II/ Xu hướng vận động của giá cả thị trường và các nhân tố tác động
Xu hướng vận động của giá thị trường được xét trên hai mặt:
1. Đối với tổng thể hàng hoá.
Sự vận động của tổng thể giá cả trên thị trường phụ thuộc vào sự tác
động của hai nhóm nhân tố cơ bản sau đây:
a. Những nhân tố làm cho giá cả có xu hướng giảm xuống.
Sự cạnh tranh trên thị trường ngày càng gay gắt làm cho các doanh
nghiệp có công nghệ, thiết bị lạc hậu, quản lý yếu kém sẽ rơi vào tình
trạng bị thua lỗ và phá sản. Để đứng vững được trên thị trường, các doanh
nghiệp phải thường xuyên ứng dụng khoa học và kỹ thuật tiên tiến, đưa
công nghệ và thiết bị mới, hiện đại vào kinh doanh, nhằm tăng năng suất
lao động, giảm giá sản phẩm.
Thông qua cạnh tranh, các doanh nghiệp có chi phí quá cao (tính cho
một đơn vị sản phẩm) sẽ bị loại ra khỏi lĩnh vực sản xuất, lưu thông. Các
đơn vị còn lại muốn tồn tại được phải quản lý chi phí chặt chẽ và có hiệu
quả hơn. Đồng thời, do sử dụng công nghệ và thiết bị hiện đại hơn, nên hao
phí vật chất và tiền công để sản xuất ra một đơn vị sản phẩm cũng ít hơn.
Các yếu tố trên đưa đến kết quả là chi phí cho một đơn vị sản phẩm ngày
càng giảm xuống.
Do yêu cầu của các quy luật kinh tế của thị trường, các doanh nghiệp
phải căn cứ vào nhu cầu của thị trường để kinh doanh và tìm mọi cách để
bán được hàng của mình, cho nên nhìn chung, hàng hoá - dịch vụ sản xuất ra
được tiêu thụ hút. Lượng hàng dự trữ trong từng gia đình cũng giảm đi.
Việc vận dụng thường xuyên của các quy luất kinh tế của thị trường
buộc các doanh nghiệp phải chú ý tới việc tăng tốc độ vòng quay của đồng
vốn. Việc đầu tư được tính toán kỹ lưỡng và khoa học hơn, do đó hiệu quả
kinh tế của đồng vốn ngày càng cao hơn, cơ cấu đầu tư cũng hợp lý hơn.
b. Những nhân tố làm tăng giá cả.
Thu nhập của người lao động và của toàn xã hội thường xuyên tăng
lên. Thu nhập tăng làm cho cầu về hàng hoá - dịch vụ tăng lên, do đó tạo ra
áp lực làm cho tăng giá cả (ở nhiều nước, tốc độ tăng giá thường thấp hơn

loại hàng hoá có thể tăng lên, hạ xuống và ổn định. Sự tăng giảm đó là do sự
thay đổi thường xuyên của quan hệ cung cầu quyết định. Khi cung nhỏ hơn
cầu, giá cả hàng hoá tăng. Khi cung lớn hơn cầu, giá cả hàng hoá giảm
xuống. Tất nhiên, nếu trên thị trường, cung cầu luôn được duy trì ở mức cân
bằng thì giá cả ổn định.
Trên thị trường, quan hệ cung cầu thể hiện dưới các dạng chủ yếu sau
đây:
- Cung nhỏ hơn cầu
- Cung bằng cầu.
- Cung lớn hơn cầu.
Vấn đề được đặt ra là: yếu tố nào quyết định quan hệ cung cầu? Đó
chính là chu kỳ kinh doanh. Sự vận động của chu kỳ kinh doanh trên thị
trường quyết định sự vận động của quan hệ cung cầu.
Chu kỳ kinh doanh là hiện tượng tất yếu của kinh tế thị trường. Mỗi
quốc gia có một nền kinh tế thị trường khác nhau. Chu kỳ kinh doanh trên
mỗi nền kinh tế thị trường đó có những đặc thù của nó. Sự vận động của chu
kỳ kinh doanh và các đặc thù của nó. Sự vận động của chu kỳ kinh doanh và
các đặc thù của nó chịu sự chi phối rất lớn của các yếu tố phát sinh trên thị
trường trong nước và trên thị trường thế giới. Sự vận động của chu kỳ kinh
doanh trên các hình thái thị trường khác nhau sẽ có những đặc thù riêng.
Bất kỳ một hàng hoá nào đã tồn tại trên thị trường, hay bất kỳ một
nhà kinh doanh nào đã hoạt động trên thị trường đều bị chi phối bởi chu kỳ
kinh doanh. Tuy nhiên, các nhà độc quyền có khả năng hạn chế bớt sự tác
động tự phát của chu kỳ kinh doanh tới quan hệ cung cầu và giá cả hàng hoá
của mình.
Một chu kỳ kinh doanh xuất hiện trên thị trường thường có một số
thời kỳ chủ yếu sau:
+ Suy thoái, tức là giai đoạn mà kinh doanh giảm sút nghiêm trọng.
Trong thời kỳ này có giai đoạn tiêu điều và giai đoạn ảm đạm.
+ Phát triển, tác là kinh doanh được hồi phục, có phát triển và tăng

nhất. Tốc độ tăng giá ở cuối giai đoạn phát triển thấp dần và đạt mức thấp
nhất.
Do tốc độ tăng giá ở cuối giai đoạn phục hồi và đầu giai đoạn phát
triển là cao nhất, nên giá cả trở thành sức hút mạnh nhất đối với các doanh
nghiệp và là động lực thúc đẩy các doanh nghiệp đẩy mạnh sản xuất để có
nhiều hàng cung cấp cho thị trường.
Trong thời kỳ ổn định, quan hệ cung cầu tương đối ổn định và về cơ
bản là phù hợp với nhau (cả về quy mô và cơ cấu). Do quan hệ cung cầu phù
hợp với nhau, nên giá cả ổn định và dao động ở điểm cân bằng cung cầu. ở
thời kỳ này, các doanh nghiệp thường ít đổi mới công nghệ và thiết bị, ít cải
tiến kỹ thuật v.v... Do đó, ngay trong thời kỳ này đã chứa đựng các yếu tố
dẫn tới suy thoái. Nếu các doanh nghiệp càng ít đổi mới quản lý, càng chậm
cải tiến kỹ thuật, v.v... thì thời kỳ suy thoái sẽ nhanh đến hơn.
Trên đây là xu hướng vận động của giá cả hàng hoá - dịch vụ trên thị
trường. Xu hướng này được thể hiện trên nhiều hình thái thị trường. Song,
sự vận động như trên của giá cả cần phải được chú ý đối với thị trường độc
quyền.
Trên thị trường độc quyền (thị trường do sự chi phối của người bán), các nhà
độc quyền có vai trò rất lớn đối với việc điều tiết quan hệ cung cầu. Thông
thường các nhà độc quyền đưa một lượng hàng hoá ra thị trường (cung) nhỏ
hơn nhu cầu, và do đó họ sẽ đạt được giá cả cao. Thời gian duy trì giá cao
tương đối dài. ở thời kỳ phát triển, giá cũng tăng dần. Giá sẽ ổn định ở thời
kỳ hưng thịnh. Do có sự độc quyền, nên có thể sẽ không xuất hiện tình trạng
cung lớn hơn cầu và giá ca giảm xuống (ở thời kỳ suy thoái). Song, trong
điều kiện suy thoái, mâu thuẫn giữa nhà kinh doanh và người tiêu dùng sẽ
trở nên gay gắt, buộc các nhà kinh doanh phải đổi mới quản lý, cải tiến kỹ
thuật v.v... Như vậy đã xuất hiện các yếu tố của thời kỳ phục hồi và thời kỳ
tăng giá mới.
Từ sự phân tích ở trên có thể rút ra một số kết luận sau đây:
Thứ nhất; trong nền kinh tế thị trường, giá cả thị trường là một hiện