Nhà nớc và pháp luật nớc ngoài
tạp chí luật học số 1/2009 63
ThS. Trần Ngọc Dơng *
rỏch nhim bi thng thit hi ngoi
hp ng trong lut ca Phỏp cũn c
gi l responsabilitộ civile dộlictuelle (nguyờn
ngha: Trỏch nhim dõn s do gõy thit hi).
Di õy chỳng tụi tng hp nhng thụng
tin v loi trỏch nhim ny t hai cun sỏch:
- Droit BT ca M. L. Bordenave; M.
Bruntz; F. Chavalier - Nathan; Paris; 2001.
- Droit 1
re
G - Activitộs juridique ca X.
Cadoret; C. Knopp; B. Stirn - Dunod;
Nancy; 1999.
I. NGUYấN TC CHUNG CA TRCH
NHIM BI THNG THIT HI NGOI
HP NG
Nguyờn tc chung ca trỏch nhim ny
xut phỏt t iu 1382 BLDS ca Phỏp, iu
ny quy nh nh sau: Bt c ai lm vic gỡ
gõy thit hi cho ngi khỏc thỡ ngi ú

hỡnh s. Vớ d, do vụ ý ỏnh v vt thuc
s hu ca ngi khỏc thỡ khụng b truy xột
v mt hỡnh s nhng buc phi n bự cho
ngi ch ca vt ú.
Ngc li, ti phm hỡnh s khụng nht
thit phi kốm theo thit hi v t ra trỏch
nhim dõn s i vi ngi phm ti. Vớ
d, ngi lỏi xe do khụng tuõn th ốn
T

* Ging viờn B mụn ngoi ng
Trng i hc Lut H Ni Nhµ n−íc vµ ph¸p luËt n−íc ngoµi
64 t¹p chÝ luËt häc sè 1/2009

đã mắc một tội (une infraction) và có thể bị
truy cứu trách nhiệm hình sự (ở Pháp vi
phạm luật giao thông do luật hình sự điều
chỉnh); nếu người này không gây ra tai nạn
nào thì trách nhiệm dân sự của người này
không bị xem xét.
Cuối cùng, thường xảy ra sự kiện làm
nảy sinh đồng thời trách nhiệm dân sự và
trách nhiệm hình sự. Ví dụ: Hai loại trách
nhiệm hình sự và dân sự được truy cứu đối
với người lái xe khi người này không tuân
thủ quy định của luật giao thông và đã gây bị
thương cho người nào đó.

Bruntz và F. Chavalier thì lỗi (faute) là hành
vi (acte) không bình thường mà một người
thận trọng không thể mắc phải khi người này
được đặt trong hoàn cảnh tương tự với hoàn
cảnh của người gây thiệt hại. Còn các tác giả
X. Cadoret; C. Knopp; B. Stirn lại coi lỗi là
sự việc phát sinh thiệt hại (fait générateur).
Đây là sự việc tạo cơ sở cho thiệt hại xảy ra.
Sự việc này được hình thành bởi bất kể hành
vi nào. Phạm vi điều chỉnh của Điều 1382
bao hàm phạm vi rộng lớn: “Bất kì ai làm
việc gì… ”. Điều 1383 còn quy định: “Mỗi
người chịu trách nhiệm về thiệt hại do bản
thân đã gây ra, không những bởi việc làm
mà còn bởi sự cẩu thả và thiếu thận trọng
của mình”. Như vậy, việc không hành động
khi cần thiết phải hành động có thể là yếu tố
làm phát sinh thiệt hại và do vậy kéo theo
trách nhiệm dân sự.
Cho dù là hành động (action) hay không
hành động (omission), sự việc phát sinh
thiệt hại phải mang đặc tính có lỗi
(caractère fautif). Đặc tính này tạo thành lỗi
dân sự (faute civile) và lỗi này có thể là cố
ý hay không cố ý. Khi so sánh với khái
niệm lỗi trong luật dân sự của Việt Nam
chúng tôi thấy khái niệm lỗi dân sự trong Nhµ n−íc vµ ph¸p luËt n−íc ngoµi

hành động (abstention) vào thời điểm những
hành vi này gây ra thiệt hại.
2. Thiệt hại (préjudice)
Thiệt hại là điều kiện cơ bản cho sự tồn
tại trách nhiệm dân sự. Nếu không có thiệt
hại thì không có cơ sở cho việc khởi kiện đòi
truy cứu trách nhiệm theo nguyên tắc “không
có quyền lợi, không có kiện tụng” (pas
d’intérêt, pas d’action). Thiệt hại có thể có
bản chất khác nhau. Để có thể được bồi
thường, thiệt hại cần phải có một số đặc tính:
a. Thiệt hại có thể là vật chất hoặc
tinh thần
Thiệt hại về vật chất được đặt ra khi tài
sản của con người bị xâm hại: Đồ vật bị phá
huỷ, lợi nhuận bị giảm sút, bị mất mát của
cải, tiền bạc. Thiệt hại vật chất dễ định giá
thành tiền.
Thiệt hại tinh thần tác động đến các
quyền phi tài sản (droits extra-patrimoniaux)
của nạn nhân. Do vậy, sự đau đớn tinh thần
do người thân mất đi cũng như là sự xâm
phạm đến nhân phẩm, danh dự, đời sống
riêng tư đều mang lại quyền được bồi
thường thiệt hại.
b. Thiệt hại cần phải chắc chắn, phải
làm tổn hại lợi ích được pháp luật bảo vệ và
phải chưa được bồi thường
Thiệt hại chỉ mang tính thuần tuý có thể
(purement éventuel) thì không thể được bồi

Mỗi thiệt hại chỉ bồi thường một lần nên
giả sử bảo hiểm xã hội đã chi trả chi phí
chăm sóc để bồi thường một phần cho nạn
nhân bị thiệt hại về vật chất thì nạn nhân
không thể đòi bồi thường thiệt hại lần thứ
hai. Nạn nhân chỉ nhận phần chênh lệch còn
lại giữa tiền mà bảo hiểm đã chi trả cho bản
thân và chi phí chăm sóc dành cho mình.
3. Mối quan hệ nhân quả (lien de
causalité)
Về mặt logic, trách nhiệm của người có
lỗi chỉ được đặt ra nếu như lỗi này chính là
lỗi đã gây ra thiệt hại. Nói cách khác, trách
nhiệm dân sự chỉ được xem xét nếu có mối
quan hệ trực tiếp giữa sự việc phát sinh và
thiệt hại. Do vậy, người bị hại phải chứng
minh được chắc chắn có mối liên hệ giữa
nguyên nhân và hậu quả.
Sự việc phát sinh thiệt hại ⇒ Mối quan
hệ nhân quả ⇒ Thiệt hại.
Chẳng hạn, một người lái xe ô tô đã để
chiếc xe của mình trên đường đi với chùm
chìa khoá cài sẵn ở bảng điện còn cửa xe thì
không khép. Theo án lệ, sự cẩu thả đáng chê
trách này của người lái xe không có quan hệ
trực tiếp với tai nạn giao thông mà một tên
trộm đã gây ra với chiếc xe này sau đó ít
phút. Mặc dù có mối liên hệ giữa sự thiếu
thận trọng của người lái xe với tai nạn xảy ra
nhưng mối liên hệ đó bị vụ trộm chen vào

Nhà nớc và pháp luật nớc ngoài
tạp chí luật học số 1/2009 67

Do vy, hai ngi th sn phi bi
thng thit hi. Mi ngi phi chu mt
phn trỏch nhim thuc v mỡnh. im trỳng
ca viờn n t khu sỳng ca mi ngi s
cho phộp xỏc nh mc nghiờm trng ca
vt thng m mi ngi ó gõy ra. õy
cú s chia s trỏch nhim.
m bo quyn li cho ngi b hi,
lut phỏp quy nh: Ngi b hi cú th yờu
cu mt trong nhng ngi cú trỏch nhim
phi tr ton b tin bi thng v ngi ny
s phi tr ton b s tin ú cho nn nhõn.
Sau ú, ngi ny ũi li nhng ngi ng
trỏch nhim vi mỡnh c hon tr phn
h phi bi thng.
b. Trỏch nhim bi thng thit hi trong
trng hp do nguyờn nhõn khỏch quan
ú l nguyờn nhõn khụng th gỏn cho
ngi b nghi l ó gõy ra thit hi. Bao
gm cỏc trng hp sau: Nn nhõn cú li;
do ngi th ba; do s kin bt kh khỏng,
cú ngha l s kin ca t nhiờn (lt li,
bóo, l t)
c chp nhn l nguyờn nhõn ca
thit hi, nhng s kin ny phi hon ton
khụng th tiờn oỏn v khụng th cng li,
cú ngha l ngi vin dn s kin ny

ra bi vt, gia sỳc c t di s trụng
coi, qun lớ ca mỡnh. Vy trỏch nhim dõn
s i vi thit hi c t ra trong ba
trng hp sau:
1. Trỏch nhim i vi thit hi do
bn thõn gõy ra
iu 1383 BLDS Phỏp quy nh: Mi
ngi chu trỏch nhim v thit hi do bn
thõn ó gõy ra, khụng nhng bi vic lm
m cũn bi s s ý v thiu thn trng
ca mỡnh.
Trỏch nhim ny hoc do li c ý hoc
do li vụ ý. Trỏch nhim do li c ý xy ra Nhà nớc và pháp luật nớc ngoài
68 tạp chí luật học số 1/2009

khi ngi gõy thit hi ó hnh ng vi ý
nh gõy ra thit hi. Trỏch nhim do li vụ
ý xy ra khi ngi ú khụng cú ý nh gõy
thit hi nhng phi chu trỏch nhim v
thit hi ó gõy ra do s ý hay thiu thn
trng. Trong phn ln cỏc trng hp, trỏch
nhim dõn s xut phỏt t li vụ ý. Vớ d:
Ngi th sn ó lm b thng ngi khỏc
khi vng v bn con chim; bỏc s do bt cn
ó khụng n kp thi ch ngi bnh. Tt
c cỏc trng hp trờn u khụng cú ý nh
gõy ra thit hi.

khụng cũn na. Nh vy, ch nhng ngi
cha thnh niờn cha 16 tui hoc cha
kt hụn mi c min trỏch nhim dõn s.
Nhng nhng thit hi do ngi ny gõy ra
t ra trỏch nhim ca cha, m hay ngi
giỏo dc h theo ch trỏch nhim v thit
hi do ngi th ba gõy ra.
Khi xem xột li trong trỏch nhim i
vi thit hi do bn thõn gõy ra, ngi ta
cng cn phi tớnh n cỏc s kin khụng
trỏi lut. Cỏc s kin ny cú th xoỏ b li.
ú l cỏc trng hp: Phũng v chớnh
ỏng, tỡnh th cp thit v chp nhn ri
ro. Phũng v chớnh ỏng v tỡnh th cp
thit c quy nh ging nh trong phỏp
lut dõn s ca Vit Nam. Cũn chp nhn
ri ro l trng hp xy ra khi chớnh nn
nhõn chp nhn thit hi nu mỡnh khụng
may gp phi. Nh trng hp mt ngi
tham gia vo mụn th thao mang tớnh
nguy him no ú m b thng do ngi
tham gia khỏc x s mt cỏch bỡnh thng
thỡ ngi ny khụng c ũi hi trỏch
nhim ca ngi kia.
2. Trỏch nhim i vi thit hi do
ngi th ba gõy ra
iu 1384 BLDS quy nh: Ngi ta
khụng nhng chu trỏch nhim v thit hi
a tr ó gõy ra.
Vic suy oỏn li ca cha, m c da
trờn ngha v giỏo dc v giỏm sỏt m h
phi gỏnh vỏc. Li ca a tr c suy
oỏn l hu qu ca vic giỏo dc khụng tt
v/hoc mt s thiu giỏm sỏt ca cha, m.
Do vy, c bi thng thit hi,
ngi b hi phi chng minh: H phi chu
thit hi; a tr ó mc li; li ny ó gõy
ra thit hi; a tr sng ti nh cha, m
mỡnh vo thi im hnh vi mc li xy ra.
Khi nhng chng c ny c chp nhn
thỡ cha, m b suy oỏn ó khụng hon thnh
ngha v giỏo dc v giỏm sỏt v do vy h
phi chu trỏch nhim v thit hi.
c min suy oỏn li ny, cha, m
phi chng minh c h ó cú s nuụi dy
v giỏm sỏt chu ỏo i vi con cỏi mỡnh.
b. Trỏch nhim ca th th cụng vi vic
lm ca ngi hc vic
Th th cụng phi chu trỏch nhim v
thit hi do ngi hc vic gõy ra trong thi
gian h c t di s giỏm sỏt ca mỡnh
cho dự ngi hc vic tui no.
c bi thng thit hi, ngi b
hi phi chng minh: Thit hi ca mỡnh; li
ca ngi hc vic; chớnh li ca ngi hc
vic ó gõy ra thit hi; ngi hc vic ó
mc li trong thi gian c t di s
giỏm sỏt ca ch.

giỏo viờn khụng t ra.
Ngi giỏo viờn phi chu trỏch nhim
v thit hi do hc sinh ca mỡnh gõy ra
trong thi gian hc sinh c t di s
giỏm sỏt ca mỡnh. Nhng trỏi vi nhng
trng hp ca th th cụng v ca cha m,
trỏch nhim ca ngi giỏo viờn khụng phi
l loi trỏch nhim c suy oỏn. Do vy,
li giỏm sỏt ca h - vn l c s trỏch
nhim ca h cn phi c chng minh.
c bi thng thit hi, ngi b
hi cn phi chng minh: Thit hi ca
mỡnh; li ca hc sinh; mi quan h nhõn
qu gia li v thit hi; li ó mc phi
trong quóng thi gian hc sinh c t di
s giỏm sỏt ca giỏo viờn; cú thiu sút trong
vic giỏm sỏt ca giỏo viờn v thiu sút ny
ó khin hnh vi gõy thit hi xy ra.
Nh nc thay th cho giỏo viờn trong
vic bi thng thit hi cho ngi b hi khi
giỏo viờn l ngi thuc lnh vc giỏo dc
cụng lp v khi h mc li cỏ nhõn hay li
trong cụng vic. Do vy, ngi b hi phi
khi kin nh nc.
d. Trỏch nhim ca ngi u nhim v
vic lm ca ngi c u nhim
Ngi u nhim l ngi cú th ra lnh
cho ngi khỏc. Cũn ngi nhn lnh c
gi l ngi c u nhim. Do vy, ngi
c u nhim l ngi nhn nhng ch dn,

Nhà nớc và pháp luật nớc ngoài
tạp chí luật học số 1/2009 71

quan h nhõn qu gia li ca ngi c u
nhim v thit hi; hnh vi gõy thit hi ó
xy ra trong lỳc ngi c u nhim thc
hin chc nng ca mỡnh. Khi ú trỏch
nhim ca ngi u nhim c suy oỏn.
Ngi u nhim khụng c phộp chng
minh mỡnh ó khụng cú li trong vic la
chn ngi c u nhim, trong vic t
chc cụng vic, trong vic thn trng cn
thit Mi vic din ra nh th ngi u
nhim phi thay th ngi c u nhim
trong vic bi thng thit hi. Tuy nhiờn,
ngi u nhim cú quyn kin ngi c
u nhim ũi li s tin m ngi u
nhim ó chi ra bi thng. Trong thc
t, vic ny thng l hóo huyn.
Vỡ th, trỏch nhim ca ngi u
nhim l trỏch nhim khụng da trờn li
(responsabilitộ sans faute). S suy oỏn
trỏch nhim nh vy cho phộp m bo bi
thng thit cho ngi b hi: ngi u
nhim thng cú kh nng chi tr hn so
vi ngi c u nhim.
3. Trỏch nhim i vi thit hi do
vt hay gia sỳc gõy ra
Theo quy nh ca iu 1384 BLDS
Phỏp thỡ ngi ta chu trỏch nhim v thit

hay vt.
c. Khi no gia sỳc, vt cú th kộo theo
trỏch nhim ca ngi qun lớ, trụng coi?
trỏch nhim ca ngi qun lớ, trụng
coi c t ra thỡ gia sỳc v vt phi
úng vai trũ tớch cc trong vic gõy ra
thit hi ch khụng phi vai trũ thun tuý b
ng. Vi vai trũ tớch cc, ngi ta khụng
xem xột gia sỳc, vt ang trong trng
thỏi vn ng m ngi ta xem xột chỳng ó
gõy ra thit hi. Chng hn, nhng dng c
ngh b vt vng vói di nn nh khin
mt ngi no ú dm phi b trt ngó v Nhà nớc và pháp luật nớc ngoài
72 tạp chí luật học số 1/2009

b thng. Trong trng hp ny, nhng
dng c ngh khụng trong trng thỏi
vn ng nhng chỳng cú vai trũ tớch cc
i vi thit hi. Ngc li, trong trng
hp mt ngi no ú i xe p ó vng v
va phi bc tng b ngó v b thng thỡ
bc tng cú vai trũ thun tuý b ng.
Trỏch nhim ca ch s hu bc tng
khụng b a ra xem xột.
Nh vy, ch cn s tỏc ng tớch cc
ca vt hay gia sỳc i vi thit hi l
t ra trỏch nhim ca ngi qun lớ, trụng

hoc bng s sp ca cụng trỡnh hoc
bng s ri rng mt vi vt liu no ú gn
vi cụng trỡnh. S nỏt ny t ra trỏch
nhim ca ch s hu nu nh nú cú th quy
cho sai sút trong xõy dng hay do thiu s tu
b cụng trỡnh.
- Thit hi do gia sỳc, vt gõy ra khi
chỳng thoỏt khi tm kim soỏt, iu khin
ca ngi qun lớ, trụng coi
Gia sỳc, vt cú th kộo theo trỏch
nhim ca ngi qun lớ, trụng coi ngay
c khi chỳng thoỏt khi tm kim soỏt ca
h hay khi h khụng cũn lm ch c
chỳng na.
Riờng i vi gia sỳc, iu 1385
BLDS Cng ho Phỏp quy nh: Ch s
hu gia sỳc hay ngi s dng chỳng
trong quóng thi gian chỳng c t di
s s dng ca ngi ny phi chu trỏch
nhim v thit hi do gia sỳc gõy ra, cho
dự chỳng ang thuc s trụng nom ca h,
chỳng b tht lc hay thoỏt khi tm kim
soỏt, iu khin ca h.
õy l trỏch nhim khụng da trờn li
m ch cú trng hp bt kh khỏng, tỏc
ng ca bờn th ba hay ngi b hi cú li
mi cú th min trỏch nhim cho ngi qun
lớ, trụng coi./.