ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
TRƯỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN
----------------------------

TRẦN THI ̣DUNG

NGHỆ THUẬT CHUYỂN THỂ TÁC PHẨM VĂN HỌC
SANG
ĐIỆN ẢNH NHÌN TỪ PHƢƠNG DIỆN CỐT TRUYỆN
VÀ NHÂN VẬT
(QUA TRĂNG NƠI ĐÁY GIẾNG, CÁNH ĐỒNG BẤT
TẬN)

LUẬN VĂN THẠC SĨ
Chuyên ngành: Lý luận Lịch sử và Phê bình Điện ảnh Truyền hình

Hà Nội - 2016


ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
TRƯỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN
----------------------------

TRẦN THI ̣DUNG

NGHỆ THUẬT CHUYỂN THỂ TÁC PHẨM VĂN HỌC
SANG
ĐIỆN ẢNH NHÌN TỪ PHƢƠNG DIỆN CỐT TRUYỆN
VÀ NHÂN VẬT
(QUA TRĂNG NƠI ĐÁY GIẾNG, CÁNH ĐỒNG BẤT
TẬN)

cứu và các hƣớng dẫn khoa học khác mà còn động viên, khích lệ đảm bảo cho
luận văn hoàn thành có chất lƣợng.
Xin chân thành cảm ơn các thầy giáo cô giáo trong khoa Văn học,
Trƣờng Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn – ĐHQGHN đã tạo mọi điều
kiện cho việc học tập nghiên cứu và hoàn thành luận văn.
Cuối cùng, xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc đối với gia đình, bạn bè đồng
nghiệp đã luôn động viên, giúp đỡ và tạo điều kiện thuận lợi cho tôi trong
suốt quá trình thực hiện luận văn.
Hà Nội, tháng 5 năm 2016
Học viên

Trần Thị Dung


MỤC LỤC
MỞ ĐẦU .......................................................................................................... 3
1. Lý do chọn đề tài ........................................................................................... 4
2. Mục tiêu nghiên cứu...................................................................................... 5
3. Lịch sử vấn đề ............................................................................................... 6
4. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu............................................................... 10
5. Phƣơng pháp nghiên cứu............................. Error! Bookmark not defined.
6. Đóng góp mới của luận văn ........................ Error! Bookmark not defined.
7. Cấu trúc của luận văn .................................. Error! Bookmark not defined.
NỘI DUNG..................................................... Error! Bookmark not defined.
CHƯƠNG 1: KHÁI LƯỢC CHUNG VỀ TỰ SỰ VÀ HIỆN TƯỢNG
CHUYỂN THỂ TÁC PHẨM ....................... Error! Bookmark not defined.
1.1. Giới thuyết về tự sự học và chuyển thể tác phẩm:Error! Bookmark not
defined.
1.2. Khái niệm cốt truyện trong tác phẩm văn học và tác phẩm điện ảnh. Error!
Bookmark not defined.


not

defined.
2.2. Nghệ thuật chuyển thể qua tổ chức không gian – thời gian. ........... Error!
Bookmark not defined.
2.3. Nghệ thuật chuyển thể qua mở đầu và kết thúcError! Bookmark not
defined.
CHƯƠNG 3: NGHỆ THUẬT CHUYỂN THỂ TÁC PHẨM VĂN HỌC
SANG ĐIỆN ẢNH NHÌN TỪ NHÂN VẬT Error! Bookmark not defined.
3.1. Nghệ thuật chuyển thể nhân vật qua hệ thống:Error!

Bookmark

not

defined.
3.2. Nghệ thuật chuyển thể nhân vật qua hành động, tính cách. ............ Error!
Bookmark not defined.
3.3. Nghệ thuật chuyển thể nhân vật qua ngôn ngữError!

Bookmark

not

defined.
KẾT LUẬN .................................................... Error! Bookmark not defined.
TÀI LIỆU THAM KHẢO .............................................................................. 7

2



sánh tự sự văn học với tự sự điện ảnh, tuy có nhiều điểm chung nhƣng cũng có
không ít điểm khác biệt vì chất liệu và phƣơng thức tác động của hai loại hình
nghệ thuật là khác nhau. Không thể đánh giá về một tác phẩm điện ảnh đƣợc
chuyển thể từ tác phẩm văn học là bản sao của tác phẩm văn học gốc. Bởi khi
đi vào môi trƣờng điện ảnh, với những nhân tố điện ảnh thì tác phẩm văn học
đã có sự chuyển biến khá nhiều. Cho nên, việc vận dụng lý thuyết của tự sự đặc
biệt là cốt truyện và nhân vật để nghiên cứu vấn đề chuyển thể tác phẩm văn
học sang tác phẩm điện ảnh là cần thiết khi muốn nhìn nhận lại giá trị của
những tác phẩm này một cách đầy đủ và công bằng nhất.
1.3. Mặt khác, ngƣời viết với niềm yêu thích văn chƣơng và điện ảnh
mong muốn khám phá sâu hơn vào địa hạt của hai lĩnh vực này, bổ sung cho
mình cũng nhƣ những ngƣời yêu văn chƣơng và điện ảnh có thêm những kiến
thức quý báu, phát hiện ra vẻ đẹp bí ẩn đằng sau “tảng băng trôi” của mỗi tác
phẩm văn học và điện ảnh. Đồng thời cũng mong muốn tìm ra bí quyết để một
bộ phim chuyển thể từ tác phẩm văn học sang một tác phẩm điện ảnh có thể
thành công từ góc nhìn cốt truyện và nhân vật.
Từ những lý do trên, chúng tôi đã chọn đề tài “Nghệ thuật chuyển thể tác
phẩm văn học sang điện ảnh nhìn từ phương diện cốt truyện và nhân vật (qua
Trăng nơi đáy giếng, Cánh đồng bất tận)” cho luận văn Thạc sĩ của mình.
2. Mục tiêu nghiên cứu
Hiện tƣợng chuyển thể tác phẩm văn học sang điện ảnh là để tài không
mới, tuy nhiên mỗi nhà nghiên cứu lại có một góc nhìn khác nhau về vấn đề
này. Ngƣời viết thiết nghĩ đem một vấn đề đã cũ ra để mổ xẻ, bàn bạc lại có lẽ
không tránh khỏi những ý kiến trái chiều. Nhƣng thiết nghĩ, việc đặt lại vấn đề
chuyển thể ở một góc nhìn cụ thể, đi sâu vào nội dung chi tiết của hiện tƣợng
chuyển thể là cần thiết trong thời buổi hiện nay. Nghiên cứu hiện tƣợng đó trên
hai phƣơng diện cốt truyện và nhân vật, tức là đi vào cốt lõi của vấn đề chuyển
4

5


cũng nhƣ sự tham gia của các: kịch gia, diễn viên, nhạc sĩ, hoạ sĩ… để biến những
con chữ trong trang văn trở thành những thực thể sinh động, có hồn. Chính vì vậy,
mối quan hệ đa chiều giữa văn học và điện ảnh là một thực tế sống động không
thể phủ nhận. Ngay từ những ngày đầu có mối giao duyên ấy, nhiều nhà lí luận đã
khẳng định: bên cạnh quá trình điện ảnh hấp thụ và cải tiến những kinh nghiệm
nghệ thuật của văn học, một hiện tƣợng không kém phần quan trọng là tác động
ngƣợc lại rất to lớn của điện ảnh đối với văn học. Nghiên cứu về mối quan hệ này,
cuốn Văn học với điện ảnh (Mai Hồng dịch, NXB Văn học, 1961) là cuốn sách
tập hợp những bài giảng của M.Rôm, I. Khây-phít-xơ, E. Ga-bơ-ri-lô-vi-trƣ đã
đƣa ra mấy đặc trƣng quan trọng trong việc viết truyện phim, đặc điểm thành phần
văn xuôi trong truyện phim… nhằm “nâng cao tác dụng của văn học trong điện
ảnh, để sáng tạo những truyện phim và những bộ phim kiểu mới thể hiện đời sống
vô cùng phong phú một cách chân thực”. Cuốn sách mới chỉ dừng lại ở mặt gợi
mở cho những nhà làm phim khi chuyển thể từ tác phẩm văn học chứ chƣa chỉ ra
một cách có hệ thống và chuyên sâu mối quan hệ giữa văn học với điện ảnh.
Gần đây, cuốn Dẫn luận và nghiên cứu “Điện ảnh và văn học”
(Timothy Corrigan) đã chỉ ra khá nhiều điểm đồng thuận cũng nhƣ khác biệt
giữa văn học và điện ảnh trên cơ sở tái hiện một loạt giai đoạn lịch sử, các
phong tục văn hoá và phƣơng pháp phê bình. Phần một phác hoạ những khác
biệt và động lực lịch sử hình thành nên chủ đề, nhấn mạnh những đặc thù và
di sản theo sau cuộc tranh luận trong suốt những năm 1990. Phần hai, tác giả
trình bày về những khái niệm chủ đạo mà văn học và điện ảnh chia sẻ, cái
thƣờng tạo nên đặc thù của mỗi chuyên ngành. Phần ba là trọng tâm cuốn
sách, đem đến những tuyên bố chủ đạo về mối quan hệ giữa điện ảnh và văn
chƣơng đã xuất hiện. Nhờ vậy, ngƣời nghiên cứu có đƣợc cái nhìn tổng quan
nhất về mối quan hệ của hai loại hình nghệ thuật này. Tuy nhiên, xét về góc
độ cốt truyện và nhân vật có ý nghĩa nhƣ thế nào trong việc chuyển thể dƣờng

thuật, Hà Nội.
7


12.

Hồ Ngọc (1977), Xây dựng cốt truyện kịch, Nxb Văn hoá, Hà Nội.

13. I.Vai.Sphen – M. Rôm – I.Khây-Phít-Xơ – E. Ga-Bơ-Ri-Lô-Vi-Trƣ
(1961), Văn học với điện ảnh, ngƣời dịch: Mai Hồng, Nxb Văn học.
14.

Izvetan Todorov (2007), Thi pháp văn xuôi, Nxb Đạo học Sƣ phạm
Hà Nội.

15.

Jonh W.Block, William Fadimen, Lois Peyser (1996), Nghệ thuật
viết kịch bản điện ảnh, Trung tâm nghiên cứu nghệ thuật và lƣu trữ
Điện ảnh Việt Nam.

16.

Kristin Thompson và David Bordwell (2007), Lịch sử điện ảnh, Nxb
Đại học Quốc gia Hà Nội liên kết với Công ty văn hóa và Truyền thông
Nhã Nam.

17.

Manfred Jahn (2007), Nhập môn phân tích phim theo trần thuật học,

Nhiều tác giả (1963), Đặc điểm của truyện phim, ngƣời dịch: Mai
Hồng, Nxb Văn học, Hà Nội.

24.

Nhiều tác giả (2003), Lý luận văn học, tập 2, chủ biên: PGS. TS Trần
Đình Sử, Nxb Đại học Quốc gia, Hà Nội.

8


25.

Bùi Phú (1984), Đặc trưng và ngôn ngữ điện ảnh, Nxb Văn hoá, Hà Nội .

26. Ray Frensham (2011), Tự học viết kịch bản phim, ngƣời dịch: Trịnh
Minh Phƣơng, Nxb Tri thức liên kết với Công ty văn hóa và Truyền
thông Nhã Nam, Hà Nội.
27.

Timothy Corrigan (2013), Điện ảnh và văn học – dẫn luận và
nghiên cứu, Nxb Thế giới liên kết với Công ty văn hóa và Truyền thông
Nhã Nam, Hà Nội.

28. Timothy Corrigan (2011), Hướng dẫn viết về phim, ngƣời dịch: Đặng
Nam Thắng, Nxb Tri thức liên kết với Công ty văn hóa và Truyền
thông Nhã Nam, Hà Nội.
29. Nguyễn Thị Minh Thái (2012), Phê bình tác phẩm văn học nghệ
thuật trên báo chí, Nxb Đại học Quốc gia Hà Nội, Hà Nội.
30. Nguyễn Thị Minh Thái (2012), Mặt người mặt hoa, Nxb Văn hoá –

40. Hà Thị Phƣợng (2007), khoá luận tốt nghiệp: Mật mã Điện ảnh Vinci
– Từ tiểu thuyết đến điện ảnh (so sánh tác phẩm văn học và tác phẩm
điện ảnh), Đại học Khoa học xã hội và nhân văn Hà Nội.
41.

Phan Bích Thuỷ (2005), Luận văn Thạc sĩ: Nhân vật trung tâm từ tác
phẩm văn học đến tác phẩm điện ảnh, Đại học Sƣ phạm Tp Hồ Chí Minh.

42. Phan Bích Thuỷ (2012), Luận án Tiến sĩ: Từ tác phẩm văn học đến
tác phẩm điện ảnh, Đại học Sƣ phạm Tp Hồ Chí Minh.
Báo và tạp chí:
43.

Vũ Thị Thanh Tâm, Mối quan hệ giữa văn học và điện ảnh, nguồn
avanhoc- ngonngu.edu.vn/home/index.php?option=com_
content&view=article&id=1317:moi-quan-he-gia-vn-hoc-va-ienanh&catid=95:ngh-thut-hc&Itemid=154

44. Mỹ Trân, Chuyển thể tác phẩm văn học thành tác phẩm điện ảnh:
Khó để so sánh, nguồn />45.

Đào Lê Na, Từ tác giả văn học đến tác giả điện ảnh – Tri âm và sáng
tạo, nguồn http://khoavanhoc- ngonngu.edu.vn/home/index.php?option
=com_content&view=article&id=5418%3At-tac-gi-vn-hc-n-tac-gi-in-nhtri-am-va-sang- to&catid=95%3Angh-thut-hc&Itemid=154&lang=vi
10