BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
TRƢỜNG ĐẠI HỌC BÁCH KHOA HÀ NỘI
---------------------------

MAI VĂN TÂN

NGHIÊN CỨU MỐI QUAN HỆ GIỮA
CHUYỂN DỊCH CƠ CẤU VÀ TĂNG TRƢỞNG
KINH TẾ Ở THÀNH PHỒ HỒ CHÍ MINH

LUẬN ÁN TIẾN SỸ KINH TẾ

HÀ NỘI, 2014

i


BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
TRƢỜNG ĐẠI HỌC BÁCH KHOA HÀ NỘI
---------------------------

MAI VĂN TÂN

NGHIÊN CỨU MỐI QUAN HỆ GIỮA
CHUYỂN DỊCH CƠ CẤU VÀ TĂNG TRƢỞNG
KINH TẾ Ở THÀNH PHỒ HỒ CHÍ MINH

CHUYÊN NGÀNH:
Mã số:

KINH TẾ CÔNG NGHIỆP

người đã đem lại cho tác giả những kiến thức bổ trợ, tạo nền tảng lý luận cần
thiết để nghiên cứu đề tài này. Đặc biệt là sự đóng góp và giúp đỡ tận tình
của quý thầy cô Viện Kinh tế và Quản lý, viện Đào tạo sau đại học trường
Đại Học Bách Khoa Hà Nội, trường Đại Kinh tế Quốc dân, trường Đại học
Xây dựng Hà Nội,…
Tác giả cũng xin bày tỏ lòng biết ơn chân thành đến Trường Đại Học
Bách Khoa Hà Nội, Trường Cao đẳng Giao thông vận tải III, Kiểm toán Nhà
nước, Kiểm toán Nhà nước khu vực IV, Kiểm toán Nhà nước khu vực XIII đã
tạo điều kiện và nhiệt tình giúp đỡ để tác giả hoàn thiện hồ sơ bảo vệ luận án
Cuối cùng, tác giả xin gửi lời biết ơn sâu sắc đến gia đình, bạn bè đã
luôn ủng hộ, động viên và tạo điều kiện để tác giả hoàn thành công trình này.
Hà Nội, ngày 16 tháng 02 năm 2014
TÁC GIẢ

Mai Văn Tân

iv


MỤC LỤC
LỜI CAM ĐOAN ..................................................................................................... iii
LỜI CẢM ƠN ........................................................................................................... iv
MỤC LỤC .................................................................................................................. v
DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT ....................................................................... viii
MỞ ĐẦU .................................................................................................................... 1
CHƢƠNG 1: NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN CHUNG VỀ QUAN HỆ GIỮA
CHUYỂN DỊCH CƠ CẤU KINH TẾ VÀ TĂNG TRƢỞNG KINH TẾ ........... 10
1.1. Cơ cấu kinh tế và chuyển dịch cơ cấu kinh tế ........................................... 10
1.1.1. Khái niệm về cơ cấu kinh tế, chuyển dịch cơ cấu kinh tế ...................... 10
1.1.2. Các tiêu chí đánh giá chuyển dịch cơ cấu ngành kinh tế........................ 11

2.2.2. Sử dụng mô hình định lƣợng đánh giá tác động của CDCCKT đến tăng
trƣởng kinh tế ................................................................................................... 50
2.3.
......... 53
2.3.1.
53
2.3.2.
... 54
2.3.3.
nội tại của địa phƣơng v
................. 55
2.4. Khung nghiên cứu của luận án ................................................................... 58
Kết luận chƣơng 2 ................................................................................................... 59
CHƢƠNG 3: THỰC TRẠNG CHUYỂN DỊCH CƠ CẤU NGÀNH KINH TẾ
VÀ TĂNG TRƢỞNG KINH TẾ CỦA THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH
TRONG THỜI GIAN QUA ................................................................................... 60
3.1. Một số nét khái quát về điều kiện phát triển của thành phố Hồ Chí Minh.. 60
3.1.1. Về điều kiện tự nhiên.............................................................................. 60
3.1.2. Kinh tế, xã hội ........................................................................................ 62
3.1.3. Môi trƣờng và điều kiện phát triển ......................................................... 64
3.2. Thực trạng tăng trƣởng và chuyển dịch cơ cấu ngành kinh tế ............... 65
3.2.1. Thực trạng tăng trƣởng kinh tế ............................................................... 65
3.2.2. Thực trạng chuyển dịch cơ cấu ngành kinh tế ........................................ 68
3.2.2. Các yếu tố cơ bản tác động đến tăng trƣởng và chuyển dịch cơ cấu
kinh tế ............................................................................................................... 78
Kết luận chƣơng 3 ................................................................................................... 85
CHƢƠNG 4: PHÂN TÍCH TÁC ĐỘNG CỦA CHUYỂN DỊCH CƠ CẤU
NGÀNH ĐẾN TĂNG TRƢỞNG KINH TẾ Ở THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH . 87
4.1. Khái quát chung về thực trạng quan hệ giữa chuyển dịch cơ cấu ngành
với tăng trƣởng kinh tế ....................................................................................... 87

5.3.1. Giải pháp về đào tạo, phát triển nguồn lực ........................................... 126
5.3.2. Giải pháp về thị trƣờng và tiêu dùng .................................................... 127
5.3.3.Giải pháp về ứng dụng khoa học – công nghệ ...................................... 127
5.3.4.Giải pháp về phát triển kinh tế nhiều thành phần .................................. 128
5.3.5. Nâng cao hiệu lực quản lý Nhà nƣớc về vốn đầu tƣ và hỗ trợ chuyển dịch
cơ cấu kinh tế................................................................................................... 129
5.3.6. Tiếp tục cải thiện môi trƣờng đầu tƣ .................................................... 131
5.3.7.Hoàn thiện công tác quy hoạch phát triển tổng thể các ngành và chƣơng
trình chuyển dịch cơ cấu kinh tế..................................................................... 132
5.3.8. Nhóm giải pháp cụ thể .......................................................................... 134
Kết luận chƣơng 5 ................................................................................................ 144
KẾT LUẬN ............................................................................................................ 145
KIẾN NGHỊ .......................................................................................................... 148
MỘT SỐ CÔNG TRÌNH CỦA TÁC GIẢ LIÊN QUAN TỚI LUẬN ÁN .... 149
TÀI LIỆU THAM KHẢO ................................................................................... 150

vii


DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT
CDCCKT
CDCCNKT
CNH
FDI
GDP
GNP
GO
HĐH
IC
ICOR

Nhà xuất bản
Phƣơng pháp bình phƣơng nhỏ nhất
Tập đoàn đa quốc gia
Năng suất nhân tố tổng hợp
Thành phố Hồ Chí Minh
Đồng Đô la Mỹ
Vùng kinh tế trọng điểm phía nam
Đồng Việt Nam
Ngân hàng Thế giới
Tổ chức thƣơng mại thế giới
Xuất nhập khẩu

viii


DANH MỤC CÁC BẢNG, BIỂU ĐỒ, HÌNH VẼ
BẢNG
Bảng 3.1.

So sánh một số chỉ tiêu của TP.HCM và các địa phƣơng trong cả
nƣớc năm 2010 ............................................................................... 67

Bảng 3.2.

Cơ cấu ngành kinh tế TP.Hồ Chí Minh qua các năm..................... 69

Bảng 3.3.

Cơ cấu giá trị sản xuất ngành nông-lâm-ngƣ nghiệp của TP.HCM
giai đoạn (1993-2012) .................................................................... 69

Tổng hợp nguồn vốn đầu tƣ của TP.HCM giai đoạn (1993-2012) 79

Bảng 3.11.

Vốn đầu tƣ và tỷ lệ đầu tƣ so với GDP giai đoạn 1993-2012 ........ 80

Bảng 3.12.

Cơ cấu vốn đầu tƣ trên địa bàn TP.HCM chia theo khu vực giai
đọan 1993-2012 .............................................................................. 81

Bảng 3.14.

Sản phẩm và dịch vụ với vốn đầu tƣ trong KCN và khu chế xuất ...... 83

Bảng 4.1.

Tăng trƣởng GDP của TP.HCM và cả nƣớc .................................. 91

Bảng 4.2.

So sánh tỷ lệ chuyển dịch cơ cấu và tốc độ tăng trƣởng ................ 92

Bảng 4.3.

Cơ cấu lao động và tỷ lệ chuyển dịch chuyển dịch cơ cấu lao
động ................................................................................................ 93

Bảng 4.4.



Collinearity Diagnosticsa ............................................................. 101

Bảng 4.12

Residuals Statisticsa ..................................................................... 101

Bảng 4.13:

Vị trí quan trọng của các yếu tố (hệ số hồi quy chuẩn hóa) ......... 103

BIỂU ĐỒ
Biểu đồ 2.1:
Biểu đồ 2.2:

Tác động của ngoại thƣơng tới tăng trƣởng kinh tế ........................ 41
Đƣờng Engel .................................................................................. 43

Biểu đồ 3.1.

Tăng trƣởng kinh tế TP. Hồ Chí Minh giai đoạn 1993-2012......... 66

Biểu đồ 3.2.

Cơ cấu ngành kinh tế thành phố (giá thực tế) ................................ 68

Biểu đồ 3.3.

Đồ thị tổng hợp vốn đầu tƣ TP.HCM giai đoạn (1993-2012) ........ 79



PCI của TP HCM và các địa phƣơng ............................................. 97

HÌNH VẼ
Hình: 2.1

Cơ chế tác động giữa chuyển dịch cơ cấu ngành và tăng trƣởng
kinh tế ............................................................................................. 42

Hình: 2.2

Khung nghiên cứu của Luận án...................................................... 58

x


MỞ ĐẦU
1. Tính cấp thiết của đề tài
Phát triển kinh tế là quá trình biến đổi, tăng tiến toàn diện về mọi mặt của nền
kinh tế, trong đó bao gồm cả sự lớn lên về quy mô sản lƣợng và tiến bộ, hoàn thiện về
cơ cấu. Sự lớn lên về mặt số lƣợng và sự biến đổi cơ cấu là hai mặt không tách rời của
quá trình phát triển. Nếu tăng tổng sản phẩm trong nƣớc (GDP) phản ánh động thái
tăng trƣởng thì chuyển dịch cơ cấu kinh tế (CDCCKT) phản ánh chất lƣợng tăng
trƣởng. Về mặt lý thuyết, việc CDCCKT của một quốc gia vừa là chỉ tiêu đánh giá
chất lƣợng tăng trƣởng kinh tế vừa phản ánh bản chất của quá trình công nghiệp hoá.
Trong điều kiện hội nhập kinh tế toàn cầu, CDCCKT phản ánh bản chất quá trình công
nghiệp hoá, khả năng thích nghi và mức độ hội nhập quốc tế của quốc gia về kinh tế.
Sự thay đổi cơ cấu kinh tế nói chung và đặc biệt là cơ cấu ngành kinh tế nói riêng, về
thực chất là điều chỉnh phƣơng thức phân bổ và sử dụng các nguồn lực. Vì thế,
CDCCKT theo ngành là tiêu điểm của quá trình phát triển kinh tế.

Nhằm đổi mới mô hình tăng trƣởng và tái cấu trúc nền kinh tế TP.HCM, UBND
TP.HCM đã ban hành Kế hoạch thực hiện Nghị quyết Đại hội Đảng bộ thành phố lần
thứ IX về Chƣơng trình hỗ trợ CDCCKT, chuyển đổi mô hình tăng trƣởng kinh tế
thành phố giai đoạn 2011 – 2015. Mục tiêu của đổi mới mô hình tăng trƣởng là tập
trung các nguồn lực đẩy mạnh chuyển dịch cơ cấu kinh tế, phát triển nhanh các ngành,
sản phẩm công nghiệp, dịch vụ có hàm lƣợng khoa học công nghệ cao, giá trị gia tăng
cao; phát triển nông nghiệp công nghệ cao, nông nghiệp sinh thái; đi đầu cả nƣớc trong
chuyển đổi mô hình tăng trƣởng kinh tế từ phát triển theo chiều rộng sang phát triển
theo chiều sâu, đảm bảo chất lƣợng, hiệu quả cao, bền vững.
Trên phƣơng diện lý luận, có thể thấy rằng, đổi mới mô hình tăng trƣởng và tái
cấu trúc nền kinh tế về thực chất là xác định cho đƣợc mô hình tối ƣu về mối quan hệ
giữa chuyển dịch cơ cấu và tăng trƣởng kinh tế. Vì vậy, để tìm ra định hƣớng và giải
pháp thực hiện thành công chủ trƣơng lớn nói trên, cần giải quyết một cách căn bản
những vấn đề lý luận và thực tiễn về mô hình quan hệ CDCCKT và tăng trƣởng. Nhận
thức đƣợc tầm quan trọng của vấn đề, NCS đã lựa chọn đề tài: “Nghiên cứu mối quan
hệ giữa chuyển dịch cơ cấu và tăng trưởng kinh tế ở thành phố Hồ Chí Minh” làm
đề tài luận án tiến sỹ kinh tế. Bằng những phân tích lý luận và luận giải thực tế, đề tài
hy vọng sẽ có những đóng góp hữu ích trên phƣơng diện đề xuất chính sách và giải
pháp nhằm góp phần thúc đẩy quá trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa (CNH, HDH)
và phát triển kinh tế theo hƣớng bền vững trên địa bàn TP.HCM.
2. Tổng quan về tình hình nghiên cứu liên quan đến đề tài
2.1. Tình hình nghiên cứu trên thế giới
Cho đến nay, trên thế giới đã có nhiều công trình nghiên cứu liên quan đến giải
quyết mối quan hệ giữa chuyển dịch cơ cấu ngành kinh tế (CDCCNKT) và tăng trƣởng
kinh tế.
Trƣớc hết phải kể đến các công trình nghiên cứu đi đầu của nhà kinh tế ngƣời
Anh, gốc Jamaica là A.Lewis. Năm 1950, ông đã xuất bản tác phẩm đƣợc cho là có
ảnh hƣởng nhất đối với kinh tế học phát triển dƣới tên gọi “Phát triển kinh tế với cung
lao động không giới hạn”, trong đó ông phân tích mối quan hệ giữa nông nghiệp và
công nghiệp trong quá trình tăng trƣởng bằng “Mô hình 2 khu vực cổ điển”. Theo

nghiệp, giáo dục đƣợc mở rộng. Giai đoạn 3 – giai đoạn cất cánh với cơ cấu kinh tế là
công nghiệp – nông nghiệp – dịch vụ với công nghiệp chế tạo là đầu tàu và có tốc độ
tăng trƣởng nhanh. Giai đoạn 4 - là giai đoạn trƣởng thành có cơ cấu kinh tế công
nghiệp – dịch vụ - nông nghiệp với nhiều ngành công nghiệp mới phát triển, nông
nghiệp đƣợc cơ giới hóa, năng suất cao, nhu cầu thanh toán quốc tế tăng nhanh, khoa
học công nghệ đƣợc áp dụng phổ biến. Giai đoạn 5 là giai đoạn tiêu dùng cao, trong đó
cơ cấu GDP thay đổi không còn nhanh, cơ cấu lao động thay đổi theo hƣớng tăng tỷ lệ
dân cƣ đô thị, lao động có tay nghề chuyên môn cao, thu nhập tăng nhanh, dân cƣ giàu
có dẫn đến sự gia tăng nhu cầu tiêu dùng hàng hóa và dịch vụ cao cấp, các chính sách
kinh tế hƣớng vào phúc lợi xã hội.
Ngoài các công trình nghiên cứu lý thuyết, các nhà kinh tế thế giới cũng đã có
nhiều công trình nghiên cứu định lƣợng mối quan hệ giữa chuyển dịch cơ cấu và tăng
trƣởng kinh tế.
3


Về nghiên cứu định lƣợng mối quan hệ tác động của CDCCKT đến tăng trƣởng
kinh tế, T.Gylfason và G.Zoega (2004) đã có những đóng góp đáng kể thông qua việc
xem xét sự thay đổi tỷ trọng GDP ngành nông nghiệp và sự dịch chuyển lao động nhập
cƣ từ nông thôn ra thành thị, sử dụng bộ số liệu của ngân hàng thế giới cho 86 nƣớc
trong thời kỳ 1965 -1998. Kết quả nghiên cứu cho thấy khi tỷ trọng nông nghiệp trên
GDP giảm 1 điểm phần trăm thì tốc độ tăng trƣởng GDP bình quân đầu ngƣời tăng
0,032 điểm phần trăm. Kết quả nghiên cứu nói trên cũng tƣơng đối phù hợp với kết
quả nghiên cứu năm 1999 của Temin với bộ số liệu của 15 nƣớc châu Âu trong thời kỳ
1955-1975: khi tỷ trọng lao động nông nghiệp trong tổng lao động giảm đi 20%, trung
bình tốc độ tăng trƣởng kinh tế sẽ tăng thêm 0,8%. Luận án Tiến sỹ của K. Yilmaz
(2005) về “Cơ cấu công nghiệp và thị trƣờng lao động: Nghiên cứu về tăng trƣởng
năng suất” cho thấy ảnh hƣởng của chuyển dịch cơ cấu ngành đối với tăng trƣởng
năng suất nhiều nƣớc trên thế giới trong thời kỳ nghiên cứu (1965 -1999) là rất nhỏ.
Nghiên cứu của A.Fonfria và các cộng sự (2005) về “ Phần thƣởng do chuyển dịch cơ

cơ cấu dân số, tỷ lệ lao động làm việc, vốn đầu tƣ, số năm đi học trung bình, tỷ trọng
ngành dịch vụ trong GDP và tỷ lệ giữa tỷ trọng kim ngạch xuất khẩu và nhập khẩu của
các ngành thâm dụng công nghệ và kỹ năng cao cho thấy những kết luận là (1) Mặc dù
tỷ trọng ngành dịch vụ có tƣơng quan dƣơng với mức thu nhập, biến trễ của nó có
tƣơng quan âm với GDP bình quan đầu ngƣời; (2) Ở ngành công nghiệp chế tạo, biến
trễ và sai phân bậc 1 của tỷ lệ giữa tỷ trọng kim ngạch xuất khẩu và nhập khẩu của các
ngành thâm dụng công nghệ và kỹ năng cao có tƣơng quan dƣơng với GDP bình quân
đầu ngƣời và tăng trƣởng GDP/ngƣời. Do vậy, kết luận quan trọng của nghiên cứu là
chuyển dịch cơ cấu ngành có đóng góp đáng kể vào tăng trƣởng kinh tế và bằng chứng
này ủng hộ quan điểm về lý thuyết các giai đoạn phát triển của Rostow.
Nhƣ vậy, những công trình nghiên cứu định lƣợng trên thế giới về mối quan hệ
giữa chuyển dịch cơ cấu ngành kinh tế và tăng trƣởng kinh tế có khá nhiều và cho
những kết luận không giống nhau. Nguyên nhân của việc không đồng nhất kết quả
nghiên cứu có lẽ do những điều kiện kinh tế xã hội của các nƣớc không giống nhau và
ở những giai đoạn phát triển khác nhau. Mặt khác, đa phần các nghiên cứu định lƣợng
về ảnh hƣởng của chuyển dịch cơ cấu ngành tới tăng trƣởng kinh tế nêu trên mới chỉ
tập trung phân tích cho các nƣớc phát triển, có điều kiện số liệu tốt và nhìn chung đã
hoàn thành quá trình công nghiệp hóa. Vai trò của chuyển dịch cơ cấu ngành tới tăng
trƣởng kinh tế có thể thấy rõ hơn ở những nƣớc đang phát triển mới bắt đầu quá trình
công nghiệp hóa nhƣ Việt Nam. Đó là một trong những nội dung cần tiếp tục nghiên
cứu trong luận án.
2.2. Các công trình nghiên cứu trong nƣớc
Ở Việt Nam, trong giai đoạn từ “Đổi mới” đến nay đã có nhiều nghiên cứu về
CDCCKT nói chung, về cơ cấu ngành và tăng trƣởng kinh tế rất phong phú và đa
dạng. Có thể điểm lại một số công trình tiêu biểu sau đây:
- Ngô Đình Giao (chủ biên), CDCCKT theo hướng CNH nền kinh tế quốc dân,
NXB Chính trị quốc gia, Hà Nội, 1994. Tác giả đã nêu ra những thành tựu trong tăng
trƣởng kinh tế của nền kinh tế quốc dân, yêu cầu CDCCKT trong thời kỳ CNH nền
kinh tế.
- Trần Văn Nhƣng, Xu hướng chuyển dịch cơ cấu ngành công nghiệp trên địa