Số hóa bởi Trung tâm Học liệu http://www.lrc-tnu.edu.vn/
ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN
TRƢỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ VÀ QUẢN TRỊ KINH DOANH
HOÀNG TÚ HOÀN THIỆN CÔNG TÁC QUẢN LÝ THU, CHI
NGÂN SÁCH NHÀ NƢỚC CỦA THÀNH PHỐ
VĨNH YÊN, TỈNH VĨNH PHÚC
LUẬN VĂN THẠC SĨ KINH TẾ
CHUYÊN NGÀNH: QUẢN LÝ KINH TẾ
THÁI NGUYÊN - 2014
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu http://www.lrc-tnu.edu.vn/
i
LỜI CAM ĐOAN
Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các số
liệu, kết quả nêu trong luận văn là trung thực và chƣa đƣợc công bố trong các
công trình khác.
Thái Nguyên, tháng 5 năm 2014
Tác giả luận văn
Hoàng Tú
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu http://www.lrc-tnu.edu.vn/
ii
LỜI CẢM ƠN
Trong suốt quá trình học tập và thực hiện đề tài, tôi đã nhận đƣợc sự
giúp đỡ, những ý kiến đóng góp, chỉ bảo quý báu của các thầy giáo, cô giáo
Trƣờng Đại học kinh tế và Quản trị kinh doanh - Đại học Thái Nguyên.
Để có đƣợc kết quả nghiên cứu này, ngoài sự cố gắng và nỗ lực của bản
DANH MỤC CÁC SƠ ĐỒ, BIỂU ĐỒ viii
MỞ ĐẦU 1
1. Tính cấp thiết của đề tài 1
2. Mục đích nghiên cứu 2
3. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu 3
4. Ý nghĩa khoa học và đóng góp mới về lý luận và thực tiễn 3
5. Bố cục của luận văn 3
CHƢƠNG 1: NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VÀ CƠ SỞ THỰC TIỄN VỀ
CÔNG TÁC QUẢN LÝ THU, CHI NGÂN SÁCH
5
1.1. Thu, chi ngân sách nhà nƣớc và vai trò của nó trong quá trình phát
triển kinh tế - xã hội 5
1.1.1. Khái niệm về quản lý thu, chi ngân sách nhà nƣớc 5
1.1.2. Vai trò của quản lý thu, chi ngân sách nhà nƣớc 15
1.2. Đặc điểm và các nhân tố ảnh hƣởng đến quản lý thu, chi ngân sách
nhà nƣớc trên địa bàn thành phố trực thuộc tỉnh 17
1.2.1. Đặc điểm thu, chi ngân sách nhà nƣớc trên địa bàn thành phố trực
thuộc tỉnh 17
1.2.2. Những nhân tố ảnh hƣởng đến quá trình quản lý thu, chi NSNN 18
1.3. Nội dung cơ bản về quản lý thu, chi ngân sách nhà nƣớc 20
1.3.1. Nội dung cơ bản về quản lý thu ngân sách nhà nƣớc 20
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu http://www.lrc-tnu.edu.vn/
iv
1.3.2. Nội dung cơ bản về quản lý chi ngân sách nhà nƣớc 24
Chƣơng 2: PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU 36
2.1. Các câu hỏi đặt ra mà đề tài cần giải quyết 36
2.2. Phƣơng pháp nghiên cứu 36
2.2.1. Phƣơng pháp thu thập số liệu 36
nhà nƣớc của thành phố Vĩnh Yên 86
4.2.1. Nhóm giải pháp quản lý thu ngân sách nhà nƣớc 86
4.2.2. Nhóm giải pháp quản lý chi ngân sách nhà nƣớc 87
4.3. Một số kiến nghị 90
4.3.1. Đối với Trung ƣơng Error! Bookmark not defined.
KẾT LUẬN 92
DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO 94
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu http://www.lrc-tnu.edu.vn/
vi
DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT
TT
Chữ viết tắt
Nguyên nghĩa
1
CNH - HĐH
Công nghiệp hóa, hiện đại hóa
2
CQSDĐ
Chuyển quyền sử dụng đất
3
NS TW
Ngân sách Trung ƣơng
14
SDĐNN
Sử dụng đất nông nghiệp
15
SHNN
Sở hữu Nhà nƣớc
16
SXKD
Sản xuất kinh doanh
17
TB - TK
Trƣớc bạ, thu khác
18
TM - DV
Thƣơng mại, dịch vụ
19
TNCN
Thu nhập cá nhân
20
TNDN
Thu nhập doanh nghiệp
21
TNTN
Tài nguyên thiên nhiên
22
TTĐB
Tiêu thụ đặc biệt
23
viii
DANH MỤC CÁC SƠ ĐỒ, BIỂU ĐỒ
Sơ đồ 1.1: Mối quan hệ giữa NSNN với các quan hệ kinh tế 6
Sơ đồ 1.2: Hệ thống NSNN Việt nam 8
Sơ đồ 3.1: Cơ cấu bộ máy quản lý phòng Tài chính - kế hoạch 47
Biểu đồ 3.1: Tổng thu NSNN của thành phố Vĩnh Yên từ năm 2010 - 2013 50
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu http://www.lrc-tnu.edu.vn/
1
MỞ ĐẦU
1. Tính cấp thiết của đề tài
Quá trình đổi mới và phát triển kinh tế ở nƣớc ta từ một nền kinh tế kế
hoạch hóa tập trung mang nặng tính mệnh lệnh hành chính chuyển sang nền
kinh tế thị trƣờng định hƣớng xã hội chủ nghĩa đòi hỏi Nhà nƣớc cần phải đổi
mới cơ bản và toàn diện hệ thống cơ chế chính sách kinh tế nói chung trong
đó có cơ chế quản lý tài chính.
Vì mục tiêu đó, Đảng và Nhà nƣớc ta đã có những chủ trƣơng đƣờng
lối đúng đắn đó là “Phát huy sức mạnh toàn dân tộc, đẩy mạnh toàn diện
công cuộc đổi mới, huy động và sử dụng tốt mọi nguồn lực cho CNH -
HĐH đất nƣớc” nhằm khai thác tốt nội lực của đất nƣớc cho quá trình phát
triển kinh tế xã hội.
Trong hoàn cảnh đó, tăng cƣờng công tác đổi mới quản lý thu, chi ngân
sách sẽ tạo điều kiện tăng thu ngân sách và sử dụng ngân sách quốc gia tiết
kiệm, có hiệu quả hơn giúp chúng ta sớm đạt đƣợc mục tiêu công nghiệp hóa,
hiện đại hóa đất nƣớc, đáp ứng yêu cầu phát triển kinh tế - xã hội, nâng cao
đời sống nhân dân.
Thực tế tại thành phố Vĩnh Yên tỉnh Vĩnh Phúc, những năm qua đã đạt
đƣợc những thành tựu to lớn về KT-XH, bộ mặt đô thị ngày càng đổi mới. Qua
quan điểm và giải pháp chủ yếu nhằm hoàn thiện quản lý thu, chi NSNN của
Thành phố Vĩnh Yên trong thời gian tới.
2.2. Mục tiêu nghiên cứu cụ thể
+ Khái quát hóa những vấn đề lý luận cơ bản về ngân sách nhà nƣớc,
quản lý thu, chi ngân sách nhà nƣớc
+ Tìm hiểu kinh nghiệm thực tiễn và rút ra bài học cho thành phố Vĩnh
Yên, tỉnh Vĩnh Phúc, về quản lý thu, chi ngân sách nhà nƣớc
+ Phân tích và đánh giá thực trạng quản lý thu, chi ngân sách nhà nƣớc
trên địa bàn thành phố Vĩnh Yên từ năm 2010 đến năm 2013.
+ Đề xuất một số quan điểm và giải pháp chủ yếu nhằm hoàn thiện
quản lý thu, chi NSNN của Thành phố Vĩnh Yên trong thời gian tới.
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu http://www.lrc-tnu.edu.vn/
3
3. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu
3.1. Đối tượng nghiên cứu
Luận văn chọn công tác quản lý thu, chi trên địa bàn thành phố Vĩnh
Yên làm đối tƣợng nghiên cứu.
3.2. Phạm vị nghiên cứu
Phạm vi nội dung nghiên cứu là thực trạng công tác quản lý thu, chi ngân
sách nhà nƣớc của một đơn vị hành chính cụ thể là Thành phố Vĩnh Yên.
Phạm vi địa bàn nghiên cứu là Thành phố Vĩnh Yên.
Phạm vi thời gian nghiên cứu là từ năm 2010 đến năm 2013.
4. Ý nghĩa khoa học và đóng góp mới về lý luận và thực tiễn
4.1. Ý nghĩa khoa học
- Về mặt lý luận: Đề tài tóm tắt những vấn đề lý luận cơ bản về ngân
sách nhà nƣớc, quản lý thu, chi ngân sách.
- Về mặt thực tiễn: Đề tài đánh giá thực trạng quản lý thu, chi ngân
sách nhà nƣớc trên địa bàn thành phố Vĩnh Yên từ năm 2010 đến năm 2013.
1.1. Thu, chi ngân sách nhà nƣớc và vai trò của nó trong quá trình phát
triển kinh tế - xã hội
1.1.1. Khái niệm về quản lý thu, chi ngân sách nhà nước
1.1.1.1. Khái niệm ngân sách nhà nước
Trong thực tiễn, từ nhiều cách tiếp cận khác nhau mà có khái niệm về
NSNN. Theo Luật NSNN của nƣớc Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam sửa
đổi năm 2002, có hiệu lực từ năm 2004 thì “NSNN là toàn bộ các khoản thu,
chi của Nhà nƣớc đã đƣợc cơ quan nhà nƣớc có thẩm quyền quyết định và
đƣợc thực hiện trong một năm để bảo đảm thực hiện các chức năng, nhiệm vụ
của Nhà nƣớc”. Thu chi NSNN có thể hiểu là một kế hoạch tài chính quốc gia
bao gồm chủ yếu các khoản thu và chi của Nhà nƣớc đƣợc mô tả dƣới hình
thức cân đối bằng giá trị tiền tệ. Phần thu thể hiện các nguồn tài chính đƣợc
huy động vào NSNN; phần chi thể hiện chính sách phân phối các nguồn tài
chính đã huy động đƣợc để thực hiện mục tiêu KT-XH. NSNN đƣợc lập và
thực hiện cho một thời gian nhất định, thƣờng là một năm và đƣợc Quốc hội
phê chuẩn thông qua.
NSNN là quỹ tiền tệ tập trung của Nhà nƣớc. Quỹ này thể hiện lƣợng
tiền huy động từ thu nhập quốc dân để đáp ứng cho các khoản chi tiêu của
Nhà nƣớc, có hai mặt đó là: mặt tĩnh và mặt động. Mặt tĩnh thể hiện các
nguồn tài chính đƣợc tập trung vào NSNN mà chúng ta có thể xác định đƣợc
vào bất kỳ thời điểm nào. Mặt động thể hiện các quan hệ phân phối dƣới hình
thức giá trị gắn liền với quỹ tiền tệ tập trung vào NSNN và từ NSNN phân bổ
các nguồn tài chính cho các ngành, các lĩnh vực, các địa phƣơng của nền kinh
tế quốc dân.
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu http://www.lrc-tnu.edu.vn/
6
NSNN là một phạm trù kinh tế tài chính, đƣợc coi là một hệ thống
quan hệ kinh tế tồn tại khách quan. Hệ thống các quan hệ kinh tế này đƣợc
Hệ thống NSNN là tổng thể các cấp ngân sách có quan hệ hữu cơ với
nhau trong quá trình tổ chức huy động, quản lý các nguồn thu và thực hiện
nhiệm vụ chi của mỗi cấp ngân sách.
Ở hầu hết các quốc gia trên thế giới, hệ thống NSNN đƣợc tổ chức phù
hợp với hệ thống tổ chức bộ máy quản lý hành chính nhà nƣớc. Ở nƣớc ta bộ
máy quản lý hành chính Nhà nƣớc đƣợc tổ chức 4 cấp: Trung ƣơng; tỉnh,
thành phố trực thuộc TW; quận, huyện, thị xã, thành phố thuộc tỉnh và xã,
phƣờng, thị trấn. Mỗi cấp chính quyền đều phải có ngân sách để thực hiện các
nhiệm vụ đƣợc giao theo quy định của pháp luật và phù hợp với khả năng
quản lý của cấp chính quyền đó.
Quan hệ giữa các cấp ngân sách được thực hiện theo những nguyên tắc
cơ bản sau:
- Ngân sách Trung ƣơng và ngân sách mỗi cấp chính quyền đƣợc phân
cấp nguồn thu và nhiệm vụ chi cụ thể.
- Ngân sách TW đóng vai trò chủ đạo, bảo đảm thực hiện các nhiệm vụ
chiến lƣợc, quan trọng của quốc gia và hỗ trợ các địa phƣơng chƣa cân đối
đƣợc ngân sách.
- Ngân sách địa phƣơng đƣợc phân cấp nguồn thu để chủ động thực
hiện những nhiệm vụ đƣợc giao.
- Nhiệm vụ chi thuộc cấp ngân sách nào do cấp ngân sách đó cân đối.
Trƣờng hợp cơ quan QLNN cấp trên ủy quyền cho cơ quan QLNN cấp dƣới
thực hiện nhiệm vụ chi thuộc chức năng của mình thì phải chuyển kinh phí từ
ngân sách cấp trên cho ngân sách cấp dƣới để thực hiện nhiệm vụ đó.
- Thực hiện phân chia theo tỷ lệ phần trăm (%) đối với các khoản thu
phân chia giữa ngân sách các cấp và bổ sung từ ngân sách cấp trên cho ngân
sách cấp dƣới để đảm bảo công bằng, phát triển cân đối giữa các vùng, các địa
phƣơng. Tỷ lệ phần trăm (%) phân chia các khoản thu và số bổ sung từ ngân
sách cấp trên cho ngân sách cấp dƣới đƣợc ổn định từ 3 - 5 năm. Số bổ sung
từ ngân sách cấp trên đƣợc coi là khoản thu của ngân sách cấp dƣới.
Sơ đồ 1.2: Hệ thống NSNN Việt nam
NGÂN SÁCH NHÀ NƢỚC
NGÂN SÁCH TRUNG ƢƠNG
NGÂN SÁCH ĐỊA PHƢƠNG
Ngân sách tỉnh và
thành phố trực
thuộc TW
Ngân sách huyện,
quận, thị xã, thành
phó trực thuộc tỉnh
Ngân sách xã,
phƣờng, thị trấn Số hóa bởi Trung tâm Học liệu http://www.lrc-tnu.edu.vn/
9
Khi đã hình thành hệ thống NSNN gồm nhiều cấp thì việc phân cấp
ngân sách là một tất yếu khách quan. Thực chất của phân cấp ngân sách là
giải quyết mối quan hệ giữa các cấp chính quyền trong toàn bộ hoạt động của
NSNN. Thông qua phân cấp NSNN, quyền hạn, trách nhiệm của mỗi cấp
chính quyền trong thu chi NSNN đƣợc xác định cụ thể; đồng thời, phân cấp
NSNN còn phản ánh mối quan hệ về lợi ích kinh tế giữa các cấp ngân sách,
giữa các địa phƣơng, giữa địa phƣơng với quốc gia. Phân cấp ngân sách gắn
liền với nội dung phân cấp hành chính. Phân cấp ngân sách không chỉ tập
trung vào việc nâng cao tính tự chủ của chính quyền địa phƣơng mà còn phải
hƣớng đến nâng cao tính trách nhiệm về chính trị, tính hiệu quả và minh bạch.
* Nội dung chủ yếu của phân cấp ngân sách:
(%) giữa ngân sách các cấp và đây chính là “cái van” điều chỉnh nguồn thu giữa
các địa phƣơng. Địa phƣơng nào giàu (có nguồn thu lớn) thì tỷ lệ này thấp, địa
phƣơng nào quá nghèo thì tỷ lệ phân chia có thể đƣợc mở đến 100%.
1.1.1.2. Khái niệm thu ngân sách nhà nước
Thu NSNN là việc nhà nƣớc dùng quyền lực của mình để tập trung một
phần nguồn tài chính quốc gia hình thành quỹ NSNN nhằm thỏa mãn các nhu
cầu của nhà nƣớc. Nhƣ vậy, thu NSNN bao gồm toàn bộ các khoản tiền đƣợc
tập trung vào tay Nhà nƣớc để hình thành quỹ NSNN đáp ứng cho các yêu
cầu chi tiêu xác định của Nhà nƣớc.
Nét nổi bật của việc thu NSNN là: trong bất cứ xã hội nào, cơ cấu các
khoản thu NSNN đều gắn liền với chức năng, nhiệm vụ và quyền lực chính trị
của Nhà nƣớc. Sự ra đời, tồn tại và phát triển của Nhà nƣớc là điều kiện xuất
hiện các khoản thu NSNN. Ngƣợc lại, các khoản thu NSNN là tiền đề vật chất
không thể thiếu để thực hiện các chức năng, nhiệm vụ của Nhà nƣớc.
Một đặc trƣng khác của thu NSNN là luôn luôn gắn chặt với các quá
trình kinh tế và các phạm trù giá trị. Kết quả của quá trình hoạt động kinh tế
và hình thức, phạm vi, mức độ vận động của các phạm trù giá trị là tiền đề
quan trọng xuất hiện hệ thống thu NSNN. Nhƣng chính hệ thống thu NSNN
lại là nhân tố quan trọng có ảnh hƣởng to lớn đến kết quả của quá trình kinh tế
cũng nhƣ sự vận động của các phạm trù giá trị.
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu http://www.lrc-tnu.edu.vn/
11
Thu ngân sách nhà nƣớc trƣớc hết và chủ yếu gắn liền với các hoạt
động kinh tế trong xã hội. Mức độ phát triển kinh tế, tỷ lệ tăng trƣởng GDP
hàng năm là tiền đề đồng thời là yếu tố khách quan hình thành các khoản thu
NSNN và quyết định mức độ động viên các khoản thu của NSNN.
Thu ngân sách nhà nƣớc ảnh hƣởng lớn đến tốc độ, chất lƣợng và tính
bền vững trong phát triển của một quốc gia. Trong cơ cấu thu, nguồn thu nội
hợp với yêu cầu của quản lý kinh tế, tài chính. Các sắc thuế chủ yếu hiện đang
đƣợc áp dụng ở nƣớc ta hiện nay gồm có: Thuế giá trị gia tăng, thuế tiêu thụ
đặc biệt, thuế thu nhập doanh nghiệp, thuế xuất nhập khẩu, thuế thu nhập đối
với ngƣời có thu nhập cao, thuế tài nguyên, thuế sử dụng đất nông nghiệp,
thuế chuyển quyền sử dụng đất, thuế nhà, đất
1.1.1.4. Khái niệm chi ngân sách nhà nước
Chi NSNN là quá trình phân phối và sử dụng quỹ NSNN theo nguyên
tắc không hoàn trả trực tiếp nhằm trang trải cho chi phí bộ máy nhà nƣớc và
thực hiện các chức năng kinh tế - xã hội mà nhà nƣớc đảm nhận theo những
nguyên tắc nhất định.
Chi NSNN là sự phối hợp giữa hai quá trình phân phối và sử dụng quỹ
NSNN. Quá trình phân phối là quá trình cấp phát kinh phí từ NSNN hình
thành các loại quỹ trƣớc khi đƣa vào sử dụng. Quá trình sử dụng là quá trình
trực tiếp chi dùng khoản tiền cấp phát từ ngân sách không trải qua việc hình
thành các loại quỹ trƣớc khi đƣa vào sử dụng.
Luật NSNN đã xác định cụ thể chi NSNN bao gồm: các khoản chi phát
triển kinh tế - xã hội, đảm bảo quốc phòng, an ninh; đảm bảo hoạt động của
bộ máy nhà nƣớc; chi trả nợ của nhà nƣớc; chi viện trợ và các khoản chi khác
theo quy định của pháp luật.
Mỗi chế độ xã hội, mỗi giai đoạn phát triển của lịch sử, chi NSNN có
những nội dung và cơ cấu khác nhau, song đều có những đặc trƣng cơ bản
nhƣ sau:
Chi NSNN luôn gắn chặt với bộ máy nhà nƣớc và những nhiệm vụ kinh
tế chính trị xã hội mà Nhà nƣớc đó đảm nhiệm. Nội dung chi ngân sách do
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu http://www.lrc-tnu.edu.vn/
13
chính quyền nhà nƣớc các cấp đảm nhận theo quy định hoặc phân cấp quản lý
NSNN để đảm bảo thực hiện chức năng quản lý, phát triển KT-XH.
- Mô hình tổ chức bộ máy nhà nƣớc và những nhiệm vụ KT-XH mà nó
đảm nhận trong từng giai đoạn lịch sử nhất định.
1.1.1.5. Khái niệm quản lý chi ngân sách nhà nước
Quản lý chi NSNN là quá trình thực hiện có hệ thống các biện pháp
phân phối và sử dụng quỹ tiền tệ tập trung một cách có hiệu quả nhằm phục
vụ chi tiêu cho bộ máy và thực hiện các chức năng của Nhà nƣớc trên cơ sở
sử dụng hệ thống chính sách, pháp luật.
Chi ngân sách mới thể hiện ở khâu phân bổ ngân sách còn hiệu quả sử
dụng ngân sách nhƣ thế nào thì phải thông qua các biện pháp quản lý. Rõ ràng
quản lý chi ngân sách sẽ quyết định hiệu quả sử dụng vốn ngân sách.
Thực chất quản lý chi NSNN là quá trình sử dụng các nguồn vốn chi
tiêu của Nhà nƣớc từ khâu lập kế hoạch đến khâu sử dụng ngân sách đó
nhằm đảm bảo quá trình chi tiết kiệm và hiệu quả, phù hợp với yêu cầu của
thực tế đang đặt ra theo đúng chính sách chế độ của Nhà nƣớc phục vụ các
mục tiêu KT-XH.
Vấn đề quan trọng trong quản lý chi NSNN là việc tổ chức quản lý
giám sát các khoản chi sao cho tiết kiệm và có hiệu quả cao, muốn vậy cần
phải quan tâm các mặt sau:
- Quản lý chi phải gắn chặt với việc bố trí các khoản chi làm cơ sở cho
việc quản lý xây dựng quy chế kiểm tra, kiểm soát.
- Bảo đảm yêu cầu tiết kiệm và hiệu quả trong việc bố trí và quản lý các
khoản chi tiêu ngân sách nhà nƣớc.
- Quản lý chi phải thực hiện các biện pháp đồng bộ, kiểm tra giám sát
trƣớc, trong và sau khi chi.
- Phân cấp quản lý các khoản chi cho các cấp chính quyền địa phƣơng
và các tổ chức trên cơ sở phải phân biệt rõ nhiệm vụ phát triển KT-XH của
các cấp theo luật ngân sách để bố trí các khoản chi cho thích hợp.
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu http://www.lrc-tnu.edu.vn/
Copyright: Tài liệu đại học ©