BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
TRƯỜNG ĐẠI HỌC VINH

NGUYỄN QUÝ LINH

HIỆN TRẠNG VÀ GIẢI PHÁP PHÁT TRIỂN HỆ THỐNG
TRANG TRẠI TRÊN ĐỊA BÀN HUYỆN HƯNG NGUYÊN
TỈNH NGHỆ AN

LUẬN VĂN TỐT NGHIỆP THẠC SĨ
CHUYÊN NGÀNH TRỒNG TRỌT

VINH - 2011


BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
TRƯỜNG ĐẠI HỌC VINH

HIỆN TRẠNG VÀ GIẢI PHÁP PHÁT TRIỂN HỆ THỐNG
TRANG TRẠI TRÊN ĐỊA BÀN HUYỆN HƯNG NGUYÊN
TỈNH NGHỆ AN

LUẬN VĂN TỐT NGHIỆP THẠC SỸ

CHUYÊN NGHÀNH TRỒNG TRỌT
MÃ SỐ:

Người thực hiện: NGUYỄN QUÝ LINH
Người hướng dẫn khoa học: TS. TRẦN XUÂN BÍ
PGS.TS. NGUYỄN KIM ĐƯỜNG


đã trao đổi và giúp đỡ tôi trong suốt quá trình học tập cũng như trong thời
gian thực tập tốt nghiệp.
Vinh, ngày 9 tháng 12 năm 2011
Tác giả

Nguyễn Quý Linh

ii


MỤC LỤC
LỜI CAM ĐOAN

i

LỜI CẢM ƠN

ii

MỤC LỤC

iii

DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT

vi

DANH MỤC BẢNG

vii


4

1.1.2. Bản chất của trang trại

10

1.1.3. Vai trò và vị trí của trang trại

10

1.1.4. Đặc trưng của trang trại

12

1.1.5. Điều kiện ra đời và phát triển của kinh tế trang trại

15

1.1.6. Phân loại trang trại

20

1.2. Tình hình phát triển trang trại ở trên thế giới và Việt Nam

22

1.2.1. Tình hình phát triển trang trại ở một số nước trên thế giới

22


39

2.3.3. Các tiêu chí đánh giá

39

2.3.4. Hạch toán thu chi cho sản xuất

40

2.3.5. Các giải pháp khắc phục những hạn chế của trang trại

41

2.4. Xử lý số liệu

42

2.5. Thời gian và địa điểm nghiên cứu

43

CHƯƠNG III

43

KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VÀ THẢO LUẬN

43


3.2.2. Số lượng và các loại hình trang trại huyện Hưng Nguyên

51

3.2.3. Qui mô sản xuất của trang trại

55

3.2.4. Tình hình sử dụng lao động của trang trại

57

3.2.5. Vốn sản xuất của các trang trại

58

3.2.6. Mối quan tâm của đội ngũ cán bộ và thực trạng về cơ chế
chính sách đối với sản xuất trang trại

60

3.2.7. Tình hình tiêu thụ hàng hóa nông sản

63

3.3. Kết quả nghiên cứu trong phát triển kinh tế trang trại

63



81

3.5.1. Mục tiêu, nhiệm vụ

81

3.5.2. Đề xuất các giải pháp phát triển Hệ thống Trang trại

83

KẾT LUẬN VÀ ĐỀ NGHỊ

100

Kết luận

100

Đề nghị

103

TÀI LIỆU THAM KHẢO

104

PHẦN PHỤ LỤC

I


Phát triển nông thôn

SXKD

Sản xuất kinh doanh

TCTK

Tổng cục Thống kê

TTCN

Tiểu thủ công nghiệp

TTLT

Thông tư liên tịch

VAC

Vườn ao chuồng

UBND

Uỷ ban nhân dân

vi



2007 - 2009
Bảng 3.2. Hiện trạng biến động sử dụng đất huyện Hưng Nguyên

47

(1995–2007)
Bảng 3.3. Dân số và Lao động huyện Hưng Nguyên năm 2007-2009

49

Bảng 3.4. Số lượng và loại hình trang trại huyện Hưng Nguyên

51

Bảng 3.5. Cơ cấu trang trại trên địa bàn các xã thuộc huyện Hưng Nguyên

52

Bảng 3.6. Quy mô sản xuất của trang trại

54

Bảng 3.7. Tình hình tiêu thụ nông sản của các trang trại

62

Bảng 3.8. Kết quả sản xuất kinh doanh của các trang trại

64


Đồ thị 3.1. Cơ cấu đất đai huyện Hưng Nguyên năm 2007

47

Đồ thị 3.2. Kết quả sản xuất kinh doanh của các loại hình trang trại

64

Đồ thị 3.3. So sánh hiệu quả sản xuất qua các mức đầu tư của ba loại hình
trang trại phổ biến ở Hưng Nguyên

70

ix


MỞ ĐẦU
1. Lý do chọn đề tài
Trang trại – hình thức tổ chức hệ thống cơ sở tất yếu của sản xuất nông
nghiệp đã và đang phát triển mạnh mẽ ở nước ta trong những năm gần đây, gắn
liền với sự phát triển hệ thống thị trường theo định hướng xã hội chủ nghĩa. Sự
phát triển trang trại đã mang lại những thành tựu hết sức quan trọng trong việc
chuyển dịch cơ cấu hệ thống nông nghiệp, nông thôn theo hướng tập trung
chuyên canh, sản xuất hàng hoá, thúc đẩy xuất khẩu các sản phẩm có giá trị
cao. Sự chuyển dịch đó không những đem lại hiệu quả về mặt kinh tế mà còn
mang lại hiệu quả về mặt xã hội, môi trường; góp phần phủ xanh đất trống đồi
núi trọc, giải quyết việc làm ổn định cho một bộ phận lớn lao động và góp phần
vào việc xoá đói giảm nghèo ở khu vực nông nghiệp và nông thôn.
Đại hội X của Đảng đã khẳng định “Đẩy nhanh công nghiệp hoá - hiện
đại hoá nông nghiệp nông thôn”. Nông nghiệp, nông thôn là địa bàn chiến

- Đánh giá được những thuận lợi và khó khăn về điều kiện tự nhiên, kinh
tế xã hội của huyện Hưng Nguyên với phát triển trang trại.
- Điều tra, đánh giá được thực trạng phát triển hệ thống trang trại trên địa
bàn huyện Hưng nguyên.
- Đưa ra được những giải pháp định hướng cho sự phát triển hệ thống
trang trại trên địa bàn huyện Hưng Nguyên trong thời kỳ mới.
3. Ý nghĩa của đề tài
3.1. Ý nghĩa khoa học
Kết quả nghiên cứu của đề tài góp phần làm cơ sở khoa học cho việc
phát triển hệ thống trang trại. Đồng thời thông qua việc đánh giá điều kiện tự
nhiên, hệ thống xã hội với sự phát triển của hệ thống trang trại của huyện
Hưng Nguyên làm cơ sở cho những định hướng phát triển nông nghiệp hàng
hóa bền vững cho các trang trại ở địa phương.

2


3.2. Ý nghĩa thực tiễn
Đánh giá đúng thực trạng về hệ thống trạng trại của huyện Hưng Nguyên
một cách khoa học đồng thời đề xuất các giải pháp sát với thực tiễn địa
phương. Từ đó các chủ trương chính sách của Đảng và Nhà nước sẽ giúp thúc
đẩy phát triển hệ thống trang trại trên địa bàn huyện Hưng Nguyên.

3


CHƯƠNG I
CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA ĐỀ TÀI
1.1. Cơ sở lý luận về hệ thống trang trại
1.1.1 Khái niệm hệ thống trang trại

Trước khi có nghị quyết số 03 của Chính phủ thống nhất nhận thức về
tính chất và vị trí của kinh tế trang trại, các nhà khoa học trong nước đã có
một số quan điểm như sau [12]:
Quan điểm 1: “Kinh tế trang trại (hay kinh tế nông trại, lâm trại, ngư
trại, ...) là hình thức tổ chức kinh tế cơ sở của nền sản xuất xã hội, dựa trên cơ
sở hợp tác và phân công lao động xã hội, bao gồm một số người lao động nhất
định được chủ trang bị những tư liệu sản xuất nhất định để tiến hành hoạt
động sản xuất kinh doanh phù hợp với nền kinh tế thị trường và được nhà
nước bảo hộ”. Điều này đã khẳng định kinh tế trang trại là một đơn vị sản
xuất hàng hoá, cơ sở cho nền kinh tế thị trường và vai trò của người chủ trang
trại trong quá trình sản xuất kinh doanh nhưng chưa thấy được vai trò của hộ
gia đình trong các hoạt động kinh tế và sự phân biệt giữa người chủ với người
lao động khác.
Quan điểm 2: “Kinh tế trang trại là kinh tế hộ nông dân sản xuất hàng
hoá ở mức độ cao”. Quan điểm trên cho thấy cơ bản quyết định của kinh tế
trang trại là sản xuất hàng hoá ở trình độ cao nhưng chưa thấy được vị trí, vai
trò của nền kinh tế trang trại trong nền kinh tế thị trường và chưa thấy được
vai trò của người chủ trang trại trong quá trình sản xuất kinh doanh.
Quan điểm 3 cho rằng: “Kinh tế trang trại là hình thức tổ chức sản xuất
hàng hoá lớn trong Nông- Lâm - Ngư nghiệp của các thành phần kinh tế khác
ở nông thôn, có sức đầu tư lớn, có năng lực quản lý trực tiếp quá trình phát
triển sản xuất kinh doanh, có phương pháp tạo ra tỷ suất sinh lợi cao hơn bình
thường trên đồng vốn bỏ ra, có trình độ đưa thành tựu khoa học công nghệ
mới kết tinh trong hàng hoá tạo ra sức cạnh tranh cao trên thị trường, mang lại

5


hiệu quả kinh tế xã hội cao”. Khẳng định kinh tế thị trường (nền kinh tế hàng
hoá đã phát triển cao) là tiền đề chủ yếu cho việc hình thành và phát triển kinh

nâng cao hiệu quả sản xuất trong lĩnh vực trồng trọt, chăn nuôi, nuôi trồng thuỷ
sản, trồng rừng, gắn sản xuất với chế biến và tiêu thụ nông, lâm, thuỷ sản.
- Phát triển kinh tế trang trại nhằm khai thác, sử dụng có hiệu quả đất
đai, vốn, kỹ thuật, kinh nghiệm quản lý góp phần phát triển nông nghiệp bền
vững; tạo việc làm, tăng thu nhập; khuyến khích làm giàu đi đôi với xoá đói
giảm nghèo; phân bổ lại lao động, dân cư, xây dựng nông thôn mới .
- Quá trình chuyển dịch, tích tụ ruộng đất hình thành các trang trại gắn
liền với quá trình phân công lại lao động ở nông thôn, từng bước chuyển dịch
lao động nông nghiệp sang làm các ngành phi nông nghiệp, thúc đẩy tiến trình
công nghiệp hoá trong nông nghiệp và nông thôn.
1.1.1.2. Khái niệm trang trại gia đình

Đối với Kinh tế trang trại gia đình, theo tác giả Lê Trường Sơn – Phòng
đào tạo sau đại học của trường Đại học Luật thành phố Hồ Chí Minh cho
rằng: Hiện nay, khái niệm về trang trại gia đình chưa được ghi nhận một cách
chính thức trong các văn bản pháp luật của Nhà nước. Theo tác giả, khái niệm
về trang trại gia đình bên cạnh việc phải thể hiện được những nét bản chất về
kinh tế của trang trại gia đình còn phải xác định được những đặc điểm của
trang trại gia đình, làm cho nó phân biệt với các chủ thể kinh doanh khác
trong nông, lâm, ngư nghiệp trong điều kiện kinh tế thị trường. Để làm được
điều này, nhất thiết phải dựa trên những đặc điểm của trang trại gia đình đang
tồn tại ở nước ta hiện nay.
Căn cứ vào các quy định tại Nghị quyết 03/2000/NQ-CP ngày
02/02/2000 của Chính phủ và các văn bản hướng dẫn thi hành, cũng như thực
trạng hình thành và phát triển của trang trại gia đình thời gian vừa qua, có thể
thấy trang trại gia đình ở Việt Nam có một số đặc điểm cơ bản sau [7]:

7




Thứ hai: Mục đích chủ yếu của trang trại gia đình là kinh doanh nông
sản phẩm hàng hoá theo nhu cầu thị trường.
Thứ ba: Trong trang trại gia đình, các yếu tố sản xuất trước hết là ruộng
đất và tiền vốn được tập trung với quy mô nhất định theo yêu cầu phát triển
sản xuất hàng hoá. Đặc điểm này được quy định bởi chính đặc điểm về mục
đích sản xuất của trang trại. Thực tế cho thấy, các trang trại gia đình có quy
mô lớn hơn rất nhiều so với kinh tế hộ gia đình nông dân.
Thứ tư: Lao động trong các trang trại gia đình chủ yếu là dựa trên các
thành viên trong hộ, ngoài ra có thuê mướn lao động. Lao động được tổ chức
gọn nhẹ, đơn giản, quản lý điều hành linh hoạt, dễ dàng, hiệu quả lao động cao.
Thứ năm: Cách thức tổ chức, quản lý sản xuất kinh doanh trong trang
trại gia đình ngày càng mang tính khoa học, chuyên nghiệp.
Từ những đặc điểm nêu trên dưới góc độ pháp lý khái niệm về trang
trại gia đình với tư cách là một chủ thể kinh doanh độc lập trong nền kinh tế
thị trường có thể hiểu như sau: “Trang trại gia đình là một đơn vị kinh tế hoạt
động trong lĩnh vực nông, lâm, ngư nghiệp, dựa trên cơ sở hộ gia đình, có
mục đích chủ yếu là kinh doanh nông sản hàng hoá, trên quy mô ruộng đất và
các yếu tố sản xuất được tập trung đủ lớn với cách thức tổ chức quản lý tiến
bộ, tự chủ trong các hoạt động sản xuất kinh doanh”. Khái niệm này vừa thể
hiện được bản chất về mặt kinh tế của trang trại nhưng đồng thời cũng thể
hiện được những đặc trưng của loại hình trang trại gia đình, là cở sở để phân
biệt trang trại gia đình với các loại hình kinh doanh khác đang tồn tại trong
nền kinh tế thị trường ở Việt Nam hiện nay.
1.1.1.3. Hệ thống trang trại

Có thể hiểu trang trại là sự sắp xếp độc nhất và ổn định một cách hợp lý
của các việc kinh doanh nông nghiệp của hộ nông dân, quản lý theo các hoạt
động đã được xác định tùy thuộc vào môi trường vật lý, sinh học và kinh tế xã


10


lao động. Điều này rất có ý nghĩa trong giải quyết vấn đề lao động và việc
làm, một trong những vấn đề bức xúc của nông nghiệp nông thôn nước ta hiện
nay. Mặt khác phát triển kinh tế trang trại còn góp phần thúc đẩy phát triển
kết cấu hạ tầng trong nông thôn và tạo tấm gương cho các hộ nông dân về
cách tổ chức và quản lý sản xuất kinh doanh ... do đó phát triển kinh tế trang
trại góp phần tích cực vào việc giải quyết các vấn đề xã hội và đổi mới bộ mặt
xã hội nông thôn nước ta.
- Về mặt môi trường: Do sản xuất kinh doanh tự chủ và vì lợi ích thiết
thực và lâu dài của mình mà các chủ trang trại luôn có ý thức khai thác hợp lý
và quan tâm bảo vệ các yếu tố môi trường, trước hết là trong phạm không
gian sinh thái trang trại và sau nữa là trong phạm vi từng vùng .
Các trang trại ở trung du, miền núi đã góp phần quan trọng vào việc
trồng rừng, bảo vệ rừng, phủ xanh đất trồng đồi núi trọc và sử dụng hiệu quả
tài nguyên đất đai - những việc làm này đã góp phần tích cực cải tạo và bảo
vệ môi trường sinh thaí trên các vùng đất nước .
Vai trò của hệ thống trang trại:
- Trang trại là tế bào của nền sản xuất hàng hoá, là bộ phận cấu thành
quan trọng của hệ thống nông nghiệp, là hình thức doanh nghiệp trực tiếp sản
xuất ra những nông sản phẩm hàng hoá cho xã hội phù hợp với đặc điểm sản
xuất nông nghiệp, phù hợp với quy luật sinh học và các quy luật sản xuất hàng
hoá như quy luật cung cầu, quy luật giá cả, quy luật thị trường, là đối tượng để
tỏ chức chuyển đổi cơ cấu kinh tế trong nông nghiệp đảm bảo thực hiện chiến
lược phát triển nền nông nghiệp hàng hoá thích ứng với sự hoạt động của các
quy luật kinh tế thị trường.
- Nhờ hệ thống nông nghiệp trang trại mà chúng ta đã đánh thức nhiều
vùng đất hoang hoá, đồi núi trọc, sử dụng một phần sức lao động dư thừa để
sản xuất ra nông sản hàng hoá.

tế trang trại ở Việt nam như sau:

12


- Mục đích sản xuất của trang trại là sản xuất nông, lâm, thuỷ sản hàng
hoá với quy mô lớn, kinh doanh có lãi.
- Mức độ tập trung hoá và chuyên môn hoá các điều kiện và yếu tố sản
xuất cao hơn hẳn so với sản xuất của nông hộ, thể hiện ở quy mô sản xuất
như: đất đai, đầu con gia súc, lao động, giá trị nông lâm thuỷ sản hàng hoá.
+ Quan hệ thị trường: Chịu sự chi phối của thị trường.
+ Hạch toán: Dưới hình thức hạch toán giá trị để xác định lỗ lãi.
+ Lao động: Lao động gia đình và thuê mướn nhân công
+ Quy mô sản xuất: Lớn, tập trung hóa, chuyên môn hóa cao, . . ..
- Chủ trang trại có kiến thức và kinh nghiệm trực tiếp điều hành sản
xuất, biết áp dụng tiến bộ khoa học kỹ thuật, tiếp nhận chuyển giao công nghệ
mới vào sản xuất, sử dụng lao động gia đình và thuê lao động bên ngoài sản
xuất hiệu quả cao, có thu nhập vượt trội so với kinh tế hộ.
1.1.4.1. Đặc trưng của hệ thống trang trại

- Trang trại bao gồm hộ nông dân và nông trại của họ được coi là đơn
vị ra các quyết định sản xuất và điều khiển cuối cùng của quá trình biếu đổi
đầu vào thành đầu ra của sản xuất nông nghiệp trong trang trại.
- Trang trại được coi là hệ thống mở, sự kết hợp và chuyển hoá năng
lượng thông tin đầu vào thành đầu ra của hệ thống phụ thuộc rất nhiều vào năng
lực quản lý, môi trường hệ thống, cấu trúc hệ thống, điều hành và kiểm soát
được khoa học công nghệ, kỹ thuật cũng như thị trường của người nông dân.
- Hệ thống trang trại có nhiều loại hình có các kiểu hệ thống canh tác
nông nghiệp khác nhau, nó phản ánh mục đích của người chủ trang trại.
- Hệ thống trang trại là hệ thống động, đầu ra của hệ thống biến đổi

Tây nguyên.
+ Trang trại trồng hồ tiêu từ 0,5 ha trở lên
- Trang trại Lâm nghiệp: Từ 10 ha trở lên trên cả nước.
- Đối với trang trại chăn nuôi:

14