GIÁO TRÌNH QUY
HOẠCH ĐÔ THỊ I

TRặèNG AI HOĩC BAẽCH KHOA-HN
KHOA XY DặNG DD&CN
Bĩ MN KIN TRUẽC
GIO TRèNH
QUY HOCH ễ TH I
30 TIT
(Daỡnh cho chuyón ngaỡnh Kióỳn truùc)
Bión soaỷn: TH.S-KTS. T VN HUèNG
KTS PHAN HặẻU BAẽCH

1
Chơng 1
những khái niệm mở đầu
1. Giới thiệu về công tác QHXD Đô thị:

xáy dỉûng âä thë, tảo cho âä thë mäüt âàûc trỉng v hçnh thại kiãún trục âẻp, hi ho våïi
thiãn nhiãn, mäi trỉåìng v cnh quan. Quy hoảch âä thë cáưn xạc âënh âỉåüc hỉåïng bäú
củc khäng gian kiãún trục, xạc âënh vë trê v hçnh khäúi kiãún trục cạc cäng trçnh ch âảo,
xạc âënh táưng cao, mu sàõc v mäüt säú chè tiãu cå bn trong quy hoảch, nhàòm cán âäúi
viãûc sỉí dủng âáút âai ph håüp våïi âiãưu kiãûn tỉû nhiãn, âiãưu kiãûn âëa phỉång, phong tủc
táûp quạn v truưn thäúng dán täüc ca âä thë.
Tênh bãưn vỉỵng ca âä thë phi ln âỉåüc chụ trong viãûc täø chỉïc khäng gian
kiãún trục quy hoảch âä thë. Viãûc bo âm âä thë phạt triãøn láu di, khäng vi phảm âãún
mäi trỉåìng cnh quan, tảo âiãưu kiãûn cho mäúi liãn hãû giỉỵa con ngỉåìi v thiãn nhiãn
phi âỉåüc duy trç v phạt triãøn.
3.C¸c nguyªn t¾c & ®Ỉc ®iĨm c¬ b¶n trong c«ng t¸c QH§T
3.1 C¸c nguyªn t¾c c¬ b¶n
- Thùc hiƯn nhiƯm vơ chÝnh trÞ & ®êng lèi x©y dùng cđa §¶ng, Nhµ níc, chÝnh
phđ ®Ì ra.
- KÕt hỵp chỈt chÏ giòa QH§T & QHNth«n,gi÷a c¸c vïng víi nhau
- QH§T ph¶i dùa vµo thµnh tùu KHKT, kinh tÕ hiƯn t¹i & t¬ng lai
3
- QHĐT cải tạo, phục hồi, nâng cấp các đo thị cũ là công tác quan trọng.
- QHĐT tuân thủ chỉ tiêu, định mức, quy trình KT của NNớc ban hành cho
từng giai đoạn phát triển.
- Khai thác triệt để các điều kiện tự nhien cảnh quan.chú ý bảo vệ MT sống.
3.2 Các đặc điểm cơ bản:
- QHĐT là công tác có tính chính sách.
- QHĐT là công tác có tính tổng hợp.
- QHĐT mang tính địa phơng &kế thừa của nhiều yếu tố
- QHĐT là công tác có tính dự báo cho sự phát triển trong tơng lai.
Chơng 2
những khái niệm về đô thị
Sự hình thành và phát triển của điểm dân c đô thị
1. Khái niệm về điểm dân c đô thị:

hnh chênh, vàn hoạ, x häüi, giạo dủc, y tãú, nghiãn cỉïu khoa hc v nhỉỵng lao âäüng
khạc ngoi lao âäüng trỉûc tiãúp vãư näng nghiãûp.
Cå såí hả táưng âä thë l úu täú phn ạnh mỉïc âäü phạt triãøn v tiãûn nghi sinh hoảt
ca ngỉåìi dán âä thë theo läúi säúng âä thë. Cå såí hả táưng âä thë gäưm hả táưng k thût
(nhỉ giao thäng, âiãûn, nỉåïc, cäúng rnh, nàng lỉåüng thäng tin, vãû sinh mäi trỉåìng ...)
v hả táưng x häüi (nhỉ nh åí tiãûn nghi, cạc cäng trçnh dëch vủ cäng cäüng vàn hoạ, x
5
häüi, giạo dủc âo tảo, nghiãn cỉïu khoa hc, cáy xanh gii trê ...). Cå såí hả táưng âä thë
âỉåüc xạc âënh dỉûa trãn chè tiãu âảt âỉåüc ca tỉìng âä thë åí mỉïc täúi thiãøu. Vê dủ : Máût
âäü âỉåìng phäú (km/km
2
), chè tiãu cáúp nỉåïc (lêt/ngỉåìi - ngy), chè tiãu cáúp âiãûn sinh
hoảt (Kw/h/ngỉåìi), tè lãû táưng cao xáy dỉûng ...
Máût âäü dán cỉ l chè tiãu phn ạnh mỉïc âäü táûp trung dán cỉ ca âä thë, nọ âỉåüc
xạc âënh trãn cå såí quy mä dán säú näüi thë trãn diãûn têch âáút âai näüi thë (ngỉåìi/km
2
hồûc ngỉåìi/ha).
2. Ph©n lo¹i ®« thÞ vµ ph©n cÊp QL§T:
2.1 Ph©n lo¹i ®« thÞ:
Nhàòm phủc vủ cho cäng tạc qun l hnh chênh vãư âä thë cng nhỉ âãø xạc âënh
cå cáúu v âënh hỉåïng phạt triãøn âä thë, âä thë âỉåüc phán chia thnh nhiãưu loải khạc
nhau. Thäng thỉåìng viãûc phán loải âä thë dỉûa theo tênh cháút quy mä v vë trê ca nọ
trong mảng lỉåïi âä thë qúc gia.
Phán loải âä thë theo tênh cháút dỉûa vo úu täú sn xút chênh v nhỉỵng hoảt
âäüng åí âä thë mang tênh cháút träüi vãư kinh tãú, âàûc biãût l trong sn xút cäng nghiãûp.
Ngoi ra cn cọ cạc thnh phäú mang tênh cháút hnh chênh, thnh phäú vàn hoạ, nghè
ngåi du lëch v cạc thnh phäú khoa hc hồûc âo tảo ...
ÅÍ nỉåïc ta theo Quút dënh säú 132/HÂBT ngy 5/5/1990 ca Häüi âäưng Bäü
trỉåíng vãư viãûc phán loải v phán cáúp qun l âä thë, âä thë âỉåüc chia thnh 5 loải :
Âä thë loải I :

häüi hồûc trung tám chun ngnh sn xút cäng nghiãûp, th cäng nghiãûp, thỉång
nghiãûp, cọ vai tr thục âáøy sỉû phạt triãøn ca mäüt tènh hay mäüt vng trong tènh.
Dán cỉ cọ tỉì 3 vản âãún 10 vản (vng nụi cọ thãø tháúp hån), tè lãû lao âäüng phi
näng nghiãûp ≥ 70% trong täøng säú lao âäüng. Máût âäü dán cỉ trãn 8000 ngỉåìi/km
2
(vng
7
nuùi coù thóứ thỏỳp hồn). Caùc õọ thở naỡy õaợ vaỡ õang õỏửu tổ xỏy dổỷng tổỡng phỏn haỷ tỏửng kyợ
thuỏỷt vaỡ caùc cọng trỗnh cọng cọỹng.
ọ thở loaỷi V :
Laỡ nhổợng õọ thở nhoớ, laỡ trung tỏm kinh tóỳ - xaợ họỹi hoỷc trung tỏm chuyón ngaỡnh
saớn xuỏỳt tióứu thuớ cọng nghióỷp ... coù vai troỡ thuùc õỏứy sổỷ phaùt trióứn cuớa mọỹt huyóỷn hay
mọỹt vuỡng trong huyóỷn. Dỏn sọỳ coù tổỡ 4000 ữ 30000 ngổồỡi (ồớ vuỡng nuùi coù thóứ thỏỳp hồn).
Tố lóỷ lao õọỹng phi nọng nghióỷp 60% trong tọứng sọỳ lao õọỹng. Mỏỷt õọỹ bỗnh quỏn 6000
ngổồỡi/km
2
, õang bừt õỏửu xỏy dổỷng mọỹt sọỳ cọng trỗnh cọng cọỹng vaỡ cồ sồớ haỷ tỏửng kyợ
thuỏỷt.
Do aớnh hổồớng cuớa õởa giồùi haỡnh chờnh, caùc vuỡng laợnh thọứ õổồỹc quy õởnh qua
nhióửu giai õoaỷn lởch sổớ khaùc nhau vaỡ õang coù nhióửu bỏỳt hồỹp lyù. Nhióửu õọ thở, õỷc bióỷt
laỡ caùc õọ thở loaỷi I vaỡ caùc õọ thở lồùn coù ranh giồùi ngoaỷi ọ, ngoaỷi thở khọng õaùp ổùng nhu
cỏửu cỏửn phaùt trióứn cuớa õọ thở hióỷn õaỷi cỏửn õổồỹc õióửu chốnh. Vióỷc xaùc õởnh ranh giồùi
ngoaỷi ọ phaới cn cổù vaỡo õỷc õióứm hióỷn traỷng vaỡ tổồng lai phaùt trióứn cuớa tổỡng õọ thở
theo dổỷ kióỳn quy hoaỷch vaỡ phaới õổồỹc Nhaỡ nổồùc phó chuỏứn. Caùc õọ thở loaỷi V khọng coù
vuỡng ngoaỷi ọ, thổồỡng laỡ caùc thở trỏỳn tổồng õổồng cỏỳp phổồỡng xaợ vaỡ chuớ yóỳu do huyóỷn
quaớn lyù.
Vióỷc xaùc õởnh quy mọ dỏn sọỳ vaỡ tố lóỷ lao õọỹng phi nọng nghióỷp cuớa õọ thở chố
tióỳn haỡnh trong phaỷm vi õởa giồùi nọi thở. Rióng mióửn nuùi, quy mọ sọỳ dỏn õọ thở loaỷi III
coù thóứ quy õởnh tọỳi thióứu tổỡ 8 vaỷn ngổồỡi, õọ thở loaỷi IV tổỡ 2 vaỷn ngổồỡi vaỡ õọ thở loaỷi III
coù thóứ quy õởnh tọỳi thióứu tổỡ 8 vaỷn ngổồỡi, cho õọ thở loaỷi IV tổỡ 2 vaỷn ngổồỡi vaỡ õọ thở

mäüt vng lnh thäø liãn tènh hồûc ca c
nỉåïc.
Cọ cå såí hả táưng nhiãưu màût âäưng bäü
hon chènh
> 50 vản ngỉåìi
Tè lãû lao âäüng phi
näng nghiãûp
≥ 85%
Trãn 12000
ngỉåìi/km
2
Âä thë loải II Âä thë låïn, våïi chỉïc nàng l trung tám
KT, CT, VH, XH, KHKT, cọ vai tr thục
âáøy phạt triãøn ca mäüt lnh thäø liãn tènh
hồûc mäüt säú lénh vỉûc âäúi våïi c nỉåïc.
Cå såí hả táưng nhiãưu màût tỉång âäúi
âäưng bäü v hon chènh.
>25 vản ngỉåìi
Tè lãû lao âäüng phi
näng nghiãûp
≥80%
Trãn 10000
ngỉåìi/km
2
(vng nụi cọ
thãø tháúp hån)
Âä thë loải III Âä thë trung bçnh, våïi chỉïc nàng l
trung tám KT, CT, VH, XH, KHKT, cọ
vai tr thục âáøy phạt triãøn ca mäüt tènh
hay mäüt säú lénh vỉûc âäúi våïi vng liãn

Cå såí hả táưng âỉåüc xáy dỉûng tỉìng màût
âäưng bäü v hon chènh.
>5 vản ngỉåìi Tè
lãû lao âäüng phi
näng nghiãûp
≥ 70%
Trãn 6000
ngỉåìi/km
2

Âä thë loải V Âä thë nh, våïi chỉïc nàng l trung tám
KT, CT, VH, XH, KHKT, cọ vai tr thục
âáøy phạt triãøn ca mäüt huûn hồûc củm
x
Cå såí hả táưng â hồûc âang âỉåüc xáy
dỉûng nhỉng chỉa âäưng bäü v hon
chènh.
>5 vản ngỉåìi Tè
lãû lao âäüng phi
näng nghiãûp
≥ 65%
Trãn 2000
ngỉåìi/km
2

1.2 Phán cáúp qun l âä thë :
Viãûc phán loải âä thë trỉåïc tiãn l âãø phủc vủ cho cäng tạc phán cáúp âä thë, vãư
màût qun l hnh chênh Nh nỉåïc âỉåüc củ thãø hoạ nhỉ sau :
- Thnh phäú trỉûc thüc Trung ỉång tỉång âỉång våïi cáúp huûn âa säú thüc âä
thë loải III v loải IV, mäüt säú êt cọ thãø thüc loải V v do tinh qun l.

chính quyền thờng phải đợc bảo vệ bằng hệ thống thành quách. Vì thế có 2 yếu tố: Thị
(Chợ, phố, phờng...) và Đô (Thành quách) thờng đi đôi với nhau gọi là đô thị
11
2.2 Lỉåüc kho vãư sỉ phạt triãøn ca cạc âä thë trãn Thãú giåïi :
2.2.1. Thåìi k cäø âải :
Bao gäưm thåìi tiãưn sỉí âỉåüc tênh tỉì 30.000 nàm âãún 1000 nàm trỉåïc Cäng
ngun (trỉåïc CN) v giai âoản cäø âặ phạt triãøn âỉåüc tênh âãún nàm 500 sau Cäng
ngun. Thåìi k cäø âải phạt triãøn mảnh cọ thãø tênh tỉì 9000 nàm trỉåïc Cäng ngun.
Quan âiãøm vãư xáy dỉûng âä thë thåìi k ny v mäüt säú nhán váût näøi tiãúng cọ tênh cháút
quút âënh âäúi våïi sỉû phạt triãøn âä thë xút hiãûn åí vng Lỉåỵng H (Ai Cáûp), vng
Tiãøu Ạ, Trung Ạ, ÁÚn Âäü v Trung Qúc. Nhiãưu hçnh thỉïc v quan niãûm xáy dỉûng âä
thë â hçnh thnh.
- Quan âiãøm vãư âënh cỉ :
Ngỉåìi cäø xỉa â cọ quan âiãøm xáy dỉûng cạc âiãøm dán cỉ táûp trung cọ quy mä
khäng låïn làõm thỉåìng mäùi âiãøm dán cỉ l mäüt bäü lảc. Cạc âiãøm dán cỉ âỉåüc xáy dỉûng
dc ven säng, ngưn nỉåïc âỉåüc coi l úu täú cå bn ca sỉû täưn tải.
+ Vãư kinh tãú : Cạc cå såí sn xút näng nghiãûp v thỉång mải âỉåüc coi l âäüng
lỉûc chênh ca sỉû phạt triãøn.
+ Vãư x häüi : Nãưn tng ca dán täüc v tän giạo âỉåüc láúy lm tän chè cho cạc
hoảt âäüng trung tám vãư chênh trë.
+ Vãư an ninh qúc phng : Ngỉåìi cäø xỉa ln coi trng, h xáy dỉûng cạc âiãøm
dán cỉ táûp trung åí nhỉỵng nåi dãù dng quan sạt k âëch táún cäng.
- Cáúu trục âä thë :
a. Âä thë cäø Ai Cáûp :
Nhỉỵng âä thë cäø âải ra âåìi ráút såïm, vo khang 3000 nàm trỉåïc cäng ngun.
Nhỉỵng thnh phäú Ai cáûp cäø âải âãưu táûp trung dc theo båì säng Nin, âiãưu âọ nọi lãn
táưm quan trng nháút âënh ca nãưn näng nghiãûp.
12
Theo chổùc nng sổớ duỷng, thaỡnh phọỳ Ai cỏỷp cọứ õaỷi õổồỹc chia laỡm 4 loỹai:
- Thaỡnh phọỳ thuớ õọ

Tỏy; khoaớng caùch giổợa caùc õổồỡng noùi chung khoaớng tổỡ 30 õóỳn 50m. Thaỡnh phọỳ Mile
cuớa Hypodamus coù kờch thổồùc caùc lọ phọỳ laỡ 47,2m x 25,4m. Tuyóỳn õổồỡng chờnh ọng
Tỏy rọỹng 7,5m õi qua trung tỏm coù thóứ õi xe, coỡn tuyóỳn Bừc Nam rọỹng tổỡ 3-4 m coù õọỹ
dọỳc lồùn nón chuớ yóỳu daỡnh cho õi bọỹ. Caùc thaỡnh phọỳ õóửu coù caùc trung tỏm vaỡ quaớng
trổồỡng chờnh, õổồỹc goỹi laỡ Acropolis vaỡ Agora. Acropolis laỡ khu vổỷc trung tỏm cuớa
thaỡnh phọỳ, nồi tỏỷp trung caùc õóửn thồỡ mang tờnh tỏm linh vaỡ nhaỡ ồớ cuớa caùc quan toỡa cao
cỏỳp. Agora laỡ mọỹt quaớng trổồỡng ồớ trung tỏm, nồi tỏỷp trung caùc sinh hoaỷt vóử thổồng
maỷi vaỡ haỡnh chờnh cuớa thaỡnh phọỳ. Suọỳt trong mỏỳy thóỳ kyớ trổồùc CN õọ thở cọứ Hi Laỷp õaợ
phaùt trióứn maỷnh do õỷc õióứm chờnh trở cọứ Hi Laỷp coù nhióửu tióỳn bọỹ, luỏỷt lóỷ nghióm ngỷt.
c) La Maợ cọứ õaỷi :
Quy hoaỷch vaỡ kióỳn truùc La Maợ cọứ õaỷi õaợ tióỳp thu õổồỹc nhổợng thaỡnh tổỷu cuớa nóửn
vn hoaù trổồùc õoù cuợng nhổ bở aớnh hổồớng sỏu sừc cuớa nóửn vn minh Hi Laỷp. Thaỡnh phọỳ
cọứ La Maợ phaớn aùnh tờnh chỏỳt xaợ họỹi cuớa chóỳ õọỹ cọỹng hoaỡ õóỳ quọỳc La Maợ. Trong thaỡnh
phọỳ coù rỏỳt nhióửu quaớng trổồỡng vaỡ nhoùm quaớng trổồỡng cuỡng vồùi hóỷ thọỳng caùc cọng
trỗnh cọng cọỹng lồùn nhổ nhaỡ haùt, õỏỳu trổồỡng, nhaỡ từm, mỏỷu dởch, chồỹ, cung õióỷn, nhaỡ
thồỡ, mióỳu tổỷ vaỡ caùc õaỡi kyớ nióỷm. Nọỹi dung vaỡ bọỳ cuỷc nhoùm quaớng trổồỡng cọứ La Maợ rỏỳt
phổùc taỷp, coù trang trờ kióỳn truùc lọỹng lỏựy, cọng phu, phaớn aùnh sổỷ sinh hoaỷt giaỡu coù vaỡ yù
thổùc thỏứm myợ cao cuớa giai cỏỳp thọỳng trở.
14
ỷc õióứm truyóửn thọỳng cuớa caùc õọ thở cọứ La Maợ laỡ tờnh chỏỳt phoỡng thuớ. Mỷt
bũng thaỡnh phọỳ coù daỷng nhổ caùc traỷi lờnh : Hầnh vuọng, coù tổồỡng luyợ baớo vóỷ, coù 4
coớng bũng thaỡnh phọỳ coù daỷng nhổ caùc traỷi lờnh : Hỗnh vuọng, coù tổồỡng luyợ baớo vóỷ, coù 4
cọứng chờnh vaỡ nọỳi vồùi caùc cọứng chờnh laỡ caùc truỷc õổồỡng chờnh Nam Bừc (Cardo) vaỡ
ọng Tỏy (Decumanius). Trung tỏm thaỡnh phọỳ õỷt taỷi õióứm giao nhau giổợa hai truỷc
õổồỡng. Thaỡnh phọỳ phaùt trióứn thóm caùc khu vổỷc dỏn cổ ồớ phờa ngoaỡi theo caùc õổồỡng
nhỏỷp thaỡnh. Lọỳi bọỳ cuỷc thaỡnh phọỳ naỡy chởu aớnh hổồớng nhióửu cuớa caùch bọỳ cuỷc thaỡnh
phọỳ cọứ Hi Laỷp. Timgat laỡ mọỹt vờ du.
d) Nóửn vn minh Lổồợng Haỡ (Mezopotama) coù tổỡ 4300 nm trổồùc CN :
Babylon laỡ thaỡnh phọỳ lồùn nhỏỳt luùc bỏỳy giồỡ nũm trón bồỡ sọng Euphrat. Do vua
Netmucazera II xỏy dổỷng vaỡo khoaớng 602-562 trổồùc CN. Thaỡnh phọỳ õổồỹc bao boỹc bồới

xuỏỳt, thaỡnh phọỳ trong giai õoaỷn vaỡi trm nm cuọỳi cuỡng cuớa õóỳ quọỳc La Maợ õaợ mỏỳt
hóỳt quyóửn lổỷc thọỳng trở nọng thọn. Xaợ họỹi phong kióỳn trong giai õoaỷn õỏửu mang tờnh
chỏỳt tổỷ cung tổỷ cỏỳp dổỷa trón nóửn saớn xuỏỳt nọng nghióỷp. Chióỳn tranh lión mión, xaợ họỹi
khọng ọứn õởnh õaợ kỗm haợm sổỷ phaùt trióứn cuớa õọ thở. Quy mọ cuớa thaỡnh phọỳ thồỡi õoù
nhoớ, khọng vổồỹt quaù 5 õóỳn 10.000 ngổồỡi.
16
Mi âãún thãú k XII th cäng nghiãûp xút hiãûn mảnh â kêch thêch sỉû phạt triãøn
cạc âä thë. Viãûc trao âäøi hng hoạ v giao lỉu âỉåìng thu giỉỵa cạc vng â xút hiãûn
nhiãưu âä thë cng v cạc âä thë nàòm trãn âáưu mäúi giao thäng. Cạc thnh phäú ny
thỉåìng âỉåüc xáy dỉûng åí nhỉỵng vë trê tỉång âäúi cọ låüi thãú vãư váún âãư bo vãû. Cạc cäng
trçnh nh thåì v cạc dinh thỉû ca vua chụa â tråí thnh nhỉỵng cäng trçnh trng tám
trong bäú củc ca âä thë.
Nãưn vàn hoạ Phủc hỉng åí thãú kè thỉï XV, XVI gàõn liãưn våïi sỉû chuøn tiãúp x
häüi tỉì phong kiãún sang tỉ bn, quy hoảch âä thë thåìi k ny â phn ạnh nhỉỵng nhu
cáưu ca x häüi måïi v â phạt triãøn mảnh åí Cháu Áu. ÅÍ bãn cảnh cạc âäư ạn ci tảo,
måí räüng thnh phäú thåìi Phủc hỉng, cạc xu hỉåïng nghiãn cỉïu, cạc l thuút måïi vãư
quy hoảch â âỉåüc xút hiãûn. Nỉåïc Phạp l mäüt trong nhỉỵng trung tám vàn hoạ quan
trng ca thåìi k phủc hỉng åí Cháu Áu. Hng loảt nhỉỵng âải läü, qung trỉåìng Thàõng
Låüi, qung trỉåìng Ho Håüp. ÅÍ mäüt säú nỉåïc khạc, viãûc xáy dỉûng thnh phäú Pãtecbua åí
Nga, thnh phäú London åí Anh hay Roma åí ... måí âáưu cho mäüt giai âoản måïi trong
lëch sỉí phạt triãøn âä thë.
ÅÍ Cháu Ạ, x häüi phong kiãún táûp trung kẹo di ráút láu v â âỉåüc thäúng nháút
tỉì sau âåìi Táưn. ÅÍ Trung Qúc thnh phäú l chäù åí ca cạc vua chụa phong kiãún, l
trung tám chênh trë vàn hoạ ca giai cáúp thäúng trë, cọ quy mä tỉång âäúi låïn, thỉåìng
âỉåüc xáy dỉûng theo kiãøu thnh, quạch. “Thnh” chè bäü pháûn trung tám xáy dỉûng kiãn
cäú bao quanh cung âiãûn ca vua v qu täüc. “Quạch” l tỉåìng thnh bo vãû bao quanh
phêa ngoi khu vỉûc dán cỉ. Trỉåìng An thåìi Táy hạn l thnh phäú trung tám thỉång
mải chênh trë låïn nháút Trung Qúc, quy mä thnh phäú låïn hån 4 láưn so våïi thnh phäú
La M åí Cháu Áu âỉång thåìi, cọ bäú củc quy hoảch táûp trung, biãøu hiãûn r tỉ tỉåíng
phong kiãún, âãư cao giai cáúp thäúng trë. Cung thnh v vỉåìn cáúm chiãúm pháưn ch úu

Thaỡnh phọỳ 1800 1850 1900 1920
London 865 2363 4536 4483
Paris 545 1053 2714 2806
Berlin 172 419 1889 4024
NewYork 79 696 3437 5620
Caùc vỏỳn õóử mỏu thuỏứn vaỡ bỏỳt hồỹp lyù trong tọứ chổùc khọng gian õọ thở õaợ naớy
sinh rỏỳt nhióửu do sổỷ phaùt trióứn ọử aỷt cuớa caùc õọ thở trong thồỡi kyỡ naỡy. Vỏỳn õóử nhaỡ ồớ
khọng õổồỹc giaới quyóỳt mọỹt caùch õỏửy õuớ, õỷc bióỷt laỡ caùc khu nhaỡ ồớ daỡnh cho ngổồỡi lao
õọỹng thổồỡng thióỳu tọứ chổùc, chừp vaù, hỗnh thổc ngheỡo naỡn, õióửu kióỷn sọỳng khọng õỏửy
õuớ, thióỳu vóỷ sinh; caùc khu ồớ nhióửu nồi bở khuớng hoaớng nghióm troỹng. Caùc khu cọng
trỗnh cọng nghióỷp xỏy dổỷng tổỷ phaùt, khọng theo quy hoaỷch laỷi chióỳm nhổợng khu õỏỳt tọỳt
trong thaỡnh phọỳ, nhióửu cọng trỗnh xỏy dổỷng saùt bồỡ sọng, thỏỷm chờ ngay saùt khu trung
tỏm laỡm cho mọi trổồỡng sọỳng ồớ õọ thở bở aớnh hổồớng nghióm troỹng. Vióỷc õỏửu cồ õỏỳt õai
õaợ laỡm cho giaù õỏỳt xỏy dổỷng thaỡnh phọỳ tng voỹt, mỏỷt õọỹ xỏy dổỷng cao vaỡ caùc cọng
trỗnh kióỳn truùc õaợ phaùt trióứn theo chióửu cao. Nhióửu thaỡnh phọỳ thỏỷm chờ khọng coù khu
õỏỳt trọỳng õóứ trọửng cỏy xanh. Do sổỷ khuớng hoaớng vóử xỏy dổỷng vaỡ sổỷ mỏỳt cỏn õọỳi trong
thaỡnh phọỳ ồớ caùc nổồùc tổ baớn phaùt trióứn tổỡ nổớa thóỳ kyớ thổù XIX, ngổồỡi ta õaợ tióỳn haỡnh
haỡng loaỷt cọng cuọỹc caới taỷo caùc õọ thở, õỷc bióỷt laỡ ồớ Phaùp vaỡ ồớ Nga (Paris vaỡ
Petescbua). Vồùi caùc lyù do trón, tổỡ cuọỳi thóỳ kyớ XIX õóỳn õỏửu thóỳ kyớ XX, haỡng loaỷt tổ
tổồớng mồùi vaỡ quan õióứm õaợ xuỏỳt hióỷn, mồớ õỏửu cho sổỷ phaùt trióứn cuớa ngaỡnh quy hoaỷch
õọ thở hióỷn õaỷi.
2.3 Khaùi quaùt quaù trỗnh phaùt trióứn õọ thở Vióỷt Nam :
2.3.1 Tỗnh hỗnh phaùt trióứn caùc õióứm dỏn cổ õọ thở õóỳn thóỳ kyớ thổù XVIII:
19
Dỏỳu vóỳt õọ thở õỏửu tión ồớ nổồùc ta laỡ thaỡnh Cọứ Loa hay coỡn õổồỹc goỹi laỡ Loa
thaỡnh cuớa An Dổồng Vổồng ồớ taớ ngaỷn sọng Họửng. Loa thaỡnh laỡ õọ thở õỏửu tión õổồỹc
xỏy dổỷng vaỡo nm 25 trổồùc CN, laỡ trung tỏm chờnh trở cuớa nổồùc u Laỷc. Chióửu daỡi cuớa
ba tổồỡng thaỡnh chờnh daỡi trón 16km coù haỡo sỏu bao boỹc nọỳi lióửn vồùi sọng Họửng õaợ laỡm
tng khaớ nng phoỡng thuớ cuớa Thaỡnh. Ngoaỡi caùc cung õióỷn cuớa vua vaỡ caùc traỷi lờnh,
trong thaỡnh coỡn coù nhaỡ cuớa dỏn thổồỡng. ỏy laỡ õióứm dỏn cổ tỏỷp trung õọng nhỏỳt luùc

Dỉåïi thåìi phong kiãún, åí nỉåïc ta nhiãưu loải âä thë khạc cng â hçnh thnh. Âọ
l nåi âọng âä chênh ca vua chụa phong kiãún nhỉ thnh Hoa Lỉ (kinh âä ca nh
Âinh), thnh Táy Âä (kinh âä ca nh Häư), thnh Phụ Xn (kinh âä ca nh
Nguùn), l nhỉỵng trung tám chênh trë quan trng.
Thnh Táy Âä (thnh nh Häư) âỉåüc xáy dỉûng ráút kiãn cäú, phêa ngoi âỉåüc ghẹp
âạ trãn mäüt khu âáút bàòng phàóng åí Thanh Hoạ cọ hçnh vng, mäùi cảnh di 500m.
Cäøng thnh l ba vm ghẹp âạ ráút âẻp cọ k thût cao ráút cäng phu. Cọ nhỉỵng phiãún
âạ di tåïi 7 mẹt, cao 1,5 mẹt, nàûng tåïi 15 táún åí cäøng ra vo.
Sau chiãún thàõng qn Minh, Lã Låüi xáy dỉûng lải âáút nỉåïc. Âä thë Viãût Nam
dỉåïi thåìi báúy giåì â phạt triãøn ráút mảnh, âàûc biãût Thàng Long l nåi âọng âä ca triãưu
Lã v tỉì âọ (1430) Thàng Long cọ tãn l Âäng Kinh. Thàng Long âỉåüc tu sỉía tỉì cung
âiãûn, âãưn âi âãún Hong thnh v La thnh. Diãûn têch Hong thnh räüng hån nhiãưu so
våïi thåìi L - Tráưn. Theo bn âäư ca Häưng Âỉïc v nàm 1470, âëa giåïi ca Hong
21
thnh gäưm Hong thnh âåìi L - Tráưn cäüng våïi pháưn måí räüng åí phêa Âäng ra tåïi táûn
båì säng Häưng.
ÅÍ chênh giỉỵa Hong thnh l âiãûn Kênh Thiãn: nåi vua häüi hp våïi cạc âải
tháưn, bãn phi l âiãûn Chê Thiãûu, bãn trại l âiãûn Chê Kênh, phêa sau l âiãûn Vản Th,
phêa trỉåïc l âiãûn Thë Triãưu nåi cạc quan vo cháưu vua, tỉì âọ nhçn ra phêa ngoi l cỉía
Âoan Män.
Cung âiãûn ca Hong Thại Tỉí åí hỉåïng Âäng gi l Âäng cung, phêa trỉåïc
Âäng cung l Thại miãúu thnh bäú củc theo hãû trủc vng, láúy âiãûn Kênh Thiãn lm
chøn. Cạc cäng trçnh chênh âỉåüc âàût theo hỉåïng Bàõc - Nam, cạc cung âiãûn âỉåüc xáy
dỉûng ráút âẻp. Phêa Nam Hong thnh l khu vỉûc quan lải gáưn cỉía Âải Hỉng, Lã Thạnh
Täng â cho xáy dỉûng viãûn Âải Láu cho cạc quan nghè lục vo cháưu, xáy âçnh Qung
Vàn l nåi út thi cạc phạp lãûnh ca triãưu âçnh. Nhiãưu âãưn cha âỉåüc xáy dỉûng thåìi âọ
cn lỉu âãún ngy nay nhỉ âãưn Ngc Sån, âãưn B Kiãûu, cha Tráưn Qúc, cha Kim
Liãn, Vàn Miãúu âỉåüc xáy dỉûng lải v måí räüng thnh khu âải hc låïn nháút thåìi phong
kiãún.
Ngoi Hong thnh, phäú phỉåìng âỉåüc phạt triãøn, hoảt âäüng thỉång mải ngy

ta khäng låüi dủng âỉåüc hãút âiãưu kiãûn tỉû nhiãn åí âäưn Mang Cạ. Thnh Hú nàòm trãn
båì säng Hỉång, thnh cao 6m, dy 20m, xung quanh cọ ho bao bc sáu tåïi 4m, cọ
nåi ho räüng tåïi 60m.
23
Trong thaỡnh, caùc cung õióỷn cuớa nhaỡ vua õổồỹc bọỳ trờ theo hóỷ õọỳi xổùng. Xung
quanh Cỏỳm thaỡnh laỡ cung thaỡnh, laỡ nồi xỏy dổỷng caùc cung õióỷn, nồi laỡm vióỷc cuớa caùc
quan laỷi phong kióỳn, phỏửn sau cuớa thaỡnh so vồùi bồỡ sọng Hổồng laỡ khu ồớ. Trong thaỡnh
khọng coù nhaỡ cao tỏửng vaỡ kióứu kióỳn truùc õọử sọỹ, xỏy dổỷng theo kióứu truyóửn thọỳng, nhaỡ
bũng gọự. Dổồùi thồỡi nhaỡ Nguyóựn coù quy õởnh rỏỳt chỷt cheợ vóử xỏy dổỷng : nhaỡ dỏn khọng
õổồỹc giọỳng vaỡ cao hồn nhaỡ cuớa vua quan phong kióỳn. Hóỷ thọỳng õổồỡng saù cồ baớn õổồỹc
xỏy dổỷng theo hóỷ hỗnh hoỹc ọ cồỡ, trón truỷc chờnh coù cọỹt cồỡ cao ba tỏửng vaỡ cọứng chờnh
cuớa thaỡnh vồùi kióỳn truùc rỏỳt phong phuù.
Tọứng thóứ quy hoaỷch kióỳn truùc cọỳ õọ Huóỳ õổồỹc bọỳ trờ dổỷa trón thuyóỳt phong thuyớ
khaù mỏựu mổỷc. Kinh thaỡnh õổồỹc lỏỳy laỡm chuớ thóứ trong bọỳ cuỷc toaỡn õọ thở, hỗnh vuọng
cuớa kinh thaỡnh tổồỹng trổng cho õỏỳt vồùi ba lồùp thaỡnh (Kinh thaỡnh, Hoaỡng thaỡnh vaỡ Tổớ
Cỏỳm thaỡnh). Hoaỡng thaỡnh coỡn goi laỡ aỷi nọỹi coù Tổớ Cỏỳm thaỡnh vaỡ haỡng nm cọng trỗnh
kióỳn truùc lồùn nhoớ, bọỳ cuỷc theo truỷc hổồùng tỏm laỡ õióỷn Thaùi Hoaỡ nhỗn thúng ra nuùi Ngổỷ
Bỗnh vaỡ õóửn Nam Giao, trổồùc mỷt laỡ quaớng trổồỡng. óửn Nam Giao laỡ khu vổỷc du
ngoaỷn cuớa vua õổồỹc õỷt bón kia bồỡ sọng Hổồng, ồớ phờa Nam cuớa kinh thaỡnh (tờnh tổỡ
cổớa chờnh cuớa Thaỡnh). óửn coù hỗnh troỡn tổồỹng trổng cho mỷt trồỡi. bón kia sọng
Hổồng, õọỳi dióỷn vồùi kinh thaỡnh Huóỳ laỡ khu phoù Tỏy. Doỹc bồỡ sọng Hổồng coù caùc daới
cỏy xanh.
Dổồùi thồỡi nhaỡ Nguyóựn, caùc õọ thở khaùc cuợng õaợ bừt õỏửu phaùt trióứn. Nguyóựn Aùnh
õaợ cho xỏy dổỷng laỷi thaỡnh Haỡ Nọỹi vaỡ khu vổỷc Quọỳc Tổớ Giaùm õóứ cuớng cọỳ chờnh quyóửn
ồớ phổồng Bừc. Haỡng loaỷt caùc tốnh thaỡnh õổồỹc xỏy dổỷng khừp nồi trón toaỡn quọỳc õỷt
nóửn moùng cho hóỷ thọỳng quaớn lyù haỡnh chờnh cuớa trióửu õỗnh. Haỡng loaỷt thaỡnh quaùch
õổồỹc xỏy dổỷng ồớ caùc tốnh lyủ thồỡi õoù cuợng laỡ õióứm xuỏỳt phaùt õỏửu tión cuớa hóỷ thọỳng õọ
thở ồớ Vióỷt Nam. ọ thở thồỡi naỡy chuớ yóỳu chố phaùt trióứn hóỷ thọỳng haỡnh chờnh, quyóửn lổỷc
24