TRNG I HC NÔNG NGHIP
KHOA CÔNG NGH THC PHM
******* Bài ging môn hc
VI SINH VT I CNG

Thi lng : 2 Tín ch (1.5 LT-0.5 TH)
Ging viên: TS. Nguyn Th Thanh Thu

(bài đc thêm); Linnaeus (h
thng phân loi) (bài đc thêm); Semmelweis (kim soát bnh nhim trùng); Snow (dch t hc).
2.2. Thi k hoàng kim ca vi sinh vt hc
Trong nhng nm 1857-1907, các nhà khoa hc đã gii quyt đc 4 vn đ chính và đa giai
đon này tr thành giai đon hoàng kim ca VSVH. Bao gm:
- u tranh và ph nhn thuyt t sinh (thí nghim ca Redy, Needham, Spallanzani,
Pasteur)
(bài đc thêm).
- Gii thích v hin tng lên men (thí nghim ca Pasteur, Buchner) (bài đc thêm).
VSV đai cng 03/02/09 N.T.T.Thy
2

- Nguyên nhân bnh tt (thí nghim ca Koch)
(bài đc thêm).
- Phng pháp đ ngn nga s nhim trùng và bnh tt (bt đu t nhng nghiên cu cu
các tin bi nh Semmelweis vi bin pháp ra tay, Lister vi k thut sát trùng,
Nightingale vi vic chm sóc sc kho, Jenner vi vaccin, Gram vi vic nhum vi
khun, cui cùng Ehrlich (1854-1915) làm ni bt giai đon này bi nhng viên “thn
dc”, có th phá hu các tác nhân gây bnh mà không gây đc vi ngi.
2.3. Giai đon đng thi ca vi sinh vt hc
(bài đc thêm và SV t tham kho).
- C s khoa hc ca các phn ng hoá sinh
- Hot đng ca gen
- Sinh hc phân t
- K thut AND tái t hp
- Liu pháp gen
3. c đim chung ca vi sinh vt
Vi sinh vt có các đc đim chung sau đây:
Kích thc nh bé
Vi sinh vt thng đc đo kích thc bng đn v

mà các sinh vt khác không th tn ti đc. Có vi sinh vt sng đc  môi trng nóng đn
130
0
C, lnh đn 0-5
0
C, mn đn nng đ 32% mui n, ngt đn nng đ mt ong, pH thp đn
0,5 hoc cao đn 10,7, áp sut cao đn trên 1103 at. hay có đ phóng x cao đn 750 000 rad.
Nhiu vi sinh vt có th phát trin tt trong điu kin tuyt đi k khí, có loài nm si có th
n ra acid glutamic ch
/ml dch lên men (VEDAN-Vit Nam).
núi cao, di
un hoàn C, vòng tun hoàn N, vòng tun hoàn P, vòng tun
ông (limnetic zone)
hn rt nhiu so vi các vùng khác (không khí trên mt bin,
rotrophy), t dng cht sinh
t sinh trng (auxoheterotroph)
phát trin dày đc trong b ngâm t thi vi nng đ formol rt cao
Vi sinh vt đa s là đn bào, sinh sn nhanh, s lng nhiu, tip xúc trc tip vi môi trng
sng do đó rt d dàng phát sinh bin d. Ch sau mt thi gian ngn đã có th to ra mt s
lng rt ln các cá th bin d  các h h sau. Nhng bin d có ích s đa li hiu qu rt ln
trong sn xut. Nu nh khi mi phát hin ra penicillin hot tính ch đt 20 đn v/ml dch lên
men (1943) thì nay đã có th đt trên 100 000 đn v/ml. Khi mi phát hi
đt 1-2g/l thì nay đã đt đn 150g
Phân b rng, chng loi nhiu
Vi sinh vt có mt  khp mi ni trên Trái đt, trong không khí, trong đt, trên
bin sâu, trên c th, ngi, đng vt, thc vt, trong thc phm, trên mi đ vt
Vi sinh vt tham gia tích cc vào vic thc hin các vòng tun hoàn sinh-đa-hoá hc
(biogeochemical cycles) nh vòng t
hoàn S, vòng tun hoàn Fe
Trong nc vi sinh vt có nhiu  vùng duyên hi (littoral zone), vùng nc n

ph cu khun Diplococcus pneumoniae thành 80 dng khác nhau, trong đó các dng I, II, III là
các dng có đc tính mnh nht.
Chng: là thut ng riêng đ ch mt loài vi sinh vt mi phân lp thun khit t mt c cht
nào đó. Lu ý các cá th trong cùng mt loài phân lp  nhng ni khác nhau cng không bao
gi hoàn toàn ging nhau, chúng có th đc coi là nhng nòi khác nhau. Các nòi thng đc
ký hiu bng nhng con s, nhng ch vit tt theo quy c riêng ca ngi nghiên cu, ví d
m, có thêm hàng nghìn loài sinh vt mi đc phát hin, trong đó có
c k đn trong s 200 000
loài vi sinh vt nói trên. S virus đã đc đt tên là khong 4000 loài.
Bacillus subtilis B.F 7687…
Ngi ta c tính trong s 1,5 triu loài sinh vt có khong 200 000 loài vi sinh vt (100 000
loài đng vt nguyên sinh và to, 90 000 loài nm, 2500 loài vi khun lam và 1500 loài vi
khun). Tuy nhiên hàng n
không ít loài vi sinh vt.
Virus là mt dng đc bit cha có cu trúc c th cho nên cha đ
VSV đai cng 03/02/09 N.T.T.Thy
5

BÀI C THÊM CA CHNG M U
LCH S PHÁT TRIN CA VSVH
T c xa, mc dù cha nhn thc đc s tn ti ca vi sinh vt, nhng loài ngi đã bit khá nhiu v các tác
dng ca vi sinh vt gây nên. Trong sn xut và trong đi sng, con ngi đã tích ly đc nhiu kinh nghim và
các bin pháp li dng các vi sinh vt có ích và phòng tránh các vi sinh vt có hi.
Trên nhng vt gi li t thi c Hy Lp ngi ta đã thy minh ha c quá trình nu ru. Nhng tài liu kho c
cho bit cách đây trên 6000 nm ngi dân Ai Cp  dc sông Nile đã có tp quán náu ru. Các hình v trên Kim
T Tháp cng cho thy ngh nu ru và làm bia  Ai Cp cng rt ph bin. Trong Kinh thánh cng có đon miêu
t cnh say ru ca Noé sau khi sng sót qua cn đi hng thy (cách đây trên 5000 nm).  Trung Quc ru đã
đc sn xut t thi đi vn hóa Long Sn (cách đây trên 4000 nm). Trong các ch khc trên xng, trên mai rùa
(ct giáp vn t) t thi Ân Thng (th k 17-11 TCN) ngi ta đã thy ch “tu”. Vic lên men lactic (mui da)
đc thc hin vào khong nm 3500 TCN.

đ ra các c s hp lí, vng chc cho ht thy các quá trình lên men. V nông nghip, lí lun ca ông cùng vi s
phát trin ca T.Schloesing, H. Hellriegel, S.N. Vinogradskii… đã vch ra cho các nhà nông hc nhng ánh sáng
mi v các nhim v và phng pháp c bn. V y hc… t sau khi loài ngi nuyên thy thoát đc ra khi s uy
VSV đai cng 03/02/09 N.T.T.Thy
6

hip ca các dã thú trong rng sâu thì trong lch s cha tng thy có s tin b nào có ý ngha quyt đnh nh các
công trình nghiên cu ca L. Pasteur.”
""Nhà bác hc c Robert Koch (1843- 1910) là ngi đã cng s mt thit vi Pasteur. Ngoài công lao to ln
phát hin ra vi khun lao, vi khun t, ông còn tìm ra phng pháp phân lp thun khit vi sinh vt trên các môi
trng đc. Hc trò ca ông là J.R. Petri (1852 – 1921) đã phát kin ra loi hp lng làm bng thy tinh. R. Koch
đã phát hin ra phng pháp nhum màu t bào vi sinh vt. V sau các k thut nhum tiêu bn đã đc ci tin bi
Ehrlich (1881), Ziehl và Neelsen (1883). Loeffler (1884), Gram (1884)… R.Koch đc nhn gii Nobel nm
1905. Ngi có công đu tiên trong vic chng minh có s tn ti ca loi vi khun nh bé hn vi khun nhiu ln
là nhà sinh lí hc ngi Nga D.I. Ivanovskii (1864 – 1920). Ông chng minh có s tn ti ca loi vi sinh vt siêu
hin vi gây ra bnh khm (mosaic)  lá thuc lá nm 1892. n nm 1897 nhà khoa hc Hà Lan M.W. Beijerinck
(1851 - 1931) gi loi vi sinh vt này là virut (virus) theo ting La tinh có ngha là “nc đc”. n nm 1917 thì
F.H. d’ Hérelle (1873 – 1949) phát hin ra các virut ca vi khun và đt tên là th thc khun (Bacteriophage).
Mc du L.Pasteur là ngi đu tiên chng minh c s khoa hc ca vic ch to vacxin (Vaccin, t gc La Tinh
Vaccinae có ngha là bnh đu mùa bò) li do bác s nông thôn ngi Anh Edward Jenner (1749-1823) đt ra. Ông
là ngi đu tiên ngh ra phng pháp chng m đu bò cho ngi lành đ đ phòng bnh đu mùa ht sc nguy
him cho tính mng con ngi.
Ngi đt nn móng cho khoa Min dch hc (Immunology) là nhà khoa hc Nga Ilya Ilitch Metchnikov (1845-
1916). Ông đã đn Paris nm 1887 đ gp L.Pasteur t nhng ngày đu xây dng Vin Pastuer Paris. Vi lý thuyt
“thc bào” ni ting ông đã nhn đc gii thng Nobel nm 1908 (cùng vi P.Ehrlich).
Cn phi nói lên công lao ca nhà khoa hc ngi Anh J.Lister (1827-1912), ngi đã đ xut ra vic s dng các
hóa cht dit khun và vic s dng phng pháp vô trùng trong phu thut.
Nhà khoa hc Pháp gc Nga S.N.Vinogradskii (1856-1953) là ngi đu tiên phát hin ra vi khun st (1880), vi
khun lu hunh (1887), vi khun nitrat hóa (1890). Nhà khoa hc Hà Lan M.W.Beijerinck (1851-1931) là ngi
đu tiên phân lp đc vi khun nt sn Rhizobium (18880, vi khun c đnh đm hiu khí Azotobacter (1901), vi

mt trong các mi nhn ca Công ngh sinh hc…
Nm 1970 mt s nhà bác hc (H.O. Smith, K.W.Wilkox, T.J. Kelly ln đàu tiên tách đc loi emzyme có kh
nng ct ADN  nhng v trí xác đnh. Nm 1972 nhóm bác hc M H. Boyer, P. berg, S.N. Cohen ln đu tiên
tng hp ra đc mt ADN theo ý mun, ngi ta gi là ADN tái t hp. Trong khong 1975 – 1977 nhóm bác hc
M F. Sanger, và W. Gilbert (gii Nobel 1980) và A. Maxam phát hin ra mt k thut cho phép xác đnh nhanh
chóng trt t các nucleotit trong AND.
Nm 1978 ln đ tiên sn xut ra insulin ( cha bnh tiu đng) bng công ngh gen (dùng vi khun đã đc ghép
gen mã hóa vic sinh tng hp ra insulin. Nm 1982 thuc insulin tái t hp đc M và Anh cho phép ng dng
rng rãi. Cng vào nm này ngi ta đã ch to thành công kích t sinh trng ngi . Nm 1988 J.D. Watson nhn
ch trì D án h gen ngi vi kinh phí đc Chính ph M đàu t là 3 t USD. Nm 1996 hoàn thành vic khám
phá h gen ca men ru (Saccharomyces cerevisiae). Nm 1997 Jan Wilmut và các cng s  Vin nghiên cu
Roslin, gn Edinburg (Scotland) ln đu tiên cho ra đi cu Dolly bng k thut sinh sn vô tính không cn ti quá
trình th tinh.
Ngày 26/6/2000 cùng mt lúc các nhà khoa hc thuc hai nhóm nghiên cu đc lp là nhóm Consortium ca F.
Collins và nhóm Celera Genomics ca Vainter đã công b vic khám phá ra hu nh toàn b gen ca
ngi.""(Theo sách Vi sinh vt hc ca Nguyn Lân Dng)
Vi sinh vt hc là mt ngành khoa hc có tc đ phát trin mnh m, nhiu gii thng Nobel đã đc trao cho các
nhà vi sinh vt hc hoc nhng công trình nghiên cu trên đi tng vi sinh vt.
Ngày nay, vi sinh vt hc đã phát trin rt sâu vi hàng trm nhà bác hc có tên tui và hàng chc ngàn ngi tham
gia nghiên cu. Các nghiên cu đã đi sâu vào bn cht ca s sng  mc phân t và di phân t, đi sâu vào k
thut cy mô và tháo lp gene  vi sinh vt và ng dng k thut tháo lp này đ cha bnh cho ngi, gia súc, cây
trng và đang đi sâu vào đ gii quyt dn bnh ung th  loài ngi.

Mt s các mc quan trng

1546- Girolamo Fracastoro (1478, 1553). cho rng các c th nh bé là tác nhân gây ra bnh tt. Ông vit bài th
Syphilis sive de morbo gallico (1530) và t ta đ ca bài th đó, ngi ta dùng đ đt tên bnh
1590-1608- Zacharias Janssen ln đu tiên lp ghép kính hin vi.
1676- Antony van Leeuwenhoek (1632-1723) hoàn thin kính hin vi và khám phá ra th gii vi sinh vt (mà ông
gi là anmalcules).

Escherich tìm ra vi khun Escherichia coli gây ra bnh tiêu chy.
1886- Fraenkel phát hin thy Streptococcus pneumoniae gây ra bnh viêm phi.
1887- Richard Petri phái hin ta cách dùng hp lng (đa Petri) đ nuôi cy vi sinh vt.
1887-1890- Winogradsky nghiên cu v vi khun lu hunh và vi khun nitrat hoá.
1889- Beijerink phân lp đc vi khun nt sn t r đu.
1890- Von Behring làm ra kháng đc t chng bnh un ván và bnh bch hu.
1892- Ivanowsky phát hin ra mm bnh nh hn vi khun (virus) gây ra bnh khm  cây thuc lá.
1894- Kitasato và
Yersin khám phá ra vi khun gây bnh dch hch (Yersina pestis).
1895- Bordet khám phá ra B th (complement)
1896- Van Ermengem tìm ra mm bnh ng đc tht (vi khun Clostridium botulinum).
1897- Buchner tách ra đc các men (ferments) t nm men (yeast).
Ross chng minh ký sinh trùng st rét lây truyn bnh qua mui.
1899- Beijerink chng minh nhng ht virus đã gây nên bnh khm  lá thuc lá.
1900- Reed chng minh bnh st vàng lây truyn do mui.
1902- Landsteiner khám phá ra các nhóm máu
1903- Wright và cng s khám phá ra Kháng th (antibody) trong máu ca các đng vt đã min dch.
1905- Schaudinn và Hoffmann tìm ra mm bnh giang mai (Treponema pallidum).
1906- Wassermann phát hin ra xét nghim c đnh b th đ chn đoán giang mai.
1909- Ricketts chng minh bnh St ban núi đá lan truyn qua ve là do mm bnh vi khun (Rickettsia rickettsii).
1910- Rous phát hin ra ung th  gia cm.
1915-1917- D’Herelle và Twort phát hin ra virus ca vi khun (thc khun th)
1921-
Fleming khám phá ra lizôzim (lysozyme).
1923-Xut bn ln đu cun phân loi Vi khun (Bergey’s Manual)
1928- Griffith khám phá ra vic bin np (transformation)  vi khun.
1929- Fleming phát hin ra penicillin.
1931- Van Niel chng minh vi khun quang hp s dng cht kh nh ngun cung cp electron và không sn sinh ôxy.
1933- Ruska làm ra chic kính hin vi đin t đu tiên.
1935- Stanley kt tinh đc virus khm thuc lá (TMV).

Chính thc ngn chn đc bnh đu mùa.
1980- Phát trin kính hin vi đin t quét
1982- Phát trin vaccin tái t hp chng viêm gan B.
1982-1983- Cech và Altman phát minh ra ARN xúc tác.
1983-1984- Gallo và Montagnier phân lp và đnh loi virus gây suy gim min dch  ngi.
Mulli trin khai k thut PCR (polymerase chain reaction).
1986- Ln đu tiên ng dng trên ngi vaccin đc sn xut bng k thut di truyn (vaccin viêm gan B).
1990- Bt đu th nghim ln đu tiên liu pháp gen (gene-therapy) trên ngi.
1992- Th nghim đu tiên trên ngi liu pháp đi ngha (antisense therapy).
1995- Hoa K chp thun s dng vaccin đu gà.
Gii trình t h gen ca vi khun Haemophilus influenzae.
1996- Gii trình t h gen ca vi khun Methanococcus jannaschii.
Gii trình t h gen nm men.
1997- Phát hin ra loi vi khun ln nht Thiomargarita namibiensis;
Gii trình t h gen vi khun Escherichia coli.
2000- Phát hin ra vi khun t Vibrio cholerae có 2 nhim sc th riêng bit.
VSV đai cng 03/02/09 N.T.T.Thy
10

Janssen Leeuwenhoek (1632-1723) Pasteur (1822-1895)

Kính hin vi ca Leeuwenhoek

Bút tích miêu t vi sinh vt ca Leeuwenhoek
Thí nghim bình c cong đ phn đi thuyt t sinh
(Pasteur)


Nhng đem li ting tm cho kính hin vi li không phi là Malpighi mà là mt nhà buôn Hà lan, Anthony van
Leeuwenhuck (1632 - 1723) vì kính hin vi là vt gii trí ca ông.
Leeuwenhuck dùng nhng thu kính bình thng có kích thc rt nh đc ch to bng th thy tinh tt nht.
Ông ht sc thn trng mài nhn thu kính cho đn khi đt đn đ phóng đi chính xác 200 ln. Nh thu kính
Leeuwenhuck đã quan sát đc tt c nhng gì mà ông có trong tay. Ông theo dõi d dàng s chuyn đng ca máu
trong mao mch ca nòng nc và có th mô t nhng ht máu đ và mao mch mt cách t m và chính xác hn
ngi đu tiên phát hin ra máu và mao mch là Swammerdam và Malpighi. Ln đu tiên mt ngi giúp vic ca
Leeuwenhuck đã thy trong tinh dch có tinh trùng - vt th nh bé, ging nhu con nòng nc.
Nhng khi quan sát mt git nc cng, Leeuwenhuck đã khám phá ra mt điu k l nht trong đó có cha nhng
vt cc k nh nhng tuy th vn có đy đ du hiu ca s sng. Ðó là nhng tiu đng vt (theo Leeuwenhuck)
mà ngày nay chúng ta bit đó là nguyên sinh vt. Mt th gii bí n vô cùng phong phú đã hin ra trc mt ngc
nhiên ca các nhà nghiên cu. Nh th là đã đt c s cho môn vi sinh vt hc (nghiên cu nhng c th sng
không nom thy đc bng mt thng).
Nm 1683, Leeuwenhuck đã phát hin ra nhng vt còn nh hn c nguyên sinh đng vt. Song s mô t nhng vt
còn m h, vì th không đ bng chng đ hoàn toàn tin tng rng ln đu tiên trong lch s loài ngi,
Leeuwenhuck là ngi đã thy nhng sinh vt mà sau này ngi ta gi là vi khun.
Vic ci tin kính hin vi ca R. Huc - nhà bác hc Anh, Robok Huc (1635 - 1703) đã cho phép hoàn thành nhiu
thí nghim khoa hc tinh vi. Nm 1665, ông đã xut bn cun sách " Hin vi hc", trong đó có th tìm thy nhng
bc v phác ha nhng vt có kích thc hin vi. Lý thú nht là vic nghiên cu cu to ca bc bn vì đã nêu rõ
bc bn kt cu bng mt khi nhng ô hình ch nht nh bé, mà Huc gi là các t bào. Phát hin này có nhng
ting vang ln.
Trong th k 17, k thut soi kính hin vi nm trong thi k suy thoái: hiu qu ca kính hin vi đt ti gii hn thp. Ch
vào nm 1773, gn 100 nm sau nhng quan sát đu tiên ca Leeuwenhuck, nhà đng vt hc Ðanmch, Ottle Frederic
Mule (1730 - 1784) mi thy vi khun rõ đn ni ông có th mô t đng nét và hình dng ca mt s vi khun. VSV đai cng 03/02/09 N.T.T.Thy
12

HIN TNG T SINH

rng trong thí nghim ca Needham, thi gian đun sôi cha đ đ kh trùng. Spanllanzani đun sôi canh tht trong
bình hp c trong thi gian 30 - 40 phút và hàn ming li thì không thy vi sinh vt xut hin na. Nhiu ngi cho
rng nguyên nhân ch yu không phi do cách ly vi th gii vi sinh vt bên ngoài mà là do cách ly vi oxy không
khí, mt cht rt cn thit cho quá trình t sinh ca vi sinh vt.
 chm dt cuc tranh lun gay gt này, vin Hàn lâm khoa hc Pháp đã treo gii thng ln cho ai hoc chng
minh, hoc ph nhn đc thuyt t sinh. n nm 1862 gii thng đã đc trao cho Louis Pasteur v nhng thí
nghim sc xo ca ông. Pasteur đã đun dch hu c trong bình thu tinh, sau đó kéo dài ng thành hình ch S,
không khí có th đi t ngoài vào nhng tt c bi bm mang theo vi sinh vt đu b bám li trên c hình ch S. Ch
khi nào đp v c bình mi thy có vi sinh vt phát trin trong dch hu c. Pasteur còn chng minh đc nu ly
máu mt cách vô trùng thì có th gi cho máu không b thi ngay c khi không đun nóng.

VSV đai cng 03/02/09 N.T.T.Thy
13

LOUIS PASTEUR (1822-1895) VÀ CÁC NGHIÊN CU CA ÔNG
Louis Pasteur sinh ngày 27/12/1882  Dole, mt vùng ca Jura, Pháp. Khám phá ca ông cho rng hu ht các bnh
nhim trùng là do nhng mm bnh, mang tên "lý thuyt v mm bnh", là mt trong nhng khám phá quan trng
nht trong lch s y hc. S nghip ca ông tr thành nn móng cho ngành vi sinh, và là ct mc đánh du bc
ngot ca y hc hin đi.
S nghip ca Pasteur

Mi khám phá trong s nghip ca Pasteur đu là nhng mt xích ca mt chui không tách ri bt đu bng tính
bt đi xng phân t và kt thúc bng phòng bnh di, theo con đng nghiên cu trên men, tm, bnh ca ru và
bia, vô trùng và vaccin.
T tinh th hc ti phân t bt đi xng
Nm 1847  tui 26, Pasteur tin hành công trình đu tiên v tính bt đi xng phân t, nêu lên cùng mt lúc các
nguyên lý ca tinh th hc, hóa hc và quang hc. Ông đã đ ra đnh lut c bn: tính bt đi xng phân chia th
gii hu c vi th gii vô c. Nói mt cách khác, các phân t bt đi xng luôn là sn phm ca sinh th sng.
Công trình ca ông tr thành c s cho mt ngành khoa hc mi - ngành hóa hc lp th.
Nghiên cu s lên men và s t sinh

dng khái nim này vào bnh di. Ngày 6/7/1885, ln đu tiên Pasteur đã th phng pháp điu tr bnh di ca
mình cho ngi: bé Joseph Meister đã đc cu sng.
VSV đai cng 03/02/09 N.T.T.Thy
14

Thành lp Vin Pasteur
Ngày 1/3/1886, Pasteur trình bày kt qu phng pháp điu tr bnh di ca ông trc Vin Hàn lâm Khoa hc Pháp và
kêu gi thành lp mt trung tâm vaccin di. ông đo dân chúng và cng đng quc t đã vn đng tài tr cho vic xây
dng Vin Pasteur, mt vin nghiên cu t đu tiên đc Tng thng pháp Jules Gresvy công nhn nm 1887 và đc
ngi k nhim ông là Sadi Carnot khánh thành nǎm 1888. Theo mong c ca Pasteur, Vin đc xây dng thành mt
c s điu tr bnh di, mt trung tâm nghiên cu các bnh nhim trùng và mt trung tâm ging dy.
Nhà khoa hc 66 tui đã dành trn 7 nm cui cùng ca cuc đi cho Vin nghiên cu vn mang tên ông. Trong
thi gian này, Pasteur cng đc hng nim vui ca danh ting và đc tôn vinh khp th gii bng nhng huân
huy chng có uy tín.
Niên biu v mt s cng hin quan trng ca L. Pasteur v vi sinh vt hc
Nm Cng hin
1854-1864 Chng minh nhiu quá trình lên men (etylic, lactic, acetic…) là do VSV gây nên
1862 Nhn gii thng đc bit ca Vin hàn lâm khoa hc Pháp v vic ph đnh hc thuyt t sinh
1863 Chng minh vi khun là ngun gc ca bnh than
1865 Phát hin ra nguyên nhân ca bnh bào t trùng  tm và đ xut các bin pháp phòng tránh
1877 Phát hin các phy khun gây bnh
1880 Phát hin t cu khun gây bnh
1880 Phát hin các liên cu khun gây bnh
1880 Tìm ra vaccine chng bnh dch t gà nh s dng vi khun đã chuyn sang dng mt đng lc
1880 Phát hin não mô cu khun (cùng vi Chamberland, Roux và Thuillier)
1881 Tìm ra vaccine chng bnh than
1883 Phát hin t huyt khun ln (cùng vi Thuillier)
1880-1885
Nghiên cu vaccine chng bnh di. Ngày 6/7/1885, em bé 9 tui Joseph Meister là ngi đu
tiên đc cu sng nh vaccine chng di ca Pasteur

đã phát biu nguyên tc Koch. Ông đã đc trao gii Nobel dành cho Sinh lý
và Y hc cho các công trình v bnh lao vào nm 1905. Ông cng đc coi là
mt trong s nhng ngi đt nn móng cho vi khun hc.
Tiu s
Robert Koch sinh vào ngày 11 tháng 12 nm 1843 ti Clausthal, trên núi
Upper Harz, c. Là con trai ca mt ngi k s m, ông làm b m phi
kinh ngc khi nói vi h rng ông đã t hc đc bng mt t báo. ó là du
n đu tiên v s thông minh và tính kiên trì v mt phng pháp – nhng đc
tính đã theo ông trong sut cuc đi sau này. Ông hc  mt trng cp 3 đa
phng (trng Gymnasium).  đó ông đã th hin mi quan tâm ti sinh hc, và cng nh b, ham mun mnh
m đi du lch khám phá.
Nm 1862, Koch ti i hc Göttingen đ hc y khoa. Ti đây, Koch b nh hng bi t tng ca giáo s môn
gii phu hc là Friedrich Gustav Jakob Henle v bnh truyn nhim là do nhng loài sinh vt sng kí sinh (lun
đim này đã đc xut bn vào nm 1840).
Bnh than vào thi đó đang xut hin trong các trang tri chn nuôi  tnh Wollstein và Koch, mc dù không có
công c nghiên cu khoa hc nào và còn b tách bit vi th vin và gii khoa hc, đã lao vào nghiên cu bnh này
bt chp sc ép t công vic bn rn ca ông. Phòng thí nghim ca ông là cn nhà 4 phòng và cng chính là nhà
ông, còn dng c nghiên cu ca ông, ngoài cái kính hin vi v ông tng, đu do ông t trang b. Trc đó thì trc
khun than đã đc tìm ra bi Pollender, Rayer và Davaine; và Koch đt ra mc tiêu là chng minh loài trc khun
này chính là tác nhân gây bnh than.
Ông cy vào chut, bng ming g t ch, trc khun than ly t lá lách ca nhng đng vt trong nông tri đã b
cht bi bnh than, và thy rng nhng con chut này b cht bi trc khun. Trong khi cùng lúc nhng con chut
đc cy bng máu t lách ca nhng con vt nuôi kho mnh thì không b mc bnh than. iu này cng c cho
nhng nghiên cu khác đã chng minh rng bnh này có th lây qua đng máu t nhng con vt đã b bnh.
Nhng điu đó cha tho mãn Koch. Ông còn mun bit nhng con trc khun than cha bao gi phát trin trong
đng vt thì có kh nng gây bnh hay không.  gi quyt vn đ này, ông đã trit xut pure culture ca trc khun
bng cách nuôi cy chúng trong dch ly t mt bò. Bng cách nghiên cu, v và chp hình li nhng môi trng
nuôi cy này, Koch đã ghi li s nhân lên ca trc khun và nhn thy rng điu kin nuôi cy không thích hp vi
chúng, chúng đã to ra bào t (spore) bên trong chúng đ chng li điu kin bt li đc bit là thiu ôxy, và khi
điu kin thun li tr li, bào t có th tr li thành trc khun. Koch nuôi trc khun qua vài th h trong pure

Trên c s nhng kin thc ca ông v đc đim sinh hc và s phân b ca vi khun t, Koch đã h thng hoá
nguyên tc đ kim soát dch t và điu đó đã đc chp thun bi Quyn ti cao  Dresden vào nm 1893 và nó đã
tr thành nn móng cho vic kim soát dch t ngày nay. Công trình ca ông v bnh t đã đc nhn gii thng
100 ngàn mark c đng thi cng có ý ngha quan trng trong vic có k hoch bo v ngun nc sinh hot.
Nm 1885, Koch đc phong Giáo s v v sinh hc ca i hc Berlin và Giám đc ca Vin v sinh mi đc
thành lp lúc đó ti trng này. Nm 1890 ông đc phong thng tng và ngi có đc quyn (Freeman) ca
thành ph Berlin. Nm 1891 ông tr thành Giáo s Danh d ca khoa Y  Berlin và Giám đc Vin các bnh truyn
nhim, ni ông đã may mn gp đc nhng đng nghip nh Ehrlich, von Behring và Kitasato, cng là nhng nhà
phát minh ni ting. Nm 1893, Koch ci ngi v th hai là Hedwig Freiberg.
Trong thi gian này, Koch quay li vi nhng nghiên cu v bnh lao. Ông c gng hãm li quá trình phát trin
bnh bng cht mà ông gi là tuberculin, đc làm t môi trng nuôi cy trc khun lao. Ông chun b các mu
tuberculin, mi và c, và s thông báo v mu tuberculin c đã gây rt nhiu tranh cãi. Kh nng cha tr ca cht
này theo nh nhng gì Koch tuyên b là mt s thi phng, và bi vì hi vng t nó không đc tho mãn, d lun
quay ra chng li nó và chng li Koch. Cht tuberculin mi đc Koch công b vào nm 1896 và kh nng cha
tr ca nó cng làm tht vng mi ngi; nhng nó đã dn ti s phát hin ca mt cht có giá tr v mt chn đoán.
Trong khi công trình v tuberculin vn tip tc, đng nghip ca ông  Vin v các bnh truyn nhim là von
Behring, Ehrlich và Kitasato nghiên cu và xut bn công trình mang tính bc ngot ca h v s min dch ca
bnh bch hu.
Nm 1896, Koch ti Nam Phi đ nghiên cu nguyên nhân ca bnh dch virut Rinde (rinderpest) và mc dù ông
không tìm đc nguyên nhân, ông cng đã thành công trong vic hn ch s bùng phát ca bnh dch bng cách
tiêm cho nhng con gia súc kho mnh mt ly t túi mt ca nhng con đã b bnh. Ri sau đó là các nghiên cu 
n  và châu Phi v st rét, st rét tiu đen (blackwater fever), bnh xura (surra)  gia súc, nga và bnh dch
hch và xut bn nhng quan sát ca ông v các bnh này vào nm 1898. Không lâu sau khi quay li c, ông li
đc c ti Ý và vùng nhit đi ni ông xác nhn công trình ca Ronald Ross v st rét và làm đc mt s công
vic có ích trong nghiên cu v nguyên nhân ca các dng khác nhau ca st rét và vic kim soát nó bng thuc kí
ninh.
Trong nhng nm cui ca cuc đi, Koch đi ti kt lun là trc khun gây bnh lao  ngi và bò là khác nhau và
tuyên b ca ông v điu này ti Hi ngh Y hc quc t v Lao  Luân ôn nm 1901 đã gây ra nhiu tranh cãi,
nhng bây gi thì quan đim đy ca ông đã đc công nhn là đúng. Công trình nghiên cu ca ông v bnh st
Rickettsia đã dn đn ý tng mi, rng cn bnh này đc truyn d dàng t ngi sang ngi hn là t nc

và Gii (Kingdom). Hin nay trên gii còn có mt mc phân loi na gi là lnh gii (Domain). y là cha k đn
các mc phân loi trung gian nh Loài ph (Subspecies), Chi ph (Subgenus), H ph (Subfamily), B ph
(Suborder), Lp ph (Subclass), Ngành ph (Subphylum).
Trc đây John Ray (1627-1705) và Carl Von Linnaeus (1707-1778) ch
chia ra 2 gii là Thc vt và ng vt. Nm 1866 E. H. Haeckel (1834-
1919) b sung thêm gii Nguyên sinh (Protista).

Nm 1969 R. H. Whitaker (1921-1981) đ xut h thng phân loi 5 gii:
Khi sinh (Monera), Nguyên sinh (Protista), Nm (Fungi), Thc vt
(Plantae) và ng vt (Animalia) (hình)
Khi sinh bao gm Vi khun (Bacteria) và Vi khun lam (Cyanobacteria).
Nguyên sinh bao gm ng vt nguyên sinh (Protzoa),
To (Algae) và các Nm si sng trong nc (Water molds).
Hình: H thng phân loi 5 gii sinh vt
Gn đây hn có h thng phân loi 6 gii- nh 5 gii trên nhng thêm gii
C vi khun (Archaebacteria), gii Khi sinh đi thành gii Vi khun tht
(Eubacteria) (P. H. Raven, G. B. Johnson, 2002).
Hình: H thng phân loi 6 gii sinh vt

T. Cavalier-Smith (1993) thì li đ xut h thng phân loi 8 gii:
- Vi khun tht (Eubacteria),
- C vi khun (Archaebacteria),
- C trùng (Archezoa),
- Sc khun (Chromista),
- Nm (Fungi),
- Thc vt (Plantae) và
- ng vt (Animalia).
Theo R. Cavalier-Smith thì c trùng (nh Giardia) bao gm các c th đn
bào nguyên thu có nhân tht, có ribosom 70S, cha có b máy golgi, cha
có ty th (mitochondria) cha có th dip lc (chloroplast), cha có

muramic
Màng lipid Cha liên kt este, các
acid béo mch thng
Cha liên kt ete, các chui
aliphatic phân nhánh
Cha liên kt este, các
acid béo mch thng
Túi khí Có Có Không
ARN vn chuyn
Thymine có trong phn
ln tARN
tARN m đu cha N-
formylmethionine

Không có thymine trong nhánh T
hoc TyC ca tARN
tARN m đu cha methionine

Có thymine
tARN m đu cha
methi nine
o

mARN đa cistron Có Có Không
Intron trong mARN Không Không Có
Ghép ni, gn m và gn đuôi
polyA vào mARN
Không Không Có
C khun là nhóm vi sinh vt có ngun gc c xa. Chúng bao gm các nhóm vi khun có th phát trin đc trong
các môi trng cc đoan (extra), chng hn nh nhóm a mn (Halobacteriales), nhóm a nhit (Thermococcales,

Nm 20 tui, Linnaeus vào hc  trng Y và ba nm sau, nm 1730, đc gi li trng làm ph ging. Nm nm
sau, nm 1735, ông bo v thành công lun án tin s Y khoa ti Hàlan. Sau đó, trong ba nm lin, ông ln lt hc
thêm  Ðc, Ðanmch, Anh và Pháp, là nhng trung tâm vn hóa ln thi đó.
Nm 1738 ông tr v quê đ theo đui ngh thy thuc. Nm 1741, lúc 34 tui ông đc c làm giáo s đi hc. T
đó ti lúc mt, ông kt hp ging dy, nghiên cu và biên son tài liu khoa hc.
Linnaeus mt nm 1778, th 71 tui
b. Công trình khoa hc ca Linnaeus:
Nm 1732, khong thi gian này, ngi ta đã bit ít nht là 70.000 loài, sau khi đi ngang qua vùng phía Bc bán đo
Scanđinever, vùng đc coi là không có điu kin thun li đi vi s phn thnh ca khu h đng và thc vt,
trong mt thi gian ngn Linne đã phát hin gn 100 loài cây mi. Linnaeus đã nghiên cu các c quan sinh sn ca
thc vt, và có chú ý đn nhng sai khác v loài. Sau này trên c s đó ông đã xây dng h thng phân loi ca
mình. Nm 1735 Linnaeus đã xut bn cun sách "H thng ca t nhiên " trong đó trình bày h thng phân loi
ca gii đng vt và thc vt do ông lp ra, gm 4 nhóm t nh đn ln là: Loài (chi (b (lp. H thng này
đc coi là ông t ca h thng phân loi hin đi. Chính Linnaeus là ngi sáng lp ra Khoa hc phân loi
(Taxanomy hay là Systematics) nghiên cu sp xp các loài sinh vt.
Ví d: Linnaeus chia gii thc vt thành 24 lp, gii đng vt thành 6 lp. Ðóng góp ln nht ca Linnaeus đi vi
công tác phân loi là đã ngh ra đc mt cách đt tên sinh vt rt cht ch và thun tin. Mi sinh vt đc gi
bng hai tên ca ting Latinh, tên đu vit hoa, ch Chi (Genus), tên sau vit thng, ch Loài (Species). Chng
hn trong chi mèo Felis có mèo nhà: Felis domesticus, s t: Felis Leo, cp: Felis Tigris.
T nm 1746 đn nm 1753, trong by nm. Linnaeus đã son và in thêm quyn "Thc vt chí", trình bày các chìa
khóa và kt qu phân loi thc vt. Vic phân loi ch yu da trên các ngoi hình, d thy và d nhn dng nht
gia các sinh vt.
Chìa khóa phân loi đó có nhc đim ln nht là cha tính đc các khác bit v kích thc, hình dáng ngoài xut
hin do các giai đon phát trin khác nhau (trng, sâu, nhng, ngài ), hoc ch đ dinh dng khác nhau (nht là
đi vi thc vt). Chng hn c sên thuc Chi Cerion  qun đo Caribe đã đc phân loi thành 600 trm loài,
nhng xét k lng thì ch gm có hai Loài! Mt hn ch na ca Linnaeus là đã phân loi sinh vt theo quan
VSV đai cng 03/02/09 N.T.T.Thy
21

đim Thng đ sáng to muôn loài bt biên qua thi gian. Tuy nhiên, Linnaeus đã nhn ra sai lm ca mình và t

nhng chc nng đc bit (đây cng là nhng đc đim s dng đ phân loi và đnh tên vi khun).
- Mt s vi khun có kh nng sinh ni bào t nu c th đn mt giai đon sinh trng phát
trin nào đó hoc đ chng li mt s các điu kin bt li ca môi trng.
1. Hình thái, kích thc ca vi khun
Da vào hình thái bên ngoài ca vi khun, ngi ta chia chúng ra làm ba loi: cu khun, trc khun,
xon khun. Gia ba loi này còn có các dng hình thái trung gian nh cu trc khun, phy khun.
Cu khun:
là loi vi khun có hình cu, tuy nhiên mt s có hình ngn nn (ph cu khun)
hoc hình ht cà phê (lu cu khun).
Kích thc ca cu khun thay đi t 0.5-1 µm
Cu khun có các đc tính nh: không hình thành bào t, không có c quan di đng.
Da vào kh nng sp xp t bào sau khi phân ct mà ngi ta li chia thành các loi nh: đn
cu khun, song cu khun (Diplococcus), t cu khun (Tetracoccus), bát cu khun (Sarcina),
liên cu khun (Streptococcus) và t cu khun (Staphylococcus).

Diplococcus Sarcina Staphylococcus Streptococcus
VSV đai cng 03/02/09 N.T.T.Thy
23

Trc khun
: Là tên chung đ ch tt c các vi khun có hình que. Kích thc khong 0.5-1 x 1-
4 µm. Các loi trc khun thng gp thuc v các ging sau:
- Bacillus (Bac.): trc khun gram dng, sinh bào t, chièu ngang ca bào t không vt quá
chiu ngang ca t bào nên khi có bào t
hoc k khí không bt buc. a s gây
bnh. Ví d bnh nhit thán (B.
anthracis), ng đc thc n (B.
cereus), làm hng thc phm (B.
coagulaus)
, t bào không b bin dng. Thng thuc loi hiu khí

VSV đai cng 03/02/09 N.T.T.Thy
24

Xon khun
(Spirillum): gm tt c vi khun có t hai vòng xon tr lên, gram dng, di đng u to t bào vi khun
(xem phim)
n
ll)
thc khác nhau tu
đc nh mt hay nhiu tiên mao mc
 đnh. Có kích thc thay đi t 0.5-
3x5-40µm. a s là các loài sng hoi
sinh. Hình thái trung gian gia xon
khun và trc khun là phy khun (vi
khun có 1 vòng xon)
Xon khun Treponema pallidum Phy khun V. cholera
gây bnh giang mai gây bnh t
2.C
T bào vi khun đc cu to bi các ph
bt buc nh thành TB, màng TB, nguyên
sinh cht, th nhân. Ngoài ra mt s loài
còn đc cu to bi nhng thành phn
không bt buc nh lp v nhày, tiên mao,
khun mao và ni bào t.

2.1. Thành t bào (cell wa
Thành t bào vi khun có kích  loi, nhìn chung vi khun gram dng có