống theo các quy luật của nó, hít thở không khí của
nó". Thế giới nghệ thuật không chỉ tồn tại trong tác phẩm nghệ thuật mà còn
tồn tại trong trí tƣởng tƣợng, sự hình dung của độc giả. Nó thống nhất nhƣng
không đồng nhất với thế giới thực tại.
Thế giới nhân vật là hạt nhân của thế giới nghệ thuật, cũng là phƣơng tiện
quan trọng nhất để thể hiện tƣ tƣởng trong các tác phẩm kịch và tự sự. Nó
quyết định các yếu tố khác nhƣ cốt truyện, sự lựa chọn chi tiết, phƣơng tiện
ngôn ngữ và cả kết cấu của truyện. Vì thế khám phá thế giới nhân vật là

đích thực của họ trong đời thực và với quan niệm thẩm mĩ của nhà văn. Thế
giới nhân vật trong truyện ngắn của nhà văn Cao Duy Sơn mang những đặc
điểm có sức khái quát và giá trị nghệ thuật sâu sắc.
2.1. Những con ngƣời nhỏ bé, bình dị, có số phận bất hạnh
Trong thế giới nhân vật phong phú của truyện ngắn Cao Duy Sơn, nhân vật
trung tâm chủ yếu là những ngƣời lao động ở miền núi, những con ngƣời nhỏ
bé, bình dị. Ta có thể gặp những con ngƣời nhƣ thế ở bất cứ nơi đâu trong đời
sống hàng ngày. Đó là lão Khơ chuyên đóng xe ngựa (Hoa bay cuối trời); lão
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên

10
Sấm ăn mày (Người ở muôn nơi); bà Ban quét chợ, lão Khuề ngày kiếm củi
bán, đêm bắt tắc kè (Âm vang vong hồn); Kí - nhân viên bán thịt (Những đám
mây hình người); Thùng - lái xe ở lâm trƣờng (Mùa én gọi bầy) Từng cá
thể, từng mảnh đời thầm lặng góp phần tạo nên thế giới nhân vật phong phú
trong truyện ngắn của Cao Duy Sơn. Lựa chọn những con ngƣời nhỏ bé, bình
dị làm nhân vật trung tâm trong sáng tác của mình, nhà văn không tập trung
tái hiện những vất vả bởi mƣu sinh mà đi sâu khám phá tâm lí, khẳng định vẻ
đẹp tâm hồn của họ trong nhiều cảnh ngộ éo le, bất hạnh. Điều đó chứng tỏ
nhà văn Cao Duy Sơn không chỉ am hiểu sâu sắc về cuộc sống và con ngƣời ở
miền núi mà còn có trái tim yêu thƣơng, giàu cảm thông với những đau khổ
của con ngƣời. Quan trọng hơn, qua thế giới nhân vật trong truyện ngắn Cao
Duy Sơn, độc giả nhận ra quan niệm nghệ thuật của nhà văn về con ngƣời và
hiện thực.
Theo nhà văn Nguyễn Minh Châu: “ Văn học và đời sống là hai vòng tròn
đồng tâm mà tâm điểm là con người.” [4]. Các nhà văn gửi gắm trong sáng
tác của mình tình yêu cuộc sống và nhất là tình yêu thƣơng con ngƣời. “Tình
yêu này của người nghệ sĩ vừa là một niềm hân hoan, say mê, vừa là một nỗi
đau đớn, khắc khoải, một mối quan hoài thường trực về số phận, hạnh phúc
của những người chung quanh mình.” [4]. Có tình yêu lớn ấy, nhà văn mới có

bốn mƣơi tuổi Hoán mới có vợ nhƣng ngƣời vợ ấy đã phản bội chồng. Vợ bỏ
nhà theo nhân tình, Hoán một mình chăm lo cho con trai mới lên bốn tuổi.
“Đêm đêm ôm con ngủ, nhìn ngấn nƣớc mắt vẫn đọng trên đôi má ngây thơ
của nó, trong lòng Hoán cồn lên một nỗi thƣơng xót tê tái”.
Hai cha con lão Vƣợc (Cuộc báo thù cuối cùng) sống ở ngôi nhà sàn nằm
lẻ loi dƣới chân núi. Từ ngày ngƣời vợ hiền lành chết thảm vì gặp hổ trên
đƣờng đi đón chồng, Lão Vƣợc đi săn thú không chỉ để mƣu sinh mà còn để
báo thù. Lão muốn quên mà không sao quên nổi “cái quá khứ nghiệt ngã và
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên

12
tàn nhẫn”. Nỗi đớn đau của lão Vƣợc dồn tụ, chất chồng bao “năm tháng nhọc
nhằn săn đuổi, và những ngày âm thầm nuôi con trong nỗi cô đơn triền miên.”
Câu chuyện về Ò Lình ở bản Luông (Nơi đây không một bóng người)
khiến ngƣời đọc ngỡ ngàng trong đau xót. Dân bản gọi chú bé bị câm từ lúc
mới lọt lòng là Ò Lình (thằng Khỉ) “vì nó giống y nhƣ một con khỉ” với thân
thể phủ một lớp lông màu vàng. Vừa mới ra đời, Ò Lình đã phải cùng mẹ trốn
chạy sự tàn nhẫn của ngƣời cha chối bỏ con mình. Hai mẹ con ở trong rừng
sâu, “một cuộc sống ở nơi không một bóng ngƣời”. Suốt mƣời bốn năm trời,
chỉ có bà đỡ đi lại tiếp tế, chăm sóc hai mẹ con với tấm lòng một ngƣời mẹ
nhân hậu. Nhƣng rồi bà đỡ bị dân quân bắn chết vì họ tƣởng là quái vật từ
rừng hủi đến hại dân làng. Còn Ò Lình, sau khi xông vào đám cháy cứu bọn
trẻ và bị con ngƣời xua đuổi, chú bé chạy về rừng với mẹ. Tiếng gọi mẹ lần
đầu tiên cất lên cũng là tiếng nói cuối cùng của Ò Lình. “ nó đã mang theo
cái tiếng nói đầu tiên ấy, cái tiếng nói của một con ngƣời thực sự theo vào
giấc ngủ vĩnh viễn”.
Đến với tác phẩm Hoa bay cuối trời, ngƣời đọc không khỏi xúc động trƣớc
mối tình của Dình và Khơ, cảm thƣơng ngƣời con gái xinh đẹp vùng Pác Gà.
Dình đã có ngƣời con trai ngỏ lời, “nhƣ con chim đã có đôi, con suối có bóng
núi làm bạn”. Khơ hẹn sẽ đón Dình về làm vợ trên chiếc xe ngựa do chính tay

phần mang lại giá trị nhân văn sâu sắc cho những sáng tác của Cao Duy Sơn.
Trong nghịch cảnh, những con ngƣời nhỏ bé, bình dị miền sơn cƣớc vẫn tràn
đầy khát vọng tình yêu và niềm tin vào cuộc sống, vẫn nhân hậu, chung thủy,
nghĩa tình và dũng cảm, cao thƣợng, vị tha.
2.2.1. Khát vọng tình yêu và niềm tin vào cuộc sống
“Tình yêu là hành vi cao cả nhất của tâm hồn và là kiệt tác của con người”
(Gac xông). Ở bất cứ nơi đâu, dù ở thời đại nào, con ngƣời đều khao khát yêu
thƣơng. Trong các tác phẩm của mình, Cao Duy Sơn không chỉ khắc họa
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên

14
những con ngƣời vùng cao chân chất, mộc mạc mà còn muốn nói điều gì đó
về những điều thầm kín sâu thẳm trong tâm hồn họ, về những ƣớc muốn,
khao khát yêu thƣơng. Không phải là thứ lí tƣởng cao xa mà là những khát
vọng đời thƣờng: ƣớc vọng một tình yêu toàn vẹn, hạnh phúc lứa đôi, một
cuộc sống tốt đẹp, yên bình. Phải chăng nhà văn để nhân vật nói ra những lầm
lỡ, giãi bày những ƣớc nguyện không thành để dịu vợi, nguôi ngoai cay đắng,
và để thắp lên niềm tin vào cuộc sống trong mỗi trái tim đau ?
L. Tônxtôi cho rằng: “Suy cho cùng, bi kịch lớn nhất của con người là tình
yêu”. Tình yêu mang hạnh phúc đến cho con ngƣời, tình yêu thanh lọc tâm
hồn, khiến ngƣời bình thƣờng bỗng trở nên cao cả, kẻ ích kỉ trở thành cao
thƣợng, vị tha. Nhƣng tình yêu cũng có thể mang đến cho con ngƣời nỗi khổ
đau, day dứt suốt đời. Dù vậy, con ngƣời vẫn không nguôi khát vọng, và niềm
tin vào cuộc sống chƣa bao giờ lụi tắt trong những trái tim ngƣời.
Truyện ngắn Cao Duy Sơn có những số phận bi kịch mà nỗi đau thƣơng,
xót xa, nuối tiếc đeo đẳng cả một đời ngƣời, có nhiều chuyện tình éo le, trắc
trở. Có những chàng trai cô gái yêu nhau tha thiết, thề nguyền gắn bó trọn đời
nhƣng lại phải chia xa (Chợ tình, Hoa bay cuối trời, Súc Hỷ ). Có tình yêu
chớm nở nhƣng không thể kết trái bởi sự ngáng trở của tƣ tƣởng xã hội, của
định kiến (Người săn gấu, Tượng trắng ). Và có những đôi lứa đã nên nghĩa

Bằng những câu chuyện giản dị và cảm động, nhà văn Cao Duy Sơn đã
đƣa ngƣời đọc đến với những mối tình sâu nặng và lãng mạn của các chàng
trai cô gái thủy chung, có nghĩa có tình. Dù gặp bao thăng trầm trong cuộc
sống, nhân vật của Cao Duy Sơn vẫn không nguôi khát vọng tình yêu, vẫn
trọn vẹn niềm tin sắt son vào ngày mai tốt đẹp. Súc Hỷ từng có một thời trai
trẻ lỡ đƣờng duyên phận, phải chôn chặt mối tình trong lòng để mấy chục
năm sau nối lại, cùng Mú Dinh bâng khuâng trong hạnh phúc muộn mằn (Súc
Hỷ). Sinh yêu Ếm nhiều lắm, “tƣởng sẽ chết nếu không lấy đƣợc nhau”.
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên

16
Nhƣng Ếm bị gia đình ép gả cho ngƣời khác. Theo thời gian, nỗi buồn dần
nguôi ngoai “nhƣng thƣơng nhớ vẫn hằn sâu trong ngực”. Khi về già lão Sinh
và mú Ếm mới có thể gặp nhau. Nhƣ bao nhiêu cặp tình lỡ dở, “Một năm một
phiên chợ tình tìm đến nhau để ngồi thầm thì bao chuyện xƣa và cả chuyện
nay.” (Chợ tình)
“ Niềm vui trong ngày cƣới không phù dâu phù rể sóng bƣớc hai bên chiếc
xe ngựa” của nhân vật Dình (Hoa bay cuối trời) khiến những trái tim đã yêu
hay chƣa từng biết đến sự ngọt ngào và cay đắng của tình yêu cũng cảm thấy
nghẹn ngào. Khơ và Dình đã hò hẹn: “Nếu không lấy đƣợc nhau cả hai sẽ
cùng chết”. Sau trận sốt, đôi chân của Dình không thể cử động đƣợc nữa.
Không muốn ngƣời yêu phải khổ vì mình, Dình nén lòng nhờ anh trai nói dối
để Khơ tin mình thay lòng đổi dạ. Suốt đời ngậm ngùi cô đơn vẫn không thôi
khao khát, trƣớc khi từ giã cõi đời, Dình mới thỏa ƣớc nguyện từ thuở
xuân xanh.
Cuộc đời đầy trái ngang, trắc trở của các nhân vật trong truyện ngắn Cao
Duy Sơn có lúc khiến ngƣời đọc có cảm giác đó là những mảnh vụn đời tƣ
mãi mãi dở dang. Song con ngƣời không bao giờ cam chịu bó tay. Vì tha thiết
với hạnh phúc có lúc đã tuột khỏi tầm tay nên ngƣời chồng trong “Mùa én gọi
bầy” vừa cố chấp, vừa cao thƣợng, bao dung đối với ngƣời vợ đã một lần lầm

nghiệm đƣợc các trƣờng khác trong tỉnh đến tham quan, ban giám hiệu mặc
nhiên coi đó là thành quả của tập thể. Đồng nghiệp của thầy hoan hỉ đón
khách tham quan, nhận quà và những lời ca tụng. Không ai nhắc đến thầy. Vì
danh dự và thành tích của tập thể, ngƣời ta mặc nhiên cho phép mình chà đạp
danh dự của cá nhân và tàn nhẫn với đồng nghiệp của mình. Nhƣng với thầy
Hạc, điều quan trọng là khu vƣờn ấy có ích cho mọi ngƣời. “Thỉnh thoảng từ
căn phòng nhìn ra, thấy những đoàn khách hay học sinh các lớp bƣớc vào khu
vƣờn, thầy mỉm cƣời.”
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên

18
Khi thầy đã có một gia đình hạnh phúc, Bền - cô học trò năm xƣa đã vô
tình gây bao rắc rối cho thầy lại đến nhờ vợ chồng thầy nuôi giúp cô con gái
mới hơn một tuổi. Ngƣời vợ hiền của thầy chỉ kịp đặt tên con mình là Thƣ,
con của Bền là Lữ rồi ra đi mãi mãi vì khối u ác tính. Gà trống nuôi con, thầy
Hạc một mình chống đỡ sóng gió cuộc đời, hết lòng thƣơng yêu hai cô con
gái mà chỉ trong ý nghĩ, thầy cũng chƣa bao giờ phân biệt con đẻ, con nuôi.
Mƣời mấy năm sau, Bền trở lại xin đón con nhƣng Lữ hờn tủi, oán trách
không chịu về với mẹ. Thầy Hạc đã khuyên Lữ tha thứ cho ngƣời mẹ đã chịu
nhiều khổ đau cho dù trong lòng thầy đau xót không muốn phải chia xa. Tấm
lòng ngƣời cha - ngƣời thầy có trái tim nhân hậu làm ngƣời đọc xúc động và
cảm phục, khơi gợi khát khao vƣơn tới lẽ sống cao đẹp của con ngƣời.
Nếu cái tâm của ngƣời thầy giáo làm ngƣời đọc xúc động và cảm phục thì
tình yêu thƣơng của lão Sấm ăn mày (Người ở muôn nơi) với những đứa trẻ
đói khát làm ngƣời đọc sững sờ cảm động. Cha bỏ đi với ngƣời phụ nữ khác,
mẹ đi tìm cha mãi không về, tám đứa trẻ đói khát chỉ biết cầu Chúa cứu giúp.
Một tuần liền, mỗi sớm thức dậy, lũ trẻ thấy “một cái giỏ tre đựng đầy những
nắm cơm lơ lửng ngay hiên nhà”. Lũ trẻ tin rằng Chúa ở muôn nơi đã thấu lời
cầu nguyện. Cho đến khi lão Sấm chết, chúng mới biết ông lão ăn mày ấy đã
nhƣờng cơm cho mấy anh em mình. Lòng nhân ái của lão Sấm thức tỉnh trong

Trong truyện ngắn của Cao Duy Sơn có nhiều mối tình đẹp nhƣng dang
dở. Phải đến khi tuổi đã xế chiều, những ngƣời yêu nhau mới đƣợc bên nhau.
Hoa bay cuối trời, Chợ tình, Súc Hỷ là những câu chuyện đẹp về tình yêu
vƣợt qua thời gian của những chàng trai cô gái miền sơn cƣớc chung thủy,
nghĩa tình. Lão Hỷ và mú Dinh (Súc Hỷ) thời trẻ lỡ đƣờng duyên phận, khi về
già mới có thể đến với nhau nối lại tình xƣa. Chợ tình Âu Lâm mỗi năm chỉ
họp một lần vào ngày hai mƣơi lăm tháng giêng. Cũng nhƣ bao nhiêu cặp tình
lỡ dở, lão Sinh và mú Ếm chờ một năm để gặp một lần. Lúc còn trẻ không lấy
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên

20
đƣợc nhau, khi về già “chỉ cần đƣợc ngồi bên nhau chẳng nói gì cũng thấy ấm
lòng”. Lúc còn trẻ không nên đôi lứa, khi về già hẹn chậm bƣớc đợi nhau đến
cõi vĩnh hằng:
“Về a Ếm ơi! Anh biết em bỏ anh khác đi một mình rồi. Anh đâu dám trách
Ếm.(…). Bây giờ thế này thôi, chợ từ nay không có chúng mình nữa, không có
em không còn chợ. ( ), hãy chậm chân cho nhau kịp bƣớc với Ếm ơi.”
Đâu phải là lời khấn cho ngƣời đã khuất, đó là lời thƣơng lời nhớ, lời hẹn
ƣớc của những trái tim yêu chƣa lỡ nhịp bao giờ. Thời gian hay cái chết cũng
không thể chia lìa những con ngƣời nghĩa tình đến thế. Ngƣời đọc xúc động
nhận ra trong cuộc sống còn nhiều vất vả đắng cay nơi đại ngàn xa xôi có
những tấm lòng chan chứa yêu thƣơng, trọn vẹn nghĩa tình. Càng đi sâu tìm
hiểu thế giới nhân vật trong truyện ngắn của Cao Duy Sơn, ngƣời đọc càng
nhận ra những điều nhà văn kí thác thật sâu xa, bị cuốn hút và xúc động trƣớc
một thế giới ngƣời đậm chất nhân văn.
2.2.3. Những con ngƣời dũng cảm, cao thƣợng, giàu lòng vị tha
Truyện ngắn của Cao Duy Sơn cho thấy những xung đột của hiện thực xã
hội miền núi nhƣ xung đột lịch sử - dân tộc, xung đột thế sự đời tƣ với các
dạng thức biểu hiện vô cùng phong phú: cuộc đấu tranh giữa cái thiện và cái
ác, giữa con ngƣời với thiên nhiên, giữa khát vọng tình yêu, hạnh phúc với