BỆNH HỌC THỰC HÀNH
CUỒNG
Cuồng là loại bệnh do ngũ chí quá mức hoặc do tiên thiên di truyền,
làm cho đờm hỏa ủng thịnh, bế tắc tâm khiếu, thần cơ bị hỗn loạn dẫn đến
tinh thần thác loạn, cuồng táo không yên, dễ tức giận thậm chí có thể giết
người.
Thanh niên và tráng niên bị bệnh nhiều hơn.
Thiên ‘Chí Chân Yếu Đại Luận’ (Tố Vấn 74) viết: “Các chứng táo
cuồng dại đều thuộc về hỏa”.
Thiên ‘Bệnh Năng Luận’ (Tố Vấn 46) viết: “Có người bị bệnh cuồng
nộ, do đâu mà có? Kỳ Bá đáp: Do dương khí sinh ra. Hoàng Đế hỏi: Làm
sao dương có thể làm cho người ta bị cuồng? Kỳ Bá đáp: Dương khí vì đè
nén, không phát lên được, thành ra chứng cuồng nóä. Bệnh đó gọi là Dương
quyết…”.
Thiên ‘Dương Minh Mạch Giải’ (Tố Vấn 30) viết: “Có chứng bệnh
nặng, cởi bỏ áo mà chạy, trèo lên nơi cao mà hát, hoặc có khi không ăn tới
vài ngày, lại trèo qua tường, leo lên nóùc nhà. Những nơi leo trèo đó, đều
không phải những nơi mà lúc không bệnh có thể trèo lên được”.
Thiên ‘Điên Cuồng’ (Linh Khu 22) viết: “Khi bệnh cuồng bắt đầu
sinh ra, trước hết bệnh nhân thấy buồn, thường hay quên, giận dữ, lo sợ, tất
cả đều do lo lắng và đói… Bệnh cuồng bắt đầu phát ra thì bệnh nhân ít nằm,
không đói, tự cho mình là người hiền ở trên cao, tự coi mình là người trí, tự
cho mình là tôn quý, thường hay mạ lỵ người khác ngày đêm không nghỉ…
Bệnh mà cuồng ngôn, kinh sợ, hay cười, thích ca hát, thường hay đi lang
thang, đó là do quá khủng khiếp, quá sợ…”.
Tương ứng chứng tâm thần thể hưng phấn.
Nguyên Nhân
+ Do Âm Dương Không Điều Hòa: Do âm dương mất chức năng bình
hoành, không tương giao lẫn nhau, âm hư đi xuống còn dương thịnh bốc lên,
tâm thần bị xáo trộn, thần minh nghịch loạn gây nên.
. Tình Chí Uất Ức: Thường hay giận dữ, sợ hãi làm tổn thương Can

Huyền sâm, Liên kiều dưỡng âm thanh nhiệt, hóa ứ, giải độc).
Nếu đờm hỏa nhiều mà rêu lưỡi vàng bệu có thể dùng Mông Thạch
Cổn Đờm Hoàn để trục đờm, tả hỏa. Hoặc dùng An Cung Ngưu Hoàng
Hoàn để thanh Tâm, khai khiếu. Nếu thần trí còn tỉnh, dùng Ôn Đởm Thang
hợp với Chu Sa An Thần Hoàn làm chính (Trung Y Nội Khoa Học).
+ Hỏa Thương Âm: Sau cơn kịch phát, chứng cuồng lâu ngày cơn có
dịu hơn, người bệnh mỏi mệt nhưng còn nói nhiều, gầy ốm, mặt đỏ, miệng
khô, chất lưỡi đỏ, rêu ít, mạch Tế Sác.
Điều trị: Tư âm, giáng hỏa, an thần, định chí
. Dùng Cam Mạch Đại Táo Thang: Tiểu mạch, Mạch môn, Đại táo
đều 12g, Sơn thù, Bạch thược, Bán hạ (chế), Cam thảo đều 8g, Trúc lịch
12ml. Sắc xong hòa với Trúc lịch uống (Tân Biên Trung Y Học Khái Yếu).
. Dùng Nhị Âm Tiễn hợp Định Chí Hoàn gia giảm (Sinh địa, Mạch
môn, Huyền sâm để dưỡng âm, thanh nhiệt, hóa ứ; Hoàng liên, Mộc thông,
Trúc diệp, Đăng tâm tả Tâm hỏa, thanh Tâm, an thần; Phục thần, Toan táo
nhân, Cam thảo dưỡng Tâm, an thần, định chí. Dùng chung với Định Chí
Hoàn có tác dụng ích khí, an thần, hóa đờm (Trung Y Nội Khoa Học).
+ Đờm Kết Huyết Ngưng: Bị cuồng lâu ngày không khỏi, da mặt tối
như tro, nói nhiều, giận dữ, ca hát, trèo lên cao, vong tưởng, vong thính, đầu
đau, kinh sợ, lưỡi đỏ tối, có nốt ứ huyết, có ít rêu hoặc rêu lưỡi khô, hơi
vàng, mạch Huyền Tế hoặc Tế Sáp.
Điều trị: Cổn đờm, hóa ứ. Dùng bài Điên Cuồng Mộng Tỉnh Thang.
(Trong bài dùng Đào nhân để lấy vị đắng để hoạt huyết, vị ngọt, hoãn
để ích Can sinh huyết, trục ứ, nhuận táo, làm quân; Xích thược tán tà, hành
huyết trệ, phá ứ huyết; Sài hồ bình tướng hỏa ở Can, Đởm, Tam tiêu và Tâm
bào, thăng thanh dương, tán kết khí, tuyên thư khí huyết; Đại phúc bì hạ khí,
khoan trung; Trần bì đạo đờm, tiêu trệ, lợi thủy, giải uất, trừ phiền; Thanh bì
sơ Can Đởm, tả Phế khí, phá kiên tích, tán trệ khí tích kết; Tô tử hành khí,
khoan trung, khai Vị, ích Tỳ; Tang bì giáng khí, tán huyết, tả Phế hỏa, khứ
thủy khí, lợi thủy đạo; Bán hạ tiêu trừ hàn đờm ứ kết, bản chất của nó hoạt

TD: Bình Can, giải uất, tả nhiệt hóa đờm, lý khí, tán kết. Trị tinh thần
phân liệt (Can uất khí trệ, đờm hỏa kháng Tâm).
+ Cuồng Tỉnh Thang (Thiên Gia Diệu Phương, q Hạ): Sài hồ 12g, Đại
hoàng, Chỉ thực đều 9g, Đơn bì, Đào nhân đều 12g, Xích thược, Bán hạ,
Trúc nhự đều 9g, Sinh khương 12g, Chi tử, Uất kim, Trần bì đều 9g. Sắc
uống.
TD: Thông tạng, tả nhiệt, hành ứ, tán kết. Trị tinh thần phân liệt (Khí
hỏa giao uất, nhiệt và hỏa kết, phủ khí không thông, ứ nhiệt nung đốt bên
trên).
Đã trị 1 ca, uống 1 thang là khỏi.
+ Tả Can Định Cuồng Thang (Trung Quốc Đương Đại Trung Y Danh
Nhân Chí): Hoàng liên, Hoàng bá đều 9g, Hoàng cầm, Hoàng liên, Lô hội,
Thanh đại (bọc vào, nấu trước), Sơn chi (sống) đều 10g, Đương quy 15g,
Long đởm thảo 10g, Mộc hương 6g, Long não băng phiến 0,5g, Chu sa
(nghiền nát hòa thuốc sắc uống).
TD: Thanh Can, tả hỏa. Trị cuồng (Tinh thần phân liệt).
+ Tứ Vị Đạt Doanh Thang (Triết Giang Trung Y Tạp Chí 1982, 9):
Tam lăng, Nga truật đều 60g, Đại hoàng, Xích thược đều 30g. Sắc uống.
TD: Điều khí, phá ứ, lương huyết, tả nhiệt. Trị bệnh tâm thần có chu
kỳ(Chu kỳ tính tinh thần bệnh).
Đã trị 44 ca, khỏi 40. Đạt tỉ lệ 90%.
+ Phân Kỳ Bình Cuồng Thang (Tân Trung Y 1985, 6):
1. Thanh mông thạch, Hải phù thạch, Hoàng bá (tẩm muối), Hoàng
cầm, Đại giải thạch, Cúc hoa, Nhị sửu đều 12g, Trúc nhự, Chi tử (sống),
Thiên hoa phấn, Mạch môn, Tri mẫu đều 9g, Đại hoàng (cho vào sau), Mang
tiêu (cho vào nước thuốc sắc uống) đều 15g.
2. Chi tử, Long đởm thảo, Huyền sâm, Sài hồ, Uất kim, Bạch thược,
Địa long, Cúc hoa, Mạch môn, Tri mẫu, Nữ trinh tử, Nhị sửu, Đại hoàng(cho
vào sau), Mang tiêu (trộn chung với nước thuốc sắc uống) đều 12g, Sinh địa,
Đại giả thạch đều 15g.

(Thượng quản thuộc Nhâm mạch, Nhân trung thuộc Đốc mạch, hai
huyệt này giao hội với kinh túc Dương minh, tả hai huyệt này có tác dụng
hòa Vị, giáng trọc, thanh hỏa, hóa đờm, điều hòa âm dương, tỉnh não, định
chí; Lao cung thanh Tâm bào, tả Tâm hỏa; Đại chung có tác dụng tư Thận
thủy, giáng hỏa).
Nhiệt nhiều có thể thêm Đại chùy, Bá hội; Cuồng nộ nhiều thêm Thái
xung, Chi câu (Tân Biên Châm Cứu Trị Liệu Học).
+ Châm Giảm Thống Điểm: Bệnh nhân ngồi hoặc nằm, thầy thuốc
dùng gạc vạch môi dưới người bệnh ra, để lộ màng dính môi dưới, tay phải
cầm kim, châm vào chỗ màng lợi dính với môi, châm xiên góc 30o, châm
nhanh vào, bổ tả tùy trạng thái bệnh (Trung Hoa Châm Cứu Bí Thuật Trị
Liệu).
Nhĩ Châm
Dùng huyệt Tâm, Bì chất hạ, Thận, Chẩm, Não, Trán, Thần môn. Mỗi
lần chọn 3~4 huyệt. Điên châm kích thích nhẹ. Cuồng châm kích thích mạnh.
Tham Khảo
+ Châm trị 500 ca tinh thần phân liệt, trong đó có:
. 181 ca táo cuồng. Lấy huyệt ở mạch Đốc làm chính. Thường chọn
Đại chùy, Cường gian, Nhân trung, Cưu vĩ làm chính. Phối hợp với Hậu khê
xuyên Lao cung, Gian sử xuyên Chi câu, Thái xung xuyên Dũng tuyền.
. 140 ca uất ức. Chọn huyệt ở mạch Nhâm làm chính. Thí dụ như đờm
mê tâm khiếu thường dùng Cự khuyết, Chiên trung, Thần đình, Đại lăng,
Phong long, Lao cung, Dũng tuyền. Can khí uất kết thường dùng Trung quản,
Bá hội, Gian sử xuyên Chi câu, Thái xung xuyên Dũng tuyền hoặc Hợp cốc
xuyên Lao cung. Thường dùng châm bổ.
. 179 ca hoang tưởng: Thường dùng huyệt Trung quản, Chiên trung,
Thần đình, Tam âm giao, Thần môn, Công tôn, Nội quan. Dùng châm bổ.
Mỗi ngày châm một lần, 20 ngày là một liệu trình, nghỉ một tuần lại
tiếp tục. Nếu bệnh chuyển biến tốt, cách ngày châm một lần.
Kết quả: Khỏi hoàn toàn: 275 (55%), Kết quả ít 84 (16,8%), Chuyển

Sau ba đợt điều trị như trên bệnh nhân hồi phục hoàn toàn và không
thấy tái lại trong 4 năm.
Bệnh Án Rối Loạn Tâm Thần
(Trích trong ‘Châm Cứu Lâm Chứng Thực Nghiệm’)
Bệnh nhân Lưu nữ, 31 tuổi, nông dân, nhập điều tri ngoại trú ngày
18/10/1976.
Khởi phát loạn tâm thần cách đây một tháng do kích xúc tinh thần.
Chẩn đoán là loạn tâm thần phản ứng.
Châm Phong trì bên trái hướng qua Phong trì bên phải, Huyệt ở vị trí
1 thốn trên đường nách trước hướng ra đường nách sau, Khúc trì hướng vào
Thiếu hải, Hợp cốc hướng ra Hậu khê, Gấp khớp góc 90o huyệt mặt trong
đùi hướng ra mặt ngoài đùi, Dương lăng tuyền hướng vào Âm lăng tuyền
Côn lôn hướng vào Thái khê. Sử dụng thủ pháp nâng, đẩy và vê một thời
gian ngắn. Phối hợp uống Bạch phàn 30 - 90g, đường trắng 30 - 90g, nước
300 ml, uống thuốc vào buổi sáng sớm. Chỉ sau một phút uống thuốc bắt đầu
nôn thải ra khoảng 300ml đờm nhầy trắng, sau đó còn nôn mỗi 1 - 2 giờ, nôn
tất cả 4 lần. Lúc đó, châm theo thủ pháp nâng đẩy và vê kim.
Vào ngày hôm sau, tình trạng bệnh trở nên tốt hơn nhiều, bệnh nhân
đã có thể ngủ nhiều giờ suốt bữa tối, có ý thức, có cảm giác hoảng sợ và hồi
hộp.
Điều trị sáu lần nữa như trên, bệnh khỏi hoàn toàn.
Tóm kết: Hai chứng Điên và Cuồng, một chứng thuộc Đờm Khí, một
chứng thuộc Đờm Hỏa, lại phân ra âm dương, hư thực, có thể bị riêng cũng
có thể chuyển hóa lẫn nhau, vì vậy, trên lâm sàng cần lưu ý cho phù hợp với
bệnh chứng.