SỞ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO THANH HÓA
TRƯỜNG THPT YÊN ĐỊNH 2

SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM

SỬ DỤNG MỘT SỐ DI TÍCH LỊCH SỬ Ở THANH HÓA VÀO
DẠY BÀI 19: NHỮNG CUỘC ĐẤU TRANH CHỐNG NGOẠI
XÂM Ở CÁC THẾ KỶ X- XV. LỚP 10 THPT CHƯƠNG
TRÌNH CHUẨN

Người thực hiện: Nguyễn Thị Huyền
Chức vụ: giáo viên
SKKN Thuộc lĩnh vực (môn): Lịch sử

Thanh Hóa, năm 2017

1


Mục lục

Trang

I. PHẦN MỞ ĐẦU
1. Lý do chọn đề tài

3

2. Mục đích nghiên cứu

4


2. Kiến nghị

18

2


I. MỞ ĐẦU

1. Lý do chọn đề tài
“Dân ta phải biết sử ta
Cho tường gốc tích nước nhà Việt Nam”
Lịch sử không chỉ đóng vai trò quan trọng trong đời sống xã hội mà còn là
công cụ giáo dục tư tưởng, tình cảm, phẩm chất đạo đức của con người. Đó là
giáo dục lòng yêu nước, trung thành tổ quốc, với dân tộc, với cách mạng, với
Đảng…. là việc noi gương người xưa để hành động cho hôm nay.
Trong hệ thống các môn học ở trường Trung học phổ thông (THPT) dạy
học lịch sử có ưu thế và ý nghĩa quan trọng, trong việc góp phần đào tạo nhân
cách con người. Để nâng cao chất lượng môn học, khắc phục tình trạng chán nản
của học sinh đối với môn học, đặc biệt trong những năm gần đây, qua các kỳ thi
tốt nghiệp và đại học thì chất lượng môn lịch sử là một trong những bộ môn có
điểm thi thấp. Vì vậy cải tiến, đổi mới, áp dụng phương pháp dạy học mới nhằm
thu hút sự đam mê của học sinh đối với môn học lịch sử là điều cần thiết.
Ở trường THPT Yên Định 2 phần lớn các em học sinh chỉ xem môn học lịch
sử là môn học phụ, đứng sau các môn: ngữ văn, toán, lý, hóa…nên các em chưa
giành nhiều thời gian cho việc học tập và nghiên cứu môn học. Hơn thế nữa
trong dạy học lịch sử hiện nay, chúng ta vẫn còn khan hiếm đồ dùng trực quan
sinh động, các em học sinh lĩnh hội kiến thức chủ yếu ở mức độ tư duy trừu
tượng, chưa tạo cho các em được sự lôi cuốn, sức hấp dẫn, dẫn đến sự mệt mỏi,

các em hiểu được gía trị, trách nhiệm, niềm tự hào về quê hương và trách nhiệm của
bản thân mình trong việc giữ gìn và bảo vệ các khu di tích của lịch sử dân tộc nói
chung và của tỉnh Thanh Hóa nói riêng.
3. Đối tượng nghiên cứu
Đối tượng nghiên cứu của đề tài là các khu di tích lịch sử, để dạy học lịch
sử Việt Nam lớp 10 THPT chương trình cơ bản.
Những di tích được lựa chon trong đề tài: Đền thờ Lê Hoàn,Thành Nhà
Hồ, Khu di tích Lam kinh (Lê Lợi) và những di tích khác như đền thờ nhà Tiền
Lê, Bà Triệu … có liên quan đến bài dạy.
4. Phương pháp nghiên cứu
Phương pháp nghiên cứu của đề tài chủ yếu là vận dụng các phương pháp
nghiên cứu bộ môn: Đọc, phân tích các tài liệu về lý luận môn học, tâm lý học,
các tài liệu văn hóa có liên quan, tham quan thực tế.
II. NỘI DUNG
1. Cơ sở lý luận của đề tài
Nhận thức lịch sử là một yếu tố quan trọng để hành động có hiệu quả trong
hiện tại. Như Ph.Enghen đã nói: “Lịch sử bắt đầu từ đâu thì quá trình tư duy
bắt đầu từ đấy”[2] Các nhà sử học cổ đã khẳng định: “Lịch sử là cô giáo của
cuộc sống”, “Lịch sử là bó đuốc soi đường đi đến tương lai”[3] .Vậy ở trường
THPT học sinh nhận thức lịch sử như thế nào?
Trong học tập lịch sử ở trường THPT học sinh không chỉ biết mà còn phải
hiểu lịch sử để rút ra bài học kinh nghiệm cho hoạt động thực tiễn. Cũng như
việc học các môn học khác ở trường THP, học tập lịch sử là một quá trình nhận
thức, một quá trình thu nhận thông tin và sử dụng thông tin, mà mỗi học sinh
phải tự thực hiện cùng với dự hướng dẫn của các thầy cô giáo và những phương
tiện học tập khác.
V.L.Lênin đã nêu : “Từ trực quan sinh động đến tư duy trừu tượng và từ
tư duy trừu tượng đến thực tiễn”[4]
Trước hết học sinh phải nhận thức những sự kiện, quá trình cụ thể của lịch sử
(thế giới, dân tộc và địa phương). Sự tiếp xúc của học sinh với quá khứ mang tính

Thế hệ trẻ ngày nay được thừa hưởng một khối lượng lớn các di tích lịch sử
văn hóa của dân tộc, được tạo dựng trong suốt một chiều dài lịch sử oanh liệt.
Nhưng thực tế cho thấy thực trạng các di tích lịch sử hiện nay không được các
thế hệ trẻ quan tâm đến đặc biệt là các em học sinh ở các trường THPT, thêm
vào đó là các di tích đang phải đối mặt với nhiều thảm họa, bị phá hủy theo thời
gian, hiện tượng thiên nhiên khắc nghiệt, chiến tranh kéo dài đó là hơn nghìn
năm đô hộ của các triều đại phong kiến phương Bắc, hơn 80 năm dưới ách thống
trị của thực dân Pháp, hơn 20 năm kháng chiến chống Mỹ cứu nước… nhiều di
tích đã bị tàn phá nặng nề.
Sau cách mạng tháng 8/1945 đến ngày 23/11/1945 Chủ Tịch Hồ Chí Minh đã
ký sắc lệnh bảo tồn tất cả các di tích trên toàn việt Nam “Pháp lệnh bảo vệ di
tích lịch sử - văn hóa” của nhà nước quy định. “Di tích lịch sử văn hóa và các
danh lam thắng cảnh phải được giáo dục vào truyền thống dựng nước và giữ
nước của nhân dân Việt Nam. Góp phần giáo dục tinh thần yêu nước, yêu chủ
nghĩa xã hội và lòng tự hào dân tộc, phục vụ công tác nghiên cứu khoa học,
nghệ thuật và thăm quan du lịch”.[7]
Đất nước đang được đổi mới từng ngày, đời sống vật chất tinh thần của con
người ngày càng được nâng cao, tầng lớp thanh niên hiện nay đang chạy theo xu
thế của thời đại, chạy theo cuộc sống vật chất lãng đi kho tàng văn hóa của dân
tộc, vì vậy hiện nay các khu di tích còn nhiều vấn đề bất cập như:
Tình trạng xuống cấp của các khu di tích.
[6] Đoạn tư liệu này do tác giả tự viết. [7].Đoạn trích lấy từ pháp lệnh bảo tồn
di tích lịch sử của hội đồng nhà nước 1984
5


Sử dụng các di tích còn nhiều sai lệch, ví dụ: Các di tích tín ngưỡng tôn giáo đáp
ứng đời sống tâm linh của con người thì được tôn đạo, tu sữa như: chùa, đền thờ,
đình làng… ngược lại các khu di tích cách mạng thì chưa được chú ý đúng mức.[8]
Học sinh ở các trường phổ thông thì chỉ học trên lý thuyết mà ít có cơ hội

kháng chiến chống tống, chống minh, chống mông… giành thắng lợi
2.Tư tưởng
- Giáo dục lòng yêu nước, ý thức bảo vệ độc lập và thống nhất của tổ quốc
- Bồi dưỡng ý thức đoàn kết, giúp đỡ lẫn nhau giữa các dân tộc
- Bồi dưỡng niềm tự hào dân tộc và lòng biết ơn với các thế hệ tổ tiên, các Anh
hùng dân tộc đã chiến đấu quên mình vì tổ quốc.
3. Kỹ năng
Rèn luyện kỹ năng sử dụng bản đồ trong học tập, bồi dưỡng kỹ năng phân tích,
tổng hợp, đánh giá…
[8]Ví dụ này tác giả lấy từ giáo dục 24h. [9]triết học Mác-Lênin
6


Ho¹t ®éng cña thÇy
vµ trß
Hoạt động 1: Cá nhân
Giáo viên: Đầu thế kỷ X, nhân dân
Việt Nam đã giành lại được quyền
độc lập tự chủ, lật đổ hoàn toàn chế
độ đô hộ hơn nghìn năm bắc thuộc
cảu các triều đại phong kiến
phướng Bắc. Nhưng chẳng bao lâu
sau chiến thắng Bạch Đằng năm
938, nhân dân ta đã phải đương đầu
với hai lần xâm lược của nhà Tống.
Giáo viên đặt câu hỏi: Vậy
nguyên nhân nào nhà Tống sang
xâm lược nước ta vào thời điểm
này?
Sau khi học sinh trả lời xong,

1. Kháng chiến chống Tống thời Tiền Lê
- Năm 980, nhà Đinh gặp khó khăn, Vua Tống
vội cử quân sang xâm lược nước ta.
- Năm 981, dưới sự lãnh đạo của Lê Hoàn và
nhân dân ta đã đánh tan quân Tống ngay trên
vùng Đông Bắc, nhà Tống buộc phải rút quân,
bỏ mộng xâm lược.

Đền thờ Lê Hoàn nằm ở địa phận làng Trung
Lập xã Xuân Lập, Huyện Thọ Xuân, Thanh Hóa.
Ngày lễ hội truyền thống hàng năm là ngày 7/3
đến 9/3 âm lịch.
+ Nguyên nhân thắng lợi
7


Dương Thị làm Hoàng Thái Hậu,
cùng coi việc triều chính.
Giữa lúc nhà Đinh đang gặp khó
khăn thì Vua Tống cử quân sang
xâm lược nước ta. Thập đạo tướng
quân Lê Hoàn được nhiều tướng
lĩnh và bà thái hậu họ Dương tôn
lên làm Vua chỉ đạo cuộc kháng
chiến chống Tống.
Năm 981 quân Tống tiến vào nước
ta. Với ý chí quyết chiến bảo vệ
độc lập của tổ quốc, quân và dân
Đại Cồ Việt đã chiến đấu anh dũng,
đánh tan quân Tống xâm lược ngay


Hoạt động 2: cá nhân, cả lớp
Giáo viên đặt câu hỏi:
Nguyên nhân quân Tống xâm lược
nước ta?
Vào những năm 70 của thế kỷ XI,
trong lúc Đại Việt đang phát triển
thì nhà Tống bước vào giai đoạn
khủng hoảng, phía bắc bị người
Lưu, Hạ xâm lấn. Trong nước nông
dân nổi dậy ở nhiều nơi. Trước tình
hình đó, Tể tướng Vương An Thạch
đã khuyến khích Vua Tống sai quân
xâm lược nước ta: “Nếu thắng, thế
8


Tống sẽ tăng, các nước Hạ, Lưu sẽ
phải kiềng nể”. Tin quan Tống
chuẩn bị xâm lược được tiết lộ về
nước.
CH: Vậy trước âm mưu xâm
lược của quân Tống Nhà lý đã
làm gì để đối phó ?
Trước tình hình đó Thái Hậu ỷ Lan
cùng Vua Lý triệu tập các đại
trhaanf để bàn bạc. Thái úy Lý
thường Kiệt đã chủ trương: “Ngồi
yên đợi giặc không bằng đem quân
đi đánh trước để chặn mũi nhọn

trên
bờ
sông
như
nguyệt(Sông cầu- Bắc Ninh) quân
ta do Lý Thường Kiệt trực tiếp chỉ
huy đã đánh tan quân Tống xâm
lược. Và bài thơ bất hủ đã ra đời
mãi mãi vang vọng non sông.
“Nam quốc sơn hà nam đế cư,
Tiệt nhiên định phận tại thiên thư.
Như hà nghịch lỗ lai xâm phạm
Như đắng hành khan thủ bại hư”

Hoạt động 3: Cả lớp, cá nhân
II. Kháng chiến chống Mông – Nguyên thời
Giáo viên: Tốm tắt về sự phát triển nhà Trần thế kỷ XIII.
của quân Mông –Nguyên, 1 bộ tộc
- Từ năm 1258 – 1288 quâm Mông –
Nguyên 3 lần xâm lược nước ta.
của người Mông cổ xâm lược Nam
Tống làm chủ vùng đất rộng lớn,
- Các Vua Trần cùng nhà quân sự Trần
lập nên nhà Nguyên là một thế lực
Quốc Tuấn đã lãnh đạo nhân dân cả nước
10


hung bạo chinh chiến khắp Á,Âu.
đánh giặc giữ nước.

có giặc ngồi đến,phải liều chết mà đánh,nếu sức
khơng địch nổi thì cho phép lẫn tránh vào rừng
núi, khơng được đầu hàng”. Cuối cùng chúng đã
thất bại trong trận Đơng Bộ Đầu, Chương
Dương, Hàm Tử..

11


Hỏi HS: Đặc điểm
nổi bậc của 3 lần
kháng chiến chống
Mông-Nguyên?
Thực hiện chiến lược
sáng suốt “vườn không
nhà trống”

+ Lần thứ 3(1287-1288)
.
Qn dân nhà Trần đã đẩy lùi qn xâm lược
tiêu biểu nhất là trận Bạch Đằng năm 1288 đè
bẹp ý trí xâm lược của qn Mơng – Ngun,
Chiến thắng Bạch Đằng bảo vệ vững chắc nền độc lập
mãi mãi ghi sâu vào
lòch sử đấu tranh anh
hùng của dân tộc Việt
Nam, kết thúc thắng lợi
cuộc
kháng
chiến

Học sinh suy nghĩ trả lời
Giáo viên bổ sung kết luận:
- Nhà Trần có Vua hiền, tướng giỏi,
triều đình quyết tâm đồn kết nội
bộ và đồn kết nhân dân chống
xâm lược.
-Nhà trần vốn được lòng dân bởi
những chính sách kinh tế của mình, + Ngun nhân thắng lợi
nhân dân đồn kết bên cạnh triều - Nhà Trần có Vua hiền, tướng giỏi, triều đình
đình vâng mệnh kháng chiến.
quyết tâm đồn kết nội bộ và đồn kết nhân dân
chống xâm lược.
-Nhà trần vốn được lòng dân bởi những chính
sách kinh tế của mình, nhân dân đồn kết bên
cạnh triều đình vâng mệnh kháng chiến.
Hoạt động 3: Cá nhân, cả lớp
III.Phong trào đấu tranh chống qn xâm
Giáo viên cho học sinh thấy cuối lược Minh và khởi nghĩa Lam Sơn.
thế kỷ XIV nhà Trần suy vong. + Nhà Hồ (1400-1407)
Năm 1400 nhà Hồ được thành lập,
giới thiệu thành nhà Hồ, thuộc
Huyện Vĩnh Lộc tỉnh Thanh Hóa.
Đây là kinh thành của nước Việt
Nam từ năm 1398 đến 1407.
Thành nhà Hồ do Hồ Q Ly- lúc
bấy giờ là tể tướng dưới triều Trần
cho xây dựng vào năm 1397.
Thành xây xong Hồ Q Ly ép Vua
Trần Thuận Tơng rời đơ từ kinh
thành Thăng Long(HN) về Thanh

gồm các huyện, Ngọc Lạc, lang
Cháng,Cẩm Thủy, Quan Hóa,
Thường Xuân…
Lam Sơn có sông Chu chảy qua địa
phận huyện Thọ Xuân theo hướng
Tây nam rồi lợn vòng sang phía
đông ngay trước Lam Sơn họp lưu
với sông Mã ở ngã Ba Bông(thuộc
địa phận giáp danh 5 huyện Thiệu
Hóa, Yên Định, Đông Sơn, Hoàng
Hóa, hà Trung) rồi theo nhiều
nhánh đổ ra biển.
Đất Lam Sơn còn là nơi hội tụ hào
kiệt khắp nơi trong tỉnh Thanh Hóa
và các nơi trong nước tìm về dưới
cờ của Bình Đinh Vương Lê Lợi.
Từ năm (1418-1427) đất Lam Sơn
cùng với rừng núi Thanh Hóa đã
riễn ra nhiều cuộc chiến đấu ác liệt
giữa nghĩa quân Lam Sơn với giặc
Minh.

+ Khỉ nghĩa Lam sơn(1418) do Lê Lợi –
Nguyễn Trãi lãnh đạo

+ Các thắng lợi tiêu biểu:
- Cuộc khởi nghĩa bắt đầu từ Lam Sơn (Thanh
Hóa) được sự hưởng ứng của nhân dân vùng giải
phóng càng mở rộng từ Thanh Hóa vào Nam
- Chiến thắng Tốt Động đẩy quân Minh vào thế

triển thành cuộc đấu trang giải phóng dân tộc
- Suốt cuộc khởi nghĩa tư tưởng nhân nghĩa được
đề cao
- Có đại bản doanh căn cứ địa

4. Cũng cố bài:
Giáo viên khái quát lại nội dung cơ bản cần nắm được qua bài học bằng
những câu hỏi tổng quát. Đặc điểm và nguyên nhân thắng lợi của các cuộc
kháng chiến chống xâm lược từ thế kỷ X- XV ?
Để học sinh nhớ được các địa danh khởi nghĩa giáo viên cho làm một số
bài tập bằng câu hỏi trắc nghiệm khách quan.
5. Dặn dò
Đọc trước bài mới ,làm bài tập về nhà trong sach giáo khoa, sưu tầm tranh
ảnh tài liệu học có lien quan đến bài mới
4. Hiệu quả thực nghiệm của đề tài
4.1.Trước khi áp dụng đề tài
Với đặc thù của môn lịch sử nói chung và bài những cuộc kháng chiến chống
giặc ngoại xâm trong lịch sử dân tộc từ X- XV nói riêng, khi chưa thay đổi
phương pháp dạy thì một điều dễ nhận thấy là các em không có hứng thú trong
quá trình học, đặc biệt là đối với các sự kiện lịch sử cụ thể, có thật đã riễn ra trong
quá khứ thì mơ hồ và tiếp thu một cách thụ động, không có sự đam mê, tò mò, tìm
tòi và tư duy. Đa số các em chỉ học đối phó để lấy điểm. Do vậy nếu không có
15


những hình ảnh, những di tích có thật về lịch sử của Ông Cha để lại thì sẽ không
giáo dục được ý thức đạo đức, không khơi dậy được niềm tự hào của dân tộc
trong mỗi học sinh, đồng thời các em cũng không có trách nhiệm trong việc bảo
vệ các khu di tích của lịch sử dân tộc, điều đó dẫn đến tình trạng xuống cấp của
các di tích lịch sử ở các địa phương hiện nay.


45

22,7%

61,9%

15,4%

0%

Sau khi giảng dạy phương pháp trên tôi đã tiếp tục khảo sát và kết quả đạt được
như sau :
Lớp

Sĩ số

Điểm dưới 5

Điểm 5 ; 6

Điểm 7 ;8

Điểm 9 ;10

10 B9

45

8,3%


Khi thực hiện đề tài này vào thực tế giảng dạy tại trường tôi đã thu được
kết quả chính sau đây :
- Nêu lên được thực trạng hiện nay của bộ môn Lịch sử nói chung, dạy bài Các
cuộc kháng chiến chống ngoại xâm trong lịch sử dân tộc từ thế kỷ X- XV nói
riêng
- Nêu lên được một số cơ sở lý luận của việc vận dụng một số di tích lịch sử tỉnh
Thanh Hóa vào dạy bài : Các cuộc kháng chiến chống ngoại xâm trong lịch sử
dân tộc từ thế kỷ X- XV.
- Đưa ra được những biện pháp cụ thể để vận dụng một số di tích lịch sử tỉnh
Thanh Hóa vào dạy bài : Các cuộc kháng chiến chống ngoại xâm trong lịch sử
dân tộc từ thế kỷ X- XV.
- Đưa ra được những kết quả thực nghiệm để chứng minh cho tính thiết thực của
đề tài khi áp dụng vào thực tiễn giảng dạy. Vì vậy khi áp dụng đề tài vào thực
tiễn là hoàn toàn khả thi, phù hợp với đặc trưng của môn học.
2. Kiến nghị
Môn lịch sử hiện nay đóng vai trò quan trọng trong việc giáo dục nhân
cách con người, giáo dục truyền thống yêu nước và niềm tự hào của dân tộc.
Tuy nhiên nếu chỉ nói bằng những bài học thuyết trình trên lớp thì học sinh sẽ
rất trừu tượng và không tạo được niềm đam mê của học sinh đối với môn học,
trong khi đó hiện nay ở các trường phổ thông ngoài những bản đồ câm treo
tường thì học sinh không còn có những hình ảnh nào khác để quan sát hay tìm
hiểu các sự kiện lịch sử đã diễn ra. Do vậy tôi mong muốn các cơ quan ban
ngành cần quan tâm hỗ trợ, cung cấp các tài liệu dạy học, những băng đĩa,
những phim tài kiệu lịch sử để phục vụ công tác giảng dạy.
Trong những giai đoạn tiếp theo, tôi cũng rất mong muốn vị trí và vai trò
của môn học lịch sử sẽ được nâng lên, để có thể xóa bỏ được định kiến xã hội
xem đây là môn học phụ chỉ cần lấy điểm để lên lớp. Tôi mong muốn rằng các
cấp các ngành quan tâm hơn nữa đến bộ môn lịch sử.
Tôi xin chân thành cảm ơn!

trường THPT
Phương pháp sử dụng kênh
hình trong giảng dạy lịch sử

Cấp đánh giá
xếp loại
(Ngành GD cấp
huyện/tỉnh;
Tỉnh...)
Giám đốc sở
giáo dục và đào
tạo thanh hóa

Kết quả
đánh giá
xếp loại
(A, B,
hoặc C)
C

Giám đốc sở
giáo dục và đào
tạo thanh hóa

C

Năm học
đánh giá xếp
loại
2008- 2009