TRƢỜNG ĐẠI HỌC CẦN THƠ

KHOA PHÁT TRIỂN NÔNG THÔN
----

LUẬN VĂN TỐT NGHIỆP CỬ NHÂN LUẬT
KHÓA 37 (2011 – 2015)
Đề Tài:

TRÁCH NHIỆM BỒI THƢỜNG THIỆT HẠI
NGOÀI HỢP ĐỒNG DO TÀI SẢN
BỊ XÂM PHẠM

Cán bộ hƣớng dẫn:
ThS. Tăng Thanh Phƣơng
Bộ môn Luật Tƣ pháp

Sinh viên thực hiện:
Lê Thị Ngọc Nữ
MSSV: 5118681
Lớp: Luật Thƣơng Mại

Cần Thơ, tháng 12/2014


 Nhận xét của giảng viên hƣớng dẫn
................................................................................................................................................
................................................................................................................................................
................................................................................................................................................
................................................................................................................................................
................................................................................................................................................

................................................................................................................................................
................................................................................................................................................
................................................................................................................................................
................................................................................................................................................
................................................................................................................................................
................................................................................................................................................
................................................................................................................................................
................................................................................................................................................
................................................................................................................................................
................................................................................................................................................
................................................................................................................................................
................................................................................................................................................
................................................................................................................................................
................................................................................................................................................
................................................................................................................................................
................................................................................................................................................
................................................................................................................................................
................................................................................................................................................
................................................................................................................................................
................................................................................................................................................
................................................................................................................................................
................................................................................................................................................
................................................................................................................................................
................................................................................................................................................
................................................................................................................................................
................................................................................................................................................
................................................................................................................................................
................................................................................................................................................
................................................................................................................................................
................................................................................................................................................

1.4.2 Nhằm răn đe, phòng ngừa và chế tài những người có hành vi gây thiệt hại ....14
CHƢƠNG 2. CƠ SỞ PHÁP LÝ VỀ BỒI THƢỜNG THIỆT HẠI NGOÀI HỢP
ĐỒNG DO TÀI SẢN BỊ XÂM PHẠM ..........................................................................16
2.1 Căn cứ phát sinh trách nhiệm bồi thƣờng thiệt hại do tài sản bị xâm phạm ...16


2.1.1 Có thiệt hại xảy ra ............................................................................................. 16
2.1.2 Có hành vi trái pháp luật gây thiệt hại ............................................................. 17
2.1.3 Có mối quan hệ nhân quả giữa hành vi trái pháp luật và thiệt hại xảy ra .......18
2.1.4 Có lỗi của người gây thiệt hại ...........................................................................19
2.1.4.1 Lỗi cố ý........................................................................................................20
2.1.4.2 Lỗi vô ý........................................................................................................21
2.1.4.3 Bồi thường thiệt hại không cần yếu tố lỗi ................................................... 22
2.2 Xác định thiệt hại đƣợc bồi thƣờng ......................................................................23
2.2.1 Tài sản bị mất ....................................................................................................23
2.2.2 Tài sản bị hủy hoại hoặc bị hư hỏng .................................................................24
2.2.3 Lợi ích gắn liền với việc sử dụng, khai thác tài sản ..........................................25
2.2.4 Chi phí hợp lý để ngăn chặn, hạn chế và khắc phục thiệt hại........................... 25
2.3 Chủ thể của quan hệ pháp luật về bồi thƣờng thiệt hại do tài sản bị xâm phạm
........................................................................................................................................26
2.3.1 Chủ thể được bồi thường ................................................................................... 26
2.3.2 Chủ thể bồi thường ............................................................................................ 26
2.4 Thời hiệu khởi kiện yêu cầu bồi thƣờng thiệt hại ...............................................30
2.4.1 Khái niệm thời hiệu ........................................................................................... 30
2.4.2 Cách tính thời hiệu ............................................................................................ 31
2.5 Các trƣờng hợp gây thiệt hại về tài sản cho ngƣời khác nhƣng không phải chịu
trách nhiệm bồi thƣờng ............................................................................................... 32
2.5.1 Người gây thiệt hại trong trường hợp phòng vệ chính đáng ............................. 32
2.5.2 Người gây thiệt hại trong tình thế cấp thiết ...................................................... 33
2.5.3 Thiệt hại xảy ra hoàn toàn do lỗi của người bị thiệt hại ...................................34

dẫn áp dụng một số quy định của Bộ luật Dân sự 2005 về bồi thƣờng thiệt hại ngoài hợp
đồng. Mặc dù đã có nhiều cố gắng trong việc xây dựng và hoàn thiện các quy định của
pháp luật về trách nhiệm bồi thƣờng thiệt hại ngoài hợp đồng nói chung và trách nhiệm
bồi thƣờng thiệt hại ngoài hợp đồng do tài sản bị xâm phạm nói riêng. Tuy nhiên, ở nƣớc
ta, một số quy định của pháp luật trong lĩnh vực này cũng nhƣ việc áp dụng các quy định
đó còn chƣa đáp ứng đƣợc nhu cầu của thực tiễn, về sự đầy đủ, tính thống nhất và các
yêu cầu khác. Các quy định của pháp luật về xác định thiệt hại, chủ thể đƣợc bồi thƣờng,
chủ thể chịu trách nhiệm bồi thƣờng thiệt hại, cũng nhƣ thực trạng áp dụng pháp luật của
Tòa án khi xác định trách nhiệm bồi thƣờng thiệt hại còn tồn tại khá nhiều bất cập. Chính
vì vậy, việc hoàn thiện các quy định của pháp luật về bồi thƣờng thiệt hại, trong đó có
trách nhiệm bồi thƣờng thiệt hại do tài sản bị xâm phạm là một yêu cầu hết sức cần thiết
đối với nƣớc ta hiện nay. Xuất phát từ điều này nên ngƣời viết quyết định chọn đề tài
“Bồi thường thiệt hại ngoài hợp đồng do tài sản bị xâm phạm” để làm đề tài nghiên
cứu cho luận văn tốt nghiệp của mình.
2. Mục đích nghiên cứu đề tài
Việc nghiên cứu đề tài “Bồi thường thiệt hại ngoài hợp đồng do tài sản bị xâm
phạm” với mục đích tìm hiểu và phân tích các quy định của pháp luật để hiểu rõ hơn về
trách nhiệm bồi thƣờng thiệt hại ngoài hợp đồng do tài sản bị xâm phạm, đồng thời tìm
hiểu các quy định này đƣợc áp dụng vào thực tế nhƣ thế nào, từ đó tìm ra những tồn tại,
bất cập, và sau đó là đƣa ra một số kiến nghị nhằm hoàn thiện pháp luật, nhằm đảm bảo
tính công bằng cho các bên chủ thể, nhất là chủ thể bị thiệt hại.

GVHD: Tăng Thanh Phƣơng

1

SVTH: Lê Thị Ngọc Nữ


Bồi thường thiệt hại ngoài hợp đồng do tài sản bị xâm phạm theo pháp luật Dân sự VN

2

SVTH: Lê Thị Ngọc Nữ


Bồi thường thiệt hại ngoài hợp đồng do tài sản bị xâm phạm theo pháp luật Dân sự VN
CHƢƠNG 1
CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ BỒI THƢỜNG THIỆT HẠI NGOÀI HỢP ĐỒNG DO TÀI
SẢN BỊ XÂM PHẠM
1.1 Các khái niệm cơ bản
1.1.1 Khái niệm về trách nhiệm bồi thường thiệt hại ngoài hợp đồng
Trách nhiệm bồi thƣờng thiệt hại xuất hiện từ rất sớm trong lịch sử phát triển của
pháp luật thế giới cũng nhƣ pháp luật Việt Nam. Kế thừa những quy định về trách nhiệm
bồi thƣờng thiệt hại trong Bộ luật Hồng Đức, Bộ luật Gia Long, ngày nay đã có những
quy định khá chi tiết về vấn đề này, cụ thể tại điều 307 về trách nhiệm bồi thƣờng thiệt
hại và chƣơng XXI về trách nhiệm bồi thƣờng thiệt hại ngoài hợp đồng trong Bộ luật dân
sự 2005. Tuy nhiên trong cả hai phần này đều không nêu rõ khái niệm trách nhiệm bồi
thƣờng thiệt hại mà chỉ nêu lên căn cứ phát sinh trách nhiệm, nguyên tắc bồi thƣờng,
năng lực chịu trách nhiệm, thời hiệu khởi kiện yêu cầu bồi thƣờng thiệt hại.
Để tìm hiểu rõ về nội dung và khái niệm trách nhiệm bồi thiệt hại nói chung và
trách nhiệm bồi thƣờng thiệt hại ngoài hợp đồng nói riêng thì trƣớc tiên ta cần tìm hiểu
trách nhiệm dân sự là gì.
Trách nhiệm dân sự theo nghĩa rộng là các biện pháp có tính cƣỡng chế đƣợc áp
dụng nhằm khôi phục lại tình trạng ban đầu của một quyền dân sự bị vi phạm. Trách
nhiệm dân sự theo nghĩa hẹp là các biện pháp cƣỡng chế áp dụng đối với ngƣời có hành
vi vi phạm pháp luật gây ra thiệt hại cho ngƣời khác, ngƣời gây ra thiệt hại phải chịu
trách nhiệm khắc phục những hậu quả xấu xảy ra bằng tài sản của mình.1
Từ phân tích trên, ta có thể hiểu trách nhiệm bồi thƣờng thiệt hại là một loại trách
nhiệm dân sự mà theo đó thì khi một ngƣời vi phạm nghĩa vụ pháp lý của mình, gây tổn
hại cho ngƣời khác thì phải bồi thƣờng những tổn thất mà mình gây ra.

phải bồi thƣờng thiệt hại và bồi thƣờng thiệt hại chính là một quan hệ tài sản do Luật Dân
sự điều chỉnh và đƣợc quy định trong Bộ luật Dân sự ở Điều 307 và Chƣơng XXI và các
văn bản hƣớng dẫn thi hành Bộ luật Dân sự.
Thứ hai, trách nhiệm bồi thƣờng thiệt hại chỉ đặt ra khi thoả mãn các điều kiện
nhất định đó là: Có thiệt hại xảy ra, có hành vi vi phạm nghĩa vụ dân sự (nghĩa vụ theo
hợp đồng hoặc ngoài hợp đồng), có mối quan hệ nhân quả giữa hành vi gây thiệt hại với
thiệt hại xảy ra, có lỗi của ngƣời gây thiệt hại (không phải là điều kiện bắt buộc). Đây là
những điều kiện chung nhất để xác định trách nhiệm của một ngƣời phải bồi thƣờng
những thiệt hại do mình gây ra. Tuy nhiên, trong một số trƣờng hợp đặc biệt trách nhiệm
bồi thƣờng thiệt hại có thể phát sinh khi không có đủ các điều kiện trên, điển hình là các
trƣờng hợp bồi thƣờng thiệt hại do tài sản gây ra.
Thứ ba, trách nhiệm bồi thƣờng thiệt hại luôn mang đến một hậu quả bất lợi về tài
sản cho ngƣời gây thiệt hại. Bởi lẽ, khi một ngƣời gây ra tổn thất cho ngƣời khác thì tổn
thất đó phải tính toán đƣợc bằng tiền hoặc phải đƣợc pháp luật quy định là một đại lƣợng
vật chất nhất định nếu không sẽ không thể thực hiện đƣợc việc bồi thƣờng. Do đó, những
thiệt hại về tinh thần mặc dù không thể tính toán đƣợc nhƣng cũng sẽ đƣợc xác định theo
quy định của pháp luật để bù đắp lại tổn thất cho ngƣời bị thiệt hại. Và cũng chính vì vậy,
thực hiện trách nhiệm bồi thƣờng sẽ giúp khôi phục lại thiệt hại cho ngƣời bị thiệt hại.
Thứ tư, ngoài ngƣời trực tiếp có hành vi gây thiệt hại thì trách nhiệm bồi thƣờng
thiệt hại còn đƣợc áp dụng cả đối với những chủ thể khác đó là cha, mẹ của ngƣời chƣa
thành niên, ngƣời giám hộ của ngƣời đƣợc giám hộ, pháp nhân đối với ngƣời của pháp
nhân gây ra thiệt hại, trƣờng học, bệnh viện trong trƣờng hợp ngƣời chƣa thành niên,
ngƣời mất năng lực hành vi dân sự gây thiệt hại hoặc tổ chức khác nhƣ cơ sở dạy nghề…
1.1.2 Khái niệm về hành vi xâm phạm tài sản
Để biết đƣợc hành vi xâm phạm tài sản là gì thì trƣớc tiên cần phải tìm hiểu khái
niệm tài sản. Tài sản là toàn bộ của cải, vật chất và những gì mang lại lợi ích cho con
ngƣời, đồng thời phải trị giá đƣợc bằng tiền. Của cải hay vật chỉ có thể là tài sản nếu
chúng thuộc sở hữu của một chủ thể trong quan hệ pháp luật Dân sự; chúng thay đổi và
hoàn thiện cùng với sự phát triển của loài ngƣời. Theo ngôn ngữ pháp lý, tài sản với tƣ
GVHD: Tăng Thanh Phƣơng

xảy ra và thiệt hại đó phải tính đƣợc thành tiền. Do đó, căn cứ quan trọng để xác định
xem có phải bồi thƣờng thiệt hại hay không, điều kiện bắt buộc là phải có thiệt hại xảy ra.
Tại Điều 608 Bộ luật Dân sự 2005 quy định cách xác định thiệt hại do tài sản bị xâm
phạm: “Tài sản bị mất; bị hủy hoại hoặc hư hỏng; lợi ích gắn liền với việc sử dụng, khai
thác tài sản; chi phí hợp lý để ngăn chặn, hạn chế và khắc phục thiệt hại.” Trách nhiệm
bồi thƣờng thiệt hại nhằm khắc phục lại tình trạng tài sản của ngƣời bị thiệt hại do cơ
quan Nhà nƣớc có thẩm quyền áp dụng. Tuy nhiên, việc khôi phục tình trạng tài sản bằng
biện pháp bồi thƣờng thiệt hại của ngƣời gây thiệt hại không phải bao giờ cũng đem lại
kết quả nhƣ mong muốn, vì rất nhiều nguyên nhân khác nhau, ngƣời gây thiệt hại không
thể bồi thƣờng thiệt hại và ngƣời bị thiệt hại không thể phục hồi tình trạng tài sản ban đầu
nhƣ trƣớc khi bị thiệt hại. Bởi vậy, cần có cơ chế khác và các hình thức khác để khắc
phục tình trạng tài sản của ngƣời bị thiệt hại. Ví dụ: các loại hình bảo hiểm đang đi theo
hƣớng này và ngày càng đóng vai trò quan trọng, có hiệu quả nhằm phục hồi, khắc phục
những tổn thất của ngƣời bị thiệt hại do hành vi trái pháp luật gây ra. Bồi thƣờng thiệt hại
GVHD: Tăng Thanh Phƣơng

5

SVTH: Lê Thị Ngọc Nữ


Bồi thường thiệt hại ngoài hợp đồng do tài sản bị xâm phạm theo pháp luật Dân sự VN
do xâm phạm đến tài sản không chỉ nhằm bảo đảm việc đền bù thiệt hại mà còn giáo dục
mọi ngƣời về ý thức tuân thủ pháp luật, bảo vệ tài sản Xã hội Chủ nghĩa, lợi ích hợp pháp
của ngƣời khác. Hậu quả của việc áp dụng trách nhiệm này luôn mang đến những bất lợi
về tài sản của ngƣời gây thiệt hại cho chủ thể khác. Buộc chủ thể gây thiệt hại phải bồi
thƣờng cho ngƣời bị thiệt hại một khoản tiền hoặc một tài sản khác tƣơng đƣơng với tài
sản bị thiệt hại do hành vi trái pháp luật của mình gây ra.
Qua phân tích các quy định về trách nhiệm bồi thƣờng thiệt hại ngoài hợp đồng
nói chung có thể hiểu: Bồi thường thiệt hại ngoài hợp đồng do xâm phạm đến tài sản là

http://thanhphovinh.gov.vn/?detail=7803&lang=1&ha-tinh:-thay-giao-do-thuoc-sau-vao-ao-nha-hang-xom, [truy
cập ngày 3-9-2014].
3

GVHD: Tăng Thanh Phƣơng

6

SVTH: Lê Thị Ngọc Nữ


Bồi thường thiệt hại ngoài hợp đồng do tài sản bị xâm phạm theo pháp luật Dân sự VN
Về điều kiện phát sinh: Bồi thƣờng thiệt hại ngoài hợp đồng do tài sản bị xâm
phạm chỉ đặt ra khi thỏa mãn các điều kiện nhất định, đó là: có thiệt hại về tài sản xảy ra,
hành vi gây thiệt hại là hành vi trái pháp luật thông qua hành động hoặc không hành động
xâm phạm đến tài sản của ngƣời khác, có mối quan hệ nhân quả giữa hành vi gây thiệt
hại và tài sản bị thiệt hại, có lỗi của ngƣời gây thiệt hại. Tuy nhiên, trong một số trƣờng
hợp đặc biệt trách nhiệm bồi thƣờng thiệt hại do tài sản bị xâm phạm có thể phát sinh khi
không có đủ các điều kiện trên, điển hình là các trƣờng hợp bồi thƣờng thiệt hại do tài
sản gây ra. Trong trƣờng hợp này thì chỉ cần có thiệt hại xảy ra là có thể tính toán đến
việc bồi thƣờng cho ngƣời bị thiệt hại. Chẳng hạn nhƣ ở ví dụ trên về chuyện ông Lý đổ
thuốc sâu xuống ao tôm của ông Mỹ và ông Thuận, trong trƣờng hợp này có thiệt hại xảy
ra đó là tôm bị chết hàng loạt, nổi ao trắng, ƣớc tính thiệt hại khoảng 100 triệu đồng;
hành vi gây thiệt hại là hành vi ông Lý đổ thuốc sâu xuống ao tôm ngƣời khác; mối quan
hệ nhân quả ở đây là do có hành vi đổ thuốc sâu nên tôm trong ao đã bị chết; ông Lý là
ngƣời gây thiệt hại với lỗi cố ý.
Về hậu quả: Trách nhiệm bồi thƣờng thiệt hại ngoài hợp đồng do tài sản bị xâm
phạm luôn mang đến một hậu quả bất lợi về tài sản cho ngƣời gây thiệt hại và khôi phục
lại tình trạng ban đầu của tài sản bị xâm phạm. Việc bồi thƣờng thiệt hại sẽ giúp khôi
phục lại thiệt hại cho ngƣời bị thiệt hại. Do đó, ngƣời gây ra thiệt hại phải bồi thƣờng cho

tác động của quá trình nhận thức cũng nhƣ ý thức tôn trọng lợi ích của chủ thể khác và ý
thức chấp hành pháp luật của con ngƣời. Nếu chủ thể có hành vi xâm phạm đến tài sản
của ngƣời khác, có lỗi và gây thiệt hại thì phải bồi thƣờng cho ngƣời bị thiệt hại.
1.2 Lịch sử hình thành và phát triển của chế định bồi thƣờng thiệt hại ngoài hợp
đồng do tài sản bị xâm phạm từ năm 1945 đến nay
1.2.1 Giai đoạn từ năm 1945 đến năm 1995
Sau Cách mạng Tháng 8 năm 1945 thành công, đánh dấu một bƣớc ngoặc mới
Nhà nƣớc Việt Nam dân chủ cộng hòa ra đời. Một Nhà nƣớc non trẻ đối phó với nhiều
vấn đề phức tạp về chính trị, văn hóa, xã hội. Nhiệm vụ chủ yếu của Nhà nƣớc là phải
bảo vệ, củng cố thành quả cách mạng. Nên ngay lúc này Nhà nƣớc ta chƣa thể ban hành
đƣợc các văn bản quy phạm pháp luật ngay. Để điều chỉnh các quan hệ xã hội diễn ra
hằng ngày, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã lần lƣợt ký Sắc lệnh số 90/SL ngày 10/10/1945 và
Sắc lệnh 97/SL ngày 22/5/1950 thừa nhận luật lệ cũ trên tinh thần không trái với nguyên
tắc độc lập và chính thể dân chủ cộng hòa của Nhà nƣớc ta. Những quy định trong Sắc
lệnh 97/SL đã đặt nền móng cho sự hình thành và phát triển của luật dân sự. Lần đầu tiên
những nguyên tắc thực sự dân chủ, tiến bộ mang tính nhân văn sâu sắc đƣợc pháp điển
hóa nhƣ nguyên tắc: “Những quyền dân sự đều được luật bảo vệ khi người ta hành sự nó
đúng với quyền lợi của nhân dân”,4 hay “người ta chỉ được hưởng dụng và sử dụng các
vật thuộc quyền sở hữu của mình một cách hợp pháp và không thiệt hại đến quyền lợi của
nhân dân”.5 Do nhiệm vụ cấp thiết nên hai bản Hiến pháp 1946 và Hiến pháp 1959 vẫn
không có quy định nào đề cập đến bồi thƣờng thiệt hại ngoài hợp đồng do tài sản bị xâm
phạm, nhƣng những quy định khác liên quan đến tài sản thì đƣợc nhắc đến, đó là quyền
tƣ hữu tuyệt đối của cá nhân đối với tài sản.
Tiếp đến, ngày 23 tháng 3 năm 1972, Tòa án nhân dân tối cao ban hành Thông tƣ
hƣớng dẫn xét xử về bồi thƣờng thiệt hại ngoài hợp đồng (Thông tƣ số 173-TANDTC,
ngày 23/3/1972). Theo thông tƣ này, để xác định một chủ thể có phải chịu trách nhiệm
bồi thƣờng hay không cần phải căn cứ vào bốn yếu tố: Có thiệt hại xảy ra; hành vi gây
thiệt hại là hành vi trái pháp luật; có quan hệ nhân quả giữa thiệt hại và hành vi trái pháp
luật; có lỗi của ngƣời gây thiệt hại. Nguyên tắc bồi thƣờng là thiệt hại bao nhiêu thì bồi
thƣờng bấy nhiêu, tức là phải bồi thƣờng toàn bộ thiệt hại. Tuy nhiên, trong một số

triển của pháp luật Việt Nam nói chung và pháp luật Dân sự nói riêng. Đặc biệt là trách
nhiệm bồi thƣờng thiệt hại do tài sản bị xâm phạm.
Tại Điều 70 Hiến pháp 1980 cũng có quy định “công dân có quyền được pháp luật
bảo hộ về tính mạng, sức khỏe, tài sản, danh dự và nhân phẩm.” Tài sản ngày càng đƣợc
pháp luật quan tâm bảo vệ. Đến Hiến pháp 1992 bên cạnh những giá trị về tinh thần nhƣ
danh dự, nhân phẩm của con ngƣời đƣợc pháp luật ngày càng quan tâm chú trọng thì
song song đó, quyền sở hữu tài sản của cá nhân cũng đƣợc pháp luật bảo hộ. Tại Điều 58
Hiến pháp 1992 quy định “công dân có quyền sở hữu về thu nhập hợp pháp của cải để
dành, nhà ở và tài sản khác…” Hiến pháp 1992 không chỉ chú trọng về các thiệt hại về
tinh thần mà còn quan tâm đến những thiệt hại về vật chất con ngƣời.
Với những quy định trên đã đặt nền tảng cho việc chế định bồi thƣờng thiệt hại
ngoài hợp đồng nói chung và bồi thƣờng thiệt hại do tài sản bị xâm phạm nói riêng đƣợc
nâng lên thành luật.
1.2.2 Giai đoạn từ năm 1995 đến năm 2005
Sau một thời gian dài đất nƣớc ta bƣớc vào thời kỳ ổn định và tiếp tục phát huy
tinh thần của Hiến pháp 1992, đánh dấu sự phát triển của pháp luật Việt Nam, Bộ luật
Dân sự năm 1995 ra đời và các văn bản hƣớng dẫn giải quyết về bồi thƣờng thiệt hại do
tài sản bị xâm phạm, pháp luật ngày càng hoàn thiện hơn. Bộ luật Dân sự của nƣớc Cộng
hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam đƣợc ban hành ngày 28 tháng 10 năm 1995 và có hiệu lực
thi hành ngày 01 tháng 7 năm 1996. Sự ra đời của Bộ luật Dân sự là một bƣớc tiến quan
trọng trong việc khẳng định và cụ thể hóa những quyền cơ bản của con ngƣời trong lĩnh
vực dân sự đã đƣợc Hiến pháp 1992 ghi nhận, đồng thời tạo cơ sở pháp lý cho việc bảo
vệ quyền và lợi ích hợp pháp của cá nhân, pháp nhân, chủ thể khác, bảo đảm an toàn
trong quan hệ pháp luật dân sự, góp phần thúc đẩy sự phát triển kinh tế - xã hội của đất
GVHD: Tăng Thanh Phƣơng

9

SVTH: Lê Thị Ngọc Nữ


03/2006/NQ-HĐTP hƣớng dẫn áp dụng Bộ luật Dân sự 2005 về bồi thƣờng thiệt hại
ngoài hợp đồng và trong đó có quy định trách nhiệm bồi thƣờng thiệt hại do tài sản bị
xâm phạm. Theo Nghị quyết 03/2006 thì căn cứ phát sinh trách nhiệm bồi thƣờng cũng
giống nhƣ các quy định của Bộ luật Dân sự 1995 bao gồm các yếu tố sau: Phải có thiệt
hại xảy ra, phải có hành vi trái pháp luật, phải có mối quan hệ nhân quả giữa thiệt hại xảy
ra và hành vi trái pháp luật, phải có lỗi cố ý hoặc vô ý của ngƣời gây thiệt hại. Nguyên
tắc thực hiện việc bồi thƣờng thiệt hại phải đƣợc bồi thƣờng toàn bộ và kịp thời, các bên
có thể tự thỏa thuận việc bồi thƣờng, giảm mức bồi thƣờng cho ngƣời gây thiệt hại và
mức bồi thƣờng thiệt hại phải phù hợp với thực tế. Ngoài ra, tại Điều 32 Hiến pháp năm
GVHD: Tăng Thanh Phƣơng

10

SVTH: Lê Thị Ngọc Nữ


Bồi thường thiệt hại ngoài hợp đồng do tài sản bị xâm phạm theo pháp luật Dân sự VN
2013 cũng có quy định: “Mọi người có quyền sở hữu về thu nhập hợp pháp, của cải để
dành, nhà ở, tư liệu sinh hoạt, tư liệu sản xuất, phần vốn góp trong doanh nghiệp hoặc
trong các tổ chức kinh tế khác; quyền sở hữu tư nhân và quyền thừa kế được pháp luật
bảo hộ”. Cho đến nay thì pháp luật ngày càng đặc biệt chú trọng đến việc bảo hộ quyền
sở hữu tài sản của mọi ngƣời.
So với các văn bản trƣớc, quy định về bồi thƣờng thiệt hại ngoài hợp đồng thì Bộ
luật Dân sự 2005 quy định cụ thể hơn, phù hợp hơn vì các văn bản trƣớc không có quy
định về thời hiệu khởi kiện yêu cầu bồi thƣờng thiệt hại nhƣ Bộ luật Dân sự 2005. Ngoài
ra, Bộ luật này còn quy định trách nhiệm bồi thƣờng thiệt hại do ngƣời dƣới mƣời lăm
tuổi, ngƣời mất năng lực hành vi dân sự gây ra trong thời gian họ đƣợc trƣờng học, bệnh
viện, tổ chức khác trực tiếp quản lý.6 Điều 621 Bộ luật Dân sự 2005 quy định trong
trƣờng hợp ngƣời dƣới mƣời lăm tuổi, ngƣời mất năng lực hành vi dân sự gây thiệt hại
cho tài sản của ngƣời khác trong thời gian học tại trƣờng học, bệnh viện, tổ chức quản lý,

SVTH: Lê Thị Ngọc Nữ


Bồi thường thiệt hại ngoài hợp đồng do tài sản bị xâm phạm theo pháp luật Dân sự VN
việc, phương thức bồi thường một lần hoặc nhiều lần trừ trường hợp pháp luật có quy
định khác.
2. Người gây thiệt hại có thể được giảm mức bồi thường, nếu do lỗi vô ý mà gây
thiệt hại quá lớn so với khả năng kinh tế trước mắt và lâu dài của mình.
3. Khi mức bồi thường không còn phù hợp với thực tế của người bị thiệt hại hoặc
người gây thiệt hại có quyền yêu cầu Tòa án hoặc cơ quan nhà nước có thẩm quyền khác
thay đổi mức bồi thường”.
1.3.1 Nguyên tắc bồi thường theo thỏa thuận
Đây là nguyên tắc chủ đạo của ngành luật Dân sự. Theo nguyên tắc chung thì thiệt
hại phải đƣợc bồi thƣờng toàn bộ và kịp thời, nhƣng luật cho phép các bên có quyền tự
do thỏa thuận khác về mức bồi thƣờng, hình thức bồi thƣờng và phƣơng thức bồi thƣờng.
Các bên có thể thỏa thuận mức bồi thƣờng cao hơn hoặc thấp hơn mức thiệt hại; có thể
thỏa thuận bằng tiền, hiện vật hoặc một công việc cụ thể; các bên có thể thỏa thuận
phƣơng thức bồi thƣờng là một lần hoặc nhiều lần, bồi thƣờng trực tiếp hay qua ngƣời
thứ ba. Nhƣng các thỏa thuận này phải không trái với các quy định của pháp luật và đạo
đức xã hội, nếu các bên không thỏa thuận đƣợc hoặc trong một số trƣờng hợp pháp luật
không cho phép thỏa thuận thì phải áp dụng theo quy định của pháp luật là nguyên tắc
bồi thƣờng toàn bộ và kịp thời.
1.3.2 Nguyên tắc bồi thường toàn bộ và kịp thời
Bồi thƣờng toàn bộ thiệt hại do hành vi trái pháp luật gây ra là nguyên tắc công
bằng và hợp lý, cần bảo đảm thực hiện cho phù hợp với mục đích, ý nghĩa của việc bồi
thƣờng thiệt hại ngoài hợp đồng. Nguyên tắc bồi thƣờng toàn bộ thiệt hại là khi tài sản bị
xâm phạm phải căn cứ vào các điều luật tƣơng ứng của Bộ luật Dân sự 2005 quy định
trong trƣờng hợp cụ thể đó, thiệt hại tài sản bị xâm phạm bao gồm những thiệt hại nào và
phải xác định đƣợc thiệt hại là bao nhiêu, thiệt hại đó phải tính đƣợc thành tiền, để buộc
ngƣời gây thiệt hại phải bồi thƣờng các khoản thiệt hại tƣơng xứng đó. Ví dụ: N đốt rác

cảnh, mức độ lỗi của ngƣời gây thiệt hại. Mặt khác, phải xem xét mức thiệt hại đó lớn
hay nhỏ, nếu thiệt hại không lớn thì ngƣời gây thiệt hại với lỗi vô ý vẫn phải bồi thƣờng.
Nhƣng nếu thiệt hại quá lớn so với khả năng kinh tế trƣớc mắt và lâu dài của ngƣời gây
thiệt hại thì cần xem xét giảm mức bồi thƣờng. Khi xem xét thiệt hại có quá lớn so với
khả năng kinh tế hay không thì không chỉ nhìn vào hoàn cảnh kinh tế, thu nhập hiện tại
của đƣơng sự mà còn tính đến khả năng thu nhập về sau của đƣơng sự.
1.3.4 Nguyên tắc thay đổi mức bồi thường
Khi mức bồi thƣờng không còn phù hợp với thực tế thì ngƣời bị thiệt hại hoặc
ngƣời gây thiệt hại có quyền yêu cầu Tòa án hoặc cơ quan nhà nƣớc có thẩm quyền khác
thay đổi mức bồi thƣờng. Mặc dù mức bồi thƣờng đã có hiệu lực nhƣng khi mức bồi
thƣờng không còn phù hợp với thực tế thì ngƣời bị thiệt hại hoặc ngƣời gây thiệt hại có
quyền yêu cầu Tòa án hoặc cơ quan nhà nƣớc có thẩm quyền khác thay đổi mức bồi
thƣờng. Mức bồi thƣờng không còn phù hợp với thực tế có thể là sự thay đổi về tình hình
kinh tế - xã hội, sự biến động của giá cả hoặc có sự thay đổi về khả năng kinh tế của
ngƣời gây thiệt hại. Ví dụ: khi ngƣời gây thiệt hại đƣợc giảm mức bồi thƣờng khi gây
thiệt hại với lỗi vô ý, mà gây thiệt hại quá lớn so với khả năng kinh tế trƣớc mắt, nhƣng
về sau, vì lý do nào đó mà ngƣời gây thiệt hại có thu nhập và trở nên giàu có, thì khi đó
ngƣời bị thiệt hại có quyền yêu cầu Tòa án thay đổi mức bồi thƣờng cho phù hợp với
thiệt hại mà ngƣời gây thiệt hại đã gây ra cho mình.
Việc thay đổi mức bồi thƣờng thông thƣờng chỉ áp dụng trong trƣờng hợp bồi
thƣờng nhiều lần theo định kỳ, nhất là các khoản thu nhập thực tế bị mất do sức khỏe bị
giảm sút trong thiệt hại khi sức khỏe bị xâm phạm hoặc tiền cấp dƣỡng trong trƣờng hợp
7

Nghị quyết số 03/2006/NQ-HĐTP ngày 08/7/2006 của Hội đồng Thẩm phán Tòa án nhân dân tối cao hƣớng dẫn
áp dụng một số quy định của Bộ luật Dân sự năm 2005 về bồi thƣờng thiệt hại ngoài hợp đồng.

GVHD: Tăng Thanh Phƣơng

13

vi xâm phạm đến tài sản của chủ thể khác. Nếu có hành vi xâm phạm thì chủ thể đó phải
chịu trách nhiệm bồi thƣờng thiệt hại do mình gây ra. Trách nhiệm bồi thƣờng thiệt hại
do xâm phạm đến tài sản luôn mang đến hậu quả bất lợi về tài sản cho ngƣời gây thiệt
hại. Vì ngƣời gây ra thiệt hại phải bồi thƣờng cho ngƣời bị thiệt hại bằng một khoản tiền,
một vật có giá trị tƣơng xứng với giá trị thiệt hại hoặc bằng một công việc cụ thể để khôi
phục lại thiệt hại cho ngƣời bị thiệt hại. Từ đó cho thấy chủ thể nào có hành vi gây thiệt
hại đến tài sản của chủ thể khác chẳng những không có lợi cho họ mà còn làm giảm đi tài
sản mà họ đang có. Những biện pháp đƣợc pháp luật quy định để áp dụng trong những
trƣờng hợp có vi phạm pháp luật của các chủ thể, thể hiện sức mạnh của Nhà nƣớc,
8

Nguyễn Văn Cƣơng – Chu Thị Hoa, Bồi thường thiệt hại ngoài hợp đồng, Tạp chí Nghiên cứu lập pháp, số 4,
2005, tr. 61-66, tr. 61.

GVHD: Tăng Thanh Phƣơng

14

SVTH: Lê Thị Ngọc Nữ


Bồi thường thiệt hại ngoài hợp đồng do tài sản bị xâm phạm theo pháp luật Dân sự VN
quyền lực của cá nhân một cách công khai, có ý nghĩa rất lớn để răn đe, phòng ngừa,
đồng thời để xử lý nghiêm những hành vi xâm phạm đến tài sản của chủ thể khác.
Nhƣ vậy, pháp luật quy định về trách nhiệm bồi thƣờng thiệt hại do xâm phạm đến
tài sản là nhằm bảo vệ tài sản của chủ thể, góp phần nâng cao tính trách nhiệm của mỗi
chủ thể, không đƣợc xâm phạm đến tài sản của ngƣời khác một cách trái pháp luật, nếu
xâm phạm mà gây thiệt hại thì chủ thể đó phải chịu sự chế tài của pháp luật là họ phải bồi
thƣờng cho ngƣời bị thiệt hại.


phát sinh trách nhiệm bồi thƣờng thiệt hại ngoài hợp đồng: có thiệt hại xảy ra, hành vi
gây thiệt hại là hành vi trái pháp luật, có mối quan hệ nhân quả giữa thiệt hại xảy ra và
hành vi trái pháp luật, phải có lỗi của ngƣời gây thiệt hại.
Bồi thƣờng thiệt hại ngoài hợp đồng do tài sản bị xâm phạm là một phần của chế
định trách nhiệm bồi thƣờng thiệt hại ngoài hợp đồng nên trách nhiệm phát sinh cũng dựa
vào những căn cứ trên.
2.1.1 Có thiệt hại xảy ra
Mục đích của việc bồi thƣờng thiệt hại là khôi phục lại, bù đắp lại những tổn thất
cho ngƣời bị thiệt hại cho nên nếu không có thiệt hại thì vấn đề bồi thƣờng sẽ không
đƣợc đặt ra kể cả trong trƣờng hợp các điều kiện khác đã đáp ứng đầy đủ. Từ đây có thể
thấy thiệt hại là điều kiện tiên quyết, bắt buộc phải có của trách nhiệm bồi thƣờng thiệt
hại ngoài hợp đồng để quyết định xem có phát sinh trách nhiệm bồi thƣờng hay không.
Thiệt hại bao gồm hai loại: thiệt hại về vật chất và thiệt hại về tinh thần. Thiệt hại
về vật chất là những mất mát, tổn thất thực tế, hƣ hỏng, giảm sút về một lợi ích vật chất
GVHD: Tăng Thanh Phƣơng

16

SVTH: Lê Thị Ngọc Nữ


Bồi thường thiệt hại ngoài hợp đồng do tài sản bị xâm phạm theo pháp luật Dân sự VN
của một bên bị hành vi trái pháp luật của bên kia gây ra; thiệt hại về vật chất có thể tính
toán đƣợc thành một số tiền nhất định.9 Thiệt hại về tinh thần là sự thiệt hại các giá trị
tinh thần, tình cảm hoặc suy sụp về tâm lý của cá nhân bị hành vi trái pháp luật gây nên.
Theo pháp luật Dân sự Việt Nam thì thiệt hại do tài sản bị xâm phạm là những thiệt hại
về vật chất của ngƣời bị thiệt hại, biểu hiện cụ thể là mất tài sản, tài sản bị hủy hoại hoặc
bị hƣ hƣ hỏng, những chi phí hợp lý để ngăn chặn, hạn chế và khắc phục thiệt hại, những
lợi ích gắn liền với việc sử dụng, khai thác tài sản. Ví dụ: Ông Tăng Minh Đức (ở ấp Mỹ
An B, xã Mỹ Thạnh An, TP Bến Tre) vừa gửi đơn đến Uỷ ban nhân dân xã đề nghị hỗ trợ

Vân Trƣờng, Khổ vì “bom” dừa nhà hàng xóm, Báo điện tử Tuổi trẻ, 2014, http://tuoitre.vn/tin/phapluat/20141007/kho-vi-bom-dua-nha-hang-xom/655174.html, [truy cập ngày 20-9-2014].

GVHD: Tăng Thanh Phƣơng

17

SVTH: Lê Thị Ngọc Nữ


Bồi thường thiệt hại ngoài hợp đồng do tài sản bị xâm phạm theo pháp luật Dân sự VN
pháp luật là những xử sự cụ thể của con ngƣời thông qua hành động hoặc không hành
động trái với các quy định của pháp luật, xâm phạm đến quyền và lợi ích của chủ thể
khác.
Hành động gây thiệt hại là hành vi cụ thể của một chủ thể nào đó mà xâm phạm tài
sản của ngƣời khác, có thể tác động trực tiếp vào tài sản bị thiệt hại hoặc tác động gián
tiếp thông qua công cụ, phƣơng tiện gây thiệt hại.11 Ví dụ: anh K và anh T làm chung
công ty, do mâu thuẫn với nhau từ trƣớc nên anh T đã nhân cơ hội lúc nghỉ trƣa mà lẻn
vào phòng làm việc của anh K để làm hỏng máy vi tính cá nhân của anh K. Hành vi của
anh T là hành vi trái pháp luật, đã xâm phạm đến tài sản của ngƣời khác, cụ thể là máy vi
tính cá nhân của anh K.
Không hành động gây thiệt hại là một dạng hành vi gây thiệt hại, nó làm biến đổi
tình trạng bình thƣờng của đối tƣợng tác động, gây thiệt hại cho khách thể bằng việc chủ
thể không làm một việc pháp luật quy định bắt buộc phải làm mặc dù có đầy đủ điều kiện
làm việc đó.12 Ví dụ: anh Q là nhân viên giữ cống, mỗi ngày anh Q có nhiệm vụ đóng,
mở cống để nƣớc ra vào phục vụ cho việc tƣới tiêu, nuôi trồng thủy sản của ngƣời dân.
Một hôm, do anh Q mệt nên nằm nghỉ ngơi, không ngờ lại ngủ quên, khi nƣớc lớn là lúc
phải mở cống, nhƣng do ngủ quên nên anh Q không mở cống, làm bể cống, nƣớc tràn về
xóm dƣới, gây thiệt hại hoa màu, ruộng lúa ở xóm dƣới.
Hành động và không hành động đều là những biểu hiện của con ngƣời ra ngoài thế
giới khách quan, đƣợc ý thức kiểm soát, lý trí điều khiển và có khả năng làm biến đổi

nguyên tắc nguyên nhân phải xảy ra trƣớc kết quả trong khoảng thời gian xác định. Tại
Điều 604 Bộ luật Dân sự 2005 quy định: “Ngƣời nào do lỗi cố ý hoặc lỗi vô ý xâm phạm
tính mạng, sức khỏe, danh dự nhân phẩm, uy tín, tài sản của pháp nhân hoặc chủ thể khác
mà gây thiệt hại thì phải bồi thƣờng”. Hành vi xâm phạm đến tài sản là nguyên nhân và
thiệt hại là làm tài sản bị mất, bị hƣ hỏng hoặc bị hủy hoại, đây là hậu quả của hành vi
trái pháp luật đó.
Hành vi trái pháp luật là nguyên nhân làm phát sinh thiệt hại cho nên hành vi đó
bao giờ cũng xuất hiện trƣớc thiệt hại. Mối quan hệ nhân quả là một vấn đề phức tạp vì
một thiệt hại xảy ra có thể là do tác động của một hoặc nhiều hành vi trái pháp luật và
ngƣợc lại, một hành vi trái pháp luật cũng có thể gây ra nhiều thiệt hại.
Trong trƣờng hợp thiệt hại do nhiều nguyên nhân gây ra thì xác định đâu là
nguyên nhân chính hay tất cả đều là nguyên nhân dẫn đến thiệt hại quả thật là phức tạp. Ở
đây phải xác định xem hành vi nào là nguyên nhân trực tiếp dẫn đến thiệt hại. Cũng có
nhiều trƣờng hợp thiệt hại xảy ra lại là do một hành vi trái pháp luật khác xen vào chứ
không phải do hành vi có chứa đựng khả năng thực tế làm phát sinh gây thiệt hại.
Trƣờng hợp một nguyên nhân có thể gây ra nhiều thiệt hại thì cần phải xác định rõ
xem kết quả nào là hậu quả trực tiếp do nguyên nhân là hành vi trái pháp luật gây ra.
Trong trách nhiệm dân sự do vi phạm hợp đồng chúng ta biết rằng ngƣời vi phạm chỉ
phải bồi thƣờng về những khoản đƣợc coi là hậu quả trực tiếp của sự vi phạm. Nguyên
tắc này cũng đƣợc áp dụng trong trách nhiệm dân sự ngoài hợp đồng do tài sản bị xâm
phạm, tuy nhiên, thiệt hại trực tiếp ở đây không nhất thiết phải là hậu quả ngay lập tức
của nguyên nhân gây thiệt hại mà chỉ cần là hậu quả tất nhiên của hành vi gây thiệt hại.
Ví dụ: Nhà anh G có nuôi một đàn gà mái, một hôm đàn gà mái đẻ đƣợc 100 trứng, nên
anh G đã cho đàn gà mái ấp 100 trứng đó. Trong quá trình ấp, trứng chƣa kịp nở thì kẻ
trộm lẻn vào trộm hết đàn gà mái của anh G, chỉ để lại số trứng chƣa ấp xong. Số trứng
chƣa ấp xong không thể ấp đƣợc nữa. Do đó, đàn gà bị trộm là thiệt hại ngay lập tức, còn
số trứng không thể ấp đƣợc là hậu quả tất nhiên của hành vi gây thiệt hại.
Tóm lại việc xác định mối quan hệ giữa nguyên nhân và kết quả giữa hành vi trái
pháp luật và thiệt hại xảy ra trong nhiều trƣờng hợp rất phức tạp và dễ dẫn đến những sai
lầm, vì vậy khi xem xét mối quan hệ này cần hết sức thận trọng, phải thu thập đầy đủ các