B GIÁO DC VÀ ÀO TO
TRNG I HC KINH T TP. HCM
NGÔ TH THÚY HÒA S DNG PHNG PHÁPPHÂN TÍCH
GIAO THC BNG LI NÓI 
NÂNG CAO CHT LNG TH TC
PHÂN TÍCH TRONG KIM TOÁN BÁO
CÁO TÀI CHÍNH  VIT NAM

LUN VN THC S KINH T

Tp.H Chí Minh – Nm 2013
B GIÁO DC VÀ ÀO TO
TRNG I HC KINH T TP. HCM NGÔ TH THÚY HÒA

S DNG PHNG PHÁP PHÂN TÍCH Thành ph H Chí Minh, tháng 12 nm 2013
Ngi vit Ngô Th Thúy Hòa
MC LC

Trang ph bìa
Li cam đoan
Mc lc
Danh mc các ch vit tt
Danh mc bng biu
M U 1
Chng 1: TNG QUAN V PHÂN TÍCH TRONG QUY TRÌNH KIM TOÁN
BÁO CÁO TÀI CHÍNH 3
1.1 Các khái nim c bn v kim toán và quy trình kim toán BCTC 3
1.2 Th tc phơn tích c bn trong kim toán BCTC 4
1.2.1 Khái nim và yêu cu khi thit k và thc hin th tc phân tích 4
1.2.2 Các chun mc kim toán v th tc phân tích 7
1.2.3 Các loi hình phân tích c bn 8
1.2.4 Ý ngha ca th tc phân tích c bn 12
1.2.5 Mc đ tin cy ca th tc phân tích 13
1.3 Các nghiên cu v th tc phơn tích trc đó 14
1.3.1 V ch đ nghiên cu 14
1.3.2 V phng pháp nghiên cu 15
1.3.3 Nghiên cu th tc phân tích bng phng pháp VPA 16

Nghiên cu v th tc phân tích ca Eward
Blocher và Jean C.Cooper
GPPT
Xu hng t l lãi gp
JDM
a ra quyt đnh da trên xét đoán ngh nghip
HTK
Hàng tn kho
KDDD
Kinh doanh d dang
KTV
Kim toán viên
NVL
Nguyên vt liu
QLDN
Qun lý doanh nghip
TSC
Tài sn c đnh
TSNH
Tài sn ngn hn
TTG
Th tc đánh giá
TTPT
Th tc phân tích

DANH MC BNG BIU

Bng 2.1: Tng hp tin trình ra quyt đnh ca các KTV 24
Bng 2.1A: Cách thc thu thp thông tin 25
Bng 2.1B: Quan h gia th tc thu thp thông tin và kt qu quyt đnh 27

tích giao thc bng li nói (Verbal Protocol Analysis) là mt phng pháp thc
nghim đc áp dng nhiu trong lnh vc phân tích hành vi và quá trình ra quyt đnh.
Trên th gii, nhiu nghiên cu đã áp dng phng pháp này, trong đó có c nhng
nghiên cu v lnh vc kim toán.  Vit Nam, phng pháp này cha đc áp dng
trong các nghiên cu v th tc kim toán.
Do đó, tác gi chn đ tài ắS DNG PHNG PHÁP PHỂN TệCH GIAO
THC BNG LI NịI  NÂNG CAO CHT LNG TH TC PHÂN
TÍCH TRONG KIM TOÁN BÁO CÁO TÀI CHÍNH  VIT NAMẰ vi mong
mun đóng góp thêm vào c s lý lun kim toán và thc tin ngh nghip kim toán
trong mt k thut quan trng ca kim toán, đó là phân tích BCTC.
2

Mc tiêu nghiên cu
1/ Xác lp th tc phân tích mà KTV s dng trong quá trình thc hin phân tích bao
gm các k thut s dng, trình t thc hin và phi hp cng nh cách thc rút ra kt
lun.
2/ ánh giá mt s nhân t có nh hng đn th tc phân tích nói trên bao gm thi
gian kinh nghim, v trí công vic, công ty kim toán.
3/  xut mt s gi ý chính sách liên quan đn vic hun luyn th tc phân tích
trong các chng trình đào to ti nhà trng cng nh ti công ty kim toán.
Phng pháp nghiên cu
 tài s dng phng pháp phân tích giao thc bng li nói là mt phng pháp
nghiên cu thc nghim và đnh tính. Trong phng pháp này, mt s KTV t nguyn
tham gia đc hun luyn trc v phng pháp VPA, s thc hin th tc phân tích
BCTC đc kim toán trên mt s BCTC có sn các sai sót. Quá trình thc hin đc
ghi chép li và sau đó, phân tích đ xác đnh các k thut s dng, các bc tin hành
và s phi hp các bc, các th tc cng nh cách thc đa ra kt lun cui cùng.
Phm vi nghiên cu
Tp trung vào phân tích BCTC trong giai đon lp k hoch. Các BCTC đc
chn là BCTC ca các DN sn xut và thng mi.

hàng s ký hp đng kim toán hoc th cam kt kim toán.
- Lp k hoch kim toán bao gm vic thu thp thông tin v đc đim hot
đng kinh doanh, tìm hiu v h thng kim soát ni b, xác đnh mc
trng yu… đ lp k hoch và chng trình kim toán, mc đích đ nâng
cao tính hu hiu và hiu qu chung ca cuc kim toán.
4

 Giai đon thc hin k hoch kim toán: thu thp nhng bng chng kim toán
đy đ và thích hp nhm làm c s cho ý kin nhn xét ca KTV. Trong giai
đon này, KTV thc hin hai th nghim chính, đó là:
- Th nghim kim soát (kim tra h thng kim soát) là loi th nghim đ
thu thp bng chng v tính hu hiu ca h thng kim soát ni b. Ví
d, KTV có th chn mu các hóa đn bán hàng đ kim tra s xét duyt
ca ngi có thm quyn. Kt qu ca th nghim này s là bng chng
đ KTV gi nguyên, hay m rng nhng th nghim c bn.
- Th nghim c bn bao gm các th tc đ thu thp bng chng nhm
phát hin các sai lch trng yu trong BCTC. Có hai loi th nghim c
bn là th tc phân tích và th nghim chi tit:
o Trong th tc phân tích, KTV so sánh các thông tin và nghiên cu
các xu hng đ phát hin các đng thái bt thng, ví d vic so
sánh s d cui k và đu k ca các khon phi thu, hoc vic tính
s vòng quay n phi thu có th tit l cho KTV bit v kh nng sai
lch trng yu trong s d n phi thu cui k.
o Khi thc hin th nghim chi tit, KTV đi sâu vào vic kim tra các
s d hoc nghip v bng phng pháp thích hp, chng hn gi
th xác nhn các khon phi thu, chng kin kim kê hàng tn kho…
 Giai đon cui cùng là hoàn thành kim toán: Là giai đon tng hp và rà soát
li v nhng bng chng đã thu thp đ KTV hình thành ý kin nhn xét trên
báo cáo kim toán. Tùy theo s đánh giá v mc đ trung thc và hp lý ca
báo cáo tài chính mà KTV s phát hành loi báo cáo kim toán tng ng.

kim toán nh mt th nghim c bn. Chun mc VSA 520 (2012), biên son trên
6

tinh thn ISA 520 cng tp trung vào th tc phân tích c bn. Vic phân tích trong
giai đon lp k hoch đc trình bày trong chun mc VSA 315.
Các th nghim c bn mà KTV thc hin  cp đ c s dn liu có th là kim
tra chi tit, th tc phân tích c bn, hoc kt hp c hai. Vic quyt đnh thc hin th
tc kim toán nào, k c quyt đnh có s dng th tc phân tích c bn hay không, tùy
thuc vào xét đoán ca KTV v hiu qu và hiu sut ca các th tc kim toán có th
áp dng đ gim ri ro kim toán  cp đ c s dn liu xung mt mc thp có th
chp nhn đc.
KTV có th phng vn Ban Giám đc đn v đc kim toán v mc đ sn có
và đ tin cy ca các thông tin cn thit cho vic áp dng các th tc phân tích c bn,
và kt qu ca bt k th tc phân tích nào mà đn v đã thc hin. Vic s dng d
liu phân tích do Ban Giám đc đn v lp có th có hiu qu nu KTV tha mãn rng
các d liu này đc lp mt cách đúng đn.
Chun mc kim toán s 520 cng nêu ra nhng yêu cu khi thit k và thc hin
các th tc phân tích c bn mt cách đc lp hoc kt hp vi kim tra chi tit nh là
các th nghim c bn theo đon 18 Chun mc kim toán Vit Nam s 330 nh sau,
KTV phi:
 Xác đnh s phù hp ca các th tc phân tích c bn c th đi vi các c s
dn liu nht đnh, trong đó có tính đn ri ro có sai sót trng yu đã đc
đánh giá và các kim tra chi tit (nu có) đi vi các c s dn liu này;
 ánh giá đ tin cy ca d liu mà KTV s dng đ d tính v các s liu, t
s đã ghi nhn, trong đó có xem xét đn ngun gc, tính có th so sánh đc,
ni dung và s phù hp ca thông tin sn có, và các kim soát đi vi vic to
lp thông tin;
 D tính v các s liu, t s đã ghi nhn và đánh giá liu d tính này có đ
chính xác đ xác đnh mt sai sót, khi xét riêng l hoc kt hp vi các sai sót
khác, có th làm cho báo cáo tài chính b sai sót trng yu hay không;

8

 Mc đ hu hiu ca h thng kim soát ni b. Mt h thng kim soát ni
b yu kém thì vic áp dng th tc phân tích s ri ro rt cao.
 Kt qu ca th tc kim toán khác nhau có cùng mc tiêu kim toán có th
khng đnh hoc ph đnh vi kt qu ca th tc phân tích. KTV s phi vn
dng xét đoán ngh nghip ca mình đ xem xét nên s dng bng chng
kim toán thích hp nào.
Bên cnh Chun mc kim toán s 520, mt s chun mc khác cng đ cp đn
th tc phân tích, ví d nh: Chun mc kim toán Vit Nam s 200 ắMc tiêu và
nguyên tc c bn chi phi kim toán BCTCẰ, Chun mc kim toán Vit Nam s 500
ắBng chng kim toánẰ, Chun mc kim toán Vit Nam s 240 ắGian ln và sai
sótẰ.
1.2.3 Các loi hình phân tích c bn
1.2.3.1 Phân tích ng
Phân tích xu hng là quá trình phân tích s thay đi ca các s d hoc các loi
hình nghip v gia k hin ti vi các k trc hoc các k vi nhau.
Trong quá trình phân tích, KTV phi hiu đc các yu t to ra xu hng ca s
d tài khon và ca loi hình nghip v ca khách hàng. KTV thng vn dng các
kin thc và kinh nghim thu thp đc t khách hàng trong nhng nm trc nh mt
thi đim khi đu đ lp k hoch cho cuc điu tra ca nm hin hành. Bng cách s
dng th tc phân tích mà qua đó các thông tin cha đc kim toán ca nm hin
hành đc so sánh vi các thông tin đã đc kim toán  nm trc, mi bin đng s
đc phát hin. Nhng bin đng này có th d báo nhng xu hng hay hin tng
đc bit có nh hng đn vic lp k hoch kim toán.
Vic xem xét xu hng bin đng ca các s liu theo thi gian giúp KTV phát
hin ra xu hng bt thng hoc các bin đng tng gim đt ngt mà không có lý do
rõ ràng. Các xu hng bin đng bt thng này luôn phi đc xem xét trong mi
quan h vi các s liu khác. Ví d mt s gia tng bt thng và trng yu và khon
9

dng vi giá tr nhà xng, máy móc thit b có liên quan.
 T s gia loi nghip v này vi loi nghip v khác. Ví d phân tích t s
gia li nhun hoc chit khu bán hàng vi tng doanh thu.
 T s gia s n này vi s n khác. Ví d phân tích t s
gia khon d phòng gim giá hàng tn kho vi tng giá tr hàng tn kho.
 T s gia d liu tài chính vi d liu hong. Ví d phân tích t s gia
doanh thu bán hàng trên mt đn v din tích mt bng trong siêu th hoc t l
chi phí tin lng trên mt công nhân.
Khi phân tích mt t s cn phi hiu rõ mi quan h ca các yu t cu thành nên
t s. Mi quan h này phi đm bo các yêu cu sau:
 Mi quan h này luôn thay đi theo các bin: Nu trong các bin có mt yu
t c đnh thì t s s thay đi. Ví d t s gia chi phí bán hàng so vi doanh
thu s gim xung khi doanh thu tng lên mà chi phí bán hàng li thay đi.
Cn phi hiu v giá tr tng đi ca nhng yu t c đnh, yu t bin đi và
v nhng thay đi ca mt t s d kin.
 Mi quan h này là mi quan h tuyn tính: Gi đnh này là hp lý vi nhiu
loi chi phí. Ví d nu chi phí bán hàng ch yu là tin hoa hng thì chi phí
này bin đi tuyn tính theo doanh thu.
 Mi quan h này là mi quan h hoàn chnh: Cn phi kt hp tt c các nhân
t nh hng đn lãi sut. Ví d chi phí bán hàng có th chu nh hng bi
doanh thu cng nh loi hàng đem bán.
 Mi quan h này n đnh theo thi gian và các t s này đc s dng rng rãi
trong thc t: Khi so sánh t s theo thi gian gia các đn v khác nhau thì
phi xem xét xem s liu có tn ti bt k s khác bit nào v cách tính t s
hay không. Ví d mt vài quy đnh vòng quay hàng tn kho là t s gia giá
11

vn hàng bán và giá tr hàng tn kho trong khi mt s ni khác li quy đnh là
t s gia doanh thu ròng và giá vn hàng bán.
Phân tích t s còn giúp cho KTV đánh giá hot đng liên tc ca đn v. Các t s

mc đ hp lý ca các s liu. Ví d c tính chi phí tin lng trong k trên
c s s lng công nhân viên, mc lng bình quân, s gi lao đng bình
quân hoc c tính chi phí lãi vay trên c s lãi sut bình quân tháng vi s d
cui k ca tài khon n vay.
 Khi xây dng mt mô hình, KTV nht thit phi tìm hiu tt c các nhân t có
th tác đng đn các bin s đc s dng trong mô hình. Khi mt bin s c
th nào đó phi chu mt lot nhng nh hng thì KTV cn đm bo rng đã
đa vào mô hình ca mình tt c nhng nh hng này hoc ti thiu nhng
nh hng quan trng nht. Vic b sót các bin s quan trng đng ngha vi
vic không kt hp vi mt vài nh hng ln s làm mt đi tính chính xác và
hp lý ca d báo.
 S liu c tính luôn th hin mt s kt hp nhng nh hng ca khá nhiu
các mi liên h cng nh nhng s kin v tài chính và hot đng. Th tc
phân tích đc áp dng càng chi tit bao nhiêu thì nhng mi liên h và nhng
s kin này càng ít phc tp hn by nhiêu đng thi càng có kh nng cung
cp đc nhng d đoán chính xác.
1.2.4 Ý ngha ca th tc phân tích c bn
Th tc phân tích c bn là mt k thut kim toán giúp KTV gim bt áp lc v
thi gian và nhân lc thng gp trong mt cuc kim toán, góp phn nâng cao cht
lng ca cuc kim toán thông qua:
 ánh giá ri ro có sai sót, gian ln trng yu;
 nh hng kim tra cho cuc kim toán;
 Thu thp bng chng kim toán phù hp và đáng tin cy;
13

Tuy nhiên vic s dng th tc phân tích c bn vào kim toán còn gp nhng
đim hn ch nh:
 Các KTV thng không đa ra đc các câu tr li nht đnh trong quá trình
phân tích;
 Cn phi có k nng và kin thc tt v ngành ngh kinh doanh ca khách

Các loi th tc phân tích khác nhau có các mc đ đm bo khác nhau. Các th
tc phân tích, ví d d đoán tng thu nhp t vic cho thuê mt tòa nhà chung c,
trong đó có tính đn giá cho thuê, s lng cn h và t l các cn h trng, có th
cung cp bng chng thuyt phc và có th loi b s cn thit phi xác minh thêm
bng các kim tra chi tit, vi điu kin là các yu t đc xác minh mt cách phù hp.
Trái li, vic tính toán và so sánh các t l lãi gp đ xác nhn s liu v doanh thu có
th cung cp bng chng ít thuyt phc hn, nhng li cung cp bng chng chng
thc hu ích nu đc s dng kt hp vi các th tc kim toán khác.
1.3 Các nghiên cu v th tc phân tích trc đó
Có rt nhiu nghiên cu v th tc phân tích trc đây, mi mt bài nghiên cu
đu đi sâu vào mt hng nghiên cu riêng rt đa dng và phong phú v c mt ch đ
và phng pháp nghiên cu.
1.3.1 V ch đ nghiên cu
V mt ch đ nghiên cu, có rt nhiu nghiên cu xung quanh th tc phân tích,
chúng đc phân loi thành 3 mng chính nh sau:
1.3.1.1 Kh n gian ln
Phn nhiu nghiên cu kt lun rng k thut phân tích có kh nng phát hin sai
lch trên BCTC nh Hylat et al (1992), Coglitore et al (1988), Wright (1989). Th tc
phân tích trong quá trình kim toán có th giúp phát hin đc: doanh thu b khai
15

khng, doanh thu và phi thu không có thc, d phòng phi thu khó đòi ghi nhn thiu,
hàng tn kho b khai khng, ghi nhn cha đy đ ngha v phi tr cho vic mua hàng
và mt s chi phí cha đc trích trc đy đ.
Mt s nghiên cu khác cho thy kh nng này gii hn trong mt s hay phng
pháp hay t s nht đnh nh Kenney (1979), Kenney (1987), Person (1995), Beneish
(1999), Kaminski et al (2004)…
Loebbecke et al (1987) cho rng k thut này tt trong nhn dng sai lch nhng
không th dùng đ kt lun rng BCTC không có sai lch.
1.3.1.2 Kh p bng chng kim toán:

đng tham gia vào quá trình thu thp thông tin và đ suy lun v các cách thc thông
tin đc s dng. Phng pháp VPA giúp nhà nghiên cu nhn dng loi thông tin,
tiêu chí la chn và chin lc đc s dng trong các tin trình thc hin nhim v
đa ra quyt đnh.
Trong lnh vc kim toán, phng pháp này cho d liu v cách thc xét đoán
ca KTV thc t đc thc hin và có th ch ra cách đ nâng cao kh nng xét đoán
ca KTV (Biggs & Mock, 1983).
1.3.3 Nghiên cu th tc phân tích bng phng pháp VPA
Nghiên cu ca Eward Blocher và Jean C.Cooper (1988) là mt nghiên cu dùng
phng pháp VPA trong tìm hiu th tc phân tích. Tin trình thc hin nghiên cu
theo phng pháp VPA đc mô t nh sau:
(a) Phng pháp nghiên cu:
 Kho sát 5 KTV có kinh nghim v vic s dng th tc phân tích, điu tra v
hiu qu thc hin ca KTV trong vic s dng các th tc đánh giá phân tích.
 KTV thc hin th tc đánh giá phân tích gii hn ca giy t làm vic ca 14
khách hàng kim toán và quyt đnh công ty nào có bút toán điu chnh quan
trng trong tài khon hàng tn kho. 14 khách hàng đc la chn thành 7 cp
17

tng đng v quy mô, lnh vc hot đng, trong đó mt công ty có bút toán
điu chnh trng yu trong khon mc hàng tn kho, mt công ty không có.
 Mi KTV đc tham gia hoàn tt quá trình VPA trong phòng hi tho  vn
phòng công ty Kim toán, xem xét giy t làm vic ca KTV đ áp dng th
tc phân tích đ xác đnh có điu chnh trng yu trong khon mc hàng tn
kho hay không. Các KTV đc yêu cu nói to nhng suy ngh ca mình trong
quá trình làm vic (think aloud) và mt thit b ghi âm đc dùng đ ghi nhn
li nhng suy ngh và công vic ca KTV. Mt ngi đc giao nhim v
nhc nh các đi tng nu h im lng quá 5 giây.
 Mã hóa d liu giao thc bng li nói đc chia thành ba phn: thu nhn
thông tin bao gm thc hin th tc đánh giá phân tích, đánh giá thông tin đt