ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
KHOA LUẬT
MAI THU THỦY
XÁC ĐỊNH THẨM QUYỀN XÉT XỬ DÂN SỰ
QUỐC TẾ CỦA TÒA ÁN THEO PHÁP LUẬT MỘT
SỐ QUỐC GIA TRÊN THẾ GIỚI LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HỌC
Hà Nội – 2012 ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
KHOA LUẬT
MAI THU THỦY
1.2.1. Xung đột thẩm quyền xét xử dân sự quốc tế 18
1.2.2. Các nguyên tắc xác định thẩm quyền xét xử dân sự quốc tế của
Tòa án 20
1.3. Một số vấn đề cơ bản trong việc xác định thẩm quyền xét xử dân sự
quốc tế của Tòa án 27
1.3.1. Thẩm quyền xét xử riêng biệt 27
1.3.2. Lựa chọn Tòa án thích hợp nhất (Forum shopping) 28
1.3.3. Thẩm quyền không thích hợp (Forum Non Conveniens) và Vụ
kiện đang chờ xét xử (Lis Pendens) 30
1.4. Nguồn luật điều chỉnh việc xác định thẩm quyền xét xử dân sự quốc tế
của Tòa án 34
1.4.1. Pháp luật quốc gia 34
1.4.2. Điều ước quốc tế 36
1.4.3. Tập quán quốc tế 43
CHƢƠNG II.PHÁP LUẬT CỦA MỘT SỐ QUỐC GIA VỀ XÁC ĐỊNH
THẨM QUYỀN XÉT XỬ DÂN SỰ QUỐC TẾ CỦA TÒA ÁN 46
2.1. Xác định thẩm quyền xét xử dân sự quốc tế của Tòa án theo pháp luật
Hoa Kỳ 46
2.1.1. Các Tòa án có thẩm quyền xét xử dân sự quốc tế tại Hoa Kỳ 46
2.1.2. Xác định thẩm quyền xét xử dân sự quốc tế của Tòa án theo pháp
luật Hoa Kỳ 49
2.2. Xác định thẩm quyền xét xử dân sự quốc tế của Tòa án theo pháp luật
Nhật Bản 61
2.2.1. Các Tòa án có thẩm quyền xét xử dân sự quốc tế tại Nhật Bản 61
2.2.2. Xác định thẩm quyền xét xử quốc tế của Tòa án theo pháp luật
Nhật Bản 62
2.3. Xác định thẩm quyền xét xử dân sự quốc tế của Tòa án theo pháp luật
Trung Quốc 74
2.3.1. Các Tòa án có thẩm quyền xét xử dân sự quốc tế tại Trung Quốc74
2.3.2. Xác định thẩm quyền xét xử dân sự quốc tế của Tòa án theo pháp
KẾT LUẬN 123
DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO 125
1
MỞ ĐẦU
1. Tính cấp thiết của việc nghiên cứu đề tài
Trong lĩnh vực Tư pháp quốc tế, việc lựa chọn Tòa án có thẩm quyền cùng với
việc lựa chọn luật áp dụng và công nhận, thi hành phán quyết của Tòa án hoặc trọng
tài nước ngoài được coi là những vấn đề cơ bản. Mặt khác, tại Việt Nam hiện nay các
quan hệ dân sự, kinh tế, thương mại, lao động, hôn nhân và gia đình có yếu tố nước
ngoài và việc giải quyết các vụ việc dân sự có yếu tố nước ngoài là một trong những
vấn đề lý luận và thực tiễn rất được quan tâm trong khoa học pháp lý vì những lý do
sau:
Thứ nhất: Cơ chế pháp lý của việc giải quyết các vụ việc dân sự quốc tế nói
chung và việc xác định thẩm quyền xét xử các vụ việc dân sự quốc tế nói riêng là lĩnh
vực phức tạp cả về lý luận và thực tiễn. Bởi vì nó không chỉ bó hẹp trong phạm vi
quốc gia mà luôn liên quan đến quan hệ với nước ngoài và có tính chất quốc tế.
Thứ hai: Việt Nam đang ngày càng hội nhập sâu và rộng vào đời sống dân sự
quốc tế, vì vậy, các vụ việc dân sự có yếu tố nước ngoài nảy sinh ngày càng nhiều,
đòi hỏi các Tòa án phải xác định đúng thẩm quyền giải quyết của mình, đảm bảo quá
trình tố tụng diễn ra nhanh chóng và đúng pháp luật. Mặt khác, các cá nhân, tổ chức
Việt Nam khi tham gia quan hệ dân sự quốc tế cũng cần phải có những kiến thức cơ
bản về thẩm quyền xét xử dân sự quốc tế của Tòa án các quốc gia nhằm bảo vệ những
quyền và lợi ích hợp pháp của mình một cách tốt nhất.
Thứ ba: Bộ luật Tố dụng dân sự của nước CHXHCN Việt Nam năm 2004 ra đời
là một bước đột phá trong việc đưa ba Pháp lệnh Tố tụng về dân sự, kinh tế và lao
động vào chung một Bộ luật đồng thời có nhiều điểm mới về thẩm quyền xét xử của
Tòa án đối với các vụ việc dân sự có yếu tố nước ngoài. Tuy nhiên, các quy định của
Bộ luật này vẫn còn nhiều bất cập và thực tế là chính các cơ quan pháp luật cũng còn
có nhiều quan điểm, cách hiểu khác nhau liên quan đến thẩm quyền xét xử dân sự
Tuy nhiên, do điều kiện địa lý và hoàn cảnh lịch sử đặc biệt, khoa học Tư pháp
quốc tế Việt Nam phát triển muộn hơn nhiều so với các quốc gia khác trên thế giới,
các quy định điều chỉnh quan hệ dân sự có yếu tố nước ngoài nói chung cũng như các
quy định về việc xác định thẩm quyền xét xử các vụ việc dân sự có yếu tố nước ngoài
nói riêng còn chưa thực sự phát triển và phù hợp với thực tiễn phát triển của xã hội.
3
Trong lĩnh vực khoa học pháp lý, đã có nhiều công trình và bài viết nghiên cứu
vấn đề ―Thẩm quyền xét xử dân sự quốc tế‖ theo những khía cạnh và cách tiếp cận
khác nhau, tuy nhiên, hầu hết và chủ yếu đều tập trung vào phương thức và thủ tục
giải quyết một hoặc một số lĩnh vực tranh chấp nhất định.
Cho đến nay, chưa có một công trình, bài viết nào nghiên cứu một cách toàn diện,
đầy đủ và có hệ thống về việc xác định thẩm quyền xét xử dân sự quốc tế của Tòa án
theo pháp luật một số quốc gia trên thế giới từ đó làm cơ sở để kiến nghị hoàn thiện
chế định này trong tiến trình cải cách tư pháp và hội nhập kinh tế quốc tế của Việt
Nam hiện nay.
Những nội dung trình bày trên đây là cơ sở khoa học và thực tiễn để tác giả chọn
nghiên cứu đề tài ―Xác định thẩm quyền xét xử dân sự quốc tế của Tòa án theo pháp
luật một số quốc gia trên thế giới‖.
2. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu của đề tài
Việc nghiên cứu đề tài này nhằm làm rõ cơ sở lý luận và thực tiễn của việc xác
định thẩm quyền xét xử dân sự quốc tế của Tòa án theo pháp luật một số quốc gia
trên thế giới trong mối liên hệ so sánh với pháp luật Việt Nam, trên cơ sở đó, đề xuất
một số kiến nghị góp phần hoàn thiện các quy định của pháp luật Việt Nam về việc
xác định thẩm quyền xét xử dân sự quốc tế của Tòa án.
Với mục đích nêu trên, luận văn này tự đặt ra những nhiệm vụ cụ thể sau đây:
- Trình bày một cách có hệ thống những vấn đề lý luận về việc xác định thẩm
quyền xét xử dân sự quốc tế;
- Phân tích pháp luật của một số quốc gia trên thế giới về việc xác định thẩm
quyền xét xử dân sự quốc tế của Tòa án;
trên thế giới nên luận văn không trình bày tất cả những nội dung về lý luận và thực
trạng pháp luật về thẩm quyền của mỗi quốc gia mà chỉ chủ yếu khai thác những quy
định chung nổi bật nhất về việc xác định thẩm quyền xét xử dân sự quốc tế của Tòa
án theo pháp luật của các quốc gia đó.
Thứ tư: Những đề xuất, kiến nghị về vấn đề hoàn thiện pháp luật Việt Nam nêu ra
trong luận văn này cũng chủ yếu trên cơ sở và xuất phát từ những nhận xét, đánh giá
5
rút ra trong quá trình nghiên cứu các Điều ước quốc tế đa phương và pháp luật của
các quốc gia nêu tại Chương II của Luận văn này. Tác giả xác định đây là kết quả
nghiên cứu bước đầu và cần được tiếp tục bổ sung hoàn thiện hơn nữa trong quá trình
nghiên cứu sau này.
4. Phƣơng pháp nghiên cứu
Luận văn được thực hiện trên cơ sở vận dụng phương pháp luận của Chủ nghĩa
Mác – Lê nin và quan điểm đường lối, chính sách của Đảng, Nhà nước ta về phát
triển kinh tế - xã hội, về xây dựng và hoàn thiện pháp luật trong quá trình hội nhập
kinh tế quốc tế.
Để làm sáng tỏ nội dung đề tài nghiên cứu, tác giả sử dụng tổng hợp các phương
pháp nghiên cứu khoa học nói chung và phương pháp nghiên cứu khoa học pháp lý
nói riêng như: phương pháp luận duy vật biện chứng, phương pháp luận duy vật lịch
sử, phương pháp logic, phương pháp so sánh
5. Điểm mới và ý nghĩa của việc nghiên cứu
Như đã trình bày ở trên, cho đến nay, chưa có một công trình, bài viết nào nghiên
cứu một cách toàn diện, đầy đủ và có hệ thống về việc xác định thẩm quyền xét xử
dân sự quốc tế của Tòa án theo pháp luật một số quốc gia trên thế giới từ đó làm cơ
sở để kiến nghị hoàn thiện chế định này trong tiến trình cải cách tư pháp và hội nhập
kinh tế quốc tế của Việt Nam hiện nay, vì vậy, có thể nói đây là công trình đầu tiên
nghiên cứu về việc xác định thẩm quyền xét xử dân sự quốc tế của Tòa án theo góc
độ này.
Luận văn có những điểm mới như sau:
NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN CHUNG VỀ VIỆC XÁC ĐỊNH THẨM QUYỀN
XÉT XỬ DÂN SỰ QUỐC TẾ CỦA TÒA ÁN
1.1. Các khái niệm
1.1.1. Khái niệm “quan hệ dân sự quốc tế”
Khái niệm ―quan hệ dân sự quốc tế‖ hay ―quan hệ dân sự có yếu tố nước ngoài‖
hiện vẫn còn là vấn đề gây tranh cãi, không chỉ trong khoa học pháp lý ở Việt Nam,
mà còn ở nhiều nước trên thế giới. Điều đó được lý giải bởi thực tế cho thấy có sự
khác nhau, thậm chí trái ngược nhau, giữa những tư tưởng, quan điểm của các nhà
khoa học, luật gia thuộc các quốc gia với các hệ thống pháp luật khác nhau. Sự khác
nhau này xoay quanh các vấn đề về phạm vi (nội hàm) của khái niệm quan hệ dân sự,
về cách thức xác định yếu tố nước ngoài trong loại quan hệ này, về vị trí của nó là
thuộc đối tượng điều chỉnh của ngành luật nào (luật dân sự hay luật Tư pháp quốc
tế) Một trong các nguyên nhân dẫn đến những quan điểm khác nhau thể hiện ở chỗ,
tùy thuộc vào mục đích điều chỉnh của mỗi ngành luật, tùy thuộc vào ý đồ của nhà
làm luật hay nói rộng ra là của giai cấp thống trị.
1.1.1.1. Khái niệm “quan hệ dân sự”
Để có thể hiểu khái niệm quan hệ dân sự quốc tế, trước hết xin đề cập sơ lược
về khái niệm ―quan hệ dân sự‖. Thế nào là quan hệ dân sự? Quan hệ dân sự là
những quan hệ nào? Đây cũng là vấn đề gây tranh cãi đối với các nhà nghiên cứu
trong và ngoài nước. Đương nhiên, ai c
̣
ũng cho r ằng, quan hệ dân sự là đối tượng
điều chỉnh của luật dân sự. Nhưng quan hệ dân sự gồm những loại quan hệ nào, thì
hiện còn rất nhiều ý kiến khác nhau. Theo ý kiến của các chuyên gia Nhật Bản tại
các cuộc hội thảo, tọa đàm khoa học về việc sửa đổi Bộ luật dân sự Việt Nam 1995,
thì quan hệ dân sự là tất cả các quan hệ giữa con người (chủ yếu là cá nhân, pháp
nhân) với nhau; còn các quan hệ giữa cá nhân với Nhà nước thì thuộc đối tượng
điều chỉnh của luật công. Song cũng có ý kiến cho rằng, quan hệ dân sự phải hiểu
theo nghĩa rộng, tức là bao gồm cả các quan hệ hôn nhân và gia đình, lao động,
thương mại
nhau trong cuộc sống hàng ngày, các quan hệ về đời sống, sinh hoạt, tiêu dùng hoặc
9
sản xuất, kinh doanh trên cơ sở bình đẳng, tự nguyện, tự do ý chí [17]. Theo quan
điểm này, thì việc coi các quan hệ hôn nhân và gia đình là quan hệ dân sự cũng
hoàn toàn có cơ sở. Vì vậy, nhiều nước đưa các quan hệ hôn nhân và gia đình vào
Bộ luật dân sự (Pháp, Nhật Bản, Canada ), song cũng có nước đưa vào một đạo
luật riêng (Việt Nam, Trung Quốc, Nga ). Tuy nhiên, dù để ở đâu, thì các quan hệ
hôn nhân và gia đình cũng là quan hệ dân sự (có tính chất dân sự) và thuộc đối
tượng điều chỉnh của luật tư.
Ở Việt Nam không có sự phân chia pháp luật thành luật công và luật tư. Sự
phân chia các ngành luật vẫn có rất nhiều ý kiến và ngay cả phạm vi của ngành luật
dân sự Việt Nam cũng vẫn có những quan điểm không thống nhất. Các quan hệ hôn
nhân và gia đình, tuy được điều chỉnh bằng một đạo luật riêng (Luật Hôn nhân và
gia đình năm 1959, 1986, 2000), song trên các mức độ nhất định, vẫn được Bộ luật
dân sự điều chỉnh (tại các Điều 39, 40, 41, 42, 43, 44, 45, …) [2], tuy chỉ là sự điều
chỉnh có tính nguyên tắc.
Rõ ràng là, cùng với sự phát triển của nền kinh tế, các quan hệ dân sự ngày càng
có vai trò quan trọng trong thực tiễn đời sống xã hội. Do đó, ―việc điều chỉnh các
quan hệ xã hội có tính chất đặc trưng là cần thiết và phải có sự điều chỉnh bằng
pháp luật đối với các nhóm quan hệ xã hội đó. Đây là một vấn đề không thể thiếu
trong một nền kinh tế hàng hóa‖ [17]. Việc điều chỉnh các quan hệ dân sự còn đồng
thời là cơ sở để thực hiện mục đích duy trì, phát triển quan hệ xã hội trong các lĩnh
vực tài sản, nhân thân và quan trọng hơn là duy trì một trật tự pháp lý trong trao đổi
hàng hóa, bảo đảm cho hoạt động của các chủ thể được tiến hành bình thường, với
sự bảo hộ cần thiết của Nhà nước trong những trường hợp nhất định.
1.1.1.2. Khái niệm “quan hệ dân sự quốc tế”
Ngày nay, các nhà khoa học đều thống nhất cho rằng, trong lịch sử tồn tại và
phát triển của xã hội loài người, ngoài những mối quan hệ phát sinh trong nội bộ
dân cư của một quốc gia, thì còn tồn tại và phát sinh nhiều mối quan hệ khác vượt
quan hệ dân sự thuộc một, hai hoặc cả ba trường hợp đó. Đây cũng là quan điểm về
yếu tố nước ngoài của pháp luật Việt Nam, cụ thể, theo Điều 758 Bộ luật Dân sự
Việt Nam năm 2005 thì: ―Quan hệ dân sự có yếu tố nước ngoài là quan hệ dân sự có
11
ít nhất một trong các bên tham gia là cơ quan, tổ chức, cá nhân nước ngoài, người
Việt Nam định cư ở nước ngoài hoặc là các quan hệ dân sự giữa các bên tham gia là
công dân, tổ chức Việt Nam nhưng căn cứ để xác lập, thay đổi, chấm dứt quan hệ
đó theo pháp luật nước ngoài, phát sinh tại nước ngoài hoặc tài sản liên quan đến
quan hệ đó ở nước ngoài‖[2].
Việc xác định yếu tố nước ngoài trong quan hệ dân sự ở trường hợp thứ nhất là
dựa vào yếu tố quốc tịch của chủ thể (là người nước ngoài hoặc pháp nhân nước
ngoài). Khái niệm pháp nhân ở đây có thể hiểu theo nghĩa rộng, tức là bao gồm cả
Nhà nước. Xét về mặt lý thuyết, thì Nhà nước cũng có thể tham gia vào một số quan
hệ dân sự trong trường hợp đặc biệt (chẳng hạn Nhà nước là người hưởng thừa kế
đối với tài sản của công dân mình ở nước ngoài trong trường hợp người đó chết
không để lại di chúc, không c
̣
ó ai thừa kế theo pháp luật).
Trong trường hợp thứ hai, yếu tố nước ngoài được xác định dựa vào nơi xảy ra
căn cứ pháp lý (sự kiện pháp lý) làm phát sinh, thay đổi, chấm dứt quan hệ dân sự ở
nước ngoài, thực chất là dựa vào nơi xảy ra hành vi pháp lý. Chẳng hạn, khi hai
công dân Việt Nam giao kết với nhau hợp đồng dân sự trên lãnh thổ Pháp, làm phát
sinh quan hệ hợp đồng dân sự có yếu tố nước ngoài.
Trong trường hợp thứ ba, yếu tố nước ngoài được xác định dựa vào nơi tồn tại
tài sản (nơi có vật) ở nước ngoài liên quan đến quan hệ dân sự. Chẳng hạn, hai công
dân Việt Nam ly hôn với nhau tại Tòa án Việt Nam, nhưng vào thời điểm ly hôn họ
có tài sản chung ở nước ngoài.
Xét về mặt bản chất, quan hệ dân sự có yếu tố nước ngoài cũng là quan hệ dân
sự, song nó khác cơ bản so với quan hệ dân sự thông thường (không có yếu tố nước
Hai là, thẩm quyền bao hàm: một là, các chức năng, hai là, các quyền và nghĩa
vụ hoặc là quyền hạn. Biến thể của quan điểm này là ý kiến coi chức năng và thẩm
quyền là hai bộ phận tồn tại song song và độc lập với nhau.
Ba là, có quan điểm coi thẩm quyền là tổng thể tất cả quyền, nghĩa vụ (quyền
hạn) và trách nhiệm. Có lẽ là do tầm quan trọng của vấn đề trách nhiệm. Quan điểm
này rất phổ biến ở Việt Nam [22].
13
Trong cuốn sách ―Khái quát chung về luật xung đột‖ (Conflicts in nutshell),
David D.Giegel viết: ―Thẩm quyền là quyền lực giải quyết tranh chấp của Nhà nước
được thực hiện thông qua hệ thống Tòa án hoặc một số cơ quan có tính chất xét xử
(quasi-Judicial body) như Hội đồng trọng tài hoặc Hội đồng tài phán hành chính‖.
Trong lĩnh vực luật quốc tế, theo Micheal Akehurst, có 3 bộ phận trong thẩm
quyền của một Nhà nước: Quyền của Nhà nước thực hiện các hoạt động trong lãnh
thổ của một Nhà nước khác (executive jurisdiction); quyền của Tòa án trong Nhà
nước đó xét xử các vụ án có yếu tố nước ngoài (judicial jurisdiction); quyền của
Nhà nước áp dụng pháp luật nước mình trong khi giải quyết các vụ án có yếu tố
nước ngoài (legislative jurisdiction); và vấn đề khi nào thì các Nhà nước theo nghĩa
vụ pháp lý phải công nhận sự thực thi thẩm quyền của các Nhà nước khác [32].
Theo Tư
̀
điê
̉
n tiếng Viê
̣
t do Viện ngôn ngữ học thuộc Viện khoa học xã hội Việt
Nam xuất bản năm 1992 thì ―thẩm quyền‖ được hiểu là ―quyền xem xét đ ể kết luận
và định đoạt một vấn đề nhất đị nh‖ [21]. Khái niệm ―thẩm quyền‖ thường được
hiê
̉
̀
điều kiê
̣
n cần thiết đê
̉
đa
̉
m ba
̉
o sư
̣
hoa
̣
t đô
̣
ng đồng
bô
̣
, nhịp nhàn g, không tru
̀
ng lă
̣
p cu
̉
a các cơ quan , tổ chức trong xã hội với nhau
[22].
1.1.2.2. Khái niệm “Thẩm quyền xét xử của Tòa án”
Theo Từ điển Tiếng Việt thì ―xét xử‖, hiểu theo một cách chung nhất và khái
quát nhất là việc xem xét và xử các vụ án [21].
Theo từ điển Luật học được Nhà xuất bản Từ điển Bách khoa ấn hành năm 1999
giới, tại Việt Nam, Toà án là cơ quan Nhà nư ớc được phân công thư
̣
c ha
̀
nh quyền
xét xử bảo vệ pháp luật , bảo đảm lẽ phải và công bằng xã hội . Theo quy đi
̣
nh tại
Điều 127 của Hiến pháp 1992 đươ
̣
c sư
̉
a đô
̉
i, bô
̉
sung năm 2000 và Điều 1 Luâ
̣
t Tô
̉
chư
́
c Tòa án Nhân dân năm 2002 thì Tòa án là cơ quan xét xử của nước Cộng hoà
Xã hội Chủ nghĩa Việt Nam, chỉ có Tòa án mới có quyền xét xử mà không có bất kỳ
mô
̣
t cơ quan Nhà nước nào có thẩm quyền này, đo
́
la
́
c vấ n đề liên quan đến nô
̣
i dung vu
̣
a
́
n
hoă
̣
c đa
̉
m ba
̉
o cho viê
̣
c xe
́
t xư
̉
trong giơ
́
i ha
̣
n hoă
̣
c pha
̣
m vi nhất đi
̣
đình và lao động (điều này được quy định rõ trong pháp luật).
Ngoài ra, thẩm quyền của trọng tài không được xác định theo lãnh thổ hay theo
sự phân cấp mà xác định theo sự lựa chọn của các đương sự.
Như vậy, trong lĩnh vực pháp luật về thẩm quyền, chỉ có trọng tài và Tòa án là
những chủ thể của thẩm quyền, tuy nhiên trong lĩnh vực Tư pháp quốc tế, nói về
thẩm quyền xét xử dân sự quốc tế là nói tới thẩm quyền của Tòa án tư pháp một
nước nhất định đối với các vụ việc dân sự có yếu tố nước ngoài.
Thẩm quyền này của Tòa án một nước phụ thuộc chủ yếu vào quy định của
Điều ước quốc tế mà quốc gia đó là thành viên về vấn đề này và pháp luật tố tụng
dân sự của quốc gia đó. Nhưng nhìn chung, thẩm quyền xét xử vụ việc dân sự có
yếu tố nước ngoài của Tòa án các nước được chia thành: thẩm quyền xét xử chung
là thẩm quyền xét xử riêng biệt [1].
Thẩm quyền xét xử chung là thẩm quyền đối với những vụ việc mà Tòa án nước
đó có quyền xét xử nhưng Tòa án nước khác cũng có thể xét xử (điều này tùy thuộc
vào Tư pháp quốc tế của các nước khác có quy định là Tòa án nước họ có thẩm
quyền với những vụ việc như vậy hay không). Khi mà Tòa án nhiều nước đều có
thẩm quyền xét xử với một vụ việc dân sự có yếu tố nước ngoài, thì quyền xét xử
thuộc về Tòa án nước nào phụ thuộc vào việc nộp đơn của các bên đương sự.
Thẩm quyền xét xử riêng biệt là trường hợp quốc gia sở tại tuyên bố chỉ có Tòa
án nước họ mới có thẩm quyền xét xử đối với những vụ việc nhất định. Trong
trường hợp này, kể cả các bên chủ thể thỏa thuận Tòa án nước khác thì về nguyên
tắc, Tòa án nước đó cũng cần phải từ chối thụ lý vụ việc để tôn trọng thẩm quyền
xét xử riêng biệt của quốc gia sở tại.
17
Các quốc gia khi quy định thẩm quyền xét xử của Tòa án nước mình về một vụ
việc dân sự có yếu tố nước ngoài nào đó thường dựa trên cơ sở nghiên cứu, tìm tòi,
tính toán kỹ lưỡng tính hợp lý mà không quy định một cách chung chung, tùy tiện
[1].Tính hợp lý nằm ở chỗ vụ việc có liên quan gì tới quốc gia đó hay không (như
quốc tịch, nơi cư trú của các bên chủ thể; sự kiện xác lập, thay đổi, chấm dứt quan
quốc tế trên mọi lĩnh vực giữa các quốc gia ngày càng phát triển mạnh, biên giới
(pháp lý) giữa các quốc gia ngày càng như bị ―thu hẹp‖ do sự xuất hiện và ngày
càng chiếm ưu thế của nhiều hình thức hợp tác liên kết các quốc gia ở những khu
vực địa lý khác nhau, các quan hệ dân sự có yếu tố nước ngoài cũng ngày càng phát
triển mạnh mẽ, đa dạng và giữ vị trí đặc biệt trong cơ chế điều chỉnh pháp luật của
mỗi quốc gia.
Peter và Julia đều sống ở Đức. Họ mua một tour du lịch trọn gói tới Arizona tại
một công ty du lịch tại Berlin. Tour du lịch được tổ chức bởi một nhà điều hành
mang quốc tịch Đức và khách du lịch Đức là chỉ một phần của tour du lịch này.
Trong khi ở Phoenix, Julia vô ý đóng cửa của xe buýt làm hỏng 2 ngón tay của
Peter. Vậy, Peter có thể kiện Julia Tòa án nào?
Trên đây là một ví dụ về vụ việc dân sự quốc tế hay vụ việc dân sự có yếu tố
nước ngoài - vụ việc liên quan tới nhiều quốc gia. Các vụ việc như trên thường liên
quan đến nhiều hệ thống pháp luật. Nếu các quốc gia hữu quan chưa ký kết với
nhau Điều ước quốc tế về nguyên tắc áp dụng pháp luật thì có thể phát sinh hiện
tượng là cùng một quan hệ tố tụng dân sự quốc tế sẽ có nhiều Tòa án của quốc gia
có thẩm quyền xét xử. Hiện tượng này trong khoa học Tư pháp quốc tế được gọi là
xung đột thẩm quyền xét xử (conflict jurisdiction).
Vấn đề ―xung đột thẩm quyền xét xử‖ trong Tư pháp quốc tế các nước được
hiểu rất khác nhau và mang nhiều tính ước lệ, tại nhiều nước châu Âu, xung đột
thẩm quyền xét xử bao hàm các vấn đề xác định thẩm quyền xét xử và cả việc công
nhận, thi hành phán quyết của Tòa án nước ngoài. Cách hiểu này đồng nghĩa với
khái niệm tố tụng dân sự quốc tế hiện hành tại Việt Nam [6]. Theo một phạm vi hẹp
hơn, xung đột thẩm quyền xét xử là hiện tượng các Tòa án các nước khác nhau đều
cùng có khả năng xét xử và có thẩm quyền đối với một vụ việc dân sự có yếu tố
19
nước ngoài. Hệ quả của hiện tượng này, nếu không được giải quyết, là khả năng các
Tòa án của các nước khác nhau cùng giải quyết một vụ việc và có thể có những
phán quyết trái ngược nhau.
thể thuộc thẩm quyền xét xử của nhiều Tòa án quốc gia khác nhau, do vậy dẫn đến
xung đột về thẩm quyền.
Cũng cần phải phân biệt hai khái niệm ―xung đột về thẩm quyền‖ và ―xung đột
pháp luật‖. Ví dụ: tranh chấp liên quan đến hợp đồng mua bán hàng hoá quốc tế
giữa một người Đức và một người Pháp. Nếu quy phạm xung đột xác định rằng
pháp luật áp dụng để giải quyết tranh chấp là pháp luật Đức thì điều đó không có
nghĩa nhất thiết Tòa án Đức phải có thẩm quyền đối với vụ việc. Trong trường hợp
này, có thể Tòa án Pháp có thẩm quyền xét xử còn luật áp dụng là luật của Đức. Vì
vậy, cần khẳng định lại một lần nữa rằng việc xác định thẩm quyền xét xử của Tòa
án và việc xác định pháp luật áp dụng là hai vấn đề hoàn toàn khác nhau. Trong ví
dụ nêu trên, căn cứ vào pháp luật quốc tế và pháp luật của quốc gia mình, Tòa án
Đức và Tòa án Pháp xác định xem mình có thẩm quyền giải quyết hay không, sau
khi đã xác định được Tòa án có thẩm quyền, thì tiếp tục đến giai đoạn thứ hai là xác
định pháp luật áp dụng trên cơ sở quy phạm xung đột.
1.2.2. Các nguyên tắc xác định thẩm quyền xét xử dân sự quốc tế của Tòa án
Để tránh trường hợp xung đột thẩm quyền trong việc giải quyết các vụ việc dân
sự quốc tế, nhiệm vụ của Tư pháp quốc tế là định ra những nguyên tắc nhằm xác
định thẩm quyền xét xử của Tòa án một quốc gia nhất định (trong các Điều ước
quốc tế) hoặc Tòa án cụ thể của quốc gia (trong pháp luật quốc gia), được gọi là
nguyên tắc xác định Tòa án có thẩm quyền xét xử (the rules of the choice of forum)
hay nguyên tắc thẩm quyền (jurisdictional rules).
Như đã đề cập trên đây, việc lựa chọn Tòa án có thẩm quyền cùng với lựa chọn
luật áp dụng và vấn đề công nhận, thi hành phán quyết của Tòa án hoặc trọng tài
nước ngoài trở thành ba vấn đề cơ bản của Tư pháp quốc tế. Trong lý luận về Tư
pháp quốc tế ở Việt Nam cũng như các quốc gia khác, việc lựa chọn Tòa án xét xử
và chọn luật áp dụng có mối liên hệ mật thiết với nhau, cái này thường dẫn tới cái
kia; còn trong vấn đề thứ ba, người ta tìm kiếm một cơ chế mà phán quyết do Tòa
Copyright: Tài liệu đại học ©