Lời mở đầu
Công nghiệp là ngành kinh tế to lớn thuộc lĩnh vực sản xuất vật chất,
giữ vai trò chủ đạo trong nên kinh tế quốc dân. Sản phẩm của công nghiệp
không những đáp ứng nhu cầu phong phú đa dạng của ngời tiêu dùng mà còn
đóng vai trò t liệu lao động của các ngành kinh tế khác. Tuy nhiên, ngoài
những sản phẩm có ích, hoạt động sản xuất công nghiệp còn thải ra tự nhiên
một lợng rác khổng lồ gây ô nhiễm môi trờng. Mặt khác, sản phẩm công
nghiệp sau một thời gian sử dụng, bị h hỏng, cũng trở thành rác thải. Hậu
quả là những hiện tợng bất thờng của thiên nhiên nh: ma axit, hiệu ứng nhà
kính do tầng ôzôn bị phá vỡ... xuất hiện ngày càng phổ biến, đe doạ sự sống
trên trái đất. Đây là vấn đề mang tính toàn cầu, đợc tất cả các quốc gia trên
thế giới quan tâm và tất nhiên, Việt Nam không phải là ngoại lệ.
ở nớc ta, chất thải công nghiệp đã và đang gây ô nhiễm không khí, đất
và nguồn nớc nhiều khu vực, ảnh hởng nghiêm trọng đời sống của ngời dân.
Trong đó, công nghiệp hoá chất, với đặc thù của ngành, đợc coi là một trong
những ngành công nghiệp gây ô nhiễm nhiều nhất. Đây là ngành công nghiệp
mà hầu hết các loại chất thải đều rất độc hại, gây nguy hiểm cho môi trờng tự
nhiên và con ngời không chỉ trong hiện tại mà ảnh hởng của nó còn tồn tại rất
lâu dài. Cũng nh những ngành công nghiệp khác, sản phẩm của ngành hoá
chất sau khi đợc sử dụng còn tồn d trong tự nhiên ảnh hởng tiêu cực đến môi
trờng. Điều này càng nguy hại khi ở Việt Nam, ý thức của ngời sử dụng cha
cao dẫn đến việc lạm dụng các hoá chất. Do đó, việc tìm ra các giải pháp
nhằm giảm thiểu ô nhiễm trong công nghiệp nói chung và công nghiệp hoá
chất nói riêng là nhiệm vụ rất cấp thiết, đòi hỏi sự nỗ lực không chỉ của
ngành chuyên môn mà còn của các cơ quan Nhà Nớc. Đây chính là một trong
những mục tiêu của phát triển bền vững của nớc ta: phát triển gắn với bảo vệ
môi trờng.
Do giới hạn về thời gian và khuôn khổ của đề tài, ngời viết chỉ nêu
những nét chung nhất về vấn đề ô nhiễm môi trờng trong công nghiệp thế
1
giới và Việt Nam, sau đó tập trung tìm hiểu thực trạng ô nhiễm chất thải rắn

hội loài ngời, công nghiệp cũng phát triển không ngừng cả về quy mô, phạm
vi, tốc độ và cơ cấu. Nó không ngừng khai thác sử dụng các nguồn tài
nguyên thiên nhiên để phục vụ lợi ích của con ngời và đồng thời cũng làm
biến đổi mạnh mẽ môi trờng tự nhiên. Nhng không phải tất cả tài nguyên
khai thác đợc đều biến thành sản phẩm có ích, một phần trong số đó trở lại
môi trờng dới dạng chất thải công nghiệp. Đây là vấn đề vô cùng nan giải bởi
vì hầu hết các loại rác thải công nghiệp đều rất khó phân huỷ thậm chí độc
hại làm ô nhiễm môi trờng. ( Xem bảng 1 )
Do giới hạn về công nghệ cũng nh ý thức của con ngời, chất thải công
nghiệp đã và đang gây ô nhiễm môi trờng đất, nớc, không khí... dẫn đến
những hậu quả to lớn nh:
- Lợng ôxy và nguồn nớc giảm, trong khi các loại khí độc nh CO
2
,
SO
2
... tăng lên nhanh chóng.
- Ma axit do nhiên liệu sử dụng trong công nghiệp thải vào không
khí gây tác động xấu tới nông nghiệp và sức khoẻ của con ngời.
- Hiệu ứng nhà kính do các chất CFC thải ra trong công nghiệp lam
thủng tầng ozon và làm cho trái đất nóng lên- nguyên nhân của
việc băng tan nhanh trên các cực của trái đất, các hiện tợng elnino,
danila, và nhiều hiện tợng thiên nhiên bất thờng khác.
3
Bảng 1: Phát sinh chất thải rắn công nghiệp ( nghìn tấn/ năm ) ở một
số nớc Châu Âuu năm 1990
(1)
Nớc Khai mỏ Chế tạo Năng lợng
áo 21 31.081 1.150
Bỉ 27.000 1.069

vậy đặc trng và sự phát triển của công nghiệp nớc ta tuân theo quy luật chung
của thế giới. Những vấn đề môi trờng do hoạt động công nghiệp mà các nớc
trên thế giới gặp phải đồng thời cũng là những khó khăn của nớc ta. Việt
Nam là một nớc đang phát triển, công nghiệp Việt Nam so với khu vực và thế
giới còn nhỏ bé và lạc hậu. Tuy nhiên, không vì vậy mà vấn đề ô nhiễm môi
trờng do chất thải công nghiệp ở nớc ta không trở nên nóng bỏng. Ngợc lại,
đây là một trong những thách thức khó khăn mà chúng ta đang phải đối mặt.
Hàng năm, ở nớc ta, có tới 2.638.000 tấn chất thải công nghiệp thải
vào môi trờng, trong đó có tới 128.400 tấn là chất thải nguy hại
(2)
. Công
nghiệp có thể đợc coi là nguồn phát sinh chất thải lớn thứ hai sau chất thải
sinh hoạt ( chất thải sinh hoạt chiếm 80%, chất thải công nghiệp chiếm 17%
tổng lợng chât thải rắn phát sinh.
(3)
) Các ngành công nghiệp ở thành phố Hồ
Chí Minh và các thành phố miền Đông Nam Bộ phát sinh gần một phần hai l-
ợng chất thải công nghiệp cả nớc, tiếp đến là các cơ sở công nghiệp đồng
bằng sông Hồng và Bắc Trung Bộ. Theo báo cáo của cục môi trờng năm
2002, tổng lợng chất thải nguy hại phát sinh mỗi năm của ba vùng kinh tế
trọng điểm khoảng 113.118 tấn.
(4)
Trong đó lợng chất thải nguy hại phát
sinh từ vùng kinh tế trọng điểm phía Nam gấp ba lần phía Bắc và gấp hai mơi
lần miền Trung ( xem bảng 2 ). Với trình độ công nghệ lạc hậu hiện nay và
khả năng giới hạn về tài chính, giải quyết lợng chất thải công nghiệp ngày
càng tăng nh trên qủa là một vấn đề nan giải đối với Việt Nam, tuy nhiên vì
sự phát triển lâu dài của đất nớc, chúng ta không thể làm ngơ trớc nguy cơ
này. Đây cũng là một vấn đề quan trọng đặt ra trong sự nghiệp công nghiệp
hoá- hiện đại hoá đất nớc: cần phát triển công nghiệp đi đôi với bảo vệ môi

Tổng 113.188
II/ Thực trạng về ô nhiễm môi trờng trong quá trình sản xuất của
công nghiệp hoá chất ở Việt Nam những năm gần đây
II.1. Vai trò của công nghiệp hoá chất trong nền kinh tế quốc dân
Hoá chất là ngành công nghiệp có vai trò quan trọng trong nền kinh tế
quốc dân. Đặc biệt là từ khi thực hiện công cuộc đổi mới (1986), công nghiệp
hoá chất nớc ta đã có những bớc phát triển nhảy vọt cả về số lợng và chất l-
ợng.
Về cơ cấu ngành, trong công nghiệp hoá chất đã hình thành một số
chuyên ngành quan trọng đối với nền kinh tế quốc dân: công nghiệp hoá chất
phục vụ nông nghiệp ( phân bón, thuốc bảo vệ thực vật ), công nghiệp mỏ
hoá chất, công nghiệp cao su, công nghiệp hoá chất cơ bản, công nghiệp các
6
sản phẩm điện hoá, công nghiệp chất giặt rửa...và các chuyên ngành này có
tỷ trọng tơng đối cao trong giá trị tổng sản lợng công nghiệp.
Sản phẩm của ngành công nghiệp hoá chất không chỉ là nguyên liệu
cho nhiều ngành công nghiệp mà còn phục vụ cho sản xuất nông nghiệp và
đời sống hàng ngày của ngời dân. Trong số hàng trăm sản phẩm mà ngành
hoá chất đang sản xuất và cung cấp cho thị trờng, phải kể đến các loại phân
bón và hoá chất bảo vệ thực vật. Hiện nay, tổng công ty hoá chất Việt Nam
đang sản xuất và cung cấp cho thị trờng 1,4 triệu tấn phân chứa lân ( supe
phốt phát và phân lân nung chảy ), đáp ứng 100% nhu cầu cả nớc; khoảng 1,4
đến 1,6 triệu tấn phân NPK và 150 nghìn tấn phân đạm,
(6)
thoả mãn hầu hết
nhu cầu thuốc bảo vệ thực vật của cả nớc. Đối với một nớc nông nghiệp nh
Việt Nam, những số liệu trên đây thể hiện rõ nhất tầm quan trọng của ngành
hoá chất đối với nền kinh tế: góp phần to lớn vào việc tăng năng suất trong
hoạt đông sản xuất nông nghiệp và hơn nữa, những sản phẩm này có liên
quan đến vấn đề an ninh lơng thực quốc gia.. Ngoài ra, ngành hoá chất còn

đề cập tới ô nhiễm môi trờng do chất thải rắn.
Trong quá trình sản xuất, công nghiệp hoá chất đã thải vào môi trờng
những loại chất thải rắn nh:
- Xỉ than: hình thành từ quá trình đốt than để thu khí sản xuất NH
3
và sản xuất điện. Thành phần chủ yếu của xỉ than là silic oxit, sắt
oxit, CaO và than cha cháy.
- Xỉ lò: đợc hình thành từ quá trình dản xuất phốt pho vàng có thành
phần chủ yếu là silic oxit, nhôm oxit, CaO và flo.
- Photphogip: là chất thải của quá trình sản xuất axit photphoric theo
phơng pháp ớt ở nhà máy DAP. Cứ sản xuất một tấn axit
photphoric thì tạo ra năm tấn photphogip. Thành phần chủ yếu của
photphogip là CaSO
4
và các tạp chất.
- Đá thải: là chất thải của quá trình khai thác quặng phốt phát và
quặng bô xít. Đá thải nói chung có hình dạng thô, hoặc đợc đập
nhỏ ở các kích thớc khác nhau.
8
- Bùn thải: là chất thải của quá trình tuyển quặng apatit và quặng bô
xít ( bùn phốt phát, bùn nhôm ), chất thải này ở dạng huyền phù, có
hàm lợng chất rắn thấp, đợc lắng trong các hồ tuần hoàn. thành
phần chủ yếu của bùn photphat là silic oxit, sắt oxit, còn trong bùn
nhôm là nhôm oxit, sắt oxit, silic oxit.
Dự kiến đến năm 2010 lợng chất thải rắn đợc sinh ra trong các quá
trình sản xuất hoá chất nh sau: ( bảng 3 )
(7)
Chất thải Lợng thải ( tấn/ năm )
Xỉ than 300.000
Xỉ lò 120.000

- Mâu thuẫn giữa tăng trởng kinh tế và giải quyết việc làm với yêu
cầu bảo vệ môi trờng cha đợc xử lý đang là thách thức lớn trong
bảo vệ môi trờng.
Nguyên nhân do đặc điểm của ngành:
- Đặc điểm nổi bật của ngành hoá chất là sử dụng nhiều loại vật t
nguyên liệu độc hại ( chì, axit, clo, SO
2
... ) vì vậy, mức độ ô nhiễm
trong quá trình sản xuất hoá chất cao hơn nhiều so với nhiều ngành
công nghiệp khác.
- Do việc phân bố các nhà máy hoá chất cha hợp lý, nhiều nhà maý
đợc xây dựng gần khu dân c nên chất thải hoá chất ảnh hởng trực
tiếp đến đời sống ngời dân.
- Do ý thức bảo vệ môi trờng của nhiều doanh nghiệp hoá chất cha
cao, cha quan tâm đầu t thích đáng cho công nghệ xử lý chất thải.
Trên đây là những nguyên nhân cơ bản dẫn đến tình trạng ô nhiễm môi
trờng trong công nghiệp hoá chất. Muốn giải quyết triệt để và hiệu quả vấn
đề môi trờng, cần phải tập trung từ những nguyên nhân cơ bản nêu trên.
III/ Một số giải pháp giảm thiểu ô nhiễm môi trờng trong hoạt
động sản xuất của công nghiệp hoá chất.
10
III.1. Những giải pháp vĩ mô bảo vệ môi trờng và giảm thiểu
những ảnh hởng tiêu cực của công nghiệp đến môi trờng.
Để bảo vệ môi trờng, giảm thiểu những ảnh hởng tiêu cực của chất
thải công nghiệp, đặc biệt là chất thải công nghiệp hoá chất đến môi trờng,
cần phải có một hệ thống các giải pháp bao gồm chính sách, luật pháp, thể
chế, và phải xác định những mục tiêu cụ thể cần phấn đấu đạt đợc trong
những khoảng thời gian nhất định. Những giải pháp này cần đợc thực hiện
đồng bộ để đem lại hiệu quả cao nhất, đạt đợc những mục tiêu đã đề ra.
Về chính sách, luật pháp, thể chế: